TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGESİ BÖLGE PLANI TASLAĞI

Transkript

1 TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGESİ BÖLGE PLANI TASLAĞI

2 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 2 ŞEKİLLER... 5 TABLOLAR... 9 BİRİNCİ BÖLÜM YÖNETİCİ ÖZETİ PLANLAMA YAKLAŞIMI ve YÖNTEM Planın Amacı ve Kapsamı Plan Yöntem ve Süreci Paydaş Analizi ve Yönetimi İKİNCİ BÖLÜM BÖLGENİN TANIMLANMASI Bölgenin Türkiye İçindeki Yeri Bölgenin Temel Özellikleri SOSYAL YAPI Nüfus Nüfus Yapısı ve Dağılımı Demografik Özellikler Göç Nüfus Projeksiyonları Sağlık Sağlık Sisteminin Yapısı Koruyucu Sağlık Hizmetleri Bölgedeki Sağlık Sorunları Eğitim Okul Öncesi Eğitim İlköğretim Ortaöğretim Yükseköğretim Balıkesir Üniversitesi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yaygın Eğitim Kültür Tarihi ve Kültürel Birikim Tarihçe Kültür Spor Kent Kültürü ve Kentlilik Bilinci

3 Kent Kültürü Kentlilik Bilinci Kentsel Doku Gelir Dağılımı ve İstihdam Gelir Dağılımı İstihdam Yapısı İşgücüne Katılım Oranı Yaş Grubu İstihdam İşteki Durum Çalışma Süresi İşsizlik İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Kadın İşgücü Kadın İşgücüne Katılım Oranları Kadın Çalışanlar ve İşsizler İşgücüne Dahil Olmayan Kadınlar Sosyal Güvenlik Hizmetleri Yoksulluk Sivil Toplum Kuruluşları EKONOMİK YAPI Bölge Ekonomik Yapısının Analizi Tarım Toprak Yapısı ve Su Kaynakları Bitkisel Üretim Hayvancılık Su Ürünleri Organik Tarım Örtüaltı Yetiştiriciliği Tarımsal Sertifikasyon Ormancılık Sanayi TR22 Bölgesi Sanayi Sektörünün Yapısı TR22 Bölgesi Sanayi Sektörünün Rekabetçiliği İmalat Sanayi Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri Madencilik Metalik Madenler Endüstriyel Hammaddeler Yarı Kıymetli Mineraller Diğer Enerji Hizmetler İnşaat Turizm Turizmde Konaklama Altyapısı TR22 Bölgesi Turizm Çeşitliliği Finansal Yapı ve Bankacılık

4 5.4.4 Ticaret Dış Ticaret YERLEŞİM SİSTEMİ VE ALTYAPI Altyapı Elektrik Altyapısı Doğal Gaz Altyapısı Haberleşme Ulaşım ve Lojistik Karayolu Denizyolu Demiryolu Havayolu Lojistik Yerleşim ve Kentleşme Bölgede Kentleşme Oranı Bölge Kentlerinin Fiziksel Gelişimi Yerleşim Örüntüsü ve Kademelenme Bölgenin Yerleşim Örüntüsü Kentsel Kademelenme ve Etki Alanları Afet Riski ve Depremsellik ÇEVRE Doğal Çevre Su Hava Atık TÜRKİYE NİN EN BÜYÜK ADALARI: GÖKÇEADA, BOZCAADA VE MARMARA ADASI TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGESİ NİN ÇEVRE KENTLERLE İLİŞKİSİ GZFT Analizi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM VİZYON, GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİK ve TEDBİRLER MEKÂNSAL GELİŞME ŞEMASI FİNANSMAN PERFORMANS GÖSTERGELERİ (TASLAK) KOORDİNASYON, İZLEME ve DEĞERLENDİRME KAYNAKÇA

5 ŞEKİLLER Şekil 1: TR22 Bölgesi'nin Ülke İçindeki Yeri Şekil 2: TR22 Bölgesi İlçe Nüfusları Şekil 3: TR22 Bölgesi İlçe Nüfus Yoğunlukları Şekil 4: Yıllara Göre TR22 Bölgesi'nin Nüfusu Şekil 5: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Kırsal Nüfus Oranları Şekil 6: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Kentsel Nüfus Oranları Şekil 7: TR22 Bölgesi Nüfus Artış Hızı Oranları Şekil 8: Türkiye (Solda) ve TR22 Bölgesi (Sağda) Nüfus Piramitleri Şekil 9: TR22 Bölgesi Genç Nüfus Bağımlılık Oranları Şekil 10: TR22 Bölgesi Yaşlı Nüfus Bağımlılık Oranları Şekil 11: Doğurganlık Hızı Şekil 12: Bebek Ölüm Hızı ( ) Şekil 13: Yıllara Göre TR22 Bölgesi'nin Aldığı ve Verdiği Göç Miktarları Şekil 14: 2007 den 2012 ye Nüfusu Artan ve Azalan İlçeler Şekil 15: Türkiye Nüfus Tahminleri Şekil 16: TR22 Bölgesi 10 Yıllık Nüfus Tahminleri Şekil 17:Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayıları Şekil 18: Sağlık Personeli Başına Düşen Kişi Sayısı Şekil 19: Bebek Ölüm Hızı ( ) Şekil 20: Cinsiyete Göre Okuryazar Nüfus Oranı (+6 yaş) Şekil 21: TR22 Bölgesi Eğitim Düzeyi Şekil 22: Cinsiyete Göre Bitirilen Eğitim Düzeyi (+6 yaş) Şekil 23: Okul Öncesi Eğitimde Okullaşma Oranları Şekil 24: Ortaöğretimde Okullaşma Oranları Şekil 25: Balıkesir Üniversitesi Akademisyen Dağılımı Şekil 26: Balıkesir Üniversitesi Eğitim Durumuna Göre Öğrenci Dağılımı Şekil 27: Balıkesir Üniversitesi Yerleşkelere Göre Öğrenci Dağılımı Şekil 28: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Akademisyen Dağılımı Şekil 29: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Durumuna Göre Öğrenci Dağılımı.. 43 Şekil 30: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yerleşkelere Göre Öğrenci Dağılımı Şekil 31: Balıkesir'in Kentsel Dokusu Şekil 32: Çanakkale'nin Kentsel Dokusu Şekil 33: Bandırma'nın Kentsel Dokusu Şekil 34: Ayvalık'ın Kentsel Dokusu Şekil 35: Biga'nın Kentsel Dokusu Şekil 36: Gini Katsayılarının Genel, Kentsel ve Kırsal Durumu Şekil 37: Yılları Arası Gini Katsayılarının Ortalamaları (İBBS, 1.Düzey) Şekil 38: Türkiye ve TR2 Batı Marmara Gini Katsayıları Şekil 39: En Zengin ve En Fakir Gruplar Arası Gelir Karşılaştırması (TR2 Bölgesi) Şekil 40: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde Yıllara ve Sektörlere Göre İstihdam Şekil 41: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde İşgücüne Katılım Oranları

6 Şekil 42: Türkiye de Yaş Gruplarına Göre İşgücüne Katılım (%) Şekil 43: TR22 Bölgesi nde Yaş Gruplarına Göre İşgücüne Göre Katılım Oranları(%) Şekil 44: Türkiye'de Çalışanların İşteki Durumları Şekil 45: TR22 Bölgesi'nde Çalışanların İşteki Durumları Şekil 46: Türkiye ve TR22 Bölgesi İşsizlik Oranları (%) Şekil 47: Türkiye ve TR22 Bölgesi'nde Uzun Süreli İşsizler (x1000) Şekil 48: TR22 Bölgesi nde İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Şekil 49: Türkiye de Bölgesel Bazda Kadınların İşgücüne Katılım Oranları Şekil 50: Kadınların Bölgesel Olarak İşgücüne Katılım Oranları Şekil 51: Kadınların İşgücüne Katılım Oranları Şekil 52: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde Kadın Çalışanların Oranı (%) Şekil 53: Eğitim Durumuna Göre Türkiye de Çalışan Kadınlar Şekil 54: Eğitim Durumuna Göre TR22 Bölgesi nde Çalışan Kadınlar Şekil 55: Türkiye de Yaş Gruplarına Göre Kadın İşsizliği (%) Şekil 56: İşgücüne Dahil Olmayan Kadın Nüfusu Şekil 57: Türkiye de Kadınların İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Şekil 58: TR22 Bölgesi nde Kadınların İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Şekil 59: TR22 Bölgesi Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Nüfus Şekil 60: Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Yoksulluk Oranları (Medyan Gelirin %50 sine Göre) Şekil 61: Bölgelerin Yoksulluk Oranları (İBBS, 1.Düzey) Şekil 62: TR22 Bölgesi nde Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyetlerine Göre Sınıflandırılması Şekil 63: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde Tarım Sektörünün GSKD İçindeki Payı Şekil 64: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde Sanayinin GSKD İçindeki Payı Şekil 65: Hizmetler Sektörünün GSKD İçindeki Payı Şekil 66: TR22 Bölgesi nde Kişi Başına GSKD (TL) Şekil 67: TR22 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerlerinin Türkiye Tarımsal Üretim Değerlerine Oranı (%) Şekil 68: TR22 Bölgesi Kişi Başına Tarımsal Üretim Değerleri (TL) Şekil 69: TR22 Bölgesi Tarımsal Ürünlerinin Coğrafi Dağılımı Şekil 70: TR22 Bölgesi İlçelerinin Dâhil Oldukları Tarım Havzaları Şekil 71: TR22 Bölgesi İlçelerinin Sulama ve İşlenebilir Arazi Oranları (%) Şekil 72: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Kuraklık Analizi Şekil 73: Standart Yağış İndeksi Metoduna Göre 2012 Yılı Kuraklık Değerlendirmesi Şekil 74: Balıkesir İli Çeltik Ekim Alanı Tahmini (da) Şekil 75: Çanakkale İli Çeltik Ekim Alanı Tahmini (da) Şekil 76: Dünya Zeytinyağı Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı Şekil 77: Türkiye nin Zeytinyağı Üretimi (1000 ton) Şekil 78: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Yağlık Zeytinlik Alanları (da) ve Yağlık Zeytin Üretimi (ton) Şekil 79: TR22 Bölgesi Yıllara ve İllere Göre Büyükbaş Hayvan Dağılımı Şekil 80: TR22 Bölgesi Örtü Altı Yetiştiriciliği Şekil 81: Balıkesir (a) ve Çanakkale (b) İlleri Orman Varlığı

7 Şekil 82: Sanayi İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı Şekil 83: Bölgelerarası Gelişmişlik Farkları Gayrisafi Katma Değer (1000 TL) Şekil 84: Marmara Bölgesinde Yer Alan Sanayi İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı Şekil 85: İlçelere Göre Firma ve Çalışan Sayıları Şekil 86: TR22 Bölgesi Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağılımı Şekil 87: İlçelere Göre Sanayinin Sektörel Dağılımı Şekil 88: Sanayi İşletmeleri Elektrik Tüketimi Şekil 89: Balıkesir in İller Arası URAK Endeksi Sıralaması Şekil 90: Çanakkale nin İller Arası URAK Endeksi Sıralaması Şekil 91: TR22 Bölgesi Yıllara Göre Marka Tescil Sayıları Şekil 92: Bölgelere Göre Milyon Kişi Başına Patent Tescil Sayısı Şekil 93: Bölgelere Göre Milyon Kişi Başına Marka Tescil Sayısı Şekil 94: Bölgelere Göre AR-GE Harcamaları ve İşgücü Şekil 95: Türkiye Yıllara Göre Kurulan ve Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayıları Şekil 96: TR22 Bölgesi Yıllara Göre Kurulan Şirket ve Kooperatif Sayıları ve Şirket ve Kooperatif Başına Düşen Sermaye Miktarları Şekil 97: Yılları Bin Kişi Başına Kurulan ve Kapanan Şirket, Kooperatif ve Ticaret Unvanlı İşyeri Sayıları (Ortalama) Şekil 98: Yeni Teşvik Sistemi Haritası Şekil 99: TR22 Bölgesi'nde Yer Alan Yabancı Sermayeli Yatırımların Sektörlere Göre Dağılımı Şekil 100: TR22 Bölgesi İlleri Yatırım Teşvik Belgesi İstatistikleri Şekil 101: Bölgelere Göre İmalat Sanayinin Genel Yapısı Şekil 102: İmalat Sanayiinde İstihdam Başına Ciro- İlk 10 Bölge (1000 TL) Şekil 103: TR22 Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri Şekil 104: TR22 Bölgesi OSB ve KSS Doluluk Oranları Şekil 105: Organize Sanayi Bölgeleri Alanları ve Doluluk Oranları Şekil 106: TR22 Bölgesi OSB'lerinde Yer Alan Firmaların Sektörel Dağılımı Şekil 107: Balıkesir İli Maden Potansiyeli Şekil 108: Çanakkale İli Maden Potansiyeli Şekil 109: TR22 Bölgesi Toplam Enerji Üretimi Şekil 110: TR22 Bölgesi Rüzgar Hızı Dağılımı ve RES lerin Bulunduğu Yerler Şekil 111: Türkiye'nin Biyogazdan Yıllık Enerji Üretim Potansiyeli Şekil 112: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Şekil 113: Ülke Ekonomisinde İnşaat Sektöründen Elde Edilen Cironun Payı (%) Şekil 114: TR22 Bölgesi ile Türkiye İnşaat Sektörü Verilerinin Karşılaştırılması Şekil 115: TR22 Bölgesi nde Üretilen Yapı Türlerinin Adet ve Yüzölçümü Bakımından Karşılaştırılması (Yapı Ruhsatına Göre) Şekil 116: Ülke ve Düzey 2 Bölgeleri Açısından Konut Satış İstatistikleri (Son 5 yılın Ortalamasına Göre) Şekil 117: TR22 Bölgesi Konut Satış Miktarlarındaki Değişim Şekil 118: Yıllara Göre Turizmde Kamu Yatırımları Miktarları (Bin TL) Şekil 119: İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislere Geliş ve Geceleme Oranları Şekil 120: Balıkesir de İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk Oranları

8 Şekil 121: Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turistlerin Kalış Süresi (gün) Şekil 122: Çanakkale de İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk Oranları Şekil 123: TR22 Bölgesi Turizm Potansiyelleri Haritası Şekil 124: Limanları Ziyaret Eden Kruvaziyer Yolcu Sayısı Şekil 125: Türkiye Jeotermal Kaynaklar Dağılımı ve Uygulama Haritası Şekil 126: İllerin Finansal Gelişmişlik Gruplarının Coğrafi Durumu Şekil 127: TR22 Bölgesi ndeki Banka Şube Sayıları Şekil 128: TR22 Bölgesi nde Bankacılık Sektöründe İstihdam Edilenler Şekil 129: TR22 Bölgesi ndeki Tasarruf Mevduatlarının Hacmi (x1000) Şekil 130: TR22 Bölgesi ndeki Ticari Kuruluşlara Ait Mevduatların Hacmi (x1000) Şekil 131: TR22 Bölgesi ndeki Resmi Kuruluşlara Ait Mevduatların Hacmi (x1000) Şekil 132: İBBS Düzey 2 Bölgeleri Kişi Başına İhracat ve İthalat Şekil 133: TR22 Bölgesi İhracatının Sektörel Dağılımı Şekil 134: TR22 Bölgesi İthalatının Sektörel Dağılımı Şekil 135: TR22 Bölgesi Kişi Başına İhracat ve İthalat ($) Şekil 136: Elektrik Tüketim Miktarı (MWh) Şekil 137: Kişi Başına Elektrik Tüketimi (MWh) Şekil 138: Toplam Elektrik Tüketiminin Dağılımı Şekil 139: Doğal Gaz Abone Sayısı Şekil 140: Doğal Gaz Tüketim Miktarı sm Şekil 141: Doğal Gaz Hattı Uzunluğu (m) Şekil 142: Bölgedeki Bölünmüş Yol Ağı Şekil 143: Bölgedeki Uluslararası Avrupa Yol Ağı Şebekesi Şekil 144: Bölgedeki Türkiye TEM Yol Ağı Şekil 145: Otomobil Sayısı Şekil 146: Bin Kişi Başına Düşen Otomobil Sayısı Şekil 147: Bölgeyi İlgilendiren Otoyol Projeleri Şekil 148: Çanakkale Liman Haritası Şekil 149: Limanlarda Gerçekleştirilen Toplam Elleçleme Miktarı (Ton) Şekil 150: Kabotajda Taşınan Yolcu Sayısı Şekil 151: Kruvaziyer Gemi Sayısı Şekil 152: Türkiye Mevcut ve Yapımı Planlanan Demiryolu Ağı Şekil 153: Türkiye Genelindeki Lojistik Merkezler Şekil 154: 2030 Yılı Türkiye de Kentsel ve Kırsal Nüfus Projeksiyonu Şekil 155: Dönemi Türkiye ve Bölgede Kentleşme Düzeyleri Şekil 156: TR22 Bölgesi Kır-Kent Nüfus Dağılımları Şekil 157: Bölgedeki İlçelerin Kırsal ve Kentsel Nüfus Karşılaştırması Şekil 158: Karar Alma Süreçlerinde Düzeyler Şekil 159: Büyükşehir Olan İllerin Yüzölçümlerinin, Belediye, İlçe, Köy Sayılarının ve Ortalama Köy Nüfuslarının Karşılaştırılması Şekil 160: TR22 Bölgesi Yerleşim Kademelenmesi ve Etki Alanları Şekil 161: TR22 Bölgesi Alt Planlama Bölgeleri

9 Şekil 162: Bandırma Alt Planlama Bölgesi Şekil 163: Edremit Körfezi Alt Planlama Bölgesi Şekil 164: Çanakkale Boğazı Alt Planlama Bölgesi Şekil 165: Balıkesir Ovası Alt Planlama Bölgesi Şekil 166: Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası Şekil 167: TR22 Bölgesi Deprem Haritası Şekil 168: Sel - Taşkın - Şiddetli Yağış Afetleri Gözlem Haritası Şekil 169: İşletme Müdürlüklerinin Yangına Hassaslık Derecelerine Göre Dağılım Haritası Şekil 170: 300 Ha'dan Büyük Orman Yangınları Sayısına Göre Derecelendirme Haritası Şekil 171: İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ve Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun Karşılaştırılması Şekil 172: Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı Şekil 173: Atık Su Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı Şekil 174: İllerin Öncelikli Çevresel Sorunları Şekil 175: Kirlenen Su Kaynakları ve Kirletici Nedenler Şekil 176: SO2 ve Partiküler Madde Ortalama Değeri Şekil 177: Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İstatistikleri Şekil 178: TR22 Bölgesi'nin Çevre Kentlerle İlişkisi Şekil 179: TR22 Bölgesi'nin Ulaşım Bağlantıları TABLOLAR Tablo 1: TR22 Bölgesi Sağlık Personeli Sayıları Tablo 2: İlköğretimde Okullaşma Oranları Tablo 3: Gelirin Yüzdelik Gruplandırma Dağılımı Tablo 4: TR22 Bölgesi Topraklarının Arazi Kullanım Kabiliyetine Göre Dağılımı Tablo 5: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Toprakları Dağılımı Tablo 6: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Sulama Durumu Tablo 7: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Tarımsal İşletme Büyüklüğü Tablo 8: Balıkesir ve Çanakkale İllerinde İşlenebilir Arazi Dağılımı Tablo 9: TR22 Bölgesi nde Üretilen Önde Gelen Tarla Bitkileri Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı Tablo 10: TR22 Bölgesi nde Üretilen Önde Gelen Sebze Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı Tablo 11: TR22 Bölgesi nde Üretilen Önde Gelen Meyve Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı Tablo 12: TR22 Bölgesi nde Üretilen Zeytin Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı 99 Tablo 13: TR22 Bölgesi Hayvan Varlığı Tablo 14: TR22 Bölgesi Süt Üretimi Tablo 15: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Diğer Hayvansal Ürünler Miktarı Tablo 16: TR22 Bölgesi Su Ürünleri Üretimi (ton) Tablo 17: TR22 Bölgesi Organik Üretim Yapan Çiftçi Sayısı, Üretim Alanı ve Miktarı Tablo 18: TR22 Bölgesi Organik Bitkisel Ürün Üretimi

10 Tablo 19: Çanakkale Organik Hayvansal Ürün Üretimi Tablo 20: TR22 Bölgesi İmalat Sanayi 3 Yıldız Analizi Tablo 21: Turizm İşletme Belgeli ve Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesisi İstatistikleri Tablo 22: Belediye Belgeli Tesis İstatistikleri Tablo 23: TR22 Bölgesi Termal Turizm Merkezleri Tablo 24: Bölgede Yer Alan Milli Parklar Tablo 25: Geniş Bant İnternet Abone Sayıları Tablo 26: Mobil İletişim İstatistikleri Tablo 27: Sabit Telefon Abone Sayısı Tablo 28: Fiber Optik Kablo Uzunluğu (km) Tablo 29: Karayollarının Türü ve Uzunlukları (km) Tablo 30: Devlet ve İl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (km) Tablo 31: Havaalanları Uçak Trafiği (Adet) Tablo 32: Havaalanları Yıllık Yolcu Trafiği (Kişi) Tablo 33: Havaalanları Yük Trafiği ( Bagaj+Kargo+Posta/Ton) Tablo 34: Demografik Bölge Projeksiyonları için Temel Varsayımlar

11 KISALTMALAR AB ADNKS Ar-Ge BAÇEYÖB BALO BGUS BİÇAY BSTB ÇDP ÇED ÇEVKO ÇŞB DHMİ DPT GİMDES GMKA GSKD GSYH GTHB GZFT İBBS KGM KB KOBİ KOSGEB KSS Avrupa Birliği Adrese Dayalı Nüfus Kayıt İstatistikleri Araştırma Geliştirme Balıkesir İli Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Belediyeler Birliği Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonlar Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Biga Çan Yenice ve Çevresi Katı Atık Birliği Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Çevre Düzeni Planı Çevresel Etki Değerlendirmesi Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Devlet Hava Meydanları İşletmesi Devlet Planlama Teşkilatı Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalandırma Derneği Güney Marmara Kalkınma Ajansı Gayri Safi Katma Değer Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Güçlü Yön-Zayıf Yön-Fırsat-Tehdit İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması Karayolları Genel Müdürlüğü Kalkınma Bakanlığı Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Küçük Sanayi Sitesi 11

12 MTA OECD OKP OSB SEGE SGK STK TBB TCDD TKDK TOBB TPE TSE TTGV TÜBİTAK TÜDAV TÜİK UNESCO UBAK UEDAŞ URAK Maden Tetkik ve Arama İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı Onuncu Kalkınma Planı Organize Sanayi Bölgesi Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sosyal Güvenlik Kurumu Sivil Toplum Kuruluşları Türkiye Bankalar Birliği Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türk Patent Enstitüsü Türk Standardları Enstitüsü Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Türkiye İstatistik Kurumu Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş. Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu 12

13 Nitelikli insan yetiştiren, rekabet edebilen, yaşanabilir GÜNEY MARMARA KALİ TELİ SOSYAL YAŞAM VE Nİ TELİ KLİ İ NSAN YAŞANABİ Lİ R ÇEVRE VE MEKA N GÜ ÇLÜ EKONOMİ VE REKABETÇİ SEKTO RLER 1 Bölgenin Öncelikli Sektörlerine Yönelik Nitelikli İnsan Kaynağının Geliştirilmesi 1 Lojistik, Ulaşım ve Haberleşme Ağlarının Güçlendirilmesi 1 Tarım Sektöründe Verim ve Kalitenin Artırılması Toplumsal Bütünleşmenin Sağlanması ve Sosyal İmkânların Zenginleştirilmesi Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin Kalitesinin Yükseltilmesi Girişimciliğin Geliştirilmesi İstihdamın Artırılması ve Gelir Dağılımının İyileştirilmesi Çevresel Değerlerin Korunması ve Altyapının İyileştirilmesi Su Havzalarının Yönetimine İlişkin Eksikliklerin Giderilmesi Enerji Verimliliğinin Artırılması ve Temiz Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması Doğal Risk Faktörlerine Karşı Hazırlıklı Olunması Kentsel Alanlarda Fiziksel ve Toplumsal Çevrenin İyileştirilmesi Turizm Sektörünün Geliştirilmesi İşletmelerde Kurumsal Altyapının İyileştirilmesi Ar-Ge, Yenilikçilik ve Markalaşma Bilincinin Geliştirilmesi Dış Ticaretin Geliştirilmesi OSB lerin Fiziksel Koşullarının İyileştirilmesi Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Yaygınlaştırılması 13

14 BİRİNCİ BÖLÜM 1 YÖNETİCİ ÖZETİ 2 PLANLAMA YAKLAŞIMI ve YÖNTEM 2.1 Planın Amacı ve Kapsamı TR22 Güney Marmara Bölge Planı, Bölgenin sosyal ve ekonomik kalkınmasını sağlamaya yönelik amaç, hedef ve stratejilerin geliştirilmesini ve Bölge Planının 2023 vizyonuna ulaştırılmasını hedeflemektedir. Bu amaçla; Balıkesir ve Çanakkale illerinin mevcut durumu tespit edilip, güçlü ve zayıf yönleri ile fırsat ve tehditleri belirlenmiştir. Bölge Planı, kaynakların etkin ve yerinde kullanılması ile önce Balıkesir ve Çanakkale illerinin, sonra Bölgenin ve üst ölçekte Türkiye nin kalkınmasına katkı sağlamayı amaçlayan bir politika belgesidir. Bölge Planı ayrıca, Bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılarak Bölgenin sürdürülebilir kalkınmasının sağlanmasını, Bölgesel gelişmenin hızlandırılmasını ve Bölgede kurumlar arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesini hedefleyen bir strateji, koordinasyon ve yönlendirme belgesidir. TR22 Güney Marmara Bölge Planı hazırlanırken, tüm dünyada yaşanan küreselleşmenin, sosyal ve ekonomik değişimlerin ülkemizi ve Bölgemizi de etkilediği göz önünde bulundurularak Bölge için değerlendirmeler yapılmış ve Bölgenin güçlü ve zayıf yönlerinin, fırsat ve tehditlerinin belirlendiği Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler (GZFT) çalışması planın temeline oturtularak, Bölge Planının 2023 yılı senaryosuna hizmet edecek stratejiler geliştirilmiştir. Tepeden planlama yaklaşımı yerine planlama sürecinin her aşamasında Bölgedeki tüm paydaşların bilgi ve deneyimlerinin plana yansıtılması en önemli önceliklerden biri olarak benimsenmiştir. Plan hazırlık süresince yapılan tüm çalışmaların sonucunda Bölgenin vizyonu Nitelikli insan yetiştiren, rekabet edebilen, yaşanabilir GÜNEY MARMARA dır. Planda belirlenen vizyona ulaşmak için aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulacaktır: 14

15 İnsan odaklı bir yaklaşımın benimsenmesi, Katılımcılığı ön planda tutarak tüm paydaşların fikirlerinin vizyona ulaşma doğrultusunda dikkate alınması, Gelecek nesilleri de göz önünde bulundurarak çevre ve doğanın korunması, Planın tüm kesimler tarafından sahiplenilmesinin sağlanması, Alt ve üst ölçekli planlar arasında bağlantı kurulması, Rekabetçi bir piyasa, demokratik bir sivil toplum, şeffaflık, hesap verebilirlik, verimlilik ve vatandaş memnuniyeti temelli kamusal hizmet sunumunun esas alınması, Ekonomik, sosyal ve kültürel alanlara bütüncül bir şekilde yaklaşılması, Ortak bir gelecek için ortak hareket eden kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum ruhunun oluşturulması. 2.2 Plan Yöntem ve Süreci Bölge Planı hazırlık çalışmaları; araştırmalar, ilçe çalıştayları, kurum görüşmeleri, özel çalıştaylar, Ortak Akıl Toplantısı, Kalkınma Kurulu ve Yönetim Kurulu değerlendirmeleri şeklinde yürütülmüştür. Hazırlıkların detaylı planlaması ve koordinasyonunda Bölge Planı Hazırlık Özel Kılavuzu esas alınmıştır. Yapılan araştırmalar kapsamında 2012 yılında 9 rapor; Ajans uzmanları, yerel kurumlar ve kalkınma ajansları işbirliği ile tamamlanmıştır. Bunlar: 1) Bozcaada-Gökçeada Değerlendirme Raporu 2) Kuruluştan Bugüne Kalkınma Ajanslarında Sosyal Politikalar 3) İstanbul dan Sanayinin Taşınmasına GMKA Yaklaşımı 4) Balıkesir İli Maden Potansiyeline Bakış 5) Büyükşehir Olma Yolunda Bir Kent: Balıkesir 6) İhracat İçin Helal Sertifikası Sempozyumu Bildirileri 7) TR22 Güney Marmara Bölgesi nin Nüfus Dinamikleri 8) Çanakkale ve Balıkesir Turizm Çalıştay Raporları ) TR22 Güney Marmara Bölgesi OSB Araştırması 15

16 Üç rapor ise Ajans ve üniversite işbirliğiyle yürütülmüştür. Bunlar: 1) TR22 Güney Marmara Bölgesi Tarım ve Hayvancılık Araştırması 2) TR22 Güney Marmara Bölgesi Yenilenebilir Enerji Araştırması 3) TR22 Güney Marmara Bölgesi Sosyal Yapı Araştırması Bölge Planı hazırlıkları kapsamında ilçe çalıştayları düzenlenmiştir. Çalıştaylar aracılığıyla ilçelerin içsel potansiyellerini belirlemek, fonksiyonel alt bölgeleri belirlemek ve Plan döneminde gerekli araştırma ve analiz çalışmaları yapılması için öneriler geliştirmek hedeflenmiştir. Ayrıca bu süreçte çeşitli konularda 29 kurum/kuruluş görüşmesi ve tarım-hayvancılık, turizm ve inşaat sektörleri ile ilgili 3 özel çalıştay gerçekleştirilmiştir. 4 yıllık dönem için hazırlanmış olan bir önceki Plana göre daha geniş bir dönemi kapsayan bu Planın Bölge karakterini mümkün olan en iyi şekilde yansıtmasına özen gösterilmiştir. Bunun için öncelikle Bölgenin temel gelişim sektörleri yapılan araştırmalarla tespit edilmeye çalışılmıştır. Geniş bir paydaş tabanına ulaşabilmek için Ajans internet sitesi üzerinden anket çalışmaları yürütülmüştür. Ortak Akıl Toplantısı Yerel paydaşların planın hazırlanması sürecine katılımlarını sağlamak, ortak sorunlara birlikte çözüm bulmak, paydaşlar tarafından Bölge Planının sahiplenilmesini sağlamak ve Bölgeye ilişkin ortak hedefleri belirlemek üzere Bölgenin kamu sektörü, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları (STK) temsilcilerinin geniş katılımıyla gerçekleştirilmiştir. İlgili yerel paydaşlar ile birlikte gerçekleştirilen ortak akıl toplantısı kapsamında öncelikle grup çalışmaları yapılmıştır. Sonrasında ortak paylaşımları içeren bölümlerde, ortak sorunlar, karşılaşılabilecek engeller, çözüm ve uygulama önerileri gibi daha spesifik konularda beyin fırtınası yapılarak stratejiler oluşturulmuştur. İkincil Veriler İkincil veri yöntemi ile Türkiye ve TR22 Güney Marmara Bölgesi ne yönelik Ajans tarafından ortaya konulan araştırma, analiz ve strateji çalışmalarının yanı sıra çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından hazırlanan güncel raporlar, süreli yayınlar, kitaplar, istatistiki veriler, 16

17 bültenler ve analizlerden yararlanılmıştır. İkincil verilerden yararlanılırken bunların güvenilir veriler olmasına dikkat edilmiş, veriler ilgili kurum ve kuruluşlardan temin edilmiştir. Bölge Planının Hazırlanmasında Dikkate Alınan Temel Strateji Belgeleri Onuncu Kalkınma Planı Bölgesel Gelişme ve Ulusal Stratejisi Ulusal Havza Yönetim Stratejisi Kuzey Ege Havzası Koruma Eylem Planı Marmara Havzası Koruma Eylem Planı Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi, Hedef 2023 Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı Gıda Tarım Hayvancılık Bakanlığı Stratejik Plan Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlığı 81 İl Durum Raporu Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Türkiye Turizm Eylem Planı AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi Ekonomi Bakanlığı Madencilik Sektörü Raporu Termal Turizm Master Planı TCDD Stratejik Planı

18 2.3 Paydaş Analizi ve Yönetimi Bölge Planı hazırlık çalışmalarının en önemli aşamalarından biri Paydaş Analizidir. Plan sürecine katkı sağlayacak ve planın çıktılarından dolaylı ya da doğrudan etkilenecek olan kurum ve kuruluşların belirlenerek hazırlık sürecine dâhil edilmesi, katılımcılığın sağlanması için elzemdir. Paydaş analizi çalışmalarında öncelikle Bölgede yer alan tüm paydaşların faaliyetleri incelenmiş ve faaliyet gösterdikleri alanlar bazında Paydaş Etki Değerlendirme Matrisi kullanılarak etki ve önem dereceleri belirlenmiştir. Etki Değerlendirme Matrisi sonuçlarına göre Plan dönemi boyunca Ajans süreçlerine etkisi ve önem derecesi yüksek olacak paydaşlar tespit edilmiş ve bu paydaşlar ile bir araya gelinerek ortak akıl toplantısı gerçekleştirilmiştir. 18

19 İKİNCİ BÖLÜM 3 BÖLGENİN TANIMLANMASI 3.1 Bölgenin Türkiye İçindeki Yeri Türkiye nin batısında, Marmara ve Ege Bölgeleri arasında konumlanan TR22 Güney Marmara Bölgesi Balıkesir ve Çanakkale illerinden oluşmaktadır. Hem Marmara hem Ege Denizi ne kıyısı olan Bölge, kuzeyde TR21 Edirne, Tekirdağ, Kırklareli; batıda TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik ve güneyde TR33 Afyon, Manisa, Kütahya, Uşak ile TR31 İzmir Bölgeleri ile çevrilidir. Türkiye nin sahip olduğu 2 boğazdan biri olan Çanakkale Boğazı nı barındıran Bölgenin, Asya ve Avrupa kıtalarında toprağı bulunmaktadır. Şekil 1: TR22 Bölgesi'nin Ülke İçindeki Yeri Kaynak: GMKA Ofis Çalışması. Yüzölçümü ,16 km 2 olan Bölgede 31 ilçe, 1457 köy bulunmaktadır. Ege Denizi nde bulunan Gökçeada ve Bozcaada ile Ayvalık Adalarının yanı sıra Marmara Denizi nde yer alan Marmara, Avşa, Paşalimanı ve Ekinlik Adaları Bölgededir. Farklı iklim özelliklerini bir araya getiren Bölgenin güneydoğu kısımlarında kışlar zorlu geçer ve karasal iklim etkin olurken, kuzeyde kıyıya yakın kesimler daha ılıktır. Diğer yandan Edremit Körfezi ve Ege Adaları nda Akdeniz iklimi etkendir. Çeşitli coğrafi özelliklerin de bir araya geldiği Bölgede Kazdağları ve Alaçam Dağları Bölgenin en yüksek noktalarıdır. Bölge genelinde pek çok ova yer almaktadır. Su kaynakları bakımından da zengin olan Bölgenin en önemli akarsuları Susurluk, Gönen, Simav, Sarıçay, Tuzla ve Menderes Çaylarıdır. 19

20 3.2 Bölgenin Temel Özellikleri Bölgeyi oluşturan Balıkesir ve Çanakkale nin ortak tarihi, binlerce yıl öncesinde Bölgede kurulmuş olan medeniyetlerle birlikte başlayıp Bölgenin en dikkat çeken coğrafi unsuru olan Çanakkale Boğazı çevresinde şekillenmiştir. İlk yerleşimler 6000 yıl öncesine kadar gitmekle birlikte, Bölgenin esas tarihinin Truva ile başladığı görülmektedir. Ege deniz ticaret yolları üzerindeki en stratejik yerlerden biri üzerinde kurulan şehir, yakın tarihe kadar tüm Bölgeye hükmeden medeniyetlerin adeta bir geçiş noktası olmuştur. Bronz çağında başlayıp, ünlü Truva Savaşı nı da yaşayarak Helenistik, Pers ve Roma dönemlerine ayrı ayrı tanıklık etmiştir. Bölgede Çanakkale de başlayan şehir kültürü, günümüzden 4000 yıl önce Balıkesir de kurulan Adramyttion, Antandros, Kyzikos, Daskyleion gibi antik şehirlerle birlikte devam etmiştir. Bölge üzerinde sırasıyla Yunan şehir devletleri, Persler, Romalılar ve Bizanslılar hâkim olduktan sonra, Bölge 11. yüzyılda Türk egemenliğine girmiştir. Selçuklularla birlikte başlayan bu egemenlik iki İl e de hâkim olan Karesi Beyliği yoluyla devam etmiş, 14. yüzyıl ortalarında ise Osmanlı egemenliği başlamıştır. Bölgenin ortak tarihini günümüzde perçinleyen unsur ise Çanakkale Muharebeleri olmuştur te Boğaz ı geçmek isteyen İtilaf devletlerine karşı savaşan asker sayılarında Balıkesir en çok asker yollayan 2. şehirdir. Türkiye nin ulusal ethos unun oluşumunda büyük katkı sahibi olan Yahya Çavuş Ezineli, Seyit Onbaşı ise Havranlıdır ve bu ikili adeta Balıkesir ve Çanakkale nin savaştaki ortak duruşunu sembolize etmektedir. Bölgenin ulusal kimlikteki rolü Çanakkale Muharebeleri nden sonra da sürmüştür. Kurtuluş Savaşı nın ilk cephesi Ayvalık ta kurulmuş, Balıkesir Kongreleri sonucunda Kuva-yi Milliye oluşmuş ve savaş, Çanakkale Krizi yle birlikte sonlanmıştır. Kurtuluş Savaşı sürecinin tamamında yer aldığı için, Bölgenin değerleri arasında döneminin önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte, ülke genelinde olduğu gibi Bölgenin de kalkınması ivme kazanmış ve bununla paralel olarak nüfusu artış göstermiştir yılı itibariyle nüfusu olan TR22 Bölgesi nin ekonomisinde ön plana çıkan sektörler tarım ve hayvancılık, tarıma dayalı sanayi, turizm ve yenilenebilir enerjidir. Coğrafi şekiller Bölgenin ekonomisinden kültürüne, ulaşımından geçim kaynaklarına kadar birçok unsuru etkilemiştir. Tarım ve hayvancılık bölge geneline yayılmış iken, sanayi Bölgenin kuzeyinde yer alan Bandırma-Biga çevresinde gelişmiştir. Edremit Körfezi turizm ile ön plana çıkarken, iç kesimlerde madencilik ve ormancılık önemli geçim kaynaklarındandır. 20

21 Bölgede tarımsal üretimde ayçiçeği, çeltik, silajlık mısır, salçalık biber, salçalık domates, nektarin, şeftali, badem, zeytin ve zeytinyağı ön plana çıkarken, hayvansal üretimde beyaz et ve kırmızı et, yumurta, süt ve süt ürünleri önde gelmektedir. Bölge sanayisi organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri temelli gelişim göstermiş olup; gıda sanayi, tarım makinaları, madencilik, orman ve ağaç ürünleri, çimento ile demir-çelik öne çıkan sektörlerdir. Rüzgâr, güneş ve jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynakları bakımından zengin olan Bölgede pek çok ilçede enerji üretimi yapılmaktadır. İki denize de kıyısı olan Bölge kıyı turizmi, tarih ve kültür turizmi, termal turizm ve eko-turizm bakımından pek çok potansiyeli barındırmaktadır. 4 SOSYAL YAPI 4.1 Nüfus Nüfus Yapısı ve Dağılımı Nüfus, sosyal yapının ortaya konulması ve değişiminin gözlenmesi için incelenmesi gereken en önemli faktörlerden biridir. Nüfusun mutlak büyüklüğü, yaşa ve cinsiyete göre dağılımı, kırsal ve kentsel yörelerdeki payı bir bölgenin sosyal yapısı hakkında fazlasıyla fikir vermektedir. Türkiye nin nüfusu 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre , TR22 Güney Marmara Bölgesi nin nüfusu ise dir. Bölge, bu nüfus miktarı ile 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 20. sıradadır. Ülke toplam nüfusunun %2,19 u TR22 Güney Marmara Bölgesi nde ikamet etmektedir. Bölgemiz illerinden Balıkesir in nüfusu , Çanakkale nin nüfusu ise dir. Türkiye nüfusunun %1,53 ü Balıkesir de, %0,65 i Çanakkale de bulunmaktadır. Bölgenin nüfus büyüklüğünde ön plana çıkan ilçeleri Balıkesir Merkez, Bandırma, Edremit ve Çanakkale Merkez dir. 21

22 Şekil 2: TR22 Bölgesi İlçe Nüfusları Kaynak: TÜİK 2012 verilerinden üretilmiştir. Kilometrekare başına düşen nüfus değerlerinde ise nüfus büyüklüğü fazla olan Balıkesir Merkez ve Bandırma nın yanında yüzölçümü küçük olan Burhaniye ve Ayvalık ilçeleri dikkat çekmektedir. Şekil 3: TR22 Bölgesi İlçe Nüfus Yoğunlukları Kaynak: TÜİK 2012 verilerinden üretilmiştir. 22

23 Türkiye de toplam nüfusun %77,2 si il ve ilçe merkezlerinde ikamet ederken, %22,8 i belde ve köylerde ikamet etmektedir. TR22 Güney Marmara Bölgesi nüfusunun %60,0 ı kentsel nüfus, %40,0 ı kırsal nüfustur yılından günümüze kadar olan nüfus değerleri incelendiğinde Bölge toplam nüfusunun ve kentsel nüfusunun düzenli artışlar gösterdiği gözlemlenmektedir. 1 Bölgedeki kentsel nüfus oranı 2000 yılında %51,46 iken, 2012 yılında %60,0 a yükselmiştir TR22 Bölgesi nüfusu Şekil 4: Yıllara Göre TR22 Bölgesi'nin Nüfusu Kaynak: TÜİK, Şekil 5: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Kırsal Nüfus Oranları Kaynak: TÜİK 2012 verilerinden üretilmiştir. 1 Güney Marmara Kalkınma Ajansı, TR22 Güney Marmara Bölgesi 2012 Nüfus Dinamikleri, Balıkesir,

24 Bölgede kentsel nüfus oranının en fazla olduğu ilçeler Balıkesir Merkez, Bandırma, Burhaniye, Çanakkale Merkez, Gökçeada ve Bozcaada dır. Bozcaada da köy bulunmaması ilçe için bu sonucu doğurmaktadır. Kırsal nüfus oranlarında ise İvrindi, Balya, Kepsut, Manyas, Yenice ve Ayvacık ilçeleri öne çıkmaktadır. Şekil 6: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Kentsel Nüfus Oranları Kaynak: TÜİK 2012 verilerinden üretilmiştir den 2012 ye olan dönemde Türkiye nin nüfusu %7 oranında artmıştır. TR22 Bölgesi illeri Balıkesir ve Çanakkale nin nüfusları ise bu dönemde %4 artış göstermiştir yılından günümüze kadar olan dönemde TR22 Bölgesi nin nüfusu yıllarındaki azalışı dışında, düşük oranlarda artışlar kaydetmiştir (Şekil 4). 24

25 Şekil 7: TR22 Bölgesi Nüfus Artış Hızı Oranları Kaynak: TÜİK 2012 verilerinden üretilmiştir. Bölgede altı yıllık dönemde nüfusu en çok artan ilçeler Çanakkale Merkez ve Edremit tir. Nüfusu en çok azalan ilçeler ise Balya, Sındırgı ve Dursunbey dir Demografik Özellikler Ülke genelinde 0-14 yaş grubundaki nüfusun oranı gerilerken, 65 ve daha yukarı yaştaki nüfusun oranı ise yükselmiştir. Genç nüfustaki azalış ve yaşlı nüfustaki artış, ülke genelinin bir yılda yaşlandığını göstermektedir. Ülke ile benzer durum TR22 Bölgesi için de geçerlidir. Genç nüfustaki azalış ve yaşlı nüfustaki artış Bölgenin de yaşlandığını ortaya koymaktadır. 2 2 GMKA (Nüfus Dinamikleri, 2012), a.g.e. 25

26 Şekil 8: Türkiye (Solda) ve TR22 Bölgesi (Sağda) Nüfus Piramitleri Kaynak: TÜİK, Türkiye ve TR22 Bölgesi cinsiyete ve yaşa göre nüfus piramitleri incelendiğinde Türkiye de yaş aralığından sonra nüfusun düzenli olarak azaldığı göze çarparken, Bölge için benzer eğilimin olmadığı görülmektedir. Ülke genelinde nüfusun en yoğun olduğu yaş aralığı 0-30 yaş iken, Bölgede tir. Bölgedeki erkek nüfusu özellikle yaş arası nüfusta fazladır. 45 yaş ve üzeri tüm nüfus aralıklarında ise kadın nüfusunun erkek nüfusundan fazla olduğu görülmektedir. 3 Ülkemizde 2011 yılında 29,7 olan ortanca yaş, 2012 yılında bir önceki yıla göre artış göstererek 30,1 olmuştur. Ortanca yaş erkeklerde 29,5 iken, kadınlarda 30,6 olarak gerçekleşmiştir. 37,2 ortanca yaş ile TR22 Güney Marmara Bölgesi illeri Çanakkale ve Balıkesir, 81 il içinde ilk üçte yer almaktadır. Her iki ilde de kadınların ortanca yaşı erkeklerden daha yüksektir. Balıkesir ilçelerinde ortanca yaşlar incelendiğinde; 2011 yılında da olduğu gibi en genç ilçe Merkez, en yaşlı ilçe Balya; Çanakkale de ise en genç ilçe Gökçeada, en yaşlı ilçe Yenice dir. Türkiye genelinde ortanca yaşın 30,1 olduğu düşünülürse Gökçeada dışında TR22 Bölgesi nin tüm ilçeleri Türkiye ortanca yaşının üzerinde ortanca yaşa sahiptir. 4 3 GMKA (Nüfus Dinamikleri, 2012), a.g.e. 4 GMKA (Nüfus Dinamikleri, 2012), a.g.e. 26

27 Şekil 9: TR22 Bölgesi Genç Nüfus Bağımlılık Oranları Kaynak: TÜİK 2012 verilerinden üretilmiştir. Yaş bağımlılık oranları açısından Türkiye geneli ile benzerlik gösteren TR22 Bölgesi nde bağımlı nüfusun çoğunu genç nüfus oluşturmaktadır. Bölgenin yaşlı bağımlılık oranı Türkiye den fazla iken, genç nüfusun bağımlılık oranı ise düşüktür. Başka bir ifadeyle Bölgenin 0-14 yaş grubundaki nüfusu Türkiye ortalamasının altında kalırken, yaşlı nüfus ortalaması üzerindedir. Şekil 10: TR22 Bölgesi Yaşlı Nüfus Bağımlılık Oranları Kaynak: TÜİK 2012 verilerinden üretilmiştir. 27

28 Bebek Ölüm Hızı (Binde) Doğurganlık hızı Bölgede genç bağımlılık nüfusunun en fazla olduğu ilçeler Dursunbey, Havran ve Gömeç iken, yaşlı bağımlılık oranının en fazla olduğu ilçeler Sındırgı, İvrindi, Balya, Manyas, Yenice ve Bayramiç tir. 2,5 2 1,5 1 0,5 1,59 1,57 1,59 2,08 Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye 0 Şekil 11: Doğurganlık Hızı Kaynak: TÜİK, ,5 13,6 13,5 Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye ,6 Şekil 12: Bebek Ölüm Hızı ( ) Kaynak: TÜİK, yılı toplam doğurganlık hızı değerlerine bakıldığında Türkiye genelinde anne başına 2,08 çocuk düşerken TR22 Bölgesi nde 1,59 çocuk düşmektedir. Bu sayı Çanakkale de 1,57 ye gerilemektedir. Bölgenin bebek ölüm hızı, 11,6 olan Türkiye ortalamasının üzerindedir. 28

29 4.1.3 Göç 2008 yılına göre 2012 yılında Bölgenin aldığı ve verdiği göç miktarı artış göstermiştir. Bölgenin aldığı ve verdiği göç miktarları döneminde birbirine yakın değerler almıştır döneminde ise aradaki fark açılarak net göç kişi olarak gerçekleşmiştir. Bölgenin 5 yıllık dönemde en çok göç aldığı ve verdiği Bölgeler TR10 İstanbul; TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik, TR31 İzmir ve TR33 Manisa, Afyon, Uşak, Kütahya Bölgeleridir Alınan Göç Verilen Göç Şekil 13: Yıllara Göre TR22 Bölgesi'nin Aldığı ve Verdiği Göç Miktarları Kaynak: TÜİK, TR22 Bölgesi nin İstanbul, İzmir ve Bursa illerine çok yakın olması, Bölgedeki nüfus dolaşımında en önemli etkenlerden biridir. Güçlü sanayi altyapısına sahip olan bu illerdeki iş imkânları, TR22 Bölgesi nüfusunun bu merkezlere doğru yönelmesine sebep olmaktadır. Göç eden kişilerin yaş grubu incelendiğinde, en çok yaş grubunda bulunan kişilerin TR22 Bölgesi nden göç etmesi, özellikle genç nüfusun büyük merkezlere doğru hareket etmek istediğinin göstergesidir. Bölgeye gerçekleşen göç oranının düşük olması, göçün çekici faktörlerinden olan yaşam kalitesi standartları, şehirleşme ve sanayileşmede Bölgenin durgun olduğunun bir göstergesi olabilir. 5 TÜİK, Göç İstatistikleri, ey2ara.rdf&p_kod=2&p_duzey1=tr22&p_goc=1&p_yil=2012&p_dil=1&desformat=html,

30 Şekil 14: 2007 den 2012 ye Nüfusu Artan ve Azalan İlçeler Kaynak: TÜİK verilerinden üretilmiştir. TR22 Bölgesi nde 6 yıllık dönemde 12 ilçenin nüfusu artmış, 19 ilçenin nüfusu azalmıştır. Nüfusu artan 12 ilçeden 10 unun denize kıyısı olması turizm veya deniz ticareti avantajlarından yararlandığının bir göstergesidir Nüfus Projeksiyonları Geleceğe yönelik politika üretmek için başvurulan nüfus projeksiyonları, mevcut nüfus yapısının ve eğilimlerinin tespit edilmesi ile bu eğilimlerin sonucunda gelecekteki nüfus yapısı hakkında tahminlerde bulunulması için oldukça önemlidir. 6 Türkiye nüfusunun 2023 yılında kişi, 2050 yılında ise kişi olması beklenmektedir yılından itibaren düşmeye başlayan nüfusun 2075 yılında kişi olacağı tahmin edilmektedir (Şekil 15). 6 Türkiye İstatistik Kurumu, Nüfus Projeksiyonları Haber Bülteni, 2013, sayı: Senaryo 1: Projeksiyonlarda kullanılmış olan temel senaryodur. Toplam doğurganlık hızının doğal akışı içinde azalıp, 2050 yılında 1,65 e düştüğü ve 2050 yılından sonra artışa geçerek 2075 yılında 1,85 değerine ulaştığı doğurganlık senaryosudur. 30

31 Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi Türkiye Şekil 15: Türkiye Nüfus Tahminleri Kaynak: TÜİK, tahmini. TÜİK nüfus projeksiyonlarına göre 2023 yılında 60 ilin nüfusunun artması, 21 ilin nüfusunun azalması beklenmektedir. Nüfusu en fazla olan dört ilin sıralamasında bir değişiklik beklenmezken İstanbul un nüfusu 16,6 milyon, Ankara nın nüfusu 5,9 milyon, İzmir in nüfusu 4,4 milyon, Bursa nın nüfusu 3,1 milyon olarak tahmin edilmektedir. TR22 Bölgesi illerinden Balıkesir in nüfusunun , Çanakkale nin nüfusunun olacağı düşünülmektedir. Yani ülke nüfusunun önümüzdeki 10 yılda %11, TR22 Bölgesi nin nüfusunun ise yaklaşık %4 artacağı öngörülmektedir Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Şekil 16: TR22 Bölgesi 10 Yıllık Nüfus Tahminleri Kaynak: TÜİK,

32 TR22 Bölgesi 2023 yılında lük nüfusu ile toplam Türkiye nüfusunun %2,03 ünü barındıracaktır. Önümüzdeki 10 yılın sonunda Bölge nüfusunun %4 e yakın oranda artacağı beklenmektedir. Balıkesir in yıllık nüfus artış hızının 4, Çanakkale nin yıllık nüfus artış hızının 7 olması öngörülmektedir. Demografik eğilimlerin devam etmesi durumunda hem Türkiye nüfusunun hem Bölge nüfusunun yaşlanmaya devam edeceği düşünülmektedir yılında 30,1 olan Türkiye ortanca yaşı 2023 yılında 34; 2050 de 42,9; 2075 te ise 47,4 olacaktır yılında Bölge illerinin ortanca yaşı 37,2 iken 2023 yılında Balıkesir in ortanca yaşının 42,1; Çanakkale nin ortanca yaşının 40,4 olması beklenmektedir Sağlık Bir bölgenin sosyal gelişmişliğinin niteliğini en iyi açıklayan göstergelerden biri sağlık göstergeleridir. Bölgede verilen sağlık hizmetleri ve görev yapan nitelikli sağlık personeli sayısı, sağlık yapısının durumunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle on bin kişiye düşen hekim, diş hekimi, eczane ve hastane yatak sayıları gibi sağlık göstergeleri, sosyo-ekonomik gelişmişliği açıklamaya yardımcı olan verilerdir Sağlık Sisteminin Yapısı TR22 Bölgesi bebek ölümleri ve anne sağlığı konularında Türkiye ortalamasına göre daha iyi bir performans sergilerken, sağlık personeli başına düşen kişi sayısı ve hastane yatak sayıları bakımından daha gerilerde kalmaktadır Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Şekil 17:Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayıları Kaynak: TÜİK, TÜİK Haber Bülteni,

33 Balıkesir de yer alan 26 hastanenin dağılımı; 16 devlet hastanesi, 4 ilçe hastanesi, 1 üniversite hastanesi ve 5 özel hastane şeklindedir. Çanakkale deki 13 hastanenin 10 u devlet hastanesi, 1 i üniversite hastanesi ve 2 si özel hastanedir. Balıkesir de yüz bin kişi başına 251 hastane yatağı düşerken, Çanakkale de bu sayı 243 tür. Bölge yüz bin kişi başına düşen yatak sayısı göstergelerinde Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Balıkesir de yapılması planlanan 850 yataklı Bölge Hastanesi nin sağlık altyapısının iyileştirilmesine önemli ölçüde katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Balıkesir de tüm ilçelerde hastane bulunmaktadır. İlde bulunan 5 özel hastane kentleşme oranı daha yüksek olan Merkez, Edremit ve Bandırma gibi büyük ilçelerde yer almaktadır. Çanakkale de ise Eceabat ve Bozcaada ilçelerinde hastane bulunmamaktadır. Diğer 10 ilçede devlet hastanesi mevcut olup, ildeki 2 özel hastane Merkez ve Biga ilçelerindedir. Türkiye genelinde toplam sağlık personelinin %15 ini uzman hekimler oluştururken, bu sayı Bölgede %11 dir. Bölgenin barındırdığı diş hekimi, eczacı, sağlık memuru, hemşire ve ebe sayılarına bakıldığında, bu oranların Türkiye ortalaması ile hemen hemen aynı olduğu görülmektedir. Tablo 1: TR22 Bölgesi Sağlık Personeli Sayıları Uzman Pratisyen Diş Eczacı Sağlık Hemşire Ebe Hekim Hekim Hekimi Memuru Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, Türkiye genelinde bir uzman hekim başına kişi düşerken Balıkesir ilinde 1.505, Çanakkale ilinde kişi düşmektedir. Bölgede diş hekimi başına düşen kişi sayısı Türkiye ortalamasından daha fazla iken, eczacı başına düşen kişi sayısı Türkiye ortalamasından daha azdır. 33

34 Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi Türkiye Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Uzman Hekim Pratisyen Hekim Diş Hekimi Eczacı Sağlık Memuru Hemşire Ebe 0 Şekil 18: Sağlık Personeli Başına Düşen Kişi Sayısı Kaynak: TÜİK, Sağlık hizmetlerinin yeterliliği hususunda çıkarımlarda bulunmak için hastane sayısı ve hastane yatak sayısı genel nüfus içindeki yerlerine göre değerlendirilirse daha somut bir karşılaştırma ortaya çıkabilir. Buna göre, Türkiye de yaklaşık kişiye bir hastane düşerken, TR22 Bölgesi nde yaklaşık kişiye bir hastane düşmekte; Türkiye de yaklaşık 397 kişiye bir hastane yatağı düşerken, Bölgede yaklaşık 402 kişiye bir hastane yatağı düşmektedir. Kaba bebek ölüm hızları incelendiğinde Bölgenin son dört yılda değişken bir seyir izlediği gözlenmektedir yılında 15,1 olan kaba bebek ölüm hızı, 2011 yılında 9,7 ye gerilemiş ve 2012 yılında 13,5 ile 11,6 olan Türkiye ortalamasının üzerinde yer almıştır. 34

35 Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Şekil 19: Bebek Ölüm Hızı ( ) Kaynak: TÜİK, Ülke genelinde aile hekimliği uygulamasının yaygınlaştırılması, sağlık hizmetlerinin tüm kesimlere ulaştırılmasına yardımcı olmuş ve sağlık koşulları iyileştirilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü nün verilerine göre Türkiye de 1990 lı yıllarda yüz bin canlı doğumda 67 olan anne ölüm oranı, 2010 yılında 20 ye kadar düşmüştür yılı verilerine göre Bölgede anne ölüm oranı ise yaklaşık yüz binde 8 dir. 9 Bölgede, anne ve bebek ölümlerinin azaltılması ve önlenmesi amacıyla önümüzdeki dönemde İl Sağlık Müdürlükleri ve Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından misafir anne uygulamasının hayata geçirilmesi planlanmaktadır. Ayrıca Bölge Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından yürütülen yeni doğan tarama programı, yeni doğan işitme taraması programı ile aile hekimlikleri tarafından yürütülen emzirmenin korunması, özendirilmesi, desteklenmesi vb. destek programı çalışmaları da anne çocuk sağlığı konusunda bilinçlenmeye katkı sağlayan faaliyetlerdir. 10 Bölgede 112 acil sağlık istasyon sayıları 2002 yılına göre yaklaşık 10 kat artış göstermiştir. İlk 10 dakikada kentsel vakaya ulaşım oranı yaklaşık %95, ilk 30 dakikada kırsal vakaya ulaşım oranı yaklaşık %98 dir. 11 Bölgede ilçe ve köy sayısının fazla olması, özellikle kırsal alanda sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ihtiyacını doğurmaktadır. Bu bakımdan ilçelerde sağlık hizmetlerine erişimi yaygınlaştırmak, Bölge sağlık altyapısı için yararlı olacaktır. 9 Balıkesir, Çanakkale İl Sağlık Müdürlüğü, Brifing Dosyası, Balıkesir, Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, Brifing Dosyası, Balıkesir, Çanakkale İl Sağlığı Müdürlüğü Verileri,

36 4.2.2 Koruyucu Sağlık Hizmetleri Bölgede koruyucu sağlık hizmetleri son 10 yılda önemli gelişmeler kaydetmiştir yılında %80 olan aşılama oranlarının, 2012 de %100 e çıkması ve yeni doğan bebeklerin hemen hemen tümüne işitme testi ve çeşitli tarama testlerinin yapılmış olması bu gelişmelere örnek gösterilebilir. 12 Ayrıca İl Sağlık Müdürlükleri ve Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından Bölge halkına yönelik obezite, kanser, madde bağımlılığı, diyabet vb. konularda bilinçlendirme faaliyetleri yürütülmektedir. Evde sağlık hizmetleri son yıllarda Bölge genelinde yaygınlaştırılarak, ilçe devlet hastanelerinde ve hastane olmayan ilçelerin toplum sağlığı merkezlerinde Mobil Evde Sağlık Hizmeti Birimleri kurulmuştur yılında 5000 e yakın hastaya evde sağlık hizmeti verilmiştir Bölgedeki Sağlık Sorunları Bölge coğrafyasının genişliğinin yanı sıra köy sayısının fazlalığı, adalarının olması ve yaz sezonunda nüfusunun artmasına bağlı olarak, zaman zaman sağlık hizmetlerine erişimle ilgili sorunlar yaşanmaktadır. TR22 Bölgesi nde daimi ikametgâha göre ölüm nedenleri incelendiğinde Balıkesir ve Çanakkale illerinde meydana gelen ölümlerin çoğunlukla solunum sistemi hastalıkları, kötü huylu tümörler ve dolaşım sistemi hastalıklarından kaynaklandığı görülmektedir Eğitim Bölgenin sosyo-ekonomik gelişmişliğini belirleyen faktörlerin en önemlilerinden biri eğitim göstergeleridir. TR22 Bölgesi eğitim göstergeleri bakımından ülkemizde üst sıralarda yer alan bölgelerdendir. TR22 Bölgesi nde 6 yaş ve üzeri nüfusta okuma yazma bilmeyen kişi bulunmaktadır. Bölgede okuma yazma bilenlerin oranı %96 dır. Bu oran Balıkesir de %96, Çanakkale de %97 dir. Hem Balıkesir hem Çanakkale bu alanda %93 olan Türkiye ortalamasının üzerindedir. Okuma yazma bilmeyenlerin cinsiyete göre dağılımları incelendiğinde ülke genelinde olduğu gibi TR22 Bölgesi nde de eşitsizlik göze çarpmaktadır. Okuma yazma 12 Balıkesir, Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü (2012), a.g.e. 13 Balıkesir, Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü (2012), a.g.e. 14 TÜİK, Ölüm Nedeni İstatistikleri,

37 bilmeyenlerin %80 ine yakını kadın nüfustur. Türkiye genelinde 6 yaş ve üzeri kadın nüfusun %90 ı okuma yazma bilmektedir. TR22 Bölgesi ise %94 lük kadın okuryazarlık oranı ile ülke ortalamasının üzerindedir. Okuma yazma bilen kadın oranının daha yüksek olduğu il ise Çanakkale dir. 98% 97% 97% 96% 96% 94% 94% 97% 96% Okuryazar kadın nüfus oranı Okuryazar erkek nüfus oranı Toplam okuryazar nüfus oranı BALIKESİR ÇANAKKALE TR22 BÖLGESİ Şekil 20: Cinsiyete Göre Okuryazar Nüfus Oranı (+6 yaş) Kaynak: TÜİK, Yüksekokul veya fakülte mezunu 9% Lise veya dengi okul mezunu 18% Yüksek lisans mezunu 0,7% Doktora mezunu 0,3% Okuma yazma bilmeyen 3% Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 16% Ortaokul veya dengi okul mezunu 5% İlköğretim mezunu 16% İlkokul mezunu 32% Şekil 21: TR22 Bölgesi Eğitim Düzeyi Kaynak: TÜİK,

38 Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Erkek Kadın Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Şekil 22: Cinsiyete Göre Bitirilen Eğitim Düzeyi (+6 yaş) Kaynak: TÜİK, Cinsiyete göre bitirilen eğitim düzeyleri incelendiğinde okuma yazma bilmeyenler, okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyenler ve ilkokul mezunlarında kadın nüfusunun oranı daha fazla iken; ilköğretim ve üzeri eğitim seviyelerinde erkeklerin oranı daha fazladır. Kadınların ilkokul sonrası eğitim hayatına devam etme oranı düşüktür. TR22 Bölgesi nde bitirilen eğitim düzeyleri incelendiğinde ilkokul mezunları en çok paya sahiptir. Üniversite ve üzerinde eğitim düzeyine sahip kişilerin toplam nüfus içindeki oranı %10 dur Okul Öncesi Eğitim TR22 Bölgesi illeri, okul öncesi eğitimde benzer mevcut duruma sahip gibi görünse de Balıkesir ili Çanakkale den görece daha iyi durumdadır eğitim öğretim yılında okul öncesi eğitimde 620 adet okul, adet şube bulunmaktadır. Bölgede okul başına 32 öğrenci düşmektedir. Bu sayı Balıkesir de 30, Çanakkale de 36 dır. Hem Balıkesir de hem Çanakkale de şehir ve köy merkezlerinde okul sayıları birbirine yakın seyir göstermektedir. Dolayısıyla Bölgede kırsal kesimde okul sayısı açısından bir mağduriyet bulunmadığı göze çarpmaktadır. TÜİK eğitim-öğretim yılı başı verilerine göre Bölgede okul öncesi eğitimde öğretmen başına 16 öğrenci düşmekte olup, her iki il birbirine yakın değerlere sahiptir. Bölge illerinde okul sayıları birbirine benzer olmakla birlikte, kırsalda öğrenci ve öğretmen sayılarının az olduğu görülmektedir. Balıkesir de derslik başına 38

39 düşen öğrenci sayısı 19, Çanakkale de 21 dir. Türkiye de derslik başına düşen öğrenci sayısının 22 olduğu düşünüldüğünde, Bölge illerinin bu alanda Türkiye ortalamasına yakın olduğu göze çarpmaktadır. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 88% Balıkesir Çanakkale 70% Türkiye 62% 52% 44% 44% 37% 31% 3-5 yaş 4-5 yaş 5 yaş 55% Şekil 23: Okul Öncesi Eğitimde Okullaşma Oranları Kaynak: TÜİK, eğitim öğretim yılı başı yılında okul öncesi eğitimde 4-5 yaşta okullaşma oranları Fransa da %100, Hollanda, İspanya ve Belçika da %99, Japonya da %97, Almanya da %96 ve ABD de %74 tür. Türkiye ise %38,7 lik okullaşma oranı ile gelişmiş ülkelerin oldukça gerisinde kalmıştır eğitim öğretim yılı okul öncesi eğitimde okullaşma oranları incelendiğinde TR22 Güney Marmara Bölgesi illerinin tüm yaş gruplarında Türkiye ortalamasının üzerinde oranlara sahip olduğu görülmektedir. Okul öncesinde okullaşma oranlarında Çanakkale, Balıkesir den daha iyi durumdadır. 4-5 yaş aralığında Çanakkale de her 100 çocuktan 62 si, Balıkesir de ise 52 si okul öncesi eğitim almaktadır. Bölgede okul öncesi eğitimin geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılması oldukça önem arz etmektedir (Şekil 23) İlköğretim İlköğretimde eğitim öğretim yılı istatistikleri incelendiğinde TR22 Bölgesi nde adet okul, adet şube olduğu görülmektedir. Bölgede öğretmen başına 16 öğrenci 15 EUROSTAT, Okul Öncesi Eğitimde Okullaşma Oranları, 1,

40 düşmektedir. Öğretmen başına düşen öğrenci sayıları Balıkesir ve Çanakkale de birbirine yakındır. Bölgede derslik başına 22 öğrenci düşerken, bu sayı Balıkesir de 24, Çanakkale de ise 19 dur. Türkiye de öğretmen başına 20 öğrenci ve derslik başına 31 öğrenci düştüğü göz önüne alındığında TR22 Bölgesi nin değerlerinin Türkiye ortalamasından daha iyi olduğu görülmektedir. Tablo 2: İlköğretimde Okullaşma Oranları Toplam Erkek Kadın Balıkesir %99,12 %99,08 %99,15 Çanakkale %98,72 %98,71 %98,73 Türkiye %98,80 %98,88 %98,71 Kaynak: TÜİK, eğitim öğretim yılı başı Ortaöğretim TR22 Bölgesi nde eğitim öğretim yılında 189 u Balıkesir de, 110 u Çanakkale de olmak üzere toplam 299 ortaöğretim kurumu ve bu kurumlara kayıtlı öğrenci bulunmaktadır. Bölgede ortaöğretim öğretmen başına 15 öğrenci düşerken, Türkiye genelinde 20 öğrenci düşmektedir. Balıkesir ve Çanakkale illerinin değerleri de Türkiye ortalamasının üzerindedir. Ülke genelinde derslik başına 39 öğrenci düşerken, Bölgede bu sayı 29 dur. Bölge genelinde kentsel ve kırsal yörelerde yer alan ortaöğretim kurumu sayıları arasında oldukça büyük farklar vardır. Dolayısıyla kırsal alanlarda ortaöğretim seviyesinde okullaşma oranının artırılması için, bu yörelerdeki ortaöğretim kurumlarının sayısının artırılması önem arz etmektedir. 40

41 100% 80% 85% 86% 79% 79% 79% 83% 70% 71% 69% 60% 40% Balıkesir Çanakkale Türkiye 20% 0% Toplam Erkek Kadın Şekil 24: Ortaöğretimde Okullaşma Oranları Kaynak: TÜİK, eğitim öğretim yılı başı. Türkiye de ortaöğretim çağında bulunan her 100 kişiden 70 i ortaöğretime gitmekte iken, Balıkesir de bu sayı 79, Çanakkale de 85 tir. Ortaöğretim kurumlarında ve özellikle de mesleki eğitim kurumlarında okullaşma oranlarının artırılması, Bölgede nitelikli işgücünün yetiştirilmesi adına oldukça önemlidir (Şekil 24) Yükseköğretim Balıkesir Üniversitesi 1992 yılında kurulan Balıkesir Üniversitesi; 10 fakülte, 5 enstitü, 6 yüksekokul, 16 meslek yüksekokulu, rektörlüğe bağlı 3 bölüm, 14 araştırma ve uygulama merkezinden oluşmaktadır eğitim öğretim yılında üniversitedeki toplam mevcut öğrenci sayısı dur. 16 Diğer 50% Profesör 10% Doçent 8% Yardımcı Doçent 32% Şekil 25: Balıkesir Üniversitesi Akademisyen Dağılımı Kaynak: Balıkesir Üniversitesi Personel Daire Başkanlığı, Balıkesir Üniversitesi, Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı,

42 Balıkesir Üniversitesi nde öğretim üyesi başına 82 öğrenci düşmekte iken Türkiye genelinde bu sayı 110 dur. Üniversitelerdeki kaliteli eğitimin artırılması adına öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı düşürülmelidir Önlisans Lisans Lisansüstü Şekil 26: Balıkesir Üniversitesi Eğitim Durumuna Göre Öğrenci Dağılımı Kaynak: Balıkesir Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, Balıkesir Üniversitesi nde öğrenim gören öğrencilerin %59 u lisans, %4 ü lisansüstü ve %37 si önlisans öğrencisidir. Üniversiteye bağlı 16 meslek yüksekokulu bulunması önlisans öğrencilerinin payının yüksek olmasının sebebidir (Şekil 26) Merkez İlçeler Şekil 27: Balıkesir Üniversitesi Yerleşkelere Göre Öğrenci Dağılımı Kaynak: Balıkesir Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, Balıkesir Üniversitesi nde öğrencilerin çoğu ana kampüs olan Çağış yerleşkesinde ve ilçelerde öğrenim görmektedir. Bandırma da İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi nin bulunması bu ilçedeki öğrenci sayısını artırmıştır. 42

43 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 1992 yılında kurulmuş olup 4 enstitü, 12 fakülte, 8 yüksekokul, 12 meslek yüksekokulu, rektörlüğe bağlı 6 bölüm, 26 araştırma merkezi ile eğitim-öğretime devam etmektedir eğitim öğretim yılında üniversitedeki toplam mevcut öğrenci sayısı dir. 17 Profesör 6% Doçent 9% Diğer 56% Yardımcı Doçent 29% Şekil 28: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Akademisyen Dağılımı Kaynak: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Personel Daire Başkanlığı, Akademisyen başına düşen öğrenci sayısı 52 dir. Hem Balıkesir Üniversitesi hem de Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi nde öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı Türkiye ortalamasından düşüktür Önlisans Lisans Lisansüstü Şekil 29: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Durumuna Göre Öğrenci Dağılımı Kaynak: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı,

44 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi nde öğrenim gören öğrencinin %59 u lisans öğrencisidir. Lisansüstü öğrenim gören öğrencilerin toplam öğrenci sayısı içindeki payı %8 dir (Şekil 29) İlçeler Merkez Şekil 30: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yerleşkelere Göre Öğrenci Dağılımı Kaynak: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, Hem Balıkesir de hem Çanakkale deki üniversite öğrencilerinin önemli bir kısmı ana kampüslerde öğrenim görmektedir. İlçelerde bulunan meslek yüksekokulları sayesinde üniversite öğrencileri ilçe ekonomilerine canlılık kazandırmaktadır. Diğer yandan, Bölgedeki üniversitelerin yerleşkelerinin dağınık olması, ulaşım zorluğu ile birlikte kaynakların etkin şekilde kullanılamaması sorununu doğurmakta ve akademisyenler arası işbirliğinin gelişmesine engel oluşturmaktadır. Bölge illeri, ikinci bir üniversiteye ihtiyaç duyan illerin başında gelmektedir. Türkiye de her ilde en az 1 üniversite bulunmaktadır. Balıkesir, nüfusu 1 milyondan büyük olmasına rağmen sadece 1 adet üniversiteye sahip olan 6 şehirden biridir. Şanlıurfa, Hatay ve Manisa dan sonra üniversite başına düşen nüfus sayısında en kalabalık dördüncü ildir. Balıkesir de Edremit ve Bandırma; Çanakkale de Biga gibi önemli merkezler yeni bir üniversiteye ev sahipliği yapabilecek potansiyeli barındırmaktadır. Yeni kurulacak üniversitelerde Bölgenin ve ilçelerin ön plana çıkan sektörlerine hizmet edecek fakülte ve bölümlerin kurulması; beşeri kaynakların etkin kullanımı, üniversite sanayi işbirliğinin geliştirilmesi, mevcut rekabet ortamının iyileştirilmesi ve eğitim kalitesinin artırılarak Bölge ekonomisine katkı sağlanmasına yardımcı olacaktır. 44

45 4.3.5 Yaygın Eğitim Toplumun ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda açılan yaygın eğitim kursları bireylerin ekonomik ve sosyal yaşama katılmalarına ve kişisel gelişimlerine katkı sağlamak için oldukça önemlidir. Ülkemizde yaygın eğitim çoğunlukla halk eğitim merkezlerinde ve mesleki eğitim merkezlerinde açılan kurslar aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Yaygın eğitim günümüzde hayat boyu öğrenme faaliyetleri olarak da tanımlanmaktadır. Avrupa Birliği üyesi 28 ülkede hayat boyu öğrenme faaliyetlerine katılım oranı %9 lara yakın iken Türkiye de bu oran %2,9 dur. 18 Avrupa Birliği üye ülkelerinin hedefi 2015 yılında hayat boyu öğrenme faaliyetlerine katılım oranının %15 lere çıkarılmasıdır. Milli Eğitim Bakanlığı ise Türkiye nin hedefini %8 olarak belirlemiştir yılında TR22 Bölgesi nde hayat boyu öğrenme faaliyetlerine katılım oranı %2,1 ile Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. TR22 Bölgesi nde başta 31 halk eğitim merkezi, 15 mesleki eğitim merkezi olmak üzere toplam 335 yaygın eğitim kurumu bulunmaktadır. Bölgede kurum başına 8 öğretmen düşmektedir. TÜİK verilerine göre TR22 Bölgesi nde 2011 yılında kurs açılmış ve öğrenci bu kursları tamamlamıştır. Yaygın eğitim kurslarına katılan kişilerin sadece %37 sini kadınlar oluşturmaktadır. Ülke genelinde ise kadınların yaygın eğitimdeki oranı %45 tir. Bölgede yaygın eğitim kurumlarına en çok yaş aralığında bulunan ilkokul mezunları katılım sağlamaktadır. TR22 Bölgesi nde okuma yazma, eğlence hizmetleri, yabancı dil öğretimi ve kişisel gelişim gibi çok çeşitli alanlarda kurs hizmetleri verilmektedir. 4.4 Kültür Tarihi ve Kültürel Birikim Tarihçe TR22 Bölgesi ni oluşturan Balıkesir ve Çanakkale illeri, tüm dünyanın ilgisini çeken tarihi ve kültürel değerlere sahiptir. Edremit Körfezi nin kuzeyinde iki ilin arasında bulunan ve antik çağda İda Dağı olarak adlandırılan Kaz Dağları, mitolojik olaylara sahne olmuştur. Homeros un İlyada ve Odisseia sına göre Truva Savaşı, İda Dağı nın zirvesinden 18 EUROSTAT, AB Ülkelerinde Yaygın Eğitime Katılım Oranları, 1,

46 yönetilmiştir. 19 UNESCO nun Dünya Mirası Listesi nde yer alan Truva, 4000 yıllık tarihi ile dünyanın en meşhur arkeolojik alanlarından biri olarak geçmektedir. 20 Çanakkale il sınırları içinde yer alan kazı çalışmalarında ortaya çıkan 9 katmanlı yapısı ile Truva Antik Kenti, tarihsel süreçler hakkında önemli ipuçları vermekte olup Avrupa ve Ege deki diğer arkeolojik alanlar için önemli bir referans noktasıdır. 21 Bölge illerinden Çanakkale, tarihte önemli yer tutan ve 2015 te 100. yılı kutlanacak olan Çanakkale Muharebeleri ne tanıklık etmiştir. Milli Mücadele döneminde Bölge; Redd-i İlhak Cemiyeti, Balıkesir Kongreleri ve Kuvay-i Milliye Birlikleri ile Kurtuluş Savaşı nda yer almıştır. Türk ve Dünya tarihi açısından önemli sonuçları olan Çanakkale Muharebeleri nin yaşandığı alan Tarihi Milli Park ilan edilmiştir te tüm yıla yayılması planlanan anma etkinliklerinin, Bölgenin uluslararası alanda tanıtımı açısından önemli fırsatlar yaratacağı öngörülmektedir Kültür Kültür, toplumun kimliğini oluşturan maddi ve manevi öğeleri içermektedir. Kütüphane, sinema salonu, tiyatro salonu, gazete ve dergi sayıları maddi kültür öğelerinden olup gelişmişlik göstergeleri arasında yer almaktadır yılı TÜİK rakamlarına göre TR22 Bölgesi nde mevcut kütüphane sayısı, Türkiye deki toplam kütüphane sayısının yaklaşık yüzde 3 ünü; kitap sayısı, ülke genelindeki mevcut kitap sayısının yaklaşık yüzde 3,5 ini oluşturmaktadır. Bölgede bulunan 33 kütüphanenin 22 si Balıkesir de, 11 i Çanakkale de yer almaktadır. Kütüphane sayısında bir önceki yıla kıyasla 2011 yılında hem Bölgesel hem de ülkesel düzeyde bir azalma söz konusudur. Halk kütüphanelerinden yararlanma oranı bin kişi başına 349 olup Bölge bu oran ile 26 Bölge arasında 10. sırada yer almaktadır. 29 u Balıkesir, 9 u Çanakkale de olmak üzere toplam 38 sinema salonuna sahip olan Bölge, bu veri bazında 26 Bölge içinde 15. sıradadır. Ancak seyirci sayısına bakıldığında 19. sırada yer almaktadır. TR22 Bölgesi nin, sinema koltuk sayısı bakımından daha üst sıralarda yer almasına rağmen; seyirci sayısı bakımından gösteri sayısı daha az olan Bölgelerin bile gerisinde kaldığı görülmektedir yılı TÜİK verilerine göre TR22 Bölgesi, 26 Bölge içinde tiyatro salonuna sahip olmayan tek Bölgedir. Ancak Bölgede özel tiyatro sahnelerinin 19 Çanakkale Valiliği, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Dünya Kültür Mirası Listesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı,

47 yanı sıra tiyatro oyunlarının sergilendiği çok amaçlı salonlar bulunmaktadır. Yazılı medya istatistiklerine bakıldığında Bölgede 93 adet gazete, 29 adet dergi yayımlanmaktadır. Söz konusu veriler, Türkiye genelinin sırasıyla %3,2 ve %0,7 sine karşılık gelmektedir Spor TR22 Bölgesi nde 2012 verilerine göre 253 ü Balıkesir, 139 u Çanakkale olmak üzere toplam 392 spor kulübü bulunmaktadır. 22 Bu rakam ülke genelinin yaklaşık %4 ünü oluşturmaktadır. 23 Lisanslı sporcu sayısı Balıkesir de , Çanakkale de olmak üzere toplam dir. Türkiye geneli lisanslı sporcu sayısı ise dir. Türkiye de lisanslı sporcuların yarısı faal durumda iken bu oran Bölgede yaklaşık %23 tür sezonu TÜİK rakamlarına göre Türkiye deki faal amatör futbolcudan u Balıkesir de, i Çanakkale de yer almaktadır. Balıkesir de ulusal ve uluslararası standartlara uygun 5 sentetik yüzeyli futbol sahası, 1 sentetik yüzeyli atletizm sahası, 19 toprak yüzeyli futbol sahası, 6 sı atletizm için uygun olmak üzere 20 çim yüzeyli saha, 9 spor salonu, 1 stadyum, 1 açık yüzme havuzu, 4 tenis kortu ve 1 atış poligonu bulunmaktadır. 24 Çanakkale de ise çoğu ulusal standartlara uygun 6 sentetik yüzeyli futbol sahası, 1 sentetik yüzeyli atletizm sahası, 10 toprak yüzeyli futbol sahası, 4 çim yüzeyli saha, 12 spor salonu, 1 stadyum, 1 kapalı olimpik yüzme havuzu, 7 tenis kortu, 1 okçuluk alanı, 1 su sporları eğitim merkezi ve 1 atış poligonu bulunmaktadır Kent Kültürü ve Kentlilik Bilinci Kent Kültürü Yoğun Balkan göçlerine ev sahipliği yapan Bölgenin kültürel çeşitliliği dikkat çekmektedir. Yörük ve Tahtacıların da yaşadığı Bölgede Yörük kültürünün izlerine rastlanmaktadır. Bunun yanı sıra, Gökçeada ve Bozcaada başta olmak üzere Bölgede yaşayan Rumlar, Bölge genelinde yer alan Türkmenler, Romanlar Bölgenin kültürel dokusunun ayrılmaz bir parçasıdır. 22 Gençlik ve Spor İl Müdürlükleri Verileri, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı,

48 On beş Mevlevi asitanesi içinde hem en geniş araziye, hem de en büyük semahaneye sahip olan Gelibolu Mevlevihanesi, Çanakkale nin Gelibolu ilçesinde yer almaktadır. Mevlevihane, 1621 yılında ilk postnişini olan Ağazade Mehmet Dede ve dervişleri tarafından inşa edilmiştir. Mevlevihaneler, ilim ve irfan merkezi olarak insanlığın manevi ihtiyaçlarını karşılamaları ile birlikte bir kültür ve sanat merkezi olarak da öne çıkmaktadır. Gelibolu Mevlevihanesi, çeşitli faaliyetler düzenlemekle birlikte bunlardan en bilineni Şeb-i Aruz törenleridir. Gelibolu, Osmanlı da donanmaya ev sahipliği yapmış ve yetiştirdiği dini önderler aracılığı ile Balkanlarda Türk-İslam kültürünün yayılmasında önemli rol oynamıştır. Yakın geçmişte hacı adaylarının yolculuğa çıkmadan önce Gelibolu yu ziyaret etme geleneği düşünüldüğünde Türklerin Rumeli deki eyaletlerinden biri olan Gelibolu nun tarihi ve kültürel açıdan önemi ortaya çıkmaktadır. Ahilik Teşkilatının bir uzantısı olan ve Balıkesir Barana Geceleri olarak UNESCO nun Dünya Kültür Mirası Temsili Listesi ne giren Barana kültürü, Bölgenin kültür zenginliklerinden bir diğeridir. Barana Geceleri, Balıkesir in Dursunbey ilçesinde düzenlenmektedir. 26 Bölgede öne çıkan bir diğer kültürel öğe ise el sanatlarıdır. Çanakkale de toprak işçiliği gelişmiş seviyede olup el yapımı ürünler hediyelik eşya olarak pazarlanmaktadır. Bunun yanı sıra Çanakkale nin Ezine, Bayramiç, Biga, Ayvacık ve Yenice 27 ilçeleri ile Balıkesir in Bigadiç, Sındırgı, Kepsut ilçeleri halı dokumacılığında; Çanakkale nin Eceabat ilçesi çorap ve kese işçiliği ile makrome ve şalvar dokumacılığında; Balıkesir in Gönen ilçesi ise iğne oyacılığında en tanınmış merkezler arasındadır. Sındırgı ve Bigadiç in köylerinde dokunan, kök boyayla boyanan ve özgün motifleri ile öne çıkan Yağcıbedir halıları dünyaca ünlüdür. Bölgede yer alan zengin kültürel dokunun kaybolmasının önüne geçilmesi, kültürel dokuya ilişkin tanıtımın artırılması, üretilen ürünlerin farklı sunum teknikleri aracılığıyla pazarlanması ve katma değeri yüksek turistik değer haline dönüştürülmesi kırsal alanlarda turizmin gelişmesine katkı sağlayacaktır. 26 Ali Yakıcı, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Somut Mekanı: Konya Barana Odaları, Milli Folklor, Cilt:11, Yıl:22, Sayı: 87, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Yenice Meslek Yüksekokulu, Çanakkale-Yenice Bölgesinde Kırsal Turizme Katkı Sağlayacak Yöresel El Sanatları, GMKA DFD Programı Çıktısı, Çanakkale,

49 Çanakkale 18 Mart Şehitleri Anma Günü, Bölgedeki önemli organizasyonlardan biri olup Çanakkale Muharebeleri nde barış uğruna verilen kayıpların tüm dünya ile birlikte hatırlandığı bir dizi etkinlikler bütünüdür. Bu etkinlikler aracılığıyla Bölgeye çok sayıda yerli ve yabancı turist gelmektedir. Kırkpınar dan sonra Türkiye nin en büyük yağlı güreşlerinden biri olan ve 1911 de cihan şampiyonu unvanını kazanan Kurtdereli Mehmet Pehlivan ın adına düzenlenen Kurtdereli Güreşleri de her yıl Balıkesir de gerçekleştirilmektedir. Bunun yanı sıra Geleneksel Kazdağı Şenlikleri, Bozcaada Bağbozumu Festivali, Lapseki Kiraz Şenliği, Kepsut Şeftali Festivali, Bayramiç Troya Güzellik Yarışması, Uluslararası Kültür ve Zeytin Festivali, Eceabat Domates Festivali, 6 Eylül Balıkesir in Kurtuluşu Etkinlikleri, Ayvalık Kültür Sanat Günleri, Ayvalık Zeytin Hasat Günleri, Burhaniye Uluslararası Zeytin ve Zeytinyağı Festivali, Altınoluk Antandros Kültür ve Sanat Festivali, Gönen Oya Festivali, Susurluk Rahvan At Yarışları Festivali, Yağcıbedir Halı Festivali de Bölgede düzenlenen festival ve şenlikler arasındadır Kentlilik Bilinci Kentlileşme, kentleşmenin toplumsal boyutunu yansıtmaktadır. Kentlilik bilinci ise kentte yaşayanların bu farkındalık ile birlikte uygun yaklaşımlar sergilemeleridir. Kentlerin aldığı göç miktarı, kentleşme oranı, yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının çalışmaları kentlilik bilincinin temel göstergeleri arasındadır. Bölgedeki kentlerin aldığı göç miktarı her geçen yıl artmaktadır. Dışarıdan gelenlerin kente uyum sağlamaları hususunda kent kültürü ve kentlilik bilinci ile ilgili sorunlar ortaya çıktığından Bölgenin halihazırda aşırı göç almaması avantajlı bir durumdur. Ancak özellikle kırdan göç edenlerin kentte yaşadığı sosyo-kültürel uyumsuzluklar; yabancılaşma ve aidiyetsizliği beraberinde getirmektedir. Diğer yandan plansız yapılaşma, altyapı sorunları, sosyal ve kültürel alanların yetersizliği, kentsel ihtiyaçların karşılanamaması; kentte sosyal ve kültürel erozyona neden olmakta, kolektif kent kültürü ve belleğinin oluşmasını geciktirmektedir. Bölgede artan kentleşme oranı, yerleşik kent kültürünün ve sosyal dokunun aşınma tehlikesini beraberinde getirmektedir. Kentlerde ortaya çıkan sosyal ve kültürel sorunlar, kentlerin yaşanabilirlik düzeyini dolayısıyla gelişme potansiyelini olumsuz etkilemektedir. Kent 49

50 değerlerini içselleştiremeyen bireyler kültürel siteleşme adı verilen akrabalık, hemşehrilik gibi birincil ilişki gruplarına yönelmektedir. 28 Büyükşehrin oluşturacağı çekim gücü ile Bölgenin çevre illerden göç alma potansiyelinin ilerleyen dönemlerde artacağı düşünülmektedir. Bu nedenle, Bölge için bu tarz yapılanmaların daha hissedilir olması tehditi söz konusudur. Kent hukukunun geliştirilmesi, katılım ve yerinden yönetim ilkelerinin hayata geçirilmesi amacı ile kurulan Kent Konseylerinin çalışmaları, kentlilik bilinci ile ilgili ipuçları vermektedir. Çanakkale Kent Konseyi, 1997 de başlatılan Türkiye de Yerel Gündem 21 lerin Teşviki ve Geliştirilmesi Projesi kapsamındaki ilk 9 ortaktan biridir. Balıkesir Kent Konseyi, projenin üçüncü aşamasının hedeflerinden olan ulusal düzeyde YG21 mekanizmalarının kurumsallaşması kapsamında 2005 yılında kurulmuştur. Belediyelerin bu sürece gönüllü olarak öncülük etmeleri, ancak zaman içinde kentsel yönetişimin sağlanabilmesi için konseyin sivilleştirilmesi gerekmektedir. Çanakkale Kent Konseyinin organizasyon yapısına bakıldığında sahip olduğu tecrübenin etkisiyle sivilleşmenin gerçekleştirildiği görülmektedir. Balıkesir Kent Konseyi ise bu yolda önemli aşamalar kaydetmektedir. Kentte yaşayan farklı grupların kent yönetimine doğrudan katılımı için Balıkesir Kent Konseyi nin 29 çatısı altında Kadın Meclisi ve Gençlik Meclisi; Çanakkale Kent Konseyi nin 30 altında ise Gençlik Meclisi, Kadın Meclisi, Engelliler Meclisi, Çevre Meclisi, Çocuk Meclisi, Fevzipaşa Mahalle Meclisi yer almaktadır. Bölgedeki belediyeler tarafından yürütülen çalışmalar ele alındığında kentlilik bilincinin geliştirilmesine hizmet eden faaliyetlerin bulunduğu ancak fakat bu konuya ilişkin farkındalığın yetersiz olduğunu göstermektedir. Kente aidiyet duygusunun geliştirilmesi için kent ortamının sunacağı imkanlar önemli yer tutmaktadır. Bu kapsamda altyapıdaki eksikliklerin giderilmesi, hizmet ve mekan kalitesinin artırılması, sosyal ve kültürel yaşamın zenginleştirilmesi, kararlarda etkin katılımcılığın sağlanması, tarihi ve kültürel değerlerin korunması bireyin içinde yaşadığı çevreyi benimsemesini, o kente karşı sorumluluk duymasını, kendini o yerin bir parçası gibi hissetmesini kolaylaştıracaktır. Bu doğrultuda Bölge yerel yönetimlerinin, başta Kent Konseyleri olmak üzere sivil toplum kuruluşları ile işbirliğinde çalışması önem arz etmektedir. 28 Ahmet Mutlu, Samsun da Kent Kültürü ve Kentlilik Bilinci, Samsun Sempozyumu, Samsun, Balıkesir Kent Konseyi, Çanakkale Kent Konseyi,

51 Kentsel Doku Balıkesir kentinde yerleşimin başlangıcı M.Ö yıllarına dayansa da fiziksel donanım kalıntılarına ilk olarak Karesi Beyliği nin sancak merkezi olduğu 14. yüzyılda rastlanmaktadır. Bu dönemlerde kent bugünkü Atatürk Parkı nın batısında yapılanmıştır. Osmanlı Devleti döneminde ise özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda Balıkesir önemli bir üretim ve ticaret kentidir. Kentte bulunan demiryolu, kentin ticari yönden gelişimine önemli katkı sağlamıştır. 31 Balıkesir de imar çalışmalarına 1863 yılında başlanmıştır. Bu dönemde eski doku üzerinde çeşitli yenileme çalışmaları yapılmış, dar sokaklar genişletilmiş, çıkmaz sokaklar iyileştirilmiş ve yeni caddeler açılmıştır. Ancak bu çalışmalar yapılırken pek çok gayrimenkul istimlak edilmiş ve kentin dokusu tahrip edilmiştir. Hâlihazırda kentin en önemli akslarından biri olan Milli Kuvvetler Caddesi ise 1916 yılında açılmıştır. 32 Bu caddenin açılması sırasında da birçok kentsel yenileme çalışması yapılmıştır yılında hizmete alınan Bandırma İzmir demiryolu ile kent İzmir ve İstanbul ile entegre hale gelmiş ve bu durum kentin ekonomisinin canlanmasını sağlamıştır. Cumhuriyet dönemindeki planlama çalışmalarına bakıldığında ilk olarak 1944 yılında yürürlüğe giren Egli Planı dikkat çekmektedir. 33 Planda düzenli yapı adalarının oluşturulmaya çalışıldığı görülmektedir. Plan açıklama raporunda, kentsel gelişimin kuzey ve doğu yönlerinde olması gerektiği vurgulanmış, kentin özellikle demiryolu güzergahı üzerinde bulunması nedeniyle gelişime uygun bir bölgede bulunduğu belirtilmiştir. Raporda ayrıca, dar ve eğri sokakların genişletilmesi, kuzey ve doğu yönlerinde gelişim akslarının oluşturulması ve meydan olma potansiyeli taşıyan açık alanlarda yapı cephelerinin bir meydan duvarı oluşturacak şekilde birleştirilmesi önerilmiştir. 34 Egli Planında korumacı bir yaklaşım güdülmüş, kentin eski dokusu bozulmadan yeni yerleşim alanları belirlenmeye ve bu alanlar ile eski doku arasında mekânsal bir süreklilik sağlanmaya çalışılmıştır. Balıkesir deki cumhuriyet dönemi kamu yapıları incelendiğinde Hükümet Binasının oldukça önemli olduğu görülmektedir. Kentin nirengilerinden biri olan Hükümet Binası, bir yandan modernleşmekte olan Balıkesir de kentlilerin değişen gereksinimlerine yanıt verirken, bir 31 Gaye Birol, 1950 lerden Günümüze Gelen Bir Alışveriş Kompleksi: Balıkesir Kasap ve Sebze Hali, Mimarlar Odası Balıkesir Şubesi Dergisi, Megaron, Balıkesir, Gaye Birol, Bir Batı Anadolu Kasabasının Modern Bir Kente Dönüşümünün Hikayesi: Yılları Arasında Balıkesir de İmar Etkinliklerine Genel Bir Bakış, Ege Mimarlık Dergisi, sayı:51, 2004/3. 51

52 yandan da eski kentin sınırında yer alan konumu ve lineer biçimiyle hem eski kent-yeni kent ayrımını tarifleyen bir sınır, hem de yeni bir kentsel referans noktası niteliğindedir. Hükümet binasının bulunduğu Vasıfçınar Caddesi o dönemde kentin en geniş caddelerindendir. Bu dönemde cadde üzerinde önü bahçeli az katlı konut yapıları, açık hava sinemaları, gazinolar, gezinti yerleri bulunmaktadır. Cadde üzerinde birbirlerine oldukça yakın konumlanmış olan Hükümet Binası, Atatürk Parkı, Gar Binası, Ali Hikmet Paşa Stadyumu ve yazlık sinemalar, aynı aksın devamında 1940 lı yıllarda inşa edilen Erkek ve Kız Sanat Okulları, Doğumevi Binası gibi kentsel donatılar, kentin geleneksel merkezinin uzantısında sosyal, kültürel ve rekreatif amaçlı yeni bir alt merkezin, yeni bir kentsel aksın oluşumunun da habercisi olmuştur. 35 Bu bağlamda Atatürk Parkı nın yer seçimi de son derece anlamlıdır. Bu park planlı kentlerde olması gereken geleneksel kent-modern kent farklılaşmasına ortam hazırlamıştır. Kentte demiryolunun varlığı, kentin geleneksel çekirdeğinin dışına doğru ilk yayılmanın gar binasına ve Vasıfçınar Caddesine doğru olmasına yol açmıştır. Milli Kuvvetler Caddesi, kentin geleneksel merkezinin uzantısında, iki yanında kent dışından gelen malların satıldığı mağazaların, banka ve otel binalarının bulunduğu bir diğer kentsel aksa dönüşmüştür. Bu cadde, dönemin kentte modernleşme sürecinin başlangıcı olduğunu göstermesi bakımından özel bir öneme sahiptir. Ancak ilerleyen yıllarda bu plana yapılan müdahaleler bu iki caddenin de eski önemini kaybetmesine yol açmıştır. Özellikle Vasıfçınar Caddesi İstanbul- İzmir trafiğinin yoğun olduğu bir geçiş çizgisi olmuş ve eski kent ile yeni kenti bütünleştirecek kentsel bir ara yüz olma işlevini kaybetmiştir. 35 Birol (2004), a.g.e. 52

53 Şekil 31: Balıkesir'in Kentsel Dokusu Balıkesir de geleneksel kent merkezi Zağnos Paşa Camisi, Karesi Türbesi ve Kuva-yi Milliye Müzesi gibi çeşitli dönemlerden günümüze kalmış olan pek çok mimari değere ev sahipliği yapmaktadır. Bunun yanında yaşanan pek çok kentsel soruna karşın, mekân organizasyonu bakımından hala geleneksel dokunun izlerini taşımaktadır. Çanakkale kenti Osmanlı Devleti tarafından kurulan ilk kent olması bakımında özel bir kenttir. 36 İncelendiğinde kentteki ilk yapının Osmanlı Devleti tarafından yaptırılan Çimenlik Kalesi olduğu görülmektedir. Kalede görev alan asker ve bürokratların oluşturduğu ilk mahalle Fatih Cami ve civarında kurulan Camii Kebir Mahallesidir. Aynı dönemlerde kurulan bir başka mahalle ise kale inşaatında çalışan Romanların oluşturduğu Çay Mahallesidir yılları arasında Rumlar ve Ermeniler de kente gelmiş ve şimdiki saat kulesi ve Ermeni Kilisesi civarında yerleşmişlerdir. Ermenilerin küçük el zanaatları atölyeleri oluşturmasıyla kentin ticari alanları da oluşmaya başlamıştır. Diğer yandan boğazlarda artan ekonomik faaliyet, kentin zenginleşmesini ve liman kenti olma özelliğini ortaya çıkartmıştır. Bu dönemde mevcut mahalleler gelişerek büyürken, iki farklı kesim kente yerleşmiştir. Bunlardan birincisi, ticari aktivitede rol üstlenen Yahudilerdir. Yahudiler, kentin en doğusuna 36 Çanakkale Kent Konseyi, Kentsel Gelişim Alanları Çalışma Grubu Çanakkale nin Fiziksel Gelişimi ( ) ile Fiziksel Coğrafya İlişkisi, Kent Konseyi Yayınları Kitap Dizisi, No.2, Çanakkale,

54 yerleşerek Musevi mahallesini oluşturmuşlardır. İkincisi ise, artan boğaz ticaretini yönlendirmek üzere kente gelen ve sayıları 20' yi bulan ticari ataşeler-konsoloslardır. O dönemin Avrupa ülkelerinin elçisi durumundaki bu kişiler, denizle olan yoğun ilişkileri dolayısıyla kordon boyunca ve kentin kuzey aksında, ticari ataşelikler mahallesini oluştumuşlardır. Şekil 32: Çanakkale'nin Kentsel Dokusu 19. yüzyıla gelindiğinde kente göç eden Tatarların Sarıçay ın güneyinde Tatar Mahallesini oluşturduğu bilinmektedir. Ancak 20. yy da başlayan savaşlar dönemi, yaklaşık 50 yıllık bir dönemde Çanakkale'nin harap olmasına yol açmıştır. 37 Cumhuriyetin kurulması ve Çanakkale nin il olmasının ardından 1949 da kentin ilk imar planı yapılmıştır. Bu planda en çok dikkat çeken doku cumhuriyet meydanıdır. Eski Müslüman Mezarlığın üzerinde planlanan meydan cumhuriyet kentlerinin ideolojisini yansıtmaktadır. Bu planda yeni gelişim alanları belirlenmemiş, eski doku üzerinden kentin ana kullanım alanları belirlenmiştir li yılların ortasına gelindiğinde yeni gelişme alanları oluşturulmaya başlanmış ve araç trafiğindeki akış kentin ana akslarını ve dokusunu belirlemeye başlamıştır. Kentsel rantın gündeme gelmesi yapı yüksekliklerini artırırken eski organik dokuda da bozulmalara yol açmıştır lerde yapılan planla kent merkezindeki eski dokuya müdahale edilerek eski yapıların yerini büyük ve kütleli yapılar almıştır. Bu durum kent merkezinde yer yer organik yer yer ızgara dokuya rastlanmasına yol açmıştır. 80 li yıllarda kentin birçok

55 yerinde konut kooperatifleri tarafından inşaatlar yapılmış olup bu alanların dokusu daha çok ızgara doku şeklindedir. Bandırma kentinin kuruluşunun M.Ö. 8. veya 9. yüzyıla denk geldiği düşünülmektedir. Kent ilk olarak şimdiki kent merkezinin yaklaşık 2 km kuzeydoğusunda bulunan Ağıldere mevkiinde kurulmuştur. Deniz kenarında olmasından dolayı geçmişten günümüze kadar bir ticaret kenti olarak gelişse de en önemli adımlar Bandırma Limanı nın işletmeye açılmasıyla başlamıştır. Kentte başlarda az olan nüfus deniz kıyısında yoğunlaşmıştır. Dolayısıyla kentin o yıllarda lineer bir dokusu olduğu tahmin edilmektedir Osmanlı- Rus savaşı sonunda, Kırım ve Romanya dan göç eden tatarların Bandırma ya yerleştirilmesi kentin canlanmasını, nüfusunun artmasını ve kentin iç kısımlara doğru büyümesini sağlamıştır yılında Bandırma da çıkan yangında birkaç mahalle hariç yerleşimlerin tamamı yok olmuştur. Bu olaydan sonra düzgün bir plan çizilmiş, sokakların birbirine paralel ve düz olmasına dikkat edilmiştir. İskele başında ve belediye binası önünde yarım daire biçiminde bir meydancık tasarlanmış ve Bandırma nın bütün sokakları bu meydana çıkacak şekilde planlanmıştır. Kenti tam ortasından kesen ve bu meydana çıkan bugünkü Atatürk Bulvarı da o dönem çizilen planda belirtilmiştir. 38 Göç sonrası ortaya çıkan konut ihtiyacı karşılanırken de bu plana uygun yerleşmeler oluşturulmuştur. Sokakların birbirine paralel olması kentin ızgara dokusunda gelişmesini sağlamıştır. Şekil 33: Bandırma'nın Kentsel Dokusu 38 Dr. Şerafettin Mağmumi, Bir Osmanlı Doktorunun Anıları, Büke Yayınları, İstanbul,

56 Eski İskele Binası ve Tekel Binası Bandırma da koruma altına alınmış önemli yapılardır. Bandırma ile özdeşleşen ve kentin simgesi haline gelen eski iskele binası Bandırma kentinin en önemli nirengisidir. Hâlihazırda halk kütüphanesi olarak kullanılan eski tekel binası da kentin önemli cumhuriyet yapıları arasındadır. Ayvalık, pek çok kültürün izlerinin bulunduğu bir açık hava müzesi konumundadır. Ayvalık 1800 lerin başından itibaren hızla gelişerek sanayi ve ticaret kenti olmuştur. Zeytin ve zeytinyağı ticaretine dayalı ekonomisiyle gelişip Ege nin en büyük sanayi ve ticari kentlerinden biri haline gelmiştir. Ayvalık ın tarihi kent dokusunu oluşturan yapılar ağırlıklı olarak bu dönemde yapılmıştır. Akdeniz kent mimarisinin özelliklerini taşıyan Ayvalık, arnavut kaldırımlı dar sokakları, bu sokaklarda yan yana sıralanmış taş evleri, evlerin yaşama dönük cepheleri ile özgün bir yerleşim alanıdır. Ayvalık taki tarihi kent dokusunu, konutlar, eğitim yapıları, ticaret yapıları, zeytinyağ fabrikaları, depolar, sabunhaneler ve dini yapılar oluşturmakta olup mimari dokusunu büyük ölçüde koruyabilmiştir. Dini yapıların büyük bir bölümü, mübadeleden sonra camii olarak kullanılmaya başlamış, birkaç kilise de yıkılmıştır. Günümüze ulaşan yapılardan bazıları Çınarlı Camii, Saatli Camii, Ayışığı Manastırı, Aya Nikola Kilisesi ve Kato Panaya Kilisesidir. Kentin dokusu incelendiğinde büyük bir kısmında ızgara dokunun merkeze yakın kısımlarında organik, tepelere yaklaştıkça lineer dokunun hakim olduğu görülür. Düz bir topoğrafya üzerinde yer aldığından, ızgara doku deformasyona uğramadan gelişebilmiştir. Kentte ızgara sistemin kurgulanışının sebepleri arasında iklim, başta gelen faktördür. Tarihsel gelişim süreci içerisinde kentin gelişim odaklarını oluşturan zeytinyağı fabrikaları kıyı kesimi boyunca yer almaktadır. Geçmişte ticari ilişkileri bulunan şehirde fabrikaların kıyı bölgesinde yerleşmesi anlamlıdır. 56

57 Şekil 34: Ayvalık'ın Kentsel Dokusu Kentte doğal ve yapay nirengiler mevcuttur. Ayvalık'ta ilk Kurşun Tepesi doğal bir nirengi olma özelliği taşır. Kentin en yüksek tepesidir ve her yerden algılanabilme özelliği ile üzerinde yer alan her yapıyı nirengi haline getirir. Zeytinyağı fabrikalarının bacaları da kent içi ve dışı kuvvetli algıları ile bir nirengi durumundadır. 39 Bu fabrikalar ve bacaları kentin özellikle bir dönem kuvvetli bir endüstriyel kimliğe sahip olduğunun simgesidir. Ayvalık kent mimarisinde mekânların tüm düzenini denizle ilişkisi belirlemektedir. Evlerin kıyıdan tepeye doğru yükselen kademeli bir yerleşimi vardır. Sokakların simetriye ve düzene dayalı görünümü mimarinin de ana şeklini oluşturmaktadır. Sarımsak taşı denilen yöreye özgü kırmızımsı renkteki taşlar, Ayvalık evlerinin cephe düzenlemesinin karakteristik öğesidir. Ayvalık ın karşı taraflarından görülen Alibey (Cunda) Adası nın da kentsel dokusu Ayvalık la bütünlük göstermektedir. Kıyıdan tepeye doğru kademeli bir yerleşim sunan Cunda Adası, zengin bir kent mimarisine de sahiptir. Rum döneminden kalma birçok yapı yerleşmede varlığını sürdürmektedir. Bütün adada görülebilen yerleşime özgü taş evler, balıkçı kahvehaneleri, sabunhaneler, yel değirmenleri, kiliseler, manastırlar adanın tarihi kent dokusunu oluşturmaktadır. 39 Alev Doğan, Kentsel Doku, Geleneksel Yerel ve Kültürel Özelliklerin Turizm Mekanına ve Türüne Etkileri Ayvalık Örneği, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul,

58 Biga kentinin dokusu incelendiğinde kent merkezinde ikili yapı dikkat çekmektedir. Kentin kurulduğu yamaçlardaki organik ve resimsel kentsel doku ile Biga Çayı na doğru düzleşen arazilerdeki mekanik ve geometrik doku arasındaki ilişki kentin yakın tarihi hakkında ipuçları vermektedir. Geleneksel yerleşmenin oluşumunda farklı mahallelerden ve bunların camilerinden oluşan bir doku hissedilmektedir. Ortada Ulu Cami, güneyde Bademlik Cami ve kuzeyde Teşvikiye Cami geleneksel yerleşmeyi oluşturan parçaları; mekanik ve geometrik doku içindeki camiler ise kentin geleneksellikten modernliğe geçişini temsil etmektedir. Çarşı Cami, Kurşunlu Cami ve Alişdede Cami bunlara örnek gösterilebilir. 40 İlçede bilinen iki önemli yangın olmuştur ve 1936 yıllarındaki yangınlardan ikincisi ilçeyi büyük oranda yok etmiş ve kent baştan yenilenmiştir. Çarşının geometrik dokusu da bu yenileme çalışmalarından sonra oluşmaya başlamıştır. Biga nın ilk imar planı ise 1904 yılında ilk büyük yangından sonra yapılmıştır. Organik dokunun ise bu imar planından sonra oluşmaya başladığı düşünülmektedir lü yıllarda Biga da yaşanan sermaye hareketlenmesi sonrasında kentin organik dokusunun yeni gereksinimlere cevap vermediği ve rasyonel geometrik bir biçimlenmeye ihtiyaç duyulduğu tahmin edilmektedir. Biga da eski dönemden kalan iki konak da geleneksel doku ve geometrik dokunun arasında göze çarpmaktadır. Bu konaklardan biri konaklama amaçlı kullanılırken diğeri kent müzesi şeklinde hizmet vermektedir. Öte yandan merkezde ikili dokunun olması kentte dar açılı kesişmelerin ve bunun sonucunda köşe yapılaşmasının olmasını sağlamıştır. 40 Baykan Günay, Biga: Kenarından Geçilen Kent, TMMOB Şehir Plancıları Odası, Ankara,

59 Şekil 35: Biga'nın Kentsel Dokusu 4.5 Gelir Dağılımı ve İstihdam Gelir Dağılımı Gelir dağılımı, bir ülkede üretilen mal ve hizmetler toplamının, ülkedeki bütün hanehalkları tarafından paylaşım araçları aracılığıyla bölüşümünü ifade eder. 0,410 0,400 0,390 0,380 0,370 0,360 0,350 0,340 Türkiye Kent Kır 0, Türkiye 0,403 0,387 0,386 0,394 0,380 0,383 Kent 0,392 0,375 0,376 0,386 0,370 0,376 Kır 0,399 0,373 0,370 0,364 0,361 0,369 Şekil 36: Gini Katsayılarının Genel, Kentsel ve Kırsal Durumu Kaynak: TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması,

60 0,353 0,358 0,353 0,362 0,361 0,360 0,379 0,379 0,382 0,390 0,393 0, dönemine bakıldığında kentsel ve kırsal alanlar ile birlikte Türkiye genelinde gelir dağılımını gösteren Gini katsayısındaki genel düşüş, ekonomideki gelir dağılımının iyileştiğini ifade etmektedir (Şekil 36). Kentsel bölgelerdeki gelir dağılımındaki adalet ise istikrarsız bir çizgi izleyerek yıllara göre hem artış hem de azalış göstermektedir. Kırsal bölgelerde ise 2007 yılında gelir dağılımındaki hızlı iyileşmeden sonra bu eğilimin yavaşladığı görülmektedir yılında ise üç durum için de Gini katsayılarında artış gerçekleşmiştir. Bu da 2011 yılında hanehalkları arasındaki gelir paylaşımındaki adaletsizliğin artmış olduğunu göstermektedir. 0,40 0,39 0,38 0,37 0,36 0,35 0,34 0,33 Şekil 37: Yılları Arası Gini Katsayılarının Ortalamaları (İBBS, 1.Düzey) Kaynak: TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, altı yıl boyunca Gini katsayılarının ortalamaları karşılaştırıldığında Çanakkale- Balıkesir illerinin de içinde bulunduğu TR2 Batı Marmara Bölgesi, TR1 İstanbul ve TR4 Doğu Marmara Bölgeleri nden sonra gelir dağılımı sıralamasında 3. sırada yer almaktadır (Şekil 37). 60

61 0,450 0,400 0,350 0,300 0,250 0,200 0,150 0,100 0,050 0, TR2 Batı Marmara 0,359 0,335 0,336 0,370 0,371 0,378 Türkiye 0,403 0,387 0,386 0,394 0,380 0,383 TR2 Batı Marmara Şekil 38: Türkiye ve TR2 Batı Marmara Gini Katsayıları Kaynak: TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, Türkiye nin ve TR2 Batı Marmara Bölgesi nin gini katsayısı verileri karşılaştırıldığında, Bölgenin 2006 yılından 2011 yılına kadar ülkenin genel gelir dağılımından daha iyi durumda olduğu görülmektedir (Şekil 38). Fakat genel gelir dağılımındaki iyileşme çok düşük seviyelerde gerçekleşmesine rağmen, TR2 Batı Marmara Bölgesi nin gini katsayısının genel gini katsayısına çok yaklaşmış olması, 2008 yılına kadar Bölgede gerçekleşen daha adaletli paylaşımın 2011 yılına doğru azaldığını göstermektedir. Tablo 3: Gelirin Yüzdelik Gruplandırma Dağılımı TR2 Batı İlk İkinci Üçüncü Dördüncü Beşinci Marmara Bölgesi %20 %20 %20 %20 % ,4 11,8 16,3 22,9 42, ,2 12,2 16,6 23,4 40, ,1 12,1 16,8 23,3 40, ,6 11,5 15,8 22,3 43, ,4 11,2 16,0 22,7 43, ,5 11,2 15,6 22,2 44,5 Kaynak: TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, Nüfusun yüzdelik dilimlere ayrılarak toplam gelirden aldıkları paylara bakıldığında, döneminde TR2 Batı Marmara Bölgesi nde nüfusun en zengin %20 lik kesiminin, gelirden aldığı payın %40 ın altına düşmediği görülmektedir. En fakir %20 lik kesimin ise aynı dönem boyunca gelirin ortalama %6,7 lik kısmını aldığı görülmektedir (Tablo 3). En zengin %20 lik kesimin 2007 ve 2008 yıllarında %40 seviyesine gerileyen gelirden aldığı 61

62 pay, 2011 yılında %44,5 ile altı yılın en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Bu durum Bölgedeki gelir dağılımının zamanla daha adaletsiz bir paylaşıma doğru gittiğinin bir işaretidir ,65 6,65 6,82 6,84 5,63 5,57 En Zengin %20 / En Fakir % Şekil 39: En Zengin ve En Fakir Gruplar Arası Gelir Karşılaştırması (TR2 Bölgesi) Kaynak: TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, En zengin %20 lik kesimin en fakir %20 lik kesime kıyasla gelirden aldığı payın oranına bakıldığında 2006 yılında 6,65 olan bu oranın 2011 yılında 6,84 ile en yüksek seviyeye ulaştığı görülmektedir (Şekil 39) İstihdam Yapısı Ülke ekonomisinde çalışanların yaklaşık yarısı hizmet sektöründe istihdam edilirken, diğer yarısı ise tarım ve sanayi sektörlerinde hemen hemen eşit oranlarda istihdam edilmektedir. TR22 Bölgesi nde ise tarımdaki istihdamın %40 civarında olduğu, sanayi ve hizmet sektörlerinde istihdam oranının ise ülke seviyesinin çok altında olduğu görülmektedir (Şekil 40). 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 48,1 39,6 TR22 Türkiye 41,8 25,5 26,5 18,6 Tarım Sanayi Hizmet Şekil 40: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde Yıllara ve Sektörlere Göre İstihdam Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları,

63 4.5.3 İşgücüne Katılım Oranı İşgücüne katılım oranı OECD ülkelerinde %70 ler civarındayken Türkiye de bu oran yaklaşık %50 civarındadır. Bu durum işgücüne katılım noktasında piyasanın yetersiz olduğunu göstermektedir. Cinsiyete göre bakıldığında ise kadınların işgücüne katılımının çok düşük seviyelerde olduğu görülmektedir. Toplam işgücüne dâhil olan nüfus içerisinde kadınlar ancak %25 gibi düşük bir oranla ifade edilmektedir. Bunun yanı sıra kırsal alanlarda işgücüne dâhil olan nüfus kentsel bölgelere göre daha yüksektir. Bunun en önemli nedeni kırsal yaşamda hanehalklarının büyük kısmının ücretsiz aile işçisi olarak üretim sürecine dâhil olmasıdır. Kentsel yaşamda ise özellikle kadınların ev işleri ve çocuk bakımı gibi meşguliyetler sebebiyle işgücüne dâhil olamaması ve mevcut işlerin kırsaldaki tarım ağırlıklı işlere göre daha çok uzmanlık istemesinden dolayı işgücüne dâhil olan kadın nüfusu kırsal alana göre daha düşük seviyededir. 52,0 51,0 50,0 49,0 48,0 47,0 46,0 45,0 44,0 43,0 TR22 TÜRKİYE 51,0 49,0 48,6 48,8 48,4 49,9 47,3 47,1 47,1 48,3 47,9 46,9 46,3 46,4 46,3 46, Şekil 41: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde İşgücüne Katılım Oranları Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, TR22 Bölgesi ne bakıldığında dönemi boyunca, işgücüne katılım oranları ülke genelinin üzerinde gerçekleşmiştir (Şekil 41) yılından itibaren ise Bölgenin oranları ülke genelinin altında seyretmektedir. Bölgedeki istihdam imkanlarında geçen sekiz yıl zarfında çok büyük değişimler gerçekleşmediği görülmektedir. 63

64 Yaş Grubu İşgücüne katılımın yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, 2012 yılında Türkiye de işgücüne katılımın en yüksek olduğu yaş grupları ve iken 55 yaş ve üzeri gruptaki işgücünden katılım %23,5 ile en düşük seviyededir (Şekil 42) yaş grubunda ise katılım % 38,2 seviyesinde gerçekleşmiştir. 55 yaş ve üzeri 23, ,5 66,5 25 yaş ve üzeri 53,1 Türkiye ,2 Toplam Şekil 42: Türkiye de Yaş Gruplarına Göre İşgücüne Katılım (%) Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, Balıkesir ve Çanakkale illerine bakıldığında ise, yaş gruplarına göre işgücüne katılımın ülke geneliyle paralellik gösterdiği görülmektedir (Şekil 43) ve yaş gruplarında %60 ın üzerinde işgücüne katılım görülürken, en az katılımın olduğu grup 55 yaş ve üzeridir. Toplamda ise Bölgenin işgücüne katılımının ülke geneli seviyesinin altında kaldığı görülmektedir. 64

65 55 yaş ve üzeri / Toplam 19, / Toplam / Toplam 64,1 68,4 25 yaş ve üzeri / Toplam 48,9 Balıkesir, Çanakkale / Toplam 38,1 Toplam 47, Şekil 43: TR22 Bölgesi nde Yaş Gruplarına Göre İşgücüne Göre Katılım Oranları(%) Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, İstihdam Türkiye de istihdamın çok önemli bir kısmını kayıt dışı çalışanlar oluşturmaktadır. Bunun en önemli nedenleri arasında yüksek vergiler ile toplam işgücü içerisinde tarım sektörünün oranının yüksek oluşu ve bu sektörün esas itibariyle üretim gücünün ücretsiz aile işçilerine dayanması gösterilebilir. Kayıt dışılığın yüksek oluşu bağımlı nüfusu arttırmakta ve sosyal güvenlik sisteminin etki alanını kısıtlamaktadır. Bölgesel olarak da işsizliğin düşük olmasının en önemli nedenlerinden birisi tarım ağırlıklı üretimin yüksek oluşudur. Ülke genelinde sektörlere göre dağılıma bakıldığında tarımsal istihdam %25 iken bu oranın Bölgede % 40 a yakın olduğu görülmektedir. Bu durum bölgedeki işsizlik oranının ülke genelinden daha düşük seviyelerde olmasını açıklayan önemli bir unsurdur. 41 Bunun yanı sıra Bölgede 2004 yılında %47,7 olan tarımdaki istihdamın 2011 yılında %39,6 gerilemiş olması, gerçekleşen iç göçe de işaret etmektedir. Kırdan kente doğru gerçekleşen göçle beraber, Bölgedeki işgücü piyasası dinamikleri değişim göstermektedir İşteki Durum İstihdam edilenlerin dönemi ortalama iş durumlarına bakıldığında, TR22 Bölgesi nde ücretli, maaşlı ve yevmiyeli çalışanlar toplam istihdamın %45 ini, işveren ve kendi hesabına çalışanlar %33 ünü ve ücretsiz aile işçisi olarak çalışanlar da %22 sini oluşturmaktadır (Şekil 44). Türkiye oranları ile karşılaştırıldığında ise TR22 Bölgesi nde 41 TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları,

66 Türkiye ortalamasına göre daha fazla ücretsiz aile işçisi ile işveren ve kendi hesabına çalışan olduğu görülmektedir. Bölgede ücretsiz aile işçisinin fazla olması, Bölgedeki işsizlik oranının Türkiye ortalamasının altında olmasının sebeplerinden biridir. Ücretsiz aile işçisi 14% İşveren ve kendi hesabına 27% Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli 59% Şekil 44: Türkiye'de Çalışanların İşteki Durumları Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, Ücretsiz aile işçisi 22% Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli 45% İşveren ve kendi hesabına 33% Şekil 45: TR22 Bölgesi'nde Çalışanların İşteki Durumları Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları,

67 Çalışma Süresi Çalışma sürelerine göre istihdama bakıldığında, Türkiye de istihdamın büyük kısmının tam zamanlı çalışanlardan oluştuğu görülmektedir. Tam zamanlı çalışanların toplam istihdamdaki payları %90 civarındadır. Ülke genelindeki durum, Bölge için de geçerlidir yılında toplam istihdam iken bunun i tam zamanlı çalışanlardan oluşmaktadır İşsizlik ,9 Türkiye 9,8 TR22 Bölgesi 9,2 7,7 5,3 5, Şekil 46: Türkiye ve TR22 Bölgesi İşsizlik Oranları (%) Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, Türkiye ve TR22 Bölgesi ne bakıldığında, işsizlik oranlarının üç yıllık dönem boyunca azaldığı görülmektedir (Şekil 46) yılında ülkedeki işsizlik yaklaşık %12 iken 2012 yılına gelindiğinde %9 civarına gerilemiştir. Ülke genelindeki iyileşmeye paralel olarak bölgedeki işsizlik de %8 civarından %5,4 e gerilemiştir. Bölgedeki işsizlik ülke genelinin daima altında gerçekleşmiştir. 42 TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları,

68 Türkiye TR22 Bölgesi Türkiye TR22 Bölgesi Şekil 47: Türkiye ve TR22 Bölgesi'nde Uzun Süreli İşsizler (x1000) Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, İşsizlik sürelerine göre Türkiye ve TR22 Bölgesi ne bakıldığında, uzun süreli işsizlik rakamlarındaki azalma dikkat çekmektedir (Şekil 47). Bölgedeki uzun süreli işsiz rakamı 2010 yılında kişi iken, bu rakam 2011 yılında kişiye ve 2012 yılında ise kişiye gerilemiştir. Bu durum işsiz kalma süresi bakımından işsizliğin bölge içerisinde orta ve kısa vadeli bir sorun haline gelmekte olduğunu göstermektedir İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Türkiye ve TR22 Bölgesi nde işgücüne dâhil olmama sebepleri ortalamalarına bakıldığında, Türkiye için %46 ile en büyük sebep ev işleriyle meşguliyet yer alırken daha sonra sırasıyla eğitim/öğretim görenlerin, emekli ve çalışamaz halde olanların yüzdeleri önemli paylara sahip olan işgücüne dâhil olmama sebepleri arasındadır. İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar ve mevsimlik işçiler ise sırasıyla %7 ve %1 gibi paylara denk gelmektedir. 68

69 16% 4% 11% 1% İş aramayıp,çalışmaya hazır olanlar Mevsimlik çalışanlar Ev işleriyle meşgul Eğitim / Öğretim 17% 40% Emekli Çalışamaz Halde 11% Diğer Şekil 48: TR22 Bölgesi nde İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, TR22 Bölgesi için de en yüksek paya sahip olan kalem %40 ile ev işleriyle meşguliyet iken eğitim/öğretim görenlerin yüzdesi Türkiye ye göre daha düşük bir paya sahiptir. Bunun yanında çalışamaz halde olanların, emeklilerin ve iş aramayıp çalışmaya hazır olanların payları da Türkiye ye göre oldukça yüksektir. Ev işleriyle meşgul olanların oranının Türkiye ye göre daha düşük oranda olması Bölgedeki kadınların iş gücüne katılım oranlarının ülke geneline göre yüksek olduğuna işaret etmektedir Kadın İşgücü Türkiye de işgücü piyasası bölgeler arasında farklılıklar içermekle beraber, bu farklılıkların kadın işgücüne katılımına da yansıdığı görülmektedir. Tarımsal istihdamın yüksek olduğu Karadeniz kıyılarında kadınların işgücüne katılımı yüksek bir paya sahipken, doğu ve özellikle güneydoğu bölgelerinde ise bu pay oldukça düşüktür. Bölgelerde işgücüne katılımdaki bu farklılıklar, kadın işgücüne katılımını ve istihdamını artırmaya yönelik politikaların bölgesel bazda farklılaşması gerekliliğine işaret etmektedir. Bölgesel farklılıkların yanında bölge içinde de kadınların işgücüne katılımları farklılıklar göstermektedir. Yapılan araştırmalar kadınların çoğunlukla ücretsiz aile işçisi olarak istihdam edildiklerini ortaya koymaktadır. Bu da kadınların tarımsal üretimin yoğun olduğu kırsal alanlarda daha fazla istihdam edilmelerinin en önemli sebebini açıklamaktadır. 69

70 Şekil 49: Türkiye de Bölgesel Bazda Kadınların İşgücüne Katılım Oranları Kaynak : TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketleri, Kadın İşgücüne Katılım Oranları 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, TÜRKİYE 23,3 23,3 23,6 23,6 24,5 26,0 27,6 28,8 29,5 KENT 17,7 18,7 19,5 19,8 20,8 22,3 23,7 24,8 26,1 KIR 36,7 33,9 33,1 32,5 32,9 34,6 36,3 37,5 36,9 TÜRKİYE KENT KIR Şekil 50: Kadınların Bölgesel Olarak İşgücüne Katılım Oranları Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, Türkiye genelinde kadın nüfusunun dönemi işgücüne katılma oranlarına bakıldığında, 2004 yılında %23 lerde seyreden oranın, 2007 yılından sonra gerçekleşen artış trendiyle beraber 2012 yılına gelindiğinde %30 seviyesine yaklaşmış olduğu görülmektedir (Şekil 51) ten 2012 yılına gelindiğinde kentte yaşayan kadınların işgücüne katılım oranlarının giderek arttığı görülmektedir. 70

71 ,0 30,0 25,0 20,0 32,7 27,6 28,8 29,1 23,3 23,3 23,6 23,6 27,7 24,5 30,0 30,3 26,0 27,6 29,2 30,4 29,5 28,8 İşgücüne katılma oranı (%) Türkiye 15,0 10,0 5,0 İşgücüne katılma oranı (%) TR22 Bölgesi 0,0 Şekil 51: Kadınların İşgücüne Katılım Oranları Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, dönemi, Türkiye ve TR22 Bölgesi nde kadınların işgücüne katılım oranları karşılaştırıldığında, TR22 Bölgesi nde kadınların işgücüne katılım oranlarının, Türkiye deki oranların her zaman üzerinde gerçekleştiği görülmektedir (Şekil 51). Bölgedeki en yüksek katılım oranı %32,7 ile 2007 yılında gerçekleşmiştir yılından itibaren ise Türkiye ve Bölge arasındaki fark iyice azalmıştır Kadın Çalışanlar ve İşsizler Kentlerde yaşayan kadın nüfusunun büyük bir kısmının eğitim seviyesinin düşük olması, tarımsal üretimin yoğunlukta olduğu kırsal alanlardan farklı olarak kentsel alanlarda iş imkanlarının sanayi ve hizmet sektörlerinde yoğunlaşması, kadınları istihdam edilen gruplar arasında dezavantajlı duruma getirmektedir. Ev üretimi ve çocuk bakımı gibi gereksinimlerden dolayı iş ararken kadınlar erkeklere göre daha seçici davranmakta, rezervasyon ücretleri de erkeklere göre daha yüksek olmaktadır. Kadınların karşılaştıkları bu tür engellerden dolayı, istihdam edilen kesimin ürettiği katma değerin rekabet gücü de düşüktür. İşverenler açısından bakıldığında ise, kadın istihdamının daha maliyetli olması, işe alımda erkeklerin daha fazla tercih edilmesine sebep olmaktadır. Bu unsurlar kadınların aynı statüde daha düşük ücretlerle çalışmasında ve kayıtdışı istihdam edilmesinde etkilidir. Bölgedeki kadın işgücü açısından da benzer durumlar söz konusu olup artan eğitim 71

72 seviyesiyle beraber kadın, iş piyasasında erkek muadilleriyle daha çok rekabet edebilmekte, bazı istihdam alanlarında daha avantajlı duruma gelebilmektedir ,7 31,7 32 Türkiye ,4 28,9 29,4 TR22 Bölgesi Şekil 52: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde Kadın Çalışanların Oranı (%) Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, Türkiye de arası dönemde kadınların istihdam edilenler içerisindeki payı ortalama %29 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 52). TR22 Bölgesi nde ise bu oran %32 dir yılından itibaren Türkiye genelinde 0,5 puanlık artışlar gerçekleşmesine rağmen Bölge bazında önemli bir gelişme yaşanmamıştır. 14,9% 22,0% 11,1% 52,0% Okuryazar olmayan / Kadın Lise altı eğitimliler / Kadın Lise ve dengi meslek mezunu / Kadın Yükseköğretim mezunu / Kadın Şekil 53: Eğitim Durumuna Göre Türkiye de Çalışan Kadınlar Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları,

73 2012 yılı Türkiye genelinde, eğitim durumuna göre istihdam edilen kadınlara bakıldığında, %52 ile lise altı eğitimliler en büyük paya sahiptir. Yükseköğretim mezunları ise %22 ile ikinci sırada yer almaktadır. Okuryazar olmayan kesimin %11,1 gibi yüksek bir değere sahip olması ise göze çarpan önemli bir husustur. Bu durum istihdam edilen kadınların eğitim seviyeleri hakkında önemli bir bilgi sunmaktadır. 5,3% 11,7% 17,6% Okuryazar olmayan / Kadın 64,9% Lise altı eğitimliler / Kadın Lise ve dengi meslek mezunu / Kadın Yükseköğretim mezunu / Kadın Şekil 54: Eğitim Durumuna Göre TR22 Bölgesi nde Çalışan Kadınlar Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, yılında TR22 Bölgesi nde ise çalışan kadınların %64,9 u lise altı eğitimlilerden oluşmaktadır (Şekil 55). Yükseköğretim mezunlarının oranı ise %17,6 ile ülke genelinin altındadır. Okuryazar olmayan kadın çalışanlar ise ülke geneline göre oldukça düşüktür. Bu durum Bölgenin eğitim imkanlarının ve çalışanlarının eğitim seviyesinin ülkeye göre daha iyi durumda olduğu konusunda bilgi vermektedir. 73

74 ,9 10,3 7,1 20,7 19,9 19,8 16,6 8,9 8,7 4,7 5, / Kadın- TR / Kadın- TR22 Bölgesi 25 yaş ve üzeri / Kadın-TR 25 yaş ve üzeri / Kadın- TR22 Bölgesi Şekil 55: Türkiye de Yaş Gruplarına Göre Kadın İşsizliği (%) Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, Yaş gruplarına göre işsizlik oranlarına bakıldığında ise, kadın işsizlik oranları erkek işsizlik oranlarına göre daha yüksek seviyelerdedir. Türkiye ve TR22 Bölgesi karşılaştırıldığında Bölgedeki işsizlik oranlarının daha düşük seviyelerde olduğu görülmektedir (Şekil 56). Hem ülke hem Bölge bazında kadın işsizlik oranı yaş grubu için daha yüksek seviyelerdedir. Okullaşma ve eğitim sürelerinin uzunluğundan dolayı, gençlerin büyük bir kısmının kurumsal olmayan nüfusta yer almaları, yaş arası gruplarda evlilik ve doğumla beraber işten çıkışlar ve genel olarak genç nüfustaki yüksek işsizlik oranları gibi sebeplerden dolayı genç nüfusun işsizlik içerisindeki payı yüksektir. 74

75 İşgücüne Dahil Olmayan Kadınlar 78% 76% 74% 72% 77% 77% 76% 76% 76% 74% 72% 71% İşgücüne dahil olmayan nüfus (%) Türkiye İşgücüne dahil olmayan nüfus (%) TR22 Bölgesi 71% 70% 68% 66% 64% 62% Şekil 56: İşgücüne Dahil Olmayan Kadın Nüfusu Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, arası dönemde Türkiye ve TR22 Bölgesi nde işgücüne dahil olmayan kadın nüfusu yüzdelerine bakıldığında çok yüksek seviyelerde olduğu görülmektedir. TR22 Bölgesi için en düşük değer 2007 yılında, en hızlı artış ise 2008 de görülmektedir arası dönemde Bölge değerleri Türkiye değerlerinin altında gerçekleşmiş ve aralarındaki fark 2010 yılından sonra iyice azalmıştır. Türkiye geneline bakıldığında, işgücüne dahil olmama nedenleri arasında ev işleriyle meşguliyet %64 ile en büyük paya sahiptir. İkinci sırada ise %11 ile çalışamaz halde olan kadın nüfusu gelmektedir. 75

76 7% 5% 1% iş aramayıp çalışmaya hazır olanlar mevsimlik çalışanlar 11% ev işleriyle uğraşanlar 4% eğitim / öğretim 9% emekli çalışamaz halde 64% diğer Şekil 57: Türkiye de Kadınların İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, Ev işleriyle meşguliyetten sonra üzerinde durulması gereken bir diğer unsur eğitim konusudur. Eğitim-öğretim nedeniyle kurumsal olmayan nüfusa dahil olan kadınlar, kısa vadede işgücüne katılımı düşürmektedir. Ancak uzun vadede kaliteli beşeri sermayenin oluşturacağı işgücü piyasası, üretime katma değer sağlayacaktır. 4% 11% 15% 2% 4% iş aramayıp çalışmaya hazır olanlar mevsimlik çalışanlar ev işleriyle uğraşanlar 7% eğitim / öğretim emekli 57% çalışamaz halde Şekil 58: TR22 Bölgesi nde Kadınların İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları,

77 TR22 Bölgesi nde de kadınların işgücüne katılımında en büyük engel %57 lik payla ev işleriyle meşguliyettir. Bölgede çalışamaz halde olan kadın nüfusu %15 ile ülke geneline göre daha yüksek seviyededir. İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar, kısacası iş bulma ümidini kaybetmiş durumda olanlar ise %11 ile oldukça yüksek bir paya sahiptir Sosyal Güvenlik Hizmetleri Sosyal güvenlik politikalarının etkinliği, uygulanabilirlikleri ve kapsayıcılıklarıyla doğrudan ilişkilidir. Bu hususta ülkede karşılaşılan en önemli engel politikaların kapsamına giren nüfusun gereken seviyede olmayışıdır. Kadın çalışanların görece yüksek olduğu, yarı zamanlı iş olanaklarının bulunduğu ve uzaktan (evden) çalışma imkanlarının mevcut olduğu iş kollarında kayıt dışılık oldukça yüksektir. Bunların yanı sıra tarımdaki istihdam kayıt dışılıkta başı çekmektedir. Tarımsal üretimin yaygın olduğu yerlerde kayıt dışılığın yüksek oluşunun nedeni, istihdam edilenlerin sosyal güvenlik kapsamına alınmadan yevmiye usulü çalıştırılmalarıdır. Bölge, kırsal nüfusun yüksek ve tarımsal üretimin yaygın olmasından dolayı kayıt dışılığın yüksek olduğu bir ekonomiye sahiptir yılında Türkiye de kayıt dışı istihdam %42,1 iken, bu oran Bölgede %45,2 dir 43. Sosyal Güvenlik Kapsamı Sosyal Güvenlik Kapsamı (Yeşil Kartlılar Hariç) Sosyal Güvenlik Kapsamında Yükümlü Tutulanların (Yararlanıcıların) Sayısı Sosyal Güvenlik Kapsamında Aktif Çalışan Kişi Sayısı Sosyal Güvenlik Kapsamında Aylık Alan Kişi Sayısı Yeşil Kartlı Sayısı Şekil 59: TR22 Bölgesi Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Nüfus Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu Verileri, TR22 Bölgesi nde 2011 yılında sosyal güvenlik politikalarının kapsadığı nüfus kişidir. Bu nüfusun kişisi yeşil kart sahibi olduğu düşünüldüğünde geriye kişi kalmaktadır. Kısacası sosyal güvenlik kapsamında aylık alan, aktif çalışan ve bağımlı 43 İŞKUR, Balıkesir İşgücü Piyasası Analizi Raporu,

78 nüfus kişidir. Ancak bu nüfus içerisinde bağımlı nüfusun yüksek oluşu göze çarpmaktadır. Bağımlı nüfus, sosyal güvenlik kapsamındaki nüfusun yaklaşık %50 sini oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra sosyal güvenlik kapsamında aktif çalışan sayısı kişidir Yoksulluk TÜİK 2011 verilerine göre Bölgenin dahil olduğu TR2 Batı Marmara İBBS Düzey 1 Bölgesi nde yoksulluk sınırı 2011 yılı için 4.105TL dir. Bu sayı Türkiye geneli yoksulluk alt sınırı olan TL nin üstünde olup, nüfus içindeki oranı ise %11,6 ile Türkiye oranı olan %16,1 in altındadır. Görüldüğü üzere TR2 Batı Marmara Bölgesi nde yoksulluk sınırı cari rakamlarla Türkiye ye göre daha yüksekken, yoksulların nüfus ölçekli oranı daha düşüktür ,3 16,7 17,1 16,9 16,1 14,3 14,6 12,1 12,9 11, TR2 Batı Marmara Bölgesi TÜRKİYE Şekil 60: Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Yoksulluk Oranları (Medyan Gelirin %50 sine Göre) Kaynak: TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, arası beş yıl boyunca TR2 Batı Marmara Bölgesi nde yoksulluk oranlarının Türkiye genelinden düşük olduğu görülmektedir (Şekil 60) yılında, Bölgede %14,6 ile en yüksek yoksulluk oranı gözlemlenirken, 2011 yılına gelindiğinde %11,6 ile beş yılın en düşük yoksulluk oranı görülmektedir. Bu durum Bölgedeki yapısal iyileşmenin göstergelerindendir. 78

79 TR TR1 TR6 TR3 TRC TR5 TR4 TR8 TRB TR7 TR2 TRA TR9 Yoksulluk sınırı haricinde yoksulluğu yansıtan verilerden birisi de sosyal güvence kapsamında yer almamaktır. Bu kapsamda Balıkesir ili nüfusunun %89,6 sı, Çanakkale nüfusunun da %91 i sosyal güvenlik kapsamında yer almaktadır. Yeşil kart sahibi olanlar da sosyal güvenlik çatısı altında düşünüldüğünde sosyal güvenlik kapsamında olmayan nüfusun oranı Balıkesir de %1,15, Çanakkale de ise %1 dir ,1 15,1 13,7 Yoksulluk oranı (%) / Yoksulluk riski % 50 13,8 13,2 13,3 14, ,7 12,3 11,9 11,6 10, Şekil 61: Bölgelerin Yoksulluk Oranları (İBBS, 1.Düzey) Kaynak: TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, Bölgelerin yoksulluk oranlarına bakıldığında, TR2 Batı Marmara Bölgesi, TR4 Doğu Marmara Bölgesi ve TR9 Doğu Karadeniz Bölgesi nden sonra yoksulluk oranının en düşük olduğu Bölge konumundadır (Şekil 61). TR2 Bölgesi nin, 2011 yılında %11,6 olarak gerçekleşen yoksulluk oranı, Türkiye oranının oldukça altındadır. Bölgede yoksullukla mücadele doğrultusunda istihdam artırıcı politikaların yanı sıra beşeri sermayenin kalitesinin artırılması yoluyla vasıflı eleman ve ara eleman yatırımları faydalı olacaktır. Bölgedeki kadın nüfusunun işgücüne dâhil edilmesi konusunda politikaların geliştirilmesi gerekmektedir. Tarımsal üretim ile birlikte Bölgenin potansiyele sahip olduğu alanlarda sanayi ağırlıklı üretimin harekete geçirilmesi de ayrıca önem arz etmektedir. 79

80 4.6 Sivil Toplum Kuruluşları Sivil toplum kuruluşları, yürüttükleri faaliyet alanlarında dayanışma, tanıtım, koruma ve yaşatma gibi önemli misyonlar üstlenmektedirler. Sosyal hayatta sivil iradenin talep ve tavsiyelerini harekete geçirebilmesi ve karşılık bulabilmesi noktasında STK lar önemli bir yere sahiptirler. TR22 Bölgesindeki STK ların faaliyet kollarına göre dağılımına bakıldığında sosyal faaliyetler yürüten STK ların %47 ile en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir (Şekil 62). Daha sonra sırasıyla sportif, dini ve kültürel faaliyetlerde bulunan STK lar gelmektedir. 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 47% 22% 19% 12% Kültür Sosyal Sportif Dini Şekil 62: TR22 Bölgesi nde Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyetlerine Göre Sınıflandırılması Kaynak : Balıkesir Dernekler İl Müdürlüğü, Çanakkale Dernekler İl Müdürlüğü, EKONOMİK YAPI 5.1 Bölge Ekonomik Yapısının Analizi Bölgenin ekonomik yapısının en belirgin özelliği, üretilen katma değer içerisinde tarım sektörünün payının Türkiye geneline göre oldukça yüksek olmasıdır. Bunun yanı sıra Bölgede sanayileşme ülke genelinin gerisinde kalmaktadır. 80

81 30,0 25,0 20,0 25,3 25,5 22,0 20,6 20,1 15,0 10,0 10,7 10,6 9,4 8,5 8,5 TR22 Bölgesi Türkiye 5,0 0, Şekil 63: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde Tarım Sektörünün GSKD İçindeki Payı Kaynak: TÜİK, dönemine bakıldığında tarım sektörünün Bölgedeki iktisadi faaliyetler arasındaki payının %25 ten %20 ye gerilediği görülmektedir. Tarımın ülke ekonomisindeki payının aynı dönem için ortalama %9,5 olduğu göz önünde bulundurulduğunda, Bölgenin ekonomisinde tarımın oldukça yüksek bir paya sahip olduğu anlaşılmaktadır. Tarımsal üretimde makine gücünün yanında yüksek miktarda insan gücünün kullanılması, istihdama olumlu katkı sağlamaktadır. Ancak tarımsal üretimde çalışanların büyük çoğunluğu ücretsiz aile işçisi statüsünde oldukları için, genellikle kayıt dışı istihdam edilmektedirler. Bu durum Bölgede sosyal güvenlik politikalarının etki alanını zayıflatmakta ve bağımlı nüfus miktarını arttırmaktadır. Bölgede sanayileşme ise ülke ortalamasının altında kalmaktadır. Sanayileşme, gelişmekte olan ülke ekonomilerinde istikrarlı büyümeyi ve üretim proseslerinde modernizasyonu sağlamak açısından önem arz etmektedir. Üretimde maliyetin düşürülmesi, kaynakların etkin olarak kullanılması, organize bir üretim mekanizmasının işletilmesi gibi olumlu yanlarıyla beraber çevreye verilen zarar, çarpık sanayileşmeden kaynaklanan düzensiz yapılaşma, doğal kaynakların kirletilmesi ve israfı gibi olumsuz sonuçları da doğuran sanayileşme, gelişmekte olan ülkelerin bilinçli olarak ilerleme göstermeleri gereken bir husustur. Bu husus kapsamında yapılan çalışmalardan birisi de organize sanayi bölgelerinin planlı ve etkin bir şekilde hayata geçirilmesidir. 81

82 30,0 25,0 20,0 20,9 28,0 28,0 28,2 27,8 20,4 20,2 20,1 22,6 27,2 15,0 10,0 TR22 Bölgesi Türkiye 5,0 0, Şekil 64: Türkiye ve TR22 Bölgesi nde Sanayinin GSKD İçindeki Payı Kaynak: TÜİK, arası beş yıllık dönemde Türkiye de sanayinin GSKD içindeki payı ortalama %28 dir. TR22 Bölgesi nde ise bu pay aynı dönem için ortalama % 21 dir. Bölge sanayileşme konusunda ülke genelinin gerisinde kalmıştır. Bölgedeki sanayi kuruluşları genellikle tarıma dayalı sanayi ürünleri üreten tesislerdir. Yem, gübre, süt ve süt ürünleri gibi işletmelerin Bölgede yaygın oluşu, tarımsal üretimin sanayiyi de etkilediğini göstermektedir. Pazara ulaşım noktasında stratejik bir konumda bulunan Çanakkale ve Balıkesir illerinde, tarıma dayalı sanayinin yanı sıra maden kaynakları da önemli bir yer tutmaktadır. 66,0 64,0 62,0 60,0 58,0 56,0 54,0 52,0 50,0 48,0 63,7 64,3 62,4 61,3 61,3 59,3 57,8 57,4 53,8 54, TR22 Bölgesi Türkiye Şekil 65: Hizmetler Sektörünün GSKD İçindeki Payı Kaynak: TÜİK,

83 Hizmetler sektörüne bakıldığında, söz konusu sektörün Bölgedeki katma değerin yarısından fazlasını kapsadığı görülmektedir. Hizmetler sektörü sanayileşmesini tamamlamış olan gelişmiş ülkelerde katma değer içerisindeki payı en yüksek olan sektördür. Sanayileşmeyle beraber yüksek teknolojili üretim materyallerinin kullanılması, emek yoğun üretimden sermaye yoğun üretime geçişi hızlandırmaktadır. Bu durum da sanayileşme odaklı büyüyen ekonomilerde, istihdam olanaklarının büyüme ile aynı düzeyde gelişememesine sebep olmaktadır. Hizmetler sektörü, sanayiye göre istihdamın yüksek olduğu bir sektördür beş yıllık döneme bakıldığında Türkiye de hizmetler sektörünün gayri safi katma değer içerisindeki payının %61 den %64 e yükseldiği görülmektedir. Bölgeye bakıldığında ise hizmetler sektörünün dönemi boyunca gayri safi katma değer içerisindeki payı, ülke genelinin altındadır yılında en hızlı artışı göstererek % 57,8 paya sahip olan hizmetler sektöründe 2008 yılında gerileme yaşanmıştır TR22 Bölgesi Türkiye Şekil 66: TR22 Bölgesi nde Kişi Başına GSKD (TL) Kaynak: TÜİK, Bölgede kişi başı gayrisafi katma değere bakıldığında, 2004 yılından 2008 yılına doğru bir artış görülmektedir yılında TL olan kişi başı GSKD, 2008 yılına gelindiğinde TL olarak gerçekleşmiştir. Kişi başı GSKD deki bu olumlu yükseliş, ülke genelinde de söz konusudur. Ancak Bölgenin ülke geneli seviyesinin daima altında kaldığı görülmektedir. 83

84 5.2 Tarım TR22 Bölgesi, Türkiye nin tarımsal üretimde öne çıkan bölgelerindendir. Bölge, 2010 yılında Türkiye de üretilen hayvansal ürün değerinin %7,80 ini üretmiş olup canlı hayvan değerinin %6,32 sine sahiptir (Şekil 67). Bölgenin 2009 yılına kadar artış gösteren hayvansal üretim değeri oranı, 2010 yılında düşüş göstermiştir. Hayvansal üretim değeri 2009 yılında TL den 2010 yılında TL ye artarak %10,6 artış göstermesine rağmen ülke içindeki payı düşüş göstermiştir. Bu durum aynı dönem içinde diğer bölgelerde hayvansal ürün değeri artışının çok daha yüksek oranda seyretmiş olmasına bağlanabilir. Bölge, TL lik üretimle, 2010 yılında Türkiye de üretilen bitkisel ürün değerinin %4,62 sini üretmiş olup bu oran yıllar itibariyle artmıştır ,63 7,86 8,41 6,52 6,49 10,00 6,25 7,80 6,32 5,67 4,46 4,18 4,62 4,24 4,25 Bitkisel Üretim Değeri (%) Canlı Hayvanlar Değeri (%) Hayvansal Ürünler Değeri (%) Şekil 67: TR22 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerlerinin Türkiye Tarımsal Üretim Değerlerine Oranı (%) Kaynak: TÜİK, Kişi başına üretim değerlerine bakıldığında Bölge, Türkiye ortalamalarının üzerinde kalmaktadır (Şekil 68). Kişi başına hayvansal ürünler değerinde TR22 Bölgesi TL ile tüm bölgeler arasında birinci, Balıkesir ili ise tüm iller arasında üçüncüdür. Kişi başına canlı hayvan varlığı değerinde ise, Bölge TL ile tüm bölgeler arasında ikincidir. Kişi başına düşen bitkisel üretim değerinde TR22 Bölgesi TL ile tüm bölgeler arasında üçüncü; Çanakkale, Antalya ilinin ardından tüm iller arasında ikincidir. Balıkesir ili hayvansal 84

85 üretimde, Çanakkale ili ise bitkisel üretimde Türkiye de ilk sırada gelen üretim merkezlerindendir Kişi başına hayvansal ürünler değeri (TL) Kişi başına canlı hayvanlar değeri (TL) Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Kişi başına bitkisel üretim değeri (TL) Şekil 68: TR22 Bölgesi Kişi Başına Tarımsal Üretim Değerleri (TL) Kaynak: TÜİK, Bölge, gerek hayvansal üretimde gerekse bitkisel üretimde geniş bir ürün yelpazesine sahiptir (Şekil 69). Ayvacık tan Ayvalık a Körfez yöresinde yağlık zeytin ön plana çıkarken süt üretimi Bölgenin birkaç ilçesi hariç her yerinde belirgin bir yere sahiptir. Bu durum Ezine ve Manyas peyniri gibi yöresel ürünlerin oluşumuna imkân vermiştir. Beyaz et ve yumurta üretimi Bandırma ve Biga civarında yoğunlaşmıştır. Buğday üretimi, iç bölgelerde ağırlık kazanırken Gönen ve civarı, çeltik üretiminde söz sahibidir. Sebze ve meyve üretiminin zamanla yaygınlaştığı Bölgede Lapseki ve Bayramiç te yoğunlaşan nektarin gibi bazı ürünler ülke çapında ön plana çıkmaktadır. Çanakkale ili, salçalık domates ve kapya biberinin başlıca üreticilerindendir. Ayrıca Bölgede bazı ilçeler tarımın belli alanlarında uzmanlaşmaktadır. Örnek vermek gerekirse; Gökçeada organik üretimde, Balıkesir Merkez ilçe sebze tohumculuğunda söz sahibidir. 85

86 Şekil 69: TR22 Bölgesi Tarımsal Ürünlerinin Coğrafi Dağılımı Toprak Yapısı ve Su Kaynakları ha alandan oluşan TR22 Bölgesi topraklarının %25,7 si 1 ila 4. sınıf kullanma kabiliyeti sınıfına aittir (Tablo 4). Bu alan Türkiye topraklarının %3,1 e karşılık gelmektedir. Bu araziler, iyi bir toprak idaresi altında yöreye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman, çayırmera bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme yeteneğine sahiptir. Bu sınıf arazilerde mevcut piyasa şartlarında elde edilecek ürün miktarı ile yatırım harcamaları karşılanarak rekabetçi tarımsal üretim yapılabilir. Çanakkale ilinin toprak kalitesi Balıkesir ilinden daha yüksek olup Çanakkale ilinin topraklarının daha fazla bir kısmı iyi dereceli kullanma kabiliyetine sahip topraklardan oluşmaktadır. 86

87 Tablo 4: TR22 Bölgesi Topraklarının Arazi Kullanım Kabiliyetine Göre Dağılımı Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Sınıfı Miktarı (ha) Payı (%) Miktarı (ha) Payı (%) Miktarı (ha) Payı (%) Miktarı (ha) Payı (%) 1.Sınıf , , , ,19 2.Sınıf , , , ,75 3.Sınıf , , , ,75 4.Sınıf , , , , Sınıf , , , Toplam Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011, Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Bölge arazi varlığının dağılımına bakıldığında, Balıkesir ilinin %35,4 ve Çanakkale ilinin %33,3 ünün tarım amacıyla işlenebilir arazi olduğu görülmektedir (Tablo 5). Balıkesir ili çayır ve mera arazisi varlığı ha olup, bu rakam Çanakkale ili çayır ve mera varlığının 7 katından fazladır. Buna karşılık Çanakkale ili ormanlık ve fundalık arazi varlığı payında Balıkesir ilinden öndedir. Çanakkale ilinin tarıma elverişsiz arazi varlığı Balıkesir ilinin iki katına yakındır. Bunun önemli bir kısmı sit alanı konumunda olan ha lık arazi üzerine kurulu olan Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı dır. Tablo 5: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Toprakları Dağılımı Balıkesir Çanakkale Alanı (ha) Payı (%) Alanı (ha) Payı (%) İşlenebilir Arazi , ,3 Çayır-Mera Arazisi , ,7 Ormanlık ve Fundalık Arazi , ,8 Yerleşim Alanları, Tarıma Elverişsiz Arazi ve Diğer , ,3 Toplam Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011, Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Toprak varlığından sonra tarımsal üretim için önem arz eden doğal kaynaklardan biri su kaynaklarıdır. TR22 Bölgesi toprakları 5 ayrı tarımsal havzada yer almaktadır (Şekil 70). Bitkisel üretim çevrsel şartlara göre belirlenmiş havzalar bazında desteklenmektedir. Türkiye 30 havzaya ayrılmış olup her havzada yetiştirilebilecek rekabet üstünlüğü bulunan bitkiler Gıda Tarım ve Hayvancılık bakanlığınca saptanmıştır. 87

88 Şekil 70: TR22 Bölgesi İlçelerinin Dâhil Oldukları Tarım Havzaları Kaynak: GTHB 2013 verilerinden üretilmiştir. Balıkesir ilinde sulanan alanların ha ı (%59,6) devlet tarafından, ha ı (%40,4) ise halk tarafından sulanmaktadır (Tablo 6). Sulanan alanlar sulanabilecek alanların %40,6 sına karşılık gelmektedir. Balıkesir ilinde 6 adet baraj ve 24 adet gölet sulama amaçlı hizmet vermektedir. İnşası devam eden Manyas ve Havran Barajlarının tamamlanmasıyla sırasıyla ha ve ha alan daha sulanabilecektir. Ayrıca 5 gölet ve 6 sulama tesisi inşaatı devam etmektedir. 44 Çanakkale ilinde sulanan alanların ha ı (%66,9) devlet tarafından, ha ı (%33,1) ise halk tarafından sulanmaktadır (Tablo 6). Sulanabilecek alanların %69,6 sı sulanmaktadır. Sulanabilecek alanlarda gerçekleştirilen sulama durumuna bakıldığında Çanakkale, Balıkesir ilinden daha iyi durumdadır. Çanakkale ilinde 7 adet baraj ve 12 adet gölet sulama amaçlı hizmet vermektedir. İnşası devam eden Taşoluk ve Bayramdere Barajlarının tamamlanmasıyla sırasıyla ha ve ha alan daha sulanabilecektir. Ayrıca 9 gölet ve 6 sulama tesisi inşaatı devam etmektedir. 45 Sulama, kırsal kalkınmanın itici gücü olarak tanımlanmakta olup her sulama projesi aynı zamanda bir kırsal kalkınma projesi olarak 44 Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü,

89 düşünülmelidir. Sulama imkânlarının oluşması ile tarım arazileri her yıl ekilebilmekte, ürün çeşitliliği artmakta ve verim 2-5 kat artmaktadır. 46 Tablo 6: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Sulama Durumu Balıkesir Çanakkale Alan (ha) Alan (ha) Devlet Tarafından Sulanan Arazi Halk Tarafından Sulanan Arazi Toplam Sulanan Tarım Arazisi Sulanabilecek Tarım Arazisi Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011, Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü İlçelerin sulama durumuna bakıldığında, işlenebilir arazide sulanabilir arazi payında Çanakkale Merkez, Manyas, Gökçeada, Yenice, Bayramiç %45 in üzerinde pay ile ön sıralarda gelmektedir (Şekil 71). Balya ve Marmara ise %10 un altında oranlarla son sıralardadır. Şekil 71: TR22 Bölgesi İlçelerinin Sulama ve İşlenebilir Arazi Oranları (%) Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011; Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011 verilerinden üretilmiştir. 46 GTHB, Stratejik Plan ,

90 İklim koşulları tarımsal faaliyetler açısından son derece önemli olup sulamada kullanılabilecek su miktarı kuraklık yaşanan dönemlerde azalmaktadır. Küresel iklim değişikliği tarımsal arz güvenliğini tehdit etmektedir. 47 Kuraklığın önemli bir tehdit olarak belirdiği son yıllarda Balıkesir ve Çanakkale illeri kuraklık profili benzerlik göstermektedir (Şekil 72) arası ve arası kurak dönemler gözlenmiş olmakla beraber, 2010 sonrası dönem nemli geçmektedir. Standart Yağış İndeksi metoduna göre yapılan 2012 yılı kuraklık değerlendirmesine göre Balıkesir ve Çanakkale illerinde nem dağılımı normal civarı ile çok nemli arasında seyretmiştir. Bölge, son yıllarda yeterli yağış almasına rağmen küresel ısınmanın etkileri düşünülecek olursa gelecekte meydana gelebilecek kuraklık tehdidi göz ardı edilemez. Şekil 72: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Kuraklık Analizi Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, GTHB, Stratejik Plan ,

91 Şekil 73: Standart Yağış İndeksi Metoduna Göre 2012 Yılı Kuraklık Değerlendirmesi Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Bitkisel Üretim Bitkisel üretimde işletme başına düşen ortalama arazi miktarının küçük ve parçalı olması rekabet gücünü düşüren önemli bir faktör olarak öne çıkmaktadır. Bu durum, işletmenin kaynak kullanımını olumsuz yönde etkilemekte dolayısıyla ortalama işletme maliyetlerini yükselterek işletmenin verimli bir şekilde çalışması önünde engel teşkil etmektedir. Avrupa Birliği üyesi ülkelerin işletme başına ortalama kullanılan tarımsal alanı 12,7 ha, İspanya nın 24,0 ha, Fransa nın 53,9 ha 48, Amerika Birleşik Devletleri nin 180,5 ha 49 iken Türkiye de bu ortalama 6,6 ha dır. 50 İşletme başına ortalama tarımsal alan Balıkesir de 5,4 ha, Çanakkale de 6,1 ha ile ülke ortalamasının da altında kalmaktadır. Her iki ilde de 5 ha ın altında arazi büyüklüğüne sahip küçük işletmeler tüm işletmelerin %65 inden fazla olup 20 ha ın üzerinde arazi sahibi büyük işletmelerin sayısı %3 ün altındadır (Tablo 7). 48 Eurostat, Milli Zirai İstatistikler Kurumu (National Agricultural Statistics Service), Avrupa Komisyonu,

92 Tablo 7: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Tarımsal İşletme Büyüklüğü Balıkesir Çanakkale Arazi Büyüklüğü (ha) İşletme Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) İşletme Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) , , , , , , , , , ,7 > , ,9 Toplam Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011, Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü İşletmelerin küçüklüklerine ek olarak tarım arazilerinin çok parçalı ve dağınık parsellerden oluşması sorunu mevcut olup ülkemizdeki tarım işletmelerinin %23,1 i beşten fazla parçadan oluşmaktadır. 51 Bu konuda veri bulunmamakla beraber Bölge işletmelerinin durumunun ülke ortalamasından daha iyi olduğunu gösteren bir bulgu mevcut değildir. Yapısal sorunların çözümünde arazi toplulaştırması önemli bir araç olarak görülmektedir. Toplulaştırma ile parseller büyümekte, parsel sayısı azalmakta, her parsel yola ve sulama kanalına kavuşmaktadır. Bu kapsamda, tarla tarımı yapılan alanlarda toplulaştırma çalışmalarına daha da hız verilerek, her yıl Türkiye genelinde 1 milyon ha alanın toplulaştırılması planlanmaktadır. 52 Tarım arazilerinin parçalı olma durumu karşısında Balıkesir İl Özel İdaresi tarafından 10 proje ile toplam ha alanda arazi toplulaştırma çalışmaları tamamlanmıştır. 53 Bölgede tarım alanlarının çoğu, tarla bitkileri üretiminde kullanılmaktadır (Tablo 8). Çanakkale ilinde sebze arazileri ve meyveliklerin payı, Balıkesir ilindekinden daha yüksektir. Her iki ilde de zeytinlikler önemli oranda yer kaplamaktadır. Bu oran Balıkesir ili için %15,8 iken Çanakkale de %9,6 dır. 51 Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Türkiye Tarım İşletmelerinin Genel Durumu ve Yeter Gelirli İşletme Büyüklüğünün Tespiti, GTHB, Stratejik Plan , Balıkesir İl Özel İdaresi, Stratejik Plan ,

93 Tablo 8: Balıkesir ve Çanakkale İllerinde İşlenebilir Arazi Dağılımı Balıkesir Çanakkale Alan (ha) Payı (%) Alan (ha) Payı (%) Tarla Arazisi (Nadas dâhil) , ,5 Sebze Arazisi , ,2 Zeytinlik , ,6 Meyvelik , ,2 Bağ arazisi , ,5 Diğer ,0 - - Toplam Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011, Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, TR22 Bölgesi, tarla bitkileri sınıfında buğday, çeltik ve silajlık mısır üretimiyle ön plana çıkmaktadır (Tablo 9). Bölge, 2010 yılında yıllık ton buğday üretimiyle Türkiye üretiminin %3,47 sini ve ton ayçiçeği üretimiyle Türkiye üretiminin %5,83 ünü gerçekleştirmiştir. Gönen Baldosu, Gönen, Manyas ve Biga ilçelerinde yetiştirilmekte olup Türkiye de kalitesiyle bilinen ve aranan bir türdür. Türkiye çeltik üretiminin %21,26 sını Bölge de gerçekleştirilmiştir. Silajlık mısır ise Bölge de önde gelen sektörlerden olan hayvancılığa yem olarak girdi sağlamaktadır ve silajlık mısır üretiminin %11,44 lük bölümü Bölge de gerçekleştirilmiştir. Tablo 9: TR22 Bölgesi nde Üretilen Önde Gelen Tarla Bitkileri Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Üretim Oran Üretim Oran Üretim Oran Üretim (t) (t) (%) (t) (%) (t) (%) Ayçiçeği , , , Buğday , , , Çeltik , , , Mısır , , , (Silajlık) Kaynak: TÜİK, Balıkesir ve Çanakkale illerinde yıllarına ait buğday, ayçiçeği, dane mısır ve çeltik ekiliş alanı verileri zaman serisi analizlerine dahil edilerek, gelecek beş yıllık periyotta ( ) ekim alanlarının nasıl değişeceği öngörülmeye çalışılmıştır. 54 Elde edilen sonuçlara göre her iki ilde de çeltik ekim alanları artacaktır (Şekil 74, Şekil 75). Her iki ilde de ayçiçeği 54 GMKA, Tarım ve Hayvancılık Araştırması,

94 ekim alanlarının düşeceği öngörülmekte olup Balıkesir ilinde dane mısır, Çanakkale ilinde ise buğday ekim alanları düşme eğilimi göstermektedir celtik forecast 95 percent interval Şekil 74: Balıkesir İli Çeltik Ekim Alanı Tahmini (da) Kaynak: GMKA Tarım ve Hayvancılık Araştırması Raporu, celtik forecast 95 percent interval Şekil 75: Çanakkale İli Çeltik Ekim Alanı Tahmini (da) Kaynak: GMKA Tarım ve Hayvancılık Araştırması Raporu, Sebze üretimi Türkiye nin hemen her yerine yayılmakla birlikte, her bölgenin ekolojik yapısına ve büyüklüğüne bağlı olarak toplam üretim içindeki oranı değişmektedir. Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgeleri en fazla üretimin yapıldığı, tür ve çeşit yönünden en zengin 94

95 bölgelerini oluşturmaktadır. 55 Sebze üretiminde Bölge, salçalık ve sofralık domates, salçalık biber, kavun, bamya, turşuluk hıyar üretiminde önde gelmektedir (Tablo 10). Ülkemizde üretilen salçalık biberin %21,84 ü, salçalık domatesin %15,45 i ve kavunun %8,10 u Bölge de üretilmektedir. Sofralık domates ve salçalık biber üretiminde Çanakkale, daha fazla pay sahibiyken; Balıkesir ili, kavun, turşuluk hıyar, maydanoz, turp, kırmızı pancar, patlıcan, sarımsak ve pırasa ile ön plana çıkmaktadır. Balıkesir ve Çanakkale illerinde yıllarına ait salçalık biber ekiliş alanı verileri zaman serisi analizlerine dahil edilerek, gelecek beş yıllık periyotta ( ) ekim alanlarının nasıl değişeceği öngörüldüğünde her iki ilde de ekim alanlarının artacağı sonucuna ulaşılmıştır. Tablo 10: TR22 Bölgesi nde Üretilen Önde Gelen Sebze Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Üretim (t) Oran (%) Üretim (t) Oran (%) Üretim (t) Oran (%) Üretim (t) Sarımsak (Taze) 816 3, , , Domates (Sofralık) , , , Domates (Salçalık) , , , Biber (Salçalık) , , , Patlıcan , , , Kavun , , , Maydonoz , , , Bamya , , , Hıyar (Turşuluk) , , , Kaynak: TÜİK, Bölgede meyve üretiminin önemli bir kısmı Çanakkale ilinde gerçekleştirilmekte olup ülkemizde üretilen nektarinin %32,49 u, şeftalinin %10,26 sı, bademin %5,25 i ve elmanın %4,02 si Çanakkale de üretilmektedir (Tablo 11). Körfez bölgesinde satsuma ve Kepsut ile Dursunbey de badem, Sındırgı da ceviz Balıkesir ilinde önde gelen meyvelerdendir. Çanakkale ilinde yıllarına ait şeftali ekiliş alanı verileri zaman serisi analizlerine dahil edilerek, gelecek beş yıllık periyotta ( ) ekim alanlarının nasıl değişeceği öngörüldüğünde de ekim alanlarının artacağı sonucuna ulaşılmıştır. 55 GMKA, Tarım ve Hayvancılık Araştırması,

96 Yüzde (%) Tablo 11: TR22 Bölgesi nde Üretilen Önde Gelen Meyve Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Üretim (t) Oran (%) Üretim (t) Oran (%) Üretim (t) Oran (%) Üretim (t) Şeftali , , , Nektarin , , , Badem , , , Kiraz , , , Elma , , , Satsuma , , , Erik , , , Ceviz , , , Kaynak: TÜİK, Bölgenin önde gelen tarım ürünü zeytin, önemine binaen ayrıca incelenmelidir. Dünya üzerindeki zeytin ağaçlarının çoğu Akdeniz havzasında bulunmaktadır. Türkiye, yaklaşık 900 bin hektara yayılan 160 milyon zeytin ağacı ile ağaç sayısı bakımından dünya sıralamasında dördüncü konumdadır. Dünya zeytinyağı üretiminde İspanya, İtalya, Yunanistan, Suriye den sonra Türkiye beşinci sırada yer almaktadır (Şekil 76) yılı tahmini rakamlarına göre 180 bin tonla dünya zeytinyağı üretiminin %6 sı ülkemizde gerçekleşmiştir Ürdün Cezayir Portekiz Fas Tunus Türkiye Suriye Yunanistan İtalya İspanya Şekil 76: Dünya Zeytinyağı Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı Kaynak: Uluslararası Zeytin Konseyi (International Olive Council),

97 Dünya zeytinyağı ihracatının yaklaşık %93 ü toplam sekiz ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. 56 Avrupa Birliği (AB), tanıtım kampanyaları ve AB Ortak Tarım Politikası çerçevesinde sağladığı desteklerle üretici ülkelerin bu konudaki gelişimine önemli katkıda bulunmuştur. AB ülkeleri, topluluk içi ticaret hariç olmak üzere, dünya zeytinyağı ihracatının %63 ünü gerçekleştirmektedir. 2010/11 sezonunda İspanya, İtalya, Portekiz ve Yunanistan ın AB dışına ihracatlarının sırasıyla 198 bin ton, 160 bin ton, 43 bin ton ve 14 bin ton olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Aynı dönemde Uluslararası Zeytin Konseyi verilerine göre Tunus un ihracatı 100 bin ton, Türkiye nin ihracatı ise 38 bin ton olarak tahmin edilmektedir. En çok zeytinyağı ithal eden ülke 2010/11 sezonunda 275 bin ton ile Amerika Birleşik Devletleri olup, paketleyerek ihraç etmek üzere AB dışı üretici ülkelerden dökme zeytinyağı ithal eden AB ülkeleri ikinci sıradadır. Brezilya, Kanada, Japonya, Avustralya, Çin ve Rusya Federasyonu ithalatta diğer öne çıkan ülkelerdir. 57 Ülkemizde zeytinyağı üretimi daha çok Ege ve Marmara Bölgelerinde yapılmakta olup Aydın, İzmir, Muğla, Balıkesir, Manisa ve Çanakkale önde gelen illerdir. Yeni zeytin fidanlarının dikiminin teşviki ve zeytin üretiminin özendirilmesi konusundaki çalışmaların da etkisiyle zeytin üretimi artış göstermektedir. Bununla beraber uygun bakım, hasat ve sulama tekniklerinin uygulanamaması gibi sebepler ile periyodisiteden kaynaklanan var ve yok yılları arasındaki üretim farkı büyüktür (Şekil 77) Şekil 77: Türkiye nin Zeytinyağı Üretimi (1000 ton) Kaynak: Uluslararası Zeytin Konseyi (International Olive Council) * : Gerçekleşme Tahmini, **: Tahmin. 56 Ekonomi Bakanlığı, Zeytinyağı Sektör Raporu, Uluslararası Zeytin Konseyi (International Olive Council),

98 2011 yılı itibariyle en fazla zeytinyağı ihracatı Suudi Arabistan a gerçekleştirilmiştir. Bu ülkeyi Japonya ve ABD izlemiştir. Bu üç ülkeye yapılan ihracat toplam ihracatımızın %42 sini oluşturmuştur. Uluslararası Zeytin Konseyinin tanıtım programları sürdürdüğü Çin, Hindistan ve Rusya Federasyonu Türk zeytinyağının da hedef pazarları arasında yer almaktadır. Zeytin ekim alanlarına bakıldığında hem Balıkesir, hem de Çanakkale de yağlık zeytin alanlarının sofralık zeytin alanlarından fazla olduğu görülmektedir (Tablo 12). Ülkemiz yağlık zeytinlik alanın %17,10 u, sofralık zeytin alanın %6,41 i Bölge de bulunmaktadır. Balıkesir ha ekim alanıyla Çanakkale nin ( ha) iki katından fazla yağlık zeytin ekim alanına sahiptir. Oysaki üretim miktarlarına bakıldığında, 2010 yılında Balıkesir in yağlık zeytin üretim miktarıyla ( ton) Çanakkale üretim miktarı ( ton) arasında çok büyük bir fark yoktur. Bu durum, yağlık zeytin için Çanakkale de ağaç başına ortalama verim değerinin (26 kg) Balıkesir in ortalama değerinden (14 kg) belirgin bir şekilde fazla olmasına bağlanabilir. Ülkede yağlık zeytin üretiminin %19,76 sı, sofralık zeytin üretiminin %7,02 si Bölgede gerçekleşmektedir. Bölge zeytin ekim alanı verileri zaman serisi analizlerine dâhil edilerek, gelecek beş yıllık periyotta ( ) zeytin meyvelik alanlarının nasıl değişeceği öngörüldüğünde de ekim alanlarının artacağı sonucuna ulaşılmıştır. Hâlihazırda meyve veren yağlık zeytin ağacın yanında henüz meyve vermeyen ağaç bulunduğu da göz önüne alınırsa zeytin üretiminin zamanla artması beklenmektedir. 98

99 Tablo 12: TR22 Bölgesi nde Üretilen Zeytin Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Toplu Zeytinliklerin Alanı Üretim Oran (%) Miktar (t) Ağaç Başına Ortalama Verim (kg) Oran (%) Adet Meyve Veren Yaşta Ağaç Sayısı Oran (%) Adet Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Oran (%) Adet Toplam Ağaç Alan (ha) Zeytin (Sofralık) , , , , ,56 Zeytin (Yağlık) , , , , ,84 Zeytin (Sofralık) , , , , ,71 Zeytin (Yağlık) , , , , ,96 Zeytin (Sofralık) , , , , ,27 Zeytin (Yağlık) , , , , ,81 Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) Oran (%) Kaynak: TÜİK,

100 Balıkesir de yağlık zeytin alanlarının %99 u Körfez ilçeleri olan Burhaniye, Ayvalık, Edremit, Gömeç ve Havran da bulunmaktadır (Şekil 78) yılı itibariyle Balıkesir yağlık zeytin üretimi ton olup, en yüksek üretim Ayvalık ta yapılmaktadır. Çanakkale de ise yağlık zeytin üretimi ton olup, en yüksek üretim Ayvacık ta yapılmaktadır. Çanakkale ilinde yağlık zeytin üretiminde öne çıkan diğer ilçeler Ezine ve Bayramiç tir. Zeytinlik alanları dağılımı ile üretim miktarları paralellik arz etmektedir. Yağlık zeytinden ne kadar zeytinyağı üretildiğinin kaydı Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüklerince tutulmamakta olup yaklaşık toplanan zeytinin %20 si oranında zeytinyağı üretildiği farz edilmektedir. Bölge yağları kalitesiyle tanınmakta olup Ayvalık ve Edremit Körfezi zeytinyağlarının coğrafi işareti bulunmaktadır. 58 Edremit Körfezi zeytinyağları coğrafi işareti Ezine, Ayvacık, Edremit, Havran, Burhaniye, Gömeç, Ayvalık, Altınova, Dikili, Bergama, Zeytindağ ve Aliağa yörelerini kapsamaktadır. Gökçeada ve Ayvacık ise organik zeytinyağı üretiminde önde gelen ilçelerdir. Çanakkale ilinde 2011 yılında ,2 ton organik zeytin üretilmiştir Zeytinlik Alanı (da) Yağlık Zeytin Üretimi (t) Şekil 78: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Yağlık Zeytinlik Alanları (da) ve Yağlık Zeytin Üretimi (ton) Kaynak: TÜİK, Türk Patent Enstitüsü, ;

101 Sofralık zeytin üretiminde ise zeytinlik alanında Edremit da ile birinci olup, onu Erdek ( da) ve Bandırma ( da) takip etmektedir yılında Edremit, Erdek ve Bandırma ilçelerinin üretimi sırasıyla , ve ton olmuştur. 59 Edremit ilçesi hem sofralık hem de yağlık zeytinde ön sıralarda olmasıyla dikkati çekmektedir Hayvancılık TR22 Bölgesi gerek hayvan varlığı, gerekse hayvansal ürünler değerinde ülkede önde gelen bölgelerdendir. Ülke büyükbaş hayvan varlığının %5,74 ü Bölgede bulunmaktadır (Tablo 13). Bu hayvanların çoğu süt verimi yüksek kültür ırkı hayvanlardır. Toplam sığır üretiminde ırkların oranlarına bakıldığında TR22 Bölgesi nde kültür ırklarının ve kültür melezlerinin %95 lik paya sahip olduğu görülmektedir. Balıkesir ilinde kültür ırkları toplam sığır varlığı içinde %97 lik paya sahipken Çanakkale ilinde ise %94 lük paya sahiptir. Hem Balıkesir, hem de Çanakkale ilinde kültür ırkı sığırlar yıllar itibariyle arasında sürekli artış göstermiş iken melez hayvanların sayısı Balıkesir ilinde aynı seviyelerde seyretmiş, Çanakkale ilinde ise yavaş bir şekilde artmıştır (Şekil 79). Zaten az olan yerli hayvan sayısında çok fazla değişiklik olmamıştır. Süt sığırcılığı öne çıktığı ilçeler Balıkesir Merkez, Bigadiç, Susurluk, Gönen, Biga ve Yenice dir. Bölge küçükbaş hayvan varlığına bakıldığında Türkiye de bulunan koyun ve keçilerin %4,34 üne sahiptir. Bu varlığın çoğunluğu koyunlardan oluşmaktadır. Tüm hayvan varlığı sayılarında Balıkesir öne çıkarken keçi sayısında Çanakkale öndedir. Küçükbaş hayvan varlığında öne çıkan ilçeler Balıkesir Merkez, Dursunbey, İvrindi, Sındırgı, Ezine, Ayvacık, Bayramiç ve Çanakkale Merkez dir. Hayvancılık yapan işletmeler tarafından yükselen girdi fiyatlarına karşın rekabet avantajı sağlanması amacıyla kaba yem ekimi yapılmaktadır. Hayvancılığın yoğun olduğu ilçelerde hayvancılıkla beraber bitkisel üretim de yapılmaktadır. Örnek vermek gerekirse Bigadiç te hayvancılıkla beraber bitkisel üretim yapan işletme oranı %87,2 ye ulaşmaktadır. 60 Kanatlı hayvan üretimi Bölgenin kuvvetli sektörlerindendir yılında Türkiye de üretilen etçi tavuğun %15,13 ü Bölgede üretilmiştir. Yumurtacı tavuğun ise %6,89 u Bölge de bulunmaktadır. Bu konuda ilk sırada gelen ilçeler Bandırma, Balıkesir Merkez, Biga, Bigadiç ve Erdek tir. 59 Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011 Yılı Çalışma Raporu. 60 GMKA, 2013, Tarım ve Hayvancılık Araştırması, s

102 Arıcılık konusunda Bölge tüm potansiyelini kullanamamaktadır. Türkiye deki kovan varlığının ancak %3,21 i Bölgede bulunmaktadır. Arıcılık faaliyetleri Havran, Edremit, İvrindi ve Çanakkale Merkez de yoğunlaşmıştır. Arıcılığın Bölgede tanınması amacıyla Çanakkale İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü kurs çalışmaları yürütmektedir. Tablo 13: TR22 Bölgesi Hayvan Varlığı Hayvan Sayısı Balıkesir TR22 Çanakkale Bölgesi Oran (%) Türkiye Büyükbaş Kültür , Melez , Yerli , Toplam , Küçükbaş Koyun , Keçi , Toplam , Kanatlı Etçi Tavuk , Yum. Tavuk , Arı Kovanı , Kaynak: TÜİK,

103 Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Balıkesir Çanakkale Balıkesir Çanakkale Balıkesir Çanakkale Balıkesir Çanakkale Balıkesir Çanakkale Şekil 79: TR22 Bölgesi Yıllara ve İllere Göre Büyükbaş Hayvan Dağılımı Kaynak: TUİK, TR22 Bölgesi, yıllık tonluk üretimiyle ülke inek sütü üretiminin %7,03 ünü gerçekleştirmektedir (Tablo 14). Bu üretimin %70 e yakını Balıkesir, kalan %30 u ise Çanakkale ilinde yapılmaktadır. Günlük süt verimine bakıldığında Bölge 10,00 l/gün ile Türkiye ortalaması olan 7,94 l/gün ün hayli ilerisindedir. Bölge ülkemizde üretilen koyun sütünün %4,40 ünü, keçi sütünün ise %6,74 ünü üretmektedir. Küçükbaş hayvanların sütleri bölgenin yöresel peynir türlerinden biri olan, coğrafi işaret sahibi, Ezine peyniri yapımında kullanılmaktadır. Koyun sütü üretiminde Balıkesir öndeyken, keçi sütünde liderlik Çanakkale ilindedir. Koyun ve keçi sütünde verim Türkiye ortalamalarıyla benzer seviyededir. 103

104 Tablo 14: TR22 Bölgesi Süt Üretimi Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Sağılan Günlük Süt Hayvan Sayısı Süt Üretimi (Ton) Verimi (l/gün) İnek ,96 Koyun ,21 Keçi ,34 İnek ,08 Koyun ,21 Keçi ,29 İnek ,00 Koyun ,21 Keçi ,31 İnek ,94 Koyun ,21 Keçi ,29 Kaynak: TÜİK, Diğer hayvansal ürünlerin istatistiki verisi bölgesel olarak açıklanmamaktadır. Tavuk etinde Balıkesir, ülke üretiminin %15,01 ini gerçekleştirmektedir (Tablo 15). Balıkesir ili yumurta üretiminde Türkiye üretiminin %10,35 ini gerçekleştirmektedir. Bölgede kırmızı etin düşüşte olduğu görülmektedir de ton, 2008 de ton olan kırmızı et üretimi 2011 yılında 29,359 tona düşmüştür. Tablo 15: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Diğer Hayvansal Ürünler Miktarı Balıkesir Çanakkale Türkiye Tavuk Eti (ton) * Peynir (ton) * * Yumurta (adet) Kırmızı Et (ton) Tereyağı (ton) * * Bal (ton) Kıl-Yün-Yapağı (ton) * Veri elde edilememiştir. Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011; Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011; Tarım İstatistikleri Özeti, 2011, TÜİK Su Ürünleri Balıkesir ve Çanakkale illeri, hem Marmara hem de Ege Denizi ne kıyısı olan ve su ürünleri açısından önemli potansiyeli bulunan illerdir. Türkiye de avlanan deniz balığının yaklaşık 104

105 %3 lük bölümü Çanakkale de avlanmaktadır. Gelibolu ilçesi sardalyesiyle ünlü olup Türkiye nin ilk sardalye konserve fabrikası burada kurulmuştur. Balıkesir in katkısı ise oldukça düşüktür. Balıkesir ilinde deniz balıkçılığının artırılması amacıyla Edremit te yapay resif oluşturma projesi devam etmektedir. İç su balıklarında ise Balıkesir ili, Çanakkale den daha yüksek miktarda üretim yapmaktadır (Tablo 16). Tablo 16: TR22 Bölgesi Su Ürünleri Üretimi (ton) Su Ürünleri Üretimi Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Deniz Balıkları Üretimi Diğer Deniz Ürünleri Üretimi İç Su Balıkları Üretimi Kültür Balıkları Üretimi Toplam Kaynak: TÜİK, Organik Tarım Biyolojik çeşitliliğin korunması ve kaynakların sürdürülebilirliği amacıyla organik tarım önerilmektedir yılı verilerine göre Balıkesir'de 24; Çanakkale de ise 85 ayrı ürün organik olarak üretilmektedir. Toplam üretim miktarı Balıkesir için ton ve Çanakkale için ton olarak tespit edilmiştir (Tablo 17). Balıkesir de 55 çiftçi organik üretim yaparken, Çanakkale bu sayı 280 dir. Organik üretimin yapıldığı alanlar karşılaştırılacak olursa Balıkesir de 918 ha alanda organik üretim yapılmaktayken, bu alan Çanakkale de ha dır. Tablo 17: TR22 Bölgesi Organik Üretim Yapan Çiftçi Sayısı, Üretim Alanı ve Miktarı Çiftçi sayısı Üretim Alanı (ha) Üretim Miktarı (t) Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, Bölgenin organik olarak en yüksek miktarlarda üretilen ürünü olan zeytini, mısır ve domates takip etmektedir (Tablo 18). Çanakkale ilinin organik bitkisel ürün miktarı Balıkesir in yaklaşık 25 katıdır yılında Türkiye nin yıllık üretimi ton olarak gerçekleşmiştir. Çanakkale bu üretimin %4,3 ünü gerçekleştirirken, Balıkesir ancak %0,2 61 Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı ,

106 seviyesinde kalmaktadır. Çanakkale de yetiştirilen organik bitkisel ürünler arasında mısır, fiğ, yonca ve çayır gibi yem bitkileri dikkati çekmektedir. Bunlar ilde yapılmakta olan organik hayvancılığa girdi teşkil etmektedir. Tablo 18: TR22 Bölgesi Organik Bitkisel Ürün Üretimi Balıkesir Çanakkale Ürün Miktar (t) Ürün Miktar (t) Biber 190,08 Biber 177,25 Buğday 215,2 Buğday 40,09 Domates 457,13 Domates 114,76 Haşhaş 89,66 Üzüm 327,18 Nohut 78,81 Arpa 171,24 Çam fıstığı 43,15 Zeytin 18431,18 Toplam 1100,19 Fiğ 463,8 Yonca 408,68 Mısır 7421,6 Çayır 92 Toplam 27791,13 Kaynak: GTHB, İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı, Diğer yandan hayvansal organik ürünler için de 2011 yılına ait istatistikler incelendiğinde Çanakkale nin bitkisel ürünlerdeki ağırlığı, hayvansal ürünlerde de görülmektedir (Tablo 19) yılı verilerine göre Balıkesir in organik sertifikalı hayvansal üretimi bulunmazken Çanakkale 104 üreticiyle toplam 68 ton et ve 2584 ton süt üretimi gerçekleştirmiştir. 106

107 Tablo 19: Çanakkale Organik Hayvansal Ürün Üretimi Hayvan Türü Çiftçi Toplamı sayısı Hayvan Sayısı Toplamı Et(ton) Toplamı Süt(ton) Toplamı Dana ,10 0 Et üretimi için büyükbaş ,04 0 hayvanlar İnek (Süt) ,60 Keçi (süt) ,65 Keçi(et) ,30 0 Koç ,15 0 Koyun ,56 146,00 Oğlak Toplam , ,25 Kaynak: GTHB, İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı, Çanakkale nin bu organik üretim hamlesinde Gökçeada ve Bozcaada Kırsal Kalkınma ve İskân Projesi ile Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi çerçevesinde organik üretimin desteklenmesinin payı büyüktür. Bu iki proje kapsamında 2011 yılında toplam TL harcanarak organik tarım ilacı, sebze tohumu ve fidesi, meyve ağacı fidanı, yem bitkisi tohumu, arı kovanı ve sertifikasyon hizmeti alımı yapılarak üreticilerin hizmetine sunulmuştur. Ayrıca Çanakkale İl Özel İdaresi nin gerçekleştirdiği Organik Tarım Projesi kapsamında 65 üretici, da alan ve 80 kovan sertifikalandırılmıştır. Organik hayvancılık konusunda yürütülmüş bir çalışmaya göre Balıkesir ilinde özellikle Dursunbey ve Marmara ilçelerinde küçükbaş hayvancılık başta olmak üzere diğer hayvancılık dallarında çok önemli boyutlarda bir organik yetiştiricilik potansiyeli bulunmaktadır Örtüaltı Yetiştiriciliği Örtüaltı yetiştiriciliği işgücü, yatırım ve girdi maliyetlerinin yüksek olmasına rağmen kar marjının yüksek olduğu bir üretim şekli olarak öne çıkmaktadır. Balıkesir örtüaltı yetiştiriciliği ekseriyetle Merkez, Susurluk ve Burhaniye de yoğunlaşmaktadır. Çanakkale de ise Lapseki ve Ezine ilçelerinde diğer ilçelere göre daha fazla örtüaltı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Hıyar ve marul bölgede önde gelen örtü altı ürünlerdir (Şekil 80). Bunları domates, fasulye ve biber izlemektedir. Üretilen ürün miktarı açısından bakıldığında Balıkesir 62 Bandırma Koyunculuk Araştırma İstasyonu, Balıkesir İlinin Organik Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Olanaklarının Belirlenmesi,

108 ilinde Çanakkale ye göre yaklaşık beş kat daha fazla alanda örtüaltı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Her iki ilde de henüz jeotermal seracılık yaygın değildir Balıkesir Ekilen Alan (da) Balıkesir Üretim (t) Çanakkale Ekilen Alan (da) Çanakkale Üretim (t) Hıyar Marul Domates Toplam Şekil 80: TR22 Bölgesi Örtü Altı Yetiştiriciliği Kaynak: TÜİK, Tarımsal Sertifikasyon Tarımsal üretimin çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermemesi, doğal kaynakların korunması, tarımda sürdürülebilirlik ve gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla İyi Tarım Uygulamalarının yaygınlık kazanması önem arz etmektedir. 63 İyi Tarım Uygulamalarının amacı insan sağlığına ve çevreye zarar vermeyecek üretimin yapılmasıdır. 64 Bunun için İyi Tarım Uygulamaları uyarınca Zararlılarla Entegre Mücadele ve Entegre Ürün Yetiştiriciliği tekniklerinin, üretim sisteminde yer alması önerilmektedir. Balıkesir ilinde sertifika alıp İyi Tarım Uygulaması yapan toplam 22 üretici bulunmakta olup da alanda zeytin, 527 da alanda meyve (kiraz, elma, armut, erik, kivi, kavun) ve 171 da alanda sebze (bezelye ve bakla) üretimi yapılmaktadır. Çanakkale İyi Tarım Uygulamaları Projesi kapsamında ise 95 üretici ve da alan sertifikalandırılmıştır. Ajans Manyas Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ne İyi Tarım Uygulamalarıyla ilgili teknik destek sağlamıştır. 63 Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü,

109 Tarım ürünleri ve gıdaların sertifikasyonunda öne çıkan bir diğer sertifika da helal sertifikasıdır. 65 Birleşmiş Milletler organlarından Codex Alimentarus Komitesi, helal gıdayı İslami kurallara göre yasak olan herhangi bir unsuru içermeyen, bu unsurlardan arındırılmış yerlerde ve cihazlarda hazırlanan, işlenen, taşınan ve depolanan; bu durumların dışında üretilen herhangi bir gıda ile hazırlama, işleme, taşıma ve depolama aşamasında direkt temasta olmayan ürün olarak tanımlamaktadır. 66 Helal sertifikalama, muteber, ehil ve tarafsız bir kurumun, söz konusu üretimi denetlemesini, helal standartlara uygunluk içerisinde üretimin yapıldığını teyit etmesini ve buna bağlı olarak, onaylanmış bir belge vermesini kapsayan bir işlemdir. Helal sertifikalama sadece gıdalar için değil ilaç, kozmetik, katkı maddeleri, temizlik ürünleri ve deterjan gibi ürünler, finans, konaklama ve restoran hizmetleri ile lojistik için de geçerlidir. Dünya gıda ve tüketici ürünleri ticaretinde helal sertifikasyonun önemi gitgide artmaktadır. İslam dinine mensup tüketicilerin helal gıda ve ürün konusunda farkındalığının artmasıyla helal sertifikası sahibi gıda ürünleri dünya pazarlarında sertifika sahibi olmayan ürünlere kıyasla avantaj kazanmaktadır. Helal gıdalara talep Orta Doğu, Güneydoğu Asya, Kuzey Afrika, Amerika, Avrupa, Kanada ve Avustralya başta olmak üzere dünyanın her yerinde artmaktadır. Gıda alanında helal ürünler pazarı dünyada en hızlı büyüyen pazar segmentlerinden biridir. Dünya nüfusunun neredeyse %25 ini teşkil eden 1,6 milyar tüketici İslam dini mensubudur. 67 Bunların %60 ı Asya da ve %20 si Orta Doğu ve Kuzey Afrika da yaşamaktadır. Buna ek 38 milyonu Avrupa da, 8 milyonu Amerika da ve 1 milyonu Kanada da olmak üzere 300 milyon Müslüman çeşitli ülkelerde azınlık statüsünde yaşamaktadır. Küresel helal gıda pazarının değeri 635 milyar dolar civarında tahmin edilmektedir. Gıda ve tüketici ürünleri üreten firmalar için helal ürünler pazarında önemli fırsatlar mevcuttur. İhracatta önemli olan helal sertifika sahibi olmak değil, bu konuda kabul gören bir kuruluştan sertifika almaktır. Standartların hazırlanmasını takiben Türk Standartları Enstitüsü (TSE) kırmızı ve beyaz et ürünlerin ihracatında da aranacak olan Helal Gıda Belgesi konusunda ihracatçı firmaların sorunlarına çözüm bulmak amacıyla Diyanet İşleri Başkanlığı ile işbirliği içerisinde Helal 65 GMKA İhracat için Helal Sertifikası Sempozyumu Bildirileri 66 Codex Alimentarius Komisyonu, General Guidelines for Use of the Term Halal, Agriculture and Agri-Food Canada, Global Halal Food Market,

110 Gıda Belgelendirmesi faaliyetlerine başlamıştır. TSE bu zamana dek 22 si Bölgeden olmak üzere 160 ürün/ürün grubu/markaya helal sertifikası vermiştir. 68 Ülkede helal sertifikalama konusunda TSE nin yanı sıra Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalandırma Araştırmaları Derneği de (GİMDES) 13 ü Bölgeden olmak üzere 230 firmanın ürünlerine helal sertifikası vermiştir. Müslüman tüketicilerin ağırlıklı olarak yaşadığı pazarlara girmek isteyen ihracatçılar için helal sertifikası yeni kapılar açabilir. Tüketicilerin bilinçlenmesiyle helal sertifikası sahibi olmanın öneminin daha da artması beklenmektedir. Helal sertifikası sahibi olmak Bölge şirketlerine hem ihracatta hem iç piyasada üstünlük sağlayabilir. Pazar henüz gelişmekteyken diğer firmalardan önce sertifika alan firmalar rekabet üstünlüğü kazanacaktır. TR22 Bölgesi nin ülkenin önde gelen gıda üretim üslerinden biri durumunda olduğu düşünüldüğünde bu fırsatı değerlendirmenin önemi açıktır Ormancılık Türkiye deki ormanların %5,42 si TR22 Güney Marmara Bölgesi nde yer almaktadır. Balıkesir ilinin %47 si, Çanakkale ilinin ise %53 ü ormanlardan oluşmaktadır (Şekil 81). Balıkesir ilinin ormanlarının %27 si normal olarak sınıflandırılırken %20 si bozuk orman olarak nitelenmektedir. Çanakkale ili için bu oranlar sırasıyla %35 ve %18 dir yılında bozuk ormanlarda rehabilitasyon faaliyetleri çerçevesinde Balıkesir de ha, Çanakkale de ha orman rehabilite edilmiştir. 69 Şekil 81: Balıkesir (a) ve Çanakkale (b) İlleri Orman Varlığı Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Türk Standartları Enstitüsü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ormancılık İstatistikleri 2011,

111 Balıkesir in verimli orman varlığı Dursunbey, Bigadiç, Sındırgı, Kepsut ve Balya ilçelerinde; verimsiz orman varlığı ise Körfez ilçeleri, İvrindi ve Savaştepe de yoğunlaşmıştır. Verimsiz orman varlığı Çanakkale nin hemen tüm ilçelerinde yoğun iken, verimli ormanlar Yenice, Bayramiç, Çan, Merkez ve Lapseki de bulunmaktadır. 5.3 Sanayi TR22 Bölgesi Sanayi Sektörünün Yapısı TR22 Bölgesi, sanayinin geliştiği büyük kentlere olan coğrafi yakınlığı, lojistik bağlantılarının yakın gelecekte tamamlanacak olması, doğal kaynaklarının zenginliği ve çevresindeki büyük merkezlere alternatif arayan sanayinin Bölgede yerleşmek istemesi sebebiyle gelişmeye açık bir Bölgedir. Ülkemizde sanayinin en çok yoğunlaştığı coğrafi bölge Marmara Bölgesi dir. 70 Ülke genelinde sanayi işletmelerinin %71 i başta İstanbul olmak üzere 12 ilde yoğunlaşmıştır (Şekil 82). Diğer İller Toplamı 29% İstanbul 31% Kayseri 2% Adana 2% Kocaeli 2% Mersin 2% Tekirdağ 2% Denizli 3% Gaziantep 3% Konya 4% İzmir 5% Ankara 7% Bursa 8% Şekil 82: Sanayi İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TR22 Bölgesi, Marmara Bölgesi sınırları içinde yer almasına karşın Marmara nın sanayi sektöründe sahip olduğu gelişmişlikten yeterince faydalanamamıştır. Marmara Bölgesi nde sanayi sektörünün Gayri Safi Katma Değer (GSKD) içindeki payının en az olduğu bölge, 70 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu, Ankara,

112 TR22 Bölgesi dir. 71 Ülke genelinde olduğu gibi Bölgede de GSKD içinde en yüksek payı hizmetler sektörü alırken, tarım ve sanayi sektörlerinin payları birbirine yakındır (Şekil 83). Şekil 83: Bölgelerarası Gelişmişlik Farkları Gayrisafi Katma Değer (1000 TL) Kaynak: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak, yılı sanayi siciline kayıtlı işletme sayıları incelendiğinde, Balıkesir in Marmara Bölgesindeki sanayi işletmelerinin %3 ünü barındırarak İstanbul, Bursa, Kocaeli ve Tekirdağ gibi büyük kentlerin ardından beşinci sırada geldiği görülmektedir. Çanakkale ise %1 lik oranı ile Kırklareli, Edirne, Bilecik ve Yalova ile aynı durumdadır (Şekil 84). 71 Kalkınma Bakanlığı, Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak, Ankara,

113 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 65% 17% Sanayi siciline kayıtlı işletme oranı 5% 3% 3% 2% 1% 1% 1% 1% 1% Şekil 84: Marmara Bölgesinde Yer Alan Sanayi İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TR22 Bölgesi nde sanayi siciline kayıtlı işletme bulunmaktadır. 72 Bu işletmelerin %76 sı Balıkesir de, %24 ü Çanakkale dedir. Balıkesir, ulaşım olanaklarının görece iyi olması sebebiyle sanayide Çanakkale ye oranla daha çok gelişmiştir. Çanakkale ise tarihi özellikleri olan bir alanda bulunmasının da etkisiyle, sanayinin hızla geliştiği Marmara Bölgesi gelişim alanı dışında kalmıştır. 73 TOBB Sanayi Veri Tabanı 2013 yılı verilerine göre Balıkesir il genelinde 860 firma bulunmaktadır. Firmalarda toplam çalışan sayısı ise dir. Çanakkale de ise veri tabanına kayıtlı 307 işletmede kişi istihdam edilmektedir. Ülke sanayisinin %2 sinin TR22 Bölgesi nde olduğu görülmektedir. TR22 Bölgesi nde firma başına çalışan sayısı 43 olup bu oran, Türkiye ortalaması ile aynıdır. Çanakkale de firma başına çalışan sayısı 63 iken, Balıkesir de 37 dir. Bu durum, Balıkesir de küçük ölçekli işletmelerin daha yoğun olduğunun bir göstergesidir. Türkiye nin en büyük hurda demir-çelik işleyen işletmelerinden biri olan İÇDAŞ ın, konserve balık fabrikası Dardanel in ve en büyük seramik fabrikası olan Çanakkale Seramik in Çanakkale de bulunuyor olması ildeki firma başına çalışan sayısını yükseltmektedir. 72 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2012), a.g.e. 73 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 1/ Ölçekli Balıkesir Çanakkale Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı Araştırma Raporu,

114 TOBB verilerine göre sanayinin ilçelere dağılımı incelendiğinde Balıkesir de sanayinin en çok Merkez, Bandırma ve Gönen ilçelerinde; Çanakkale de ise Biga ve Merkez ilçelerinde toplandığı görülmektedir. Çan da firma sayısı az olmasına rağmen çalışan sayısının fazla olduğu öne çıkmaktadır. Bölgenin büyük sanayi kuruluşlarından olan Çanakkale Seramik in ilçede yer alıyor olması bu sonucu doğuran etkenlerden biridir (Şekil 85). Şekil 85: İlçelere Göre Firma ve Çalışan Sayıları Kaynak: TOBB Sanayi Veri Tabanı 2013 verilerinden üretilmiştir. TR22 Bölgesi nde sanayi genellikle tarıma dayalı sanayi ile doğal kaynakların işlenmesine yönelik gelişmiştir. Bölge nin başlıca sanayi ürünleri; un, yem, salça, konserve, nebati yağ, yumurta, gübre, margarin, işlenmiş sebze ve meyve, bakliyat, beyaz-kırmızı et, sofralık zeytin ve zeytinyağı, süt ve süt mamulleri, dondurulmuş ve kurutulmuş gıda, deniz ürünleri, bor ve mermer başta olmak üzere maden ürünleri, seramik mamulleri, çimento, inşaat demir ve 114

115 çeliğidir. 74 Sanayi işletmelerinin sektörlere göre dağılımı incelendiğinde hem Balıkesir de hem Çanakkale de gıda sektörünün önde geldiği görülmektedir 75 (Şekil 86). Gıda ürünlerinin imalatı 37% 44% Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) Madencilik ve taş ocaklığı 4% 10% 9% 10% Makine ve ekipman imalatı Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 7% 3% 6% 8% Balıkesir Çanakkale Fabrikasyon metal ürünleri imalatı 4% 2% Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Diğer 4% 3% 23% 26% Şekil 86: TR22 Bölgesi Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağılımı Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sanayide diğer ilçelere oranla daha çok gelişme gösteren Bandırma, Biga ve Çan ilçeleri Bölgenin kuzeyinde uzanan sanayi aksını oluşturmaktadır. Balıkesir Merkez de tarım makinaları, çimento, sentetik çuval, trafo, mermer, un ve yem sanayii gelişmiş iken, Çanakkale Merkez de konserve sanayii ön plana çıkmaktadır. Bandırma da beyaz et ve gübre sanayii, Gönen ve Manyas ta süt ve süt ürünleri üretimi gelişmiştir. Edremit Körfezi nde yer alan Edremit, Havran, Ayvalık, Burhaniye, Gömeç ve Ayvacık ile Erdek ise zeytin ve zeytinyağı üretiminde ön plana çıkmaktadır. Seramik üretimi Çan da, orman ürünleri Dursunbey de, enerji üretimi Ezine, Susurluk, Bozcaada, Çan, Biga ve Bandırma da gerçekleştirilmektedir. Maden yatakları bölge geneline yayılmış durumdadır. Madenciliğin en fazla yapıldığı ilçeler Çan, Bigadiç, Dursunbey ve Sındırgı dır 76 (Şekil 87). 74 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇDP, 2012). 75 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2012), a.g.e. 76 Güney Marmara Kalkınma Ajansı, İstanbul dan Sanayinin Taşınmasına(Desantralizasyon) GMKA Yaklaşımı, Balıkesir,

116 Şekil 87: İlçelere Göre Sanayinin Sektörel Dağılımı Kaynak: TÜİK 2012 verilerinden üretilmiştir. Bölgenin önde gelen sektörü olan gıda sektörünün Bölge geneline yayıldığı görülmektedir. Bunun yanında Balıkesir de ilçe bazında sırasıyla Merkez, Bandırma, Edremit, Gönen ve Ayvalık ta işletme sayısı ve çeşitliliği diğer ilçelere göre daha yüksektir. Çanakkale de işletme sayısı ve çeşitliliği açısından öne çıkan ilçeler ise Merkez, Biga, Çan ve Ezine dir. TR22 Bölgesi nde Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları İşletme Müdürlüğü, BAGFAŞ Gübre Fabrikaları, BEST Elektromekanik, Kastamonu Entegre Ağaç Sanayi, İşbir Sentetik Dokuma, İÇDAŞ, DOĞTAŞ, Kale Seramik, AKÇANSA, Yörsan, Banvit ve Dardanel gibi pek çok büyük sanayi işletmesi bulunmaktadır. Ancak Bölgedeki sanayi işletmelerinin çoğu KOBİ statüsündedir. Bölgedeki büyük ölçekli işletmeler ile KOBİ ler arasındaki iletişim zayıftır. Bölge illerinde girişimcilik kültürünün gelişmemiş olması ve ilk kez girişimde bulunmanın zorluğu KOBİ ler için önemli bir sorundur GMKA (Desantralizasyon, 2012), a.g.e. 116

117 5.3.2 TR22 Bölgesi Sanayi Sektörünün Rekabetçiliği Sanayide gelişmişliğin diğer bir göstergesi olarak kabul edilen sanayi elektrik tüketimi verilerinin yıllara göre değişimi incelendiğinde Bölge gelişiminin ülke gelişimi ile paralel olduğu görülmektedir. Çanakkale ise Balıkesir e göre sanayide kullanılan elektrik miktarında daha yüksek değerlere sahiptir yılında yaşanan krizle birlikte hem ülkede hem Bölge illerinde sanayide duraklama yaşanmış, ancak toparlanma sürecinde Çanakkale ülke gelişimi ile paralel bir seyir izlerken Balıkesir benzer performansı gösterememiştir. Balıkesir de işletme sayıları daha çok olmasına rağmen sanayide kullanılan elektrik miktarının düşük olması ilin kapasite kullanımı ve sanayide kullanılan teknoloji yoğunluğu konularında geri kaldığının ve Balıkesir de ağır sanayi bulunmamasının bir göstergesi olabilir Türkiye (100 MWh) TR22 (MWh) Çanakkale (MWh) Balıkesir (MWh) Şekil 88: Sanayi İşletmeleri Elektrik Tüketimi Kaynak: TÜİK,

118 Balıkesir Rekabetçilik Ana Endeksi Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Şekil 89: Balıkesir in İller Arası URAK Endeksi Sıralaması Kaynak: URAK, Bölgenin rekabetçiliğini anlamak için yılları arasında Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) tarafından yapılan İller Arası Rekabetçilik Endeksi çalışmalarının sonuçları incelendiğinde rekabetçilik ana endeksi bazında Balıkesir in Çanakkale den daha iyi konumda olduğu görülmektedir. Ticaret becerisi ve üretim kapasitesi endeksinde ise Çanakkale Balıkesir den daha iyi durumdadır ancak Balıkesir in 2007 yılından 2010 yılına 41. sıradan 27. sıraya yükselişi bu alanda gelişmekte olduğunun bir kanıtıdır. Markalaşma becerisi ve yenilikçilik konusunda ise her iki il de yıllara göre durağan bir seyir göstermiştir. Çanakkale Rekabetçilik Ana Endeksi Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Şekil 90: Çanakkale nin İller Arası URAK Endeksi Sıralaması Kaynak: URAK,

119 Marka Tescil Sayıları Bölgelerin rekabet edebilirliğini artırmak için kullanılan bir araç olan kümelenme, firmalar arası işbirliğinin güçlendirilmesi ve firmaların yenilikçilik kapasitelerinin geliştirilmesi için oldukça önemlidir. Bölge genelinde de bazı yörelerde kümelenmenin hayata geçmesine olanak sağlayacak sektörel yoğunlaşmalar göze çarpmaktadır. TR22 Bölgesi nde zeytincilik, süt ve süt ürünleri, tavukçuluk, kırmızı et ürünleri, termal turizm ve yenilenebilir enerji sektörlerinde fikir aşamasında olan küme potansiyeli bulunmaktadır. Bölge geneline yayılan bu kümelerin sektörlerine rekabet üstünlüğü kazandırabilir hale getirilmesi, gelişen ve olgun küme aşamasına taşınması oldukça önem arz etmektedir li yılların ortalarından bu yana ülke genelinde Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerinde önemli artışlar yaşanmıştır. Metropoller bu alanda öncü rol oynarken, diğer bölgeler de dikkate değer düzeyde gelişme göstermiştir. 78 Bu durum ile paralel olarak hem Türkiye genelinde hem de TR22 Bölgesi nde marka tescil ve patent sayılarında artışlar meydana gelmiştir. Özellikle Balıkesir de marka tescil sayısı on yılda üç kattan fazla artmıştır (Şekil 91) Balıkesir Çanakkale Şekil 91: TR22 Bölgesi Yıllara Göre Marka Tescil Sayıları Kaynak: TPE, yılları arasında Bölgede tescil edilen patent sayısı 1 iken; yılları Balıkesir de 12, Çanakkale de 5 patent başvurusu tescil edilmiştir. Bölgelere göre milyon kişi başına düşen patent ve marka tescil sayıları incelendiğinde İstanbul un diğer illere oranla 78 Kalkınma Bakanlığı (BGUS, 2012). 119

120 TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 ileride olduğu, TR22 Bölgesi nin özellikle patent sayılarında geri kaldığı görülmektedir (Şekil 92). 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Şekil 92: Bölgelere Göre Milyon Kişi Başına Patent Tescil Sayısı Kaynak: TPE, Şekil 93: Bölgelere Göre Milyon Kişi Başına Marka Tescil Sayısı Kaynak: TPE,

121 Ülkemizde Ar-Ge harcamalarına yönelik vergi teşvikleri, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın projeleri, TÜBİTAK, KOSGEB ve kalkınma ajanslarının hibe destekleri ile Ar- Ge harcamaları artış eğilimindedir. 79 Ar-Ge harcamaları ve Ar-Ge personeli sayılarının bölgelere göre dağılımı incelendiğinde büyük sanayi kentlerinde yoğunlaşmalar görülmektedir. TR22 Bölgesi ise Ar-Ge harcaması ve işgücünde çevresindeki bölgelerin gerisinde kalmaktadır (Şekil 94). Hem Ar-Ge verileri hem patent ve marka tescil verileri incelendiğinde Bölgenin araştırma geliştirme faaliyetlerinde ve araştırma geliştirme faaliyetlerinin ticarileşmesi konusunda gerilerde kaldığı; markalaşma sürecinin başında olduğu görülmektedir. Balıkesir ve Çanakkale illerinde Ar-Ge çalışmalarının ve üniversite sanayi işbirliğinin yetersizliğinin nedenlerinden biri faaliyette bulunan Teknopark (Teknokent) olmayışıdır. Çanakkale de yer alan Teknoparkın imza aşaması ve fizibilite çalışması tamamlanmış olup, Balıkesir de Teknopark kurulması için gerekli imzalar atılmıştır. Teknoloji bölgelerinin altyapı çalışmalarının tamamlanıp faaliyete geçirilmesi, Bölge sanayisi için önem arz etmektedir. Şekil 94: Bölgelere Göre AR-GE Harcamaları ve İşgücü Kaynak: BGUS, Bölgenin kalkınması için ulusal ve uluslararası pazarda rekabet gücü yüksek ürünler üretebilecek, yenilikçiliğe önem veren, araştırma ve geliştirmeye odaklı şirketlere ihtiyaç vardır. Ancak yenilikçi ve Ar-Ge odaklı şirketlerin artırılması uzun soluklu ve maliyetli bir süreçtir. Bu amaç doğrultusunda yeni şirketler kurulabilmesi ve eski şirketlerin de bu şekilde 79 Kalkınma Bakanlığı (BGUS, 2012). 121

122 yapılanması için gereken en temel unsurlar nitelikli insan kaynağı, finansman ve teknolojidir. Bu dönüşüm sürecinin kısaltılmasını ve Ar-Ge için gereken finansmanın ve yeterli teknolojinin en kısa sürede teminini doğrudan yabancı yatırımlar sağlayabilir ve 2009 yılları arasında Türkiye de ve TR22 Bölgesi nde kurulan şirket ve kooperatif sayıları incelendiğinde benzer bir eğilim göze çarpmaktadır (Şekil 95 ve Şekil 96) yılından 2008 yılına kadar olan dönemde TR22 Bölgesi nde yeni kurulan şirket başına sermaye miktarının sürekli arttığı göze çarpmaktadır. Örneğin döneminde yeni kurulan şirket sayısı bir önceki yıla göre daha az iken, şirket başına sermaye miktarının daha fazla olduğu görülmektedir. Bu durum Bölgede daha büyük ölçekli şirketlerin kurulduğunun bir göstergesi sayılabilir Kurulan şirket ve kooperatif sayısı Kapanan şirket ve kooperatif sayısı Şekil 95: Türkiye Yıllara Göre Kurulan ve Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayıları Kaynak: TÜİK,

123 Sermaye Miktarı (TL) Kurulan şirket ve kooperatif sayısı Şirket ve kooperatif başına düşen sermaye miktarı Şekil 96: TR22 Bölgesi Yıllara Göre Kurulan Şirket ve Kooperatif Sayıları ve Şirket ve Kooperatif Başına Düşen Sermaye Miktarları Kaynak: TÜİK, Türkiye de 2002 yılında kapanan bir şirket ve kooperatif başına açılan şirket ve kooperatif sayısı 8 iken TR22 Bölgesi nde 12 dir. Yıllar içinde bu oranlar gerileyerek 2009 yılında ülke için 4, Bölge için 6 olmuştur. 80 Bölge kapanan bir şirket ve kooperatif başına açılan şirket ve kooperatif sayılarında Türkiye den daha iyi durumdadır. Bölgelere göre bin kişi başına kurulan ve kapanan şirket kooperatif ve ticaret ünvanlı işyeri sayıları incelendiğinde TR22 Bölgesi nin kurulan şirket sayılarında bin kişi başına 1 işletme eşiğini geçen 11 bölgeden biri olduğu görülmektedir döneminde Bölgede on bin kişi başına 11 işletme açılırken, 9 işletme kapanmıştır (Şekil 97). Bölgeye yeni yatırımların yapılması ile kurulan işletme sayılarının artacağı düşünülmektedir. 80 TÜİK, Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayıları, oster=0&tablono=177,

124 TRC3 TRC2 TRC1 TRB2 TRB1 TRA2 TRA1 TR90 TR83 TR82 TR81 TR72 TR71 TR63 TR62 TR61 TR52 TR51 TR42 TR41 TR33 TR32 TR31 TR22 TR21 TR10-2,50-2,00-1,50-1,00-0,50 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 Bin Kişi Başına Kurulan Şirket, Kooperatif ve Ticaret Unvanlı İşyeri Sayısı Bin Kişi Başına Kapanan Şirket, Kooperatif ve Ticaret Unvanlı İşyeri Sayısı Şekil 97: Yılları Bin Kişi Başına Kurulan ve Kapanan Şirket, Kooperatif ve Ticaret Unvanlı İşyeri Sayıları (Ortalama) Kaynak: BGUS, Ekonomi Bakanlığı nca 2012 yılında yayımlanan yeni teşvik sistemi mevzuatı gereği Çanakkale teşviklerde 2. bölgede, Balıkesir ise 3. bölgede yer almaktadır. Gökçeada ve Bozcaada ilçeleri ise Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkâri, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van illeri ile birlikte 6. bölgededir (Şekil 98). TR22 Bölgesi nde yapılacak yatırımlarda geçerli olan gelir vergisi stopaj desteği, sigorta primi desteği, vergi istisnası, vergi muafiyeti, yatırım yeri tahsisi ve faiz desteği yatırımların artırılmasına önemli katkılar sağlayacaktır. 124

125 Şekil 98: Yeni Teşvik Sistemi Haritası Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Türkiye ye 2012 yılında milyon dolar değerinde doğrudan uluslararası yatırım girişi olmuştur. Son 3 yılda ülke, uluslararası doğrudan yatırımın en fazla olduğu ilk 30 ülke arasında yer almaktadır. 81 Sanayinin hareketlenmesi için uygulanan politikalardan biri olan doğrudan yabancı sermaye yatırımları Bölge için istenen seviyede değildir. TOBB sanayi veri tabanı verilerine göre ülkedeki toplam yabancı sermayeli sanayi işletmelerinin %1,6 sı TR22 Bölgesi ndedir. 82 TR22 Bölgesi nde yer alan yabancı sermayeli yatırımlar çoğunlukla madencilik, enerji ve gıda sektörlerinde faaliyet göstermektedir (Şekil 99). Bölgedeki yabancı sermayeli sanayi işletmelerinin hemen hemen hepsinin Avrupa menşeli olduğu görülmektedir. Bununla beraber 2013 yılında Çin menşeli büyük bir firma Balıkesir 1. OSB de yapacağı tekstil yatırımı için anlaşma imzalamıştır. Bu yatırım ile Bölgede 1500 kişiye istihdam olanağının sağlanması planlanmaktadır. 36% 21% 21% 14% 8% Madencilik Enerji Gıda Kimya Orman ve ağaç ürünleri Şekil 99: TR22 Bölgesi'nde Yer Alan Yabancı Sermayeli Yatırımların Sektörlere Göre Dağılımı Kaynak: TOBB, Ekonomi Bakanlığı, Uluslararası Doğrudan Yatırım Verileri Bülteni, TOBB, Yabancı Sermayeli Firmaların İllere Göre Dağılımı,

126 Türkiye de tarihleri arasında verilen yatırım teşvik belgelerinin %1,36 sı Balıkesir e, %0,65 i Çanakkale ye verilmiştir. 83 Yabancı sermayeli yatırımlarda Çanakkale ye verilen teşvik belgesi Balıkesir den fazla olmasına rağmen, Balıkesir de yatırım bedelinin Çanakkale nin yaklaşık 3 katı olduğu görülmektedir. Yerli sermaye yatırımlarında ise Balıkesir e verilen teşvik belgesi sayısı Çanakkale nin yaklaşık iki katıdır. Yatırım teşvikli yatırımlarda Balıkesir istihdam sayılarında da önde gelmektedir Teşvik belgesi sayısı Sabit yatırım (milyon TL) Yabancı sermaye Balıkesir İstihdam Çanakkale Teşvik belgesi sayısı Sabit yatırım (milyon TL) Yerli sermaye İstihdam (kişi) 9208 Şekil 100: TR22 Bölgesi İlleri Yatırım Teşvik Belgesi İstatistikleri Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Bölge sanayi sektörüne verilen teşviklerle son 7 yılda; imalat sanayinde 19 yabancı, 256 yerli işletmeye toplam milyon lira, enerji sektöründe 7 yabancı 39 yerli yatırımcıya toplam milyon lira, madencilik sektöründe ise toplam 377 milyon lira destek sağlanarak Bölge genelinde toplam milyon TL destek ile kişiye istihdam oluşturulmuştur. 84 TR22 Bölgesi nin İstanbul, Bursa ve İzmir gibi büyük sanayi merkezlerine yakınlığı, gelişen lojistik imkânları ile avantajlı duruma gelecek coğrafi konumu ve sahip olduğu gelişme potansiyelleri, aşırı büyüyen sanayi merkezlerine alternatif oluşturmaktadır. Dolayısıyla İstanbul dan sanayinin taşınması (desantralizasyon) konusunda Bölge önemli bir adaydır. Diğer taraftan Bölgenin çevresindeki metropollerde sanayi alanlarının dolması, ağır sanayinin 83 Ekonomi Bakanlığı, Yatırım Teşvik İstatistikleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇDP, 2012). 126

127 Bölgede yerleşmesiyle birlikte Bölgenin doğal, tarihi ve kültürel mirası için bir sorun yaratabilir İmalat Sanayi Türkiye de son 50 yılda imalat sanayi hızlı gelişim göstermiş, imalat sanayi işyeri sayısı yaklaşık 100, istihdam ise 10 kat artmıştır. 85 Uzun yıllar imalat sanayinin yarısını İstanbul bünyesinde bulundururken, 2001 yılından günümüze diğer bölgeler imalat sanayiden aldıkları payları artırmaya başlamışlardır. Ülke genelinde imalat sanayinin genel yapısı incelendiğinde imalat sanayiinde istihdamın payının ve yüksek teknolojinin İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Kocaeli illerinde yoğunlaştığı görülmektedir. TR22 Bölgesi nde ise imalat sanayi istihdamının payı çevresindeki bölgelere kıyasla daha azdır. Bölgede düşük ve orta-düşük teknolojili imalat sanayinin yaygın olduğu görülmektedir (Şekil 101). Şekil 101: Bölgelere Göre İmalat Sanayinin Genel Yapısı Kaynak: BGUS, Nace Rev.2 ekonomik faaliyet kısımları incelendiğinde, 2010 yılında TR22 Bölgesi nde yer alan yerel birimlerin %11 ini imalat sanayi birimlerinin oluşturduğu görülmektedir. 86 Bölgede 85 Kalkınma Bakanlığı (BGUS, 2012). 86 TÜİK, Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Yerel Birim Sayıları, oster=0&tablono=289,

128 istihdam edilenlerin %27 si imalat sanayiinde istihdam edilmektedir. TR22 Bölgesi, imalat sanayiinde istihdam başına ciro verimliliği açısından tüm Düzey 2 Bölgeleri içinde TL eşiğini geçen Bölgelerden biridir ve yedinci sıradadır (Şekil 102). Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Zonguldak, Karabük, Bartın İzmir Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Balıkesir, Çanakkale Adana, Mersin Bursa, Eskişehir, Bilecik Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Şekil 102: İmalat Sanayiinde İstihdam Başına Ciro- İlk 10 Bölge (1000 TL) Kaynak: BGUS, Ülke genelinde imalat sanayinin en çok yoğunlaştığı sektörler geleneksel sanayi olarak bilinen tarım ve hammaddeye bağlı düşük teknolojili sektörlerdir. TR22 Bölgesi nde de ağaç, gıda, ana metal ve metalik olmayan diğer mineraller sektörlerinde imalat sanayi yoğunlaşmıştır. 87 TR22 Bölgesi nde 3 Yıldız Analizi ile imalat sanayinin mekânsal analizi yapıldığında gıda ve içecek imalatı ile ağaç ve mantar ürünleri imalatı sektörlerinin 3 yıldız aldığı görülmektedir Kalkınma Bakanlığı (BGUS, 2012). 88 Kalkınma Bankası, Türkiye İmalat Sektörünün Analizi, Ankara,

129 Tablo 20: TR22 Bölgesi İmalat Sanayi 3 Yıldız Analizi Sektör Büyüklük: Baskınlık: Uzmanlaşma: (Bölgedeki sektör istihdamının, sektörün ülke toplam istihdamına oranı) (Bölgedeki sektör istihdamının, bölge toplam istihdamına oranı) (Sektörün bölgedeki istihdam payının, sektörün ülkedeki toplam istihdam payına oranı) Gıda ve içecek imalatı Ağaç ve mantar ürünleri Plastik ve kauçuk ürünler Mineral ürünler (cam, seramik, mermer, çimento vb.) Metal eşya sektörü Diğer ulaşım araçları (motorlu kara taşıtı, römork hariç) Kaynak: Kalkınma Bankası, Plastik ve kauçuk ürünler ile mineral ürünler sektörleri ise baskınlık ve uzmanlaşma alanlarında eşik değeri geçerek 2 yıldız almışlardır. Metal eşya sektörü ve diğer ulaşım araçları sektörü de Bölge toplam istihdamında ön plana çıkarak baskınlık alanında tek yıldız almıştır Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri Planlı sanayileşme açısından TR22 Bölgesi nde, Organize Sanayi Bölgelerinin (OSB) dikkate alınması önem arz etmektedir. Bölgede; 5 i Balıkesir de 2 si Çanakkale de olmak üzere 7 OSB vardır (Şekil 103). Balıkesir de bulunan Gönen Deri İhtisas Organize Sanayi Bölgesi ve 129

130 Burhaniye Zeytin ve Zeytin Ürünleri İşleme İhtisas Organize Sanayi Bölgesi faaliyette değildir. Şekil 103: TR22 Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri Kaynak: OSBÜK, 2013 verilerinden üretilmiştir. TR22 Bölgesi nde iş yeri kapasitesiyle 7 si Balıkesir de, 826 iş yeri kapasitesiyle 6 sı Çanakkale de bulunan 11 adet Küçük Sanayi Sitesi (KSS) bulunmaktadır. Balıkesir de yer alan KSS lerin ortalama doluluk oranı %91 iken, Çanakkale dekilerin ortalama doluluk oranı %95 tir. 89 Balıkesir Merkez ilçede yer alan KSS nin şehir merkezinin içinde yer alıyor olması önemli bir sorun teşkil etmekte olup, zaman zaman sanayinin taşınması konusu gündeme gelmektedir. 89 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2012), a.g.e. 130

131 Şekil 104: TR22 Bölgesi OSB ve KSS Doluluk Oranları Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknolojil İl Müdürlükleri 2013 verilerinden üretilmiştir. Toplam 1045 hektarlık alan üzerinde kurulu olan faal 5 Bölge OSB sinde 405 adet sanayi parseli bulunmaktadır. Sanayi parsellerinin %80 e yakını tahsis edilmiş olup, OSB lerde üretimde olan firma sayısı 143 tür. 90 Ülke genelinde İstanbul ve Ankara gibi büyük sanayi kentleri dışında OSB lerdeki doluluk oranları düşüktür (Şekil 104). TR22 Bölgesi nde de benzer durum geçerlidir. Yeni teşvik sistemi kapsamında yatırımlar organize sanayi bölgesinde gerçeklemesi halinde bir alt bölge desteğinden yararlanabilecektir. Bu teşvik uygulamaları OSB lerdeki doluluk oranının artmasına yardımcı olacak ve düzenli sanayileşmenin beraberinde düzenli kentleşmenin gerçekleştirilmesine ve sanayinin çevre tahribatı yaratan olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesine katkıda bulunacaktır. 90 Balıkesir ve Çanakkale Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İl Müdürlüğü, OSB Parsel Bilgileri,

132 Şekil 105: Organize Sanayi Bölgeleri Alanları ve Doluluk Oranları Kaynak: BGUS, Bölge OSB leri ulaşılabilirlik açısından iyi konumlarda kurulmuştur. OSB lerde altyapı çalışmalarının çoğu tamamlanmış olup, atık su bertarafı ve doğalgaz kullanımı konusunda eksiklikler vardır. Balıkesir 1. OSB ve Çanakkale OSB doğalgazın olduğu OSB lerdir. GMKA tarafından yapılan Organize Sanayi Bölgeleri araştırma sonuçlarına göre Bölge OSB lerinde faaliyet gösteren firmaların yarısı gıda, yem ve makine teçhizat sektörlerinde faaliyet göstermektedir 91 (Şekil 105). Sektör farklılığının en çok olduğu OSB ise Balıkesir 1. OSB dir. 3% 2% 1% 1% 1% Gıda ve Yem 8% 7% 28% Makine ve Teçhizat Kimya ve Plastik 12% 12% 25% Demir Çelik Tekstil ve Tekstil Ürünleri Şekil 106: TR22 Bölgesi OSB'lerinde Yer Alan Firmaların Sektörel Dağılımı Kaynak: GMKA, Güney Marmara Kalkınma Ajansı, TR22 Güney Marmara Organize Sanayi Bölgeleri Araştırması, Balıkesir,

133 Balıkesir OSB lerinde en çok faaliyet gösteren sektörler makine ve teçhizat; gıda ve yem; deri, plastik ve kimyadır. Çanakkale de de gıda ve yem ile deri, plastik ve kimya sektörleri ön plana çıkmaktadır. Balıkesir OSB lerinde Çanakkale den farklı olarak madencilik ve demir çelik sektöründe faaliyet gösteren işletmeler yer almaktadır. OSB lerde yer alan işletmelerde günde ortalama 10 saat üretim yapılmaktadır. İşletmelerin %60 ında vardiya uygulaması bulunmamakta olup, personel sayısı aralığı ağırlıklı olarak kişidir. Kadın çalışanların en çok ambalaj, gıda ve yem sektörlerinde istihdam edildiği görülmektedir. Erkek çalışanlar ise imalat, dağıtım, demir-çelik, makine ve teçhizat sektörlerinde yoğunlaşmıştır. 92 Bölge OSB lerinde 250 den fazla çalışanı olan 2 işletme bulunmaktadır. İşletmelerin ciroları da göz önüne alındığında OSB deki işletmelerin çoğunun KOBİ olduğu görülmektedir. 93 İşletme maliyetlerine bakıldığında personel giderleri %21 ile %12 olan enerji maliyetlerinden daha yüksektir. Bölge OSB lerinde ağırlıklı olarak emek yoğun sektörler faaliyette bulunmaktadır. İstihdamın üzerindeki vergi ve sigorta yükleri personel maliyetini artırmaktadır. İşletmelerin %16 sı yalnızca ihracat, %18 i yalnızca ithalat, %21 i hem ihracat hem ithalat yaparken, %45 i ihracat ve ithalat yapmamaktadır. İşletmelerin son 1 yıl içinde gerçekleşen kapasite kullanım oranı ortalama %53 tür. Firmaların düşük kapasitede çalışma nedenleri ise finansman maliyeti, iç piyasaların durgunluğu, kalifiye eleman eksikliği ve hammaddenin geç tedarik edilmesidir. 94 OSB lerde yer alan işletmelerin %56 sının kalite belgesi vardır. Ayrıca işletmelerin %72 si ürün geliştirme ve ürün çeşitlendirme yapmaktadır. 95 Bu durum OSB lerdeki sanayi işletmelerinin kalite, inovasyon ve Ar-Ge konularına öncelik verdiklerinin bir göstergesidir. Üniversitelerle işbirliği yapan işletme oranı ise %15 tir. 96 Bölge sanayisinin genel sorunu olan üniversite sanayi işbirliğinin zayıf olması OSB lerde de kendini göstermektedir Madencilik Türkiye, zengin yeraltı kaynakları ile madencilik sektöründe önemli bir potansiyele sahip olup dünyada ticareti yapılan 90 çeşit mineralden 77 sine ev sahipliği yapmaktadır. Toplam maden üretimi bakımından 28., üretilen maden çeşitliliği bakımından ise 10. sıradadır. Bu yönüyle 92 GMKA (OSB,2012), a.g.e. 93 GMKA (OSB,2012), a.g.e. 94 GMKA (OSB,2012), a.g.e. 95 GMKA (OSB,2012), a.g.e. 96 GMKA (OSB,2012), a.g.e. 133

134 kendi hammadde gereksiniminin önemli bir bölümünü karşılayabilen ülkeler arasında yer almaktadır. 97 Madencilik sektörünün 2006 yılındaki GSYH içindeki payı %1,2 iken bu oran 2012 de %1,5 e yükselmiştir. 98 Mermer, doğal taş, bakır, çinko, krom, feldspat ve bor bu sektördeki ihracatın önemli bir kısmını oluşturmaktadır. 99 TÜİK rakamlarına göre Türkiye nin madencilik sektör ihracatı, 2006 yılında 1,1 milyar $ iken 2012 de 3,2 milyar $ a yükselmiş olup toplam ihracatın %2,1 ini oluşturmaktadır yılında madencilik sektörü ihracatının 7 milyar $ a ulaşacağı beklenmektedir. 100 Madencilik ürünlerinin en önemli ithalatçısı Çin, İtalya ve Belçika dır. 101 Şekil 107: Balıkesir İli Maden Potansiyeli Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, &id=390, Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı ( ), Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü, Madencilik Sektörü Raporu, KB, OKP ( ), Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü, Madencilik Sektörü Raporu,

135 Şekil 108: Çanakkale İli Maden Potansiyeli Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Maden rezervleri ve çeşitliliği bakımından zengin olan TR22 Düzey 2 Güney Marmara Bölgesi ndeki madencilik faaliyetlerine bakıldığında, endüstriyel mineraller ve doğal taşlar öne çıkmaktadır. Bor, mermer, kaolin, bentonit, halloysit, manyezit, kil, perlit, talk, vollastonit, altın, gümüş, bakır, çinko, antimon, manganez, demir, krom, civa, ametist, zeolit ve linyit Bölgenin önemli yeraltı kaynaklarındandır Metalik Madenler Balıkesir ve Çanakkale ilinin büyük bir kısmının bulunduğu Biga Yarımadası, jeolojik yapısı nedeniyle özellikle baz metal cevherleşmeleri bakımından çok zengindir. Biga Yarımadası nda 204 adet metalik maden yatağı ve zuhurunun varlığı bilinmekte olup kurşun, çinko, bakır, altın, antimuan, cıva, demir, krom, manganez, volfram cevherleşmeleri Bölgenin önemli metalik madenleri arasında yer almaktadır. Bölgedeki önemli bakır-kurşun-çinko cevherleşmeleri; Balya, Dursunbey, Edremit (Altınoluk), Biga, Yenice, Bayramiç, Çan ve Lapseki ilçelerindedir. Balya, Türkiye nin önemli kurşun-çinko yataklarına sahiptir. Ayrıca yatakta ekonomik sınırları içerisinde olduğu 135

136 belirlenen gümüş ve kadmiyum değerleri de tespit edilmiştir. Dursunbey, Lapseki, Kalkım daki Pb-Zn yatakları halen işletilmektedir. 102 Havran-Tepeoba sahasında Türkiye'nin yaklaşık bir yıllık bakır tüketimine eşit büyüklükte 20 milyon ton rezervli, %1 bakır eş değer tenörlü (bakır-molibden) Cu-Mo yatağı tespit edilmiştir. 103 Bölgedeki önemli metalik cevherleşmelerden bir diğeri altın cevherleşmeleridir. Çanakkale- Bayramiç, Lapseki civarında; Balıkesir de Gömeç, Havran, Kepsut ve Ayvalık ilçelerinde altın cevherleşmeleri görülmüştür. Havran-Küçükdere altın yatağı, Bölgede işletilen tek yatak olup buradan çıkarılan maden Bergama-Ovacık tesislerinde zenginleştirilmektedir. 104 Altın madeni açısından göz önünde bulundurulması gereken husus ise paydaşların, Bölgenin önemli değerlerinden olan Kaz Dağları nda altın arama, sondaj ve işletme faaliyetlerine ilişkin olumsuz kanaatidir. Civa cevherleşmeleri bakımından, Gönen ve Savaştepe ilçeleri öne çıkmaktadır. Ancak civa üretimi yasaklandığı için sahaların işletimine devam edilmemektedir. Demir yatak ve zuhurları bakımından Havran, Ayvalık başta olmak üzere Edremit, Burhaniye, Balya, Dursunbey ve Bigadiç te çok sayıda demir zuhurları yer almaktadır. İşletilen demir yatakları ise Balıkesir-Şamlı, Havran-Eğmir, Ayvalık-Ayazmant tadır Endüstriyel Hammaddeler Bölge, endüstriyel hammaddeler bakımından oldukça zengin olup bor, kil, zeolit, halloysit ve kaolin Bölgede çıkarılan başlıca endüstriyel hammaddelerdir. Söz konusu madenler, Bölge içinde kısmen işletilmekte olup çoğunlukla hammadde olarak ihraç edilmektedir de dünya toplam bor rezerv miktarı 1,3 milyar ton olarak gerçekleşmiş olup, %73 lük pay ile Türkiye ilk sırada gelmektedir. Rusya %8 ile 2., ABD ise %6 ile 3. sırada yer almaktadır yılı dünya bor talebinin %46 sının Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, %23 ünün RT Borax, %31 inin ise diğer üreticiler tarafından karşılandığı tahmin edilmektedir. Eti Maden, hem üretim hem de pazar payı açısından dünya bor piyasasında ön

137 sırada yer almaktadır. 106 Bor ihracatının 2018 yılında yaklaşık iki katına çıkarak 1,5 milyar $ a ulaşması beklenmektedir. 107 Türkiye de işletilen ilk bor yatağı olan Sultançayırı ve önemli bor yataklarından biri olan Bigadiç bor sahası Balıkesir de bulunmaktadır. Dünyadaki bor rezervinin %70'den fazlası Türkiye'dedir. Bu rezervin büyük bir kısmı ise Bölge sınırları içinde yer almaktadır. Bölgede çıkarılan bor mineralleri ülkenin diğer bölgelerinden çıkarılan bor minerallerine kıyasla arsenik içermemesi ve rafinasyon kolaylığı dolayısıyla avantajlı durumdadır. Balıkesir-Bigadiç te yer alan bor madenleri işletilmekte olup Kütahya-Emet ile birlikte, bu iki sahanın toplam rezervi Türkiye rezervinin yaklaşık 2/3'ünü oluşturmaktadır. Bu rezervlerin geliştirilmesine ve ruhsat sahalarının daraltılmasına yönelik MTA Genel Müdürlüğü ile Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından yoğun sondaj ve etüt çalışmaları yürütülmektedir. 108 Ayrıca, Eti Maden tarafından 2012 yılında bor kimyasalları ve eşdeğeri ürün kapasitelerinde artış sağlayacak yeni yatırımlar yapılmıştrr. Bu kapsamda ton/yıl kapasiteli Bigadiç Konsantratör ve Öğütme Tesisi, tamamlanmış olup Boraks ve Borik Asit Fabrikaları Modernizasyonu yatırımları gerçekleştirilmiştir. Böylece 2011 de bin ton olan bor kimyasalları ve eşdeğeri ürün kapasitesi, 2012 de bin ton seviyesine yükselmiştir. 109 Bölgede bulunan diğer önemli bor tesisleri Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları İşletme Müdürlüğü dür. Bor minerallerinin katma değeri yüksek, rafine bor ürünlerine dönüştürülmesi amacıyla kurulan tesislerde üretilen boraks pentahidrat ve borik asit, bor kimyasalları ihracatında en yüksek paya sahiptir. Bunun yanı sıra ton/yıl kapasiteli tesislerde sülfürik asit üretilmektedir. Ayrıca diğer bor işletme müdürlüklerinin çıkardıkları ürünler de Bandırma da bulunan liman üzerinden yurtdışına gönderilmektedir. 110 Mermer potansiyeli açısından da Balıkesir önemli bir yer tutmaktadır. Marmara Adası mermerleri (Marmara beyazı), Manyas (Manyas beyazı), Bigadiç (kumru tüyü, oniks), Ayvalık (Ayvalık graniti) en önemli mermer sahaları arasında yer almaktadır. Marmara 106 Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Bor Sektör Raporu, KB, OKP ( ), Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Bor Sektör Raporu, GMKA (Maden Potansiyeli, 2011), a.g.e. 137

138 adasındaki mermer ocaklarının yanı sıra Balıkesir in Manyas, İvrindi, Kapıdağ Yarımadası bölümlerinde ve Çanakkale Ezine'de önemli mermer rezervleri bulunmaktadır. Granit rezervleri bakımından Erdek-Kapıdağ, Ayvalık-Bağyüzü, Susurluk-Çatal Dağ, Havran- Eybek Dağı ve Ezine Kestanbol öne çıkmaktadır. Kapıdağ Yarımadası yakınlarındaki Ocaklar Köyü ve Tavşan Adası ndan çıkarılan gri renkli, ufak taneli granitler parke taşı olarak kullanılmaktadır. 111 Bölgedeki diğer endüstriyel hammadde kaynakları kil, talk, perlit, vollastonit ve manyezittir. Ülkenin en büyük kaolen sahası Sındırgı-Düvertepe dedir. Bununla birlikte, İvrindi, Gönen ve Ayvalık; Çanakkale nin Çan ve Bayramiç ilçesinde de çok sayıda kaolen yatakları bulunmaktadır. Balya-Bengiler de refrakter sanayinde kullanılmaya elverişli kil sahaları halen işletilmektedir. Kaolin, seramik ve çimento sektöründe daha çok porselen ve izolatör sanayiinde kullanılmaktadır. Ülkenin en büyük seramik üretim tesisleri Çanakkale nin Çan ilçesinde bulunmaktadır. Susurluk ve Kepsut ilçelerinde vollastonit; Dursunbey, Susurluk ve Gönen ilçelerinde de sırasıyla manyezit, jips ve kükürt oluşumlarına rastlanmaktadır. Türkiye, az miktarda da olsa, halloysit üreten dört ülkeden biridir. Ülkedeki rezervler çoğu Balıkesir ve Çanakkale de bulunmak üzere 50 bin ton civarındadır. Yılda yaklaşık olarak 3-4 bin ton çıkarılan halloysit başta İngiltere olmak üzere diğer ülkelere ihraç edilmekte ve yüksek kaliteli seramik ve porselen ürünlerinin yapımında kullanılmaktadır. Balıkesir in Gönen ve Balya ilçesinde halloysit üretimi yapılmaktadır Yarı Kıymetli Mineraller Kuvars, ametist, opal, agat, granat gibi yarı kıymetli süs taşları Balıkesir çevresinde önemli miktarda bulunmaktadır. Çanakkale de ise Ezine-Ahlatoba, Çamlıca, Kemerdere sahalarında ton muhtemel kuvars rezervi tespit edilmiştir. Balıkesir-Dursunbey-Güğü Köyü ametistleri, rezerv büyüklüğü açısından Brezilya'daki yataklardan daha küçük olmasına rağmen görünüm, desen ve kalite bakımından dünyanın en güzel ametistleri olarak kabul edilmektedir GMKA (Maden Potansiyeli, 2011), a.g.e

139 Balya-Değirmendere, Gönen-Fındıklı da kuvars kristalleri; Balya-Bengiler, Gönen-Çakmak yörelerinde opal; Havran-Kalabak-Fazlıca, Bayramiç-Karaköy yörelerinde granat; Balya- Çarmıh, Dursunbey-Eynik-Gökçeler yörelerinde onix, Bandırma'da kalsedon, Simav-Şenköy, Kaklım-Handeresi, Lapseki-Şahinler-Adatepe yörelerinde ametist; Ezine-Çamlıca da süt kuvars kristali; Biga- Dikmen'de krizopras öne çıkmaktadır Diğer Bölgede bilinen önemli linyit oluşumları ise Balıkesir de Dursunbey, Balya ve Gönen; Çanakkale de Yenice ve Çan ilçelerindedir. Toplam ton görünür linyit rezervi belirlenen Dursunbey linyit sahaları ilde bilinen en önemli kömür madenlerini oluşturmaktadır. 114 Çan da 750 ton/saat, Seyitömer de toplam 3600 ton/saat lik eleme ayıklama tesisleri mevcuttur. Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü ne ait kömür rezervi 2011 yılı sonu itibariyle milyon ton olup yaklaşık 2,4 bin hektarlık alanı kapsayan Çan linyit sahasında üretim çalışmaları devam etmektedir. Söz konusu alanda, alt ısıl değeri kcal/kg olan ve tamamı açık ocak işletmeciliği ile alınabilecek toplam 77 milyon ton linyit rezervi bulunmaktadır de faaliyete geçirilen 2x160 MW gücündeki akışkan yataklı Çan Termik Santrali nin kömür ihtiyacı buradan karşılanmaktadır. 115 Bölge maden rezervleri açısından oldukça zengindir. Bölgede yer alan madenlerin Bölgede işlenerek katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülmeleri amacıyla sanayide kullanım alanlarını artıracak çalışmaların ve madencilik teknolojilerinin geliştirilmesi desteklenmesi gerekmektedir. Bölgede önemli miktarda bulunan borun, sanayide çok sayıda kullanım alanına sahip olması ve yeni bor tüketim alanlarının (LCD, yakıt pili üretimi vb.) artmasına bağlı olarak kullanımının artması, Bölge ekonomisi için avantaj sağlamaktadır. Artan petrol ve enerji maliyetine bağlı olarak ısıtma ve soğutma amaçlı izolasyon sektöründeki büyüme Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Kuzeybatı Anadolu Bölge Müdürlüğü, Balıkesir ve Çanakkale İli Maden ve Enerji Kaynakları,

140 potansiyelinin de bor ürünlerine olan talebi artıracağı düşünülmektedir. İkame ürünlerin ve borsuz cam elyafları gibi borsuz üretim teknolojilerinin geliştirilmesi ise bor piyasası ve Bölgenin potansiyelini gerçekleştirmesi önünde tehdit oluşturmaktadır. Diğer yandan, inşaat sektörünün hareketlenmesi ile doğal taş kullanımının da artacağı öngörülmektedir. Madencilik sektöründeki yeni fırsatların değerlendirilmesi ile bölgesel kalkınmaya önemli katkılar sağlanması ve yeni istihdam alanlarının açılması söz konusudur. Bor madeni ve türevleri ile ilgili katma değeri ürünlerin ortaya çıkmasını sağlayacak Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesinin Bölgeye önemli ekonomik değer katacağı düşünülmektedir. 116 Diğer yandan, önemli doğal, tarihi ve kültürel değerlere ev sahipliği yapan Bölgede madencilik faaliyetlerinin koruma-kullanma dengesi ve paydaşların hassasiyeti dahilinde gerçekleştirilmesi, sürdürülebilir kalkınma ve maden kaynaklarının ekolojik dengeyi bozmadan ekonomiye kazandırılması açısından önem arz etmektedir. Madencilik faaliyetlerinin çevresel etkilerinin bertaraf edilmesi doğrultusunda ISO Çevre Yönetim Sistemine geçilmesi, çevre ve işgüvenliği mevzuatındaki koşulların sağlanması gerekmektedir Enerji Günümüzde kişi başına tüketilen enerji gelişmenin ve sosyal refahın önemli göstergelerinden biridir. Dünya çapında refahın yaygınlaşması dolayısıyla insanların enerji tüketimi hızla artmakta olup; doğal gaz, petrol, kömür gibi fosil enerji kaynaklarının maliyetleri de giderek artmakta ve temini zorlaşmaktadır. Ülkede fosil enerji yatakları oldukça sınırlı düzeyde olduğundan Türkiye net enerji ithalatçısıdır yılında Türkiye enerji ithalatına 60,1 milyar dolar sarf etmiş olup, bu değer toplam ihracatın %25,4 ünü teşkil etmekte ve cari açığın artmasında rol oynamaktadır. Sonuç olarak, Türkiye enerji kaynakları bakımından dışa bağımlı bir ülke durumundadır. Bu durum ülkenin yenilenebilir enerji kaynaklarına önem vermesini gerektirmektedir. Bölgedeki illerde kurulu enerji üretim kapasitesine bakılacak olursa, Balıkesir ilinde toplam 15,2 MW kurulu güce sahip biri Gönen de diğeri Sındırgı da iki hidroelektrik santral bulunmaktadır. Doğal gaz, katı ve sıvı yakıt tüketen çevrim santrallerinin kurulu gücü ise 968,6 MW dır. Bu santraller arasında 930,8 MW lık kurulu gücü ile Bandırma ilçesinde 116 Burhan Aydemir, Balıkesir Ekonomisi; Sektörel Gelişmeler, Uygun Yatırım Alanları, Gelişme için Çözüm Önerileri, Balıkesir Sempozyumu, Balıkesir,

141 Toplam Üretim (MWh) bulunan Enerjisa A.Ş. öne çıkmaktadır. 117 Balıkesir ili 616,1 MW lık kurulu rüzgar enerjisi gücüyle Türkiye nin işletmede olan kurulu gücünün %26,7 sini barındırmakta olup ülkede birinci sırada yer almaktadır. Buna ek olarak, 338 MW lisanslı rüzgâr enerjisi santraliyle (RES) Balıkesir ülkede dördüncü sıradadır. 118 Çanakkale ilinde ise kömür kullanmakta olan MW lık kurulu güce sahip üç termik santral bulunmaktadır. Bunlardan İÇDAŞ A.Ş. ye ait iki termik santral ithal kömür kullanırken, 18 Mart Çan Termik Santrali ilçede çıkan kömürü kullanmaktadır. Sıvı yakıt ve doğal gaz kullanan iki çevrim santralinin toplam kurulu gücü 85,7 MW dır. Ayrıca Ayvacık ilçesi Tuzla mevkiinde 7,5 MW kurulu güce sahip, Bölgenin tek jeotermal enerji santrali bulunmaktadır. Çanakkale ili toplam 133,7 MW işletmede olan kurulu güç ile ülkenin rüzgâr enerji kurulu gücünün %5,8 ini barındırmaktadır. Buna ek olarak, 407 MW lisanslı rüzgâr enerjisi santraliyle Çanakkale ülkede ikinci sıradadır. Bölge de bahsi geçen işletmelerin kapasitesi kullanılarak 2011 yılında toplam MWh, 2012 yılında MWh elektrik üretilmiştir (Şekil 109). Aynı dönem itibarıyla Türkiye enerji üretim kurulu gücü MW olup 229,4 milyar kwh enerji üretilmiştir Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Şekil 109: TR22 Bölgesi Toplam Enerji Üretimi Kaynak: TEİAŞ, TEİAŞ, Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği (TUREB), Türkiye Rüzgar Enerjisi İstatistik Raporu,

142 TR22 Bölgesi çevre dostu yenilenebilir enerji kaynakları bakımından diğer bölgelerin pek çoğuna nazaran avantajlı durumdadır. Bölge rüzgar, jeotermal kaynaklar ve biyogaza dönüştürülebilecek biyokütle miktarı açısından zengindir. Ülkede enerji arz güvenliğinin sağlanması amacıyla bu potansiyelden faydalanılmalıdır. Türkiye, rüzgar enerjisinden faydalanma konusunda henüz yolun başında olup, 2012 itibarıyla AB ülkelerinde kurulu rüzgâr enerjisi gücü MW a ulaşmışken, bu değer Türkiye de MW dır 119. Ancak kurulu gücün 2005 yılında sadece 20,1 MW olduğu göz önüne alınırsa, bu açığın ne kadar hızla kapandığı anlaşılır. Bölgenin rüzgâr enerjisi potansiyeline bakıldığında, özellikle Çanakkale ili öne çıkmakta olup, Türkiye de 50 metrede en yüksek rüzgâr hızına sahip illerden biridir (Şekil 110). Her iki ilde de RES kurulabilecek, rüzgâr yönünden zengin pek çok mevkii bulunmaktadır. RES sistemlerinin nakliyat maliyetlerinin yüksek olması sebebiyle RES üreticileri TR22 Bölgesini üretim üsleri haline getirerek avantaj elde edebilirler. Bölge, kendini bu yönde oluşabilecek gelişmelere insan kaynaklarını geliştirerek hazırlamaktadır. Bu duruma örnek olarak Gönen Meslek Lisesi'nde açılan Yenilenebilir Enerji Teknolojileri Programı verilebilir. Ayrıca, Balıkesir Üniversitesi nde de bir Yenilenebilir Enerji Bölümü açılması gündemdedir. 119 Avrupa Rüzgar Enerjisi Birliği, 2012 Avrupa İstatistikleri,

143 Şekil 110: TR22 Bölgesi Rüzgar Hızı Dağılımı ve RES lerin Bulunduğu Yerler Kaynak: EİE, 2013; TUREB, TR22 Bölgesi nin her iki ili de jeotermal kaynaklar açısından zengindir. Balıkesir de Güre, Pamukçu, Hisaralan, Hisarköy, Gönen, Kepekler gibi doğal çıkış sıcaklıkları 98 ºC ye varan kaynaklar bulunmaktadır. Bu kaynaklardan kaplıca kullanımının yanı sıra, Gönen de 3400 konutun ısıtmasında, Hisaralan ve Güre de seracılıkta faydalanılmaktadır. 120 Çanakkale de ilinde ise Hızırlar, Tuzla, Kestanbol, Çan, Biga öne çıkmaktadır. Tuzla hariç bu kaynaklar genelde 60 ºC civarında olup, bunlardan kaplıca olarak ve seracılıkta faydalanılmaktadır. 121 Balıkesir de , Çanakkale de ise konut, jeotermal enerji ile ısıtılabilecek potansiyel yerleşim birimi olarak öngörülmektedir. 122 Jeotermal enerjinin Bölge de seracılıkta, gıda endüstrisinde gıda kurutmada, konut ısıtmasında kullanımı artırılabilir. Türkiye de yoğun bir şekilde gerçekleştirilen tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı hayvan gübrelerinin, diğer organik atıkların ve gıda sanayii atıklarının biyogaz tesislerinde işlenerek ülkenin toplam elektrik üretiminin %5,9-11,6 arasındaki enerji ihtiyacını karşılayabileceği öngörülmektedir. Atıklardan biyogaz 120 MTA, Balıkesir İli Maden ve Enerji Kaynakları, MTA, Çanakkale İli Maden ve Enerji Kaynakları, EİE,

144 elde edilmesi sadece alternatif enerji kaynaklarından enerji üreterek fosil yakıtlardan kaynaklanan olumsuz etkileri azaltmakla kalmayıp, aynı zamanda fermantasyon sonucunda oluşan doğal gübre sayesinde kimyasal gübre kullanımını düşürmekte ve kimyasal gübreler tarafından toprak ve yüzey sularına verilen zararları azaltmaktadır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Federal Alman Çevre, Doğa Koruma ve Nükleer Güvenlik Bakanlığı arasındaki Çevre Alanında Ortak İkili İşbirliği çerçevesinde Gönen de Türkiye nin biyokütleden ilk elektrik üretimi projesi gerçekleştirilmekte olup, sürdürülebilir pilot tesis 2014 yılında hizmete girecektir. Alman Biyokütle Araştırma Merkezi verilerine göre Türkiye nin biyogazdan elde edebileceği enerji yıllık TJ dür. 123 Bu değer büyükbaş ve kanatlı hayvan sayıları baz alınarak hesaplanmıştır. TR22 Bölgesinin Bandırma Alt Planlama Bölgesi en yüksek potansiyele sahiptir (Şekil 111). Biyogaz üretiminin yaygınlaşması sayesinde Bölgede yoğun olarak yapılan hayvancılık faaliyetlerinin sonunda oluşan atıkların ve peynir sanayinin yan ürünü olan peynir altı suyunun doğaya arıtılmadan atılmasının da önüne geçilmiş olacaktır. Ayrıca Ajans, 2010 yılı mali İktisadi Kalınma Mali Destek Çağrısı kapsamında Gönen de sığır gübresi, tavuk gübresi ve çeltik atığını hammadde olarak kullanan 2.19MW kapasiteli bir biyogazdan elektrik üretimi tesisine hibe desteği sağlamıştır. Şekil 111: Türkiye'nin Biyogazdan Yıllık Enerji Üretim Potansiyeli Kaynak: Alman Biyokütle Araştırma Merkezi, ).pdf 144

145 Bölge aldığı yıllık güneş ışınımı konusunda ülke ortalamasının altındadır (Şekil 112). Bu sebeple güneş enerjisi kullanımı Bölge de çok öne çıkmasa da bu durum yatırımların ekonomik olmadığı anlamına gelmemektedir. Güneş enerjisi şebeke elektriğine uzak yerlerde, tarımsal sulamada kullanılma potansiyeline sahiptir. Şekil 112: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: EİE, Hizmetler İnşaat İnşaat sektörü, ilk akla gelen konut üretiminden başka okul, fabrika, işyeri, hastane gibi her türlü üst yapı inşaatı ile birlikte yol, köprü, baraj yapımı vb. altyapı faaliyetlerini ve su, elektrik, sıhhi tesisat, ısıtma, soğutma, havalandırma gibi donanım ve küçük ölçekli altyapı işlerini kapsamaktadır. İnşaat sektöründeki dalgalanmalar, GSYH oranlarını oldukça etkilemektedir (Şekil 113). Bu açıdan inşaat sektörü ülke için önemli bir yere sahiptir. İnşaat sektörünün 2012 yılında sektörel büyüme hızı %0,6, GSYH içindeki payı %6,5, toplam istihdamdaki payı %7 olarak gerçekleşmiştir. 124 Türkiye genelinde inşaat sektöründen elde edilen ciro payı genellikle artış gösterirken Bölge özelinde son yıllarda artış gözlenmektedir yılında Bölge ekonomisinde inşaat sektörü cirosunun payı 4,7 iken 2010 yılında bu oran 3,2 olmuştur yılı verilerine göre inşaat 124 KB, OKP ,

146 sektöründen elde edilen cironun toplam ciro miktarı içindeki payı bakımından TR22 Bölgesi %3,2 ile Düzey 2 Bölgeleri arasında 22. sırada yer almaktadır ,7 5 5,1 6 5,9 4 4, ,4 3,2 2,5 3,2 Türkiye TR22 Bölgesi Şekil 113: Ülke Ekonomisinde İnşaat Sektöründen Elde Edilen Cironun Payı (%) Kaynak: TÜİK, yılı verileri ile Türkiye deki işgücünün %8,5 u inşaat sektöründe istihdam edilirken, TR22 Bölgesi nde işgücünün %6,9 u inşaat sektöründe istihdam edilmektedir. Toplam işgücü maliyetlerinde inşaat sektörünün payı Türkiye genelinde %6,6 iken Bölge içindeki payı %5,6 ile Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. TR22 Bölgesi inşaat sektöründe çalışan başına düşen ücretlerin Türkiye ortalamasının altında kalması, Bölge içindeki inşaat sektöründe çalışanların ülke geneline kıyasla daha düşük maaş ve ücret karşılığında çalıştığına işaret etmektedir (Şekil 114) yılında ülke genelinde inşaat sektörünün toplam istihdamdaki payı %6,5 e ulaşmıştır yılı TR22 Bölgesi inşaat sektörü çalışan oranı, önemli miktarda artmış olup ülkesel düzeydeki oran ile paralel seyretmektedir KB, OKP , Çanakkale ve Balıkesir İŞKUR Müdürlükleri, İşgücü Piyasası Analizi Raporu 2012,

147 İnşaat sektöründe çalışan sayısının toplamdaki payı (%) İnşaat sektöründe çalışanların maaş ve ücretlerinin toplamdaki payı (%) Türkiye TR22 Bölgesi İnşaat firmalarının toplamdaki payı (%) İnşaat sektörü firmalarındaki ortalama çalışan sayısı İnşaat işçisi başına düşen ücret miktarı (x1000tl) Şekil 114: TR22 Bölgesi ile Türkiye İnşaat Sektörü Verilerinin Karşılaştırılması Kaynak: TÜİK, İnşaat sektöründe faaliyet gösteren firmalarda ortalama çalışan sayılarına bakıldığında Türkiye ortalaması 7,3 iken Bölge ortalaması 4,7 dir. Burada Bölgedeki inşaat firmalarının daha çok küçük ve orta ölçekli olmasının etkisi görülmektedir. Ancak Bölgede son yıllarda inşaat sektörü çalışan sayısında artış gözlenmektedir. 147

148 Yüzölçümü Yapı Sayısı Konut (metrekare) Konut Dışı (metrekare) Konut Sayısı Konut Dışı Yapı Sayısı Şekil 115: TR22 Bölgesi nde Üretilen Yapı Türlerinin Adet ve Yüzölçümü Bakımından Karşılaştırılması (Yapı Ruhsatına Göre) Kaynak: TÜİK, Yapı ruhsatlarına göre üretilen yapı türleri, yüzölçümleri bakımından karşılaştırıldığında Bölgedeki inşaat sektöründe konutun önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Son beş yılda üretilen yapıların yüzölçümlerine bakıldığında genel itibariyle bir artış söz konusu olmakla birlikte 2012 yılı hariç olmak üzere konut alanları, konut dışı alanlara kıyasla daha fazla artış göstermektedir. Aynı eğilim, konut sayıları açısından da gözlenmektedir. 148

149 Şekil 116: Ülke ve Düzey 2 Bölgeleri Açısından Konut Satış İstatistikleri (Son 5 yılın Ortalamasına Göre) Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak üretilmiştir. TR22 Bölgesi nde, konut satışları ile konut üretimindeki yıllık değişimler paralellik arz etmektedir (Şekil 116 ve Şekil 117) yılları ortalamasına göre konut satışları bakımından TR22 Bölgesi, tüm Düzey 2 Bölgeleri arasında 20. sırada gelmektedir. Balıkesir in, 10 ve daha az yaştaki konutlarda yaşayan hanehalkı bakımından en düşük orana sahip üç il arasında bulunması da bu veriyi destekler niteliktedir. 127 I. derece deprem bölgesinde yer alan Bölge kentlerinde, mevcut yapı stokunun iyileştirilmesine yönelik kentsel dönüşüm uygulamaları inşaat sektörü için fırsat oluşturmaktadır TR22 Bölgesi Konut Satış Miktarları Şekil 117: TR22 Bölgesi Konut Satış Miktarlarındaki Değişim Kaynak: TÜİK, TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması,

150 Balıkesir in Balya, Bigadiç, Sındırgı, Manyas; Çanakkale nin Bayramiç, Ezine, Yenice ilçeleri başta olmak üzere iç kesimlerde kalan ilçelerde konut talebinin karşılanamaması, sektörü etkileyen unsurlar arasında yer almaktadır. Mevcut konutların nitelik bakımından yetersiz olmasının bu durum üzerindeki etkisi büyüktür. Söz konusu ilçelerde konut talebinin karşılanması için ekonomik ve sosyal gereksinimlere uygun, çevreye duyarlı yeni konut projelerinin hayata geçirilmesi gerekmektedir. Nüfusun çalıştığı yerde ikamet etmesi ile ilçe ekonomisinin canlanmasına katkı sağlanacağı düşünülmektedir. Ayrıca, Bölge genelinde temininde güçlük çekilen mesleklerin arasında inşaat teknikeri yer almaktadır. 128 İşgücü ihtiyacı duyulan ve temininde güçlük çekilen mesleklerde mesleki eğitim kurslarının açılması ve açılan kurslarda sektördeki işgücü piyasasının aradığı nitelik ve becerilere yönelik eğitim verilmesi önem arz etmektedir. Ayrıca kullanıcı odaklı, çevreye duyarlı, mimari estetiği olan yapıların üretilmesi için standartların geliştirilmesi gerekmektedir. Bölge illerinden Balıkesir in büyükşehir olması ile birlikte Bölgeye yeni finansman kaynaklarının sağlanacağı, yeni konut alanlarının açılacağı, konut dışı yapıların ve altyapı çalışmalarının artacağı öngörülmektedir. Diğer yandan emekli olduktan sonra Bölgeye yerleşmek için gelenlerin ve kentleşme oranlarının gittikçe artıyor olmasının konuta ve nitelikli yapılara olan talebi artıracağı düşünülmektedir. 129 Söz konusu gelişmeler, inşaat sektörü açısından avantajlar sunmaktadır Turizm Son altmış yılda yaşadığı sürekli büyüme, ilerleme ve çeşitlenme sonucu turizm sektörü dünyada ekonomik olarak en hızlı gelişen sektörler arasındadır. Küresel ekonomik krizlerde yaşanan durağanlaşmalara rağmen, tüm dünyada turist sayıları yıllara göre önemli artış göstermiştir yılında dünya genelinde 277 milyon olan turist gelişleri, 1995 yılında 528 milyona, 2011 yılında ise 983 milyona çıkmıştır. Turizm trendleri 2030 yılında toplam turist gelişlerinin 1,8 milyara ulaşacağını göstermektedir. 130 Türkiye de turizm pazarından artan bir şekilde yararlanmaktadır ve 2011 yılında 30 milyona yakın turist gelişleri ile turizm gelirleri bakımından dünyada 12. sıradadır yılında 128 İŞKUR, İşgücü Piyasası Araştırması Balıkesir ve Çanakkale İlleri Sonuç Raporu, GMKA (Nüfus Dinamikleri, 2012), a.g.e. 130 Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), Tourism Highlights, UNWTO, (Tourism Highlights, 2012). 150

151 turizm geliri yaklaşık 30 milyar TL iken, turizm gideri yaklaşık 5 milyar TL olarak gerçekleşen 132 Türkiye, 2023 yılı hedefleri doğrultusunda dünyanın en çok turist çeken ve en fazla turizm geliri elde eden ilk beş ülkesinden biri olmayı hedeflemektedir. TR22 Bölgesi, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ile uyumlu olarak ülkemizin doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi değerlerini koruma-kullanma dengesi içinde turizm alternatiflerini geliştirmeyi ve hem Bölge ekonomisinin hem de ülkemizin turizmden alacağı payı artırmayı amaçlamaktadır. 133 Ege Denizi ve Marmara Denizi kıyılarında sahip olduğu yaklaşık 900 km kıyı uzunluğu ile doğal kumsalları, jeotermal kaynakları, tarihi ve kültürel değerleri içinde barındıran TR22 Bölgesi yüksek potansiyellere sahip bir turizm merkezidir. TR22 Bölgesi nde turizm faaliyetlerinin gelişmesindeki en önemli unsurlardan biri uzun ve temiz kumsallara sahip olmasıdır. Balıkesir de yer alan Edremit, Burhaniye, Ayvalık, Erdek ve Marmara ile Çanakkale de yer alan Ayvacık, Ezine, Gökçeada ve Bozcaada gibi kıyı turizminin yaygın olduğu ilçeler, turizm açısından Bölgeye büyük avantajlar sağlamaktadır. Ege Denizi'nde Türkiye'ye ait en büyük adalar olan Gökçeada ve Bozcaada jeopolitik konumları itibariyle ulusal düzeyde stratejik öneme sahip olmakla birlikte, teşviklerde öncelikli bölge olarak tanımlanmalarının da etkisiyle Bölge turizmi için de oldukça önemli yer tutmaktadır. Turizm alanında yılları arasında toplam TL kamu yatırımı yapılan Bölgeye, 2012 yılında ise TL kamu yatırımı yapılmıştır (Şekil 118). Çanakkale 2012 de kamu yatırımlarında 81 il arasında 3. sırada, Balıkesir 14. sıradadır yılı içinde Çanakkale 4 adet, Balıkesir ise 2 adet turizm teşvik belgesi almıştır Türkiye İstatistik Kurumu, Turizm İstatistikleri Revize Sonuçları Haber Bülteni, 2013, sayı: Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Balıkesir de Turizmin Bugünü ve Geleceği: Balıkesir Turizm Çalıştayı Raporu, Balıkesir, Kalkınma Bakanlığı, Kamu Yatırımlarının İllere Göre Sektörel Dağılımı, Denge Müşavirlik, İllere Göre Teşvik Belgesi Sayıları, yatirim-tesvik-belgeleri-illere-gore,

152 Çanakkale Balıkesir Şekil 118: Yıllara Göre Turizmde Kamu Yatırımları Miktarları (Bin TL) Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, Bölge, ülke genelinde en fazla ikinci konutun bulunduğu coğrafi bölgelerden biri olan Marmara Bölgesi nde yer almaktadır. Kıyı bölgelerinin turistik tesislerden ziyade ikinci konutlarla doldurulmuş olması, Bölgenin gelen turistlerden ekonomik anlamda yeterli katkıyı alamamasına neden olmaktadır. Bölge ekonomisinde önemli bir yere sahip olan turizm sektörünün 2040 yılında ekonomideki payının daha da artacağı düşünülmektedir. Balıkesir ilinde mevcutta %27.88 orana sahip olan hizmetler sektörü, 2040 yılında %40 oran ile tarımın ardından ilin ikinci temel sektörü olacaktır. Burhaniye, Erdek, Edremit gibi turizm sektörlerinin yoğun olduğu ilçelerde hizmetler sektörü gelişimini daha da artıracaktır. 136 Çanakkale de de hizmetler sektöründeki uzmanlaşma ilin sahip olduğu turizm sektörüne yansıyacak, doğayı koruyan ve 12 aya yayılan turizm modelleri ile birlikte turizm sektörünün katma değeri artacaktır Turizmde Konaklama Altyapısı TR22 Bölgesi turist sayısında ülke genelinde önde gelen bölgelerdendir yılında belediye belgeli tesislere gelen yerli turist sayısı bakımından Balıkesir in Türkiye genelinde 2., Çanakkale nin 5. sırada yer alması bunun örnekleri arasındadır yılında turizm 136 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇDP, 2012). 137 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇDP, 2012). 152

153 işletme belgeli tesislere gelen yabancı turist sayıları bakımından ise Balıkesir ülke genelinde 9., Çanakkale 10. sırada yer almaktadır. Yerli turist sayıları bakımından da her 2 il, ilk 10 il içerisindedir. Şekil 119: İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislere Geliş ve Geceleme Oranları Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2011 verilerinden üretilmiştir Şekil 120: Balıkesir de İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk Oranları Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı,

154 Kültür ve Turizm Bakanlığı konaklama istatistiklerine göre 2011 yılında Balıkesir de turizm işletme belgeli tesislere toplam turist gelmiştir. Bu turistlerin %36 sı yabancı uyrukludur. Aynı yıl için Türkiye genelinde ortalama konaklama süresi 3,2 gece iken, Balıkesir de ortalama konaklama süresi 1,9 olarak gerçekleşmiştir. Balıkesir de yabancı turistlerin ortalama geceleme süresi 1,9 dur ve 4,1 olan Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Yerli turistlerde kalış süresi 2 gece olup, Türkiye ortalaması ile aynıdır yılında en çok turistin konakladığı ilçe Ayvalık olarak gerçekleşmiştir. Mevcut turizm tesislerinin etkinliğinin bir ölçüsü olan doluluk oranında ise il yüzde 41,87 oranıyla 51,46 olan Türkiye ortalamasının gerisindedir , ,5 1,9 1,9 1,3 1,4 Yerli Yabancı Ortalama Balıkesir Çanakkale Türkiye 3,2 Şekil 121: Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turistlerin Kalış Süresi (gün) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çanakkale ye 2011 yılında turizm işletme belgeli tesislere toplam turist gelmiştir. Bu turistlerin %37 si yabancı uyrukludur. Çanakkale de ortalama geceleme 1,4 olarak gerçekleşmiş ve Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Çanakkale, turizm işletme belgeli tesislerde doluluk oranında %40,87 ile %51,46 olan Türkiye ortalamasının gerisindedir yılında en çok turistin konakladığı ilçe Merkez olarak gerçekleşmiştir. 138 Kültür ve Turizm Bakanlığı, İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis İstatistikleri,

155 Şekil 122: Çanakkale de İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk Oranları Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Bölgenin turist sayısı konusunda en önemli sorunlarından biri erişilebilirlikteki sıkıntılarıdır. Bölgenin ulaşım ağlarının turizm sektörüne hizmet eder hale getirilmesi önem arz etmektedir. Bölge havalimanlarının uluslararası uçuşlara açılması Bölgeyi ziyaret eden yabancı turist sayısının artması için önemli bir gereksinimdir. Türkiye deki işletme ve yatırım belgeli turizm tesisinden 147 tanesi TR22 Bölgesindedir (Tablo 21). Bu sayı toplam tesis sayısının yaklaşık %4 üne denk gelmektedir. 139 Tablo 21: Turizm İşletme Belgeli ve Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesisi İstatistikleri Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis İstatistikleri,

156 Tablo 22: Belediye Belgeli Tesis İstatistikleri Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Kaynak: Balıkesir ve Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Türkiye de yer alan belediye belgeli tesislerin ise %9,4 ü TR22 Bölgesi nde yer almaktadır. 140 Bölgede orta-üst gelire hitap eden nitelikli konaklama, eğlence ve yeme-içme tesislerinin eksikliği, Bölgenin turizmden önemli düzeyde ekonomik gelir elde edememesinin temel sebeplerindendir. Turizmde memnuniyet düzeyinin artırılmasının en önemli bileşenlerinden biri, nitelikli insan kaynağıdır. Turizm sektöründe istihdam edilen işgücünün niteliklerinin artırılması, sunulan hizmetin iyileştirilmesinde önemli bir basamak olacaktır. TR22 Bölgesi turistlerin yoğun olarak geldiği İstanbul, İzmir ve Bursa gibi önemli şehirlere yakın olmasına rağmen, yerli ve yabancı turistlerin bahsi geçen zenginliklerin ve turistik değerlerin farkında olmaması sebebiyle bir durak değil geçiş noktası olarak görülmektedir. Dolayısıyla Çanakkale ve Balıkesir de yer alan işletmelerin hizmet kalitelerinin geliştirilmesi, turistlerin Bölgede geçirdikleri zamanın artmasını sağlayacaktır. Bölgedeki turizm tesislerinin gelen turistlerin ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz olması ve elde edilen turizm gelirlerinin tesislerin yenilenmesine imkân vermemesi turizm işletmelerinin rekabet gücünü azaltan unsurlardandır. Nitelikli turizm tesisi yatırımları Bölgeye çekilerek, Bölge turizminin rekabet gücünün artırılması gerekmektedir. Belirli yıllar itibariyle yatak kapasitesi, yatak kapasitesi değişim oranı, doluluk oranı ve geceleme sayıları kullanılarak belirlenen turizm odak merkezleri incelendiğinde, Balıkesir ikincil turizm odağı olarak kabul edilmektedir TR22 Bölgesi Turizm Çeşitliliği TR22 Bölgesi, birçok alternatif turizm türünün rahatlıkla yapılabileceği bir turizm potansiyeline sahiptir. Bölge, tarihi ve kültürel değerleri bakımdan zengin bir mirasa sahip olmasının yanında konumu ve doğası ile önemli bir turizm merkezi olma özelliği taşımakta; 140 Balıkesir, Çanakkale İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Belediye Belgeli Tesis İstatistikleri, Kalkınma Bakanlığı, Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak, Ankara,

157 birçok tarihsel, ekolojik ve doğal cazibe alanını içinde barındırmaktadır. Ayrıca turizm çeşitliliği açısından oldukça zengindir (Şekil 123). Şekil 123: TR22 Bölgesi Turizm Potansiyelleri Haritası Bölgenin turizm beldeleri, genellikle iç turizm talebini karşılayabilmekte ve yaz turizmine hizmet etmektedir. Yaz turizminden farklı diğer turizm alternatiflerine daha fazla önem verilmesi, kış sezonunda nispeten yaza göre azalan turizm talebinin artmasına ve böylece turizm sezonunun tüm yıla yayılmasına yardımcı olabilir Kıyı ve Deniz Turizmi Marmara ve Ege Denizlerine kıyısı bulunan Bölgede, turizm faaliyetlerinin önemli bir bölümünü Ayvalık, Gömeç, Burhaniye, Edremit, Ayvacık, Ezine, Bozcaada, Gökçeada, Erdek ve Marmara ilçelerindeki kıyı turizmi faaliyetleri oluşturmaktadır. Bölgede 6 tanesi Çanakkale de, 21 tanesi Balıkesir de olmak üzere toplam 27 mavi bayraklı plaj bulunmaktadır. 142 Balıkesir, mavi bayraklı plaj sayısı sıralamasında Antalya, Muğla, İzmir ve Aydın illerinin ardından beşinci sıradadır. 142 Türkiye Çevre Eğitimi Vakfı, Mavi Bayraklı Plaj Sayıları,

158 Edremit Körfezi nde yer alan Ayvalık Marina ve Burhaniye Yat Limanı konumları itibariyle iç denizde yer almalarından dolayı, dalgalanmalardan az etkilenmekte ve yat turizmi için bir avantaj elde etmektedirler. 143 Çanakkale ili kruvaziyer ve yat turizmi açısından önemli potansiyelleri içinde barındırmaktadır. Deniz turizminin yeterince gelişmemiş olması, gelen turistlerin il ekonomisine yaptığı katkının istenilen düzeye çıkmasını engelleyen unsurlardandır. 144 Denizcilik Müsteşarlığı nın 2011 yılı verilerine göre Çanakkale ili limanlarına toplam 23 kruvaziyer gemi yanaşmış ve yolcu getirmiştir 145 (Şekil 124) Şekil 124: Limanları Ziyaret Eden Kruvaziyer Yolcu Sayısı Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı, Diğer merkezlere gelen toplam gemi ve turist sayısı ile karşılaştırıldığında Çanakkale nin kruvaziyer turizminden aldığı payın oldukça düşük olduğu görülmektedir. Bu durum Bölgede limanlardaki altyapı ve tanıtım eksikliğinin önemli boyutlarda olduğunun açık bir göstergesidir. Bölge kıyıları dalış sporları, yamaç paraşütü ve sörf sporu için de uygun koy ve körfezlere sahiptir. Edremit Körfezi, Saros Körfezi, Ayvalık Adaları, Marmara Adaları ve Gökçeada 143 GMKA (Balıkesir Turizm Çalıştayı, 2012), a.g.e. 144 Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Çanakkale Turizm Çalıştayı Raporu, Balıkesir, Denizcilik Müsteşarlığı, Deniz Ticaret İstatistikleri, ,

159 kıyıları değişen derinlikteki bölgeleriyle her seviyedeki dalgıca hitap eden merkezlerdir. Gökçeada rüzgâr sörfü konusunda öne çıkan bir merkez olup, son yıllarda özellikle Balkanlardan gelen turistlerin yoğun ilgisine uğramaktadır. Balıkesir in Ayvalık ilçesi sahip olduğu mercan toplulukları açısından çok renkli zengin dip yapısı ve berrak denizi ile sualtı fotoğrafçıları ve dalgıçlar için önemli bir bölge olma özelliğini korumaktadır. Ayvalık ta mercan toplulukları ile birlikte 60 a yakın dalış bölgesi bulunmaktadır. 146 Dalgıçlık, alternatif bir turizm çeşidi olan çeşitli zamanlarda batmış olan gemi ve denizaltıları araştırıp keşfetmeyi amaçlayan batık turizmini de beraberinde getirmektedir. Çanakkale kıyılarının farklı noktalarında Çanakkale Muharebelerinde kullanılmış çok sayıda gemi ve denizaltının enkazı, batık turizminin gelişmesine katkı sağlayabilir Termal Turizm TR22 Bölgesi jeotermal kaynaklar bakımından Türkiye de ön sıralarda yer almaktadır. Bölgede ha alanda 27 adet jeotermal saha 147 ve 8 i Balıkesir de, 4 ü Çanakkale de olmak üzere toplam 12 termal turizm merkezi bulunmaktadır. 148 Şekil 125: Türkiye Jeotermal Kaynaklar Dağılımı ve Uygulama Haritası Kaynak: MTA, Burhaniye Kaymakamlığı, Edremit Körfezi Master Kalkınma Planı, GMKA DFD Programı Çıktısı, Balıkesir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Termal Turizm Master Planı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Termal Turizm Merkezleri,

160 Sıcaklık ve debi açısından oldukça zengin kaynaklara sahip olan Bölgede, Balıkesir de Balya, Bigadiç, Edremit, Gönen, Manyas, Sındırgı ve Susurluk; Çanakkale de Ayvacık, Çan, Ezine ve Yenice termal turizmde ön plandadır. Tablo 23: TR22 Bölgesi Termal Turizm Merkezleri Alan (ha) Balya Şifa Termal Turizm Merkezi 5748 Bigadiç Hisarköy Termal Turizm Merkezi 6800 Edremit Güre Termal Turizm Merkezi 99 Gönen Termal Turizm Merkezi 73 Gönen Ekşidere Termal Turizm Merkezi 5200 Manyas Kızık Termal Turizm Merkezi 7000 Sındırgı Hisaralan Termal Turizm Merkezi Susurluk Kepekler Termal Turizm Merkezi 5100 Ayvacık Tuzla Termal Turizm Merkezi 9200 Çan-Etili-Tepeköy Termal Turizm Merkezi 5900 Ezine Kestanbol Termal Turizm Merkezi 4500 Yenice Hıdırlar Termal Turizm Merkezi 7200 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Balya Şifa Termal Turizm Merkezi ve Sındırgı Hisaralan Termal Turizm Merkezi nde gerçekleştirilen termal alanların sınırlarının daraltılması, ilçelerin var olan potansiyellerinin değerlendirilmesi konusunda bir tehdit oluşturmuştur. Bölgede hem deniz kıyısında hem dağlık ve ormanlık alanlarda bulunan termal tesisler doğal güzellikleri bir arada bulundurması sebebiyle çekici unsurlara sahiptir. Ancak termal turizmde tanıtım eksikliği ve nitelikli tesislerin azlığı Bölgenin bu çekici unsurlarının yeterince değerlendirilememesi sorununu doğurmaktadır. 160

161 Termal turizmdeki yıl boyu turizm imkânı ve bunun yarattığı sürekli istihdam, kür uygulamalarının gün arasında olmasından dolayı yatırım ve işletme karlılığı, yüksek iç turizm talebi, yaşlanan Avrupa nüfus yapısı, Ortadoğu pazarına yakınlık avantajları nedeniyle önemli bir potansiyele sahiptir Kültür Turizmi TR22 Bölgesi şehitlikleri, manastırları, müzeleri ve antik kentleri ile kültür turizminin merkezlerinden biri olarak gösterilebilir. Geçmişte birçok önemli medeniyete ev sahipliği yapmış olması ve bu medeniyetlere ait çok sayıda kalıntının varlığı ile Balıkesir ve Çanakkale, ülkemizin zengin kültürel mirasında önemli bir yer teşkil etmekte ve kültür turizmi adına kıyı turizmine önemli bir alternatif olarak öne çıkmaktadır. Sahip olunan kültürel mirasın turizme kazandırılması konusunda yürütülen çalışmaların desteklenmesi, Bölgenin kültür turizminden aldığı payın artırılması açısından faydalı olacaktır. Bölgede çok sayıda antik kent ve ören yeri bulunmakta, bunların birçoğunda kazı ve restorasyon çalışmaları devam etmektedir. Bölge, başta Troya ve Assos olmak üzere Chryse, Dardanos, Antandros, Daskyleion, Kizikos, Adramyttion, Güre Antik Hamamı, Parion, Priapos, Neandria, Sigeon, Maydos, Zeus Altarı, Uğurlu Köyü Höyüğü ve Yeni Bademli Höyüğü gibi çok sayıda antik kent ve ören yerine ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca Kuvayı Milliye Müzesi, Çanakkale Şehitler Anıtı Müzesi, Kabatepe Tanıtım Merkezi Müzesi, Kilitbahir Kalesi, Seddülbahir Kalesi, Bozcaada Kalesi, Arkeoloji Müzesi, Deniz Müzesi, Bigalı Atatürk Evi Müzesi, Tahtakuşlar Etnografya Galerisi, Sıdıka Erke Etnografya Galerisi, Bandırma Arkeoloji Müzesi, Bigadiç Müze ve Kültür Evi, Gönen Mozaik Müzesi ve Saraylar Köyü Açık Hava Müzesi ziyaretçi bekleyen önemli merkezler arasındadır. Bunun yanı sıra, kendine özgü mimari yapısıyla öne çıkan Cunda (Alibey) Adası evleri turistlerin ilgisini çekmektedir yılı sonu itibarıyla Türkiye de bulunan 41 milli parktan 4 tanesi Bölge sınırları içinde yer almaktadır. 149 Bu parklar Bölgenin en önemli kültür turizmi potansiyelini oluşturmaktadır. 149 Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Milli Parklar Bilgileri,

162 Tablo 24: Bölgede Yer Alan Milli Parklar Milli Park Bulunduğu İl İlan Alanı Önemli Özellikleri Tarihi (ha) Kuş Cenneti Milli Parkı Balıkesir Zengin kuş toplulukları, tabii bitki toplulukları ve kuş gözlemi. Kazdağı Milli Parkı Balıkesir Zengin flora ve fauna, biyolojik çeşitlilik, kampçılık, doğa yürüyüşü ve fotoğrafçılık. Gelibolu Yarımadası Çanakkale Türk ve dünya harp tarihi, şehitlikler, Tarihi Milli Parkı tabii bitki ve hayvan toplulukları. Troya Tarihi Milli Parkı Çanakkale Tarihi kalıntılar, harp tarihi ve jeolojik yapı, turizm, eğitim, kültürel zenginlik. Kaynak: Milli Parklar Genel Müdürlüğü. Bölgede kültür turizmi potansiyeli açısından en önemli merkezlerden biri Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı dır. Çanakkale Boğazı'nın Avrupa yakasında hektarlık bir alanda yer alan bu büyük park, 1. Dünya Savaşı nın en önemli deniz ve kara savaşlarından biri olan Çanakkale Muharebelerinin gerçekleştiği yerde kurulmuştur. Sahip olduğu büyük önem nedeniyle Birleşmiş Milletler Milli Parklar ve Koruma Alanları listesinde yer almaktadır. Söz konusu alan, dünya genelinde korunabilmiş nadir savaş alanlarından biri olarak ön plana çıkmaktadır. Milli Park mevcut durumuyla yerli talebi karşılamakta zorlanmakta ve ilave çalışmalara ihtiyaç duymaktadır. Milli Parkta batık gemiler, toplar, siperler, kaleler, burçlar ve savaşla ilgili yüzlerce kalıntıdan başka şehitlerin mezar ve anıtları bulunmaktadır. Çanakkale sınırları içinde bulunan ve Bölgenin kültür turizmi adına sahip olduğu başlıca tarihi miraslardan bir diğeri Truva (Troya) Milli Parkı dır. Homeros un ünlü eseri İlyada da geçen Truva Savaşı bu antik kentte gerçekleşmiştir. UNESCO Dünya Mirası Listesi nde yer alan Milli Parkın en önemli sembolü ise tahta attır. Bölgedeki bir diğer milli park, Manyas ve Bandırma ilçeleri arasında bulunan Kuş Cenneti Milli Parkı dır. Biyolojik üretim yönünden ülkemizin en verimli göllerinden biri olan Manyas Gölü etrafında konumlanan park, Bölgenin ilk Milli Parkıdır yılındaki milli park ilanı ile başlayan etkili koruma sayesinde faunası daha da gelişen parkta kuş sayısında önemli artışlar olmuştur. Yapılan başvuru üzerine Avrupa Konseyi tarafından 1976 yılında "A Sınıfı" 162

163 diploma ile ödüllendirilmiştir. Anadolu-Avrupa arasındaki göç yolları üzerinde bulunan Kuş Cenneti Milli Parkı, çok çeşitli kuş türlerine ev sahipliği yapmaktadır. Ege Bölgesi ile Marmara Bölgesi ni birbirinden ayıran, antik çağlarda "İda Dağı" olarak anılan Kaz Dağları, Biga Yarımadasının en yüksek noktasını oluşturmaktadır. Mitolojide de bahsi geçen Kaz Dağlarında efsaneye göre tarihin ilk güzellik yarışması yapılmıştır. Kaz Dağları üzerinde kuzey-güney istikametine uzanan derin vadi ve kanyonları, canlı türleri açısından zengin bir potansiyel arz etmekte, özellikle de bitki örtüsünün taşıdığı biyolojik çeşitlilik Milli Parkın değerinin temelini oluşturmaktadır. Kaz Dağları sınırsız bir doğa güzelliğine sahip olup dağ turizmi için büyük bir potansiyele sahiptir. Kaz Dağları dağ yürüyüşü, bitki ve hayvan türlerini inceleme, göletlerinde yüzme ve avcılık gibi alternatif turizm olanaklarına sahiptir yılında milli park statüsüne kavuşmasının ardından avlanma yasaklanmış ve yörede yaşayan yabanıl hayvan sayısında artış görülmüştür. Milli parkta 31 adet endemik bitki türü bulunmaktadır. 150 Bölgede flora ve fauna açısından zengin alanlarda yapılaşma talebi bulunmakta, bu da korunan alanların yok olma riskini doğurmaktadır. Özellikle Kazdağı na yönelik bu risk karşısında söz konusu her faaliyet için çevresel etki değerlendirmesi yapılması bir gereklilik olarak öne çıkmaktadır Doğa Turizmi ve Ekoturizm Son dönemde tüm dünyada deniz, kum ve güneş turizmine alternatif arayışları ve farklı turizm çeşitlerine yönelme gözlenmektedir. Söz konusu alternatifler arasında doğa turizmi ve ekoturizm gibi türlerin Bölge dokusuna uygunluğu önemli bir fırsattır. Bu bağlamda yayla turizmi, dağ ve doğa yürüyüşü, akarsu turizmi, bisiklet turları, mağara turizmi, sportif olta balıkçılığı, kuş gözlemciliği, botanik turizmi ve av turizmi gibi pek çok alternatif turizm faaliyeti TR22 Bölgesi nde yapılabilmektedir. Kaz Dağları, biyolojik çeşitlilik, flora ve fauna açısından zengin bir potansiyele ev sahipliği yapmasıyla gözde bir eko-turizm merkezi olmaya adaydır. Bölge için önem arz eden diğer bir ekolojik değer ise Dursunbey Alaçam Dağları dır. Alaçam Dağları zengin doğasıyla daha çok kamp yapmak için tercih edilmektedir. Kaz Dağları nın milli parka dâhil olmayan kesimlerinde ve Alaçam Dağları nda av turizmi de yapılabilmektedir. 150 Burhaniye Kaymakamlığı (Master Kalkınma Planı, 2012), a.g.e. 163

164 Gökçeada ve Bozcaada ilçeleri kıyı turizminin yanı sıra alternatif turizm potansiyeline sahip olan merkezlerdir. Bozcaada sahip olduğu üzüm bağları ve kekik tarlaları ile eko-turizmin geliştirilebilmesi için zengin bir ekosisteme sahiptir. Türk ve Rum kültürünün birlikteliğinin izlerini taşıyan bu adalar son yıllarda popüler hale gelen ve otantik binalarda kaliteli hizmet sunmayı amaçlayan butik oteller için de çok uygun bir yöredir. Butik otel işletmeciliği ile Ada halkı turizmden payını alabilecek ve bu tarz otellerin küçük ölçekte yapılar olmaları sebebiyle turizm beldelerinin betonlaşmasının önüne geçilmiş olacaktır. Bunlara ek olarak, Türk ve Rum kültürünün birlikteliğiyle oluşan zengin mutfağı, dünyaya sunulabilecek özgün bir gastronomik değerdir. 151 Ayrıca Bozcaada ve Gökçeada da düzenlenen Meryem Ana ayinleri inanç turizmi kapsamında çok sayıda turist çeken etkinliklerdir. Pek çok alternatif turizm çeşidiyle ülke genelinde ön plana çıkan TR22 Bölgesi illeri Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi nde turizm koridoru, kültür turizmi gelişim bölgeleri ile sağlık ve termal turizm merkezleri olarak tanımlanmıştır. 152 Turizmden kısa vadede kar etme anlayışı yerine, doğal kaynakları etkin şekilde kullanarak ve sürdürülebilirlik anlayışı göz önünde bulundurularak sahip olunan potansiyeller etkin şekilde değerlendirilmelidir Finansal Yapı ve Bankacılık Banka ve finansal aracı kuruluşların faaliyetleri, iktisadi faaliyetlerin işlevselliği hususunda önemli katkılar sağlamaktadır. Banka ve finansal kuruluşlar vasıtasıyla oluşturulan kaydi para, ekonomik aktivitelerin gerçekleştirilmesinde önem arz etmektedir. Finansal yapının sağlıklı işleyişi ve tasarrufların yatırıma dönüştürülebilmesine olanak sağlaması gibi etkenlerin, iktisadi faaliyetlere olumlu yansımaları olmaktadır. Bu hususta, mevduat hacmi, banka şubelerinin sayısı ve bankacılık sektöründeki istihdam gibi konular, Bölgenin iktisadi faaliyetlerdeki işlevselliği konusunda bilgi vermektedir. 151 GMKA, (Adalar, 2012), a.g.e. 152 Kalkınma Bakanlığı (BGUS, 2012), a.g.e. 164

165 Şekil 126: İllerin Finansal Gelişmişlik Gruplarının Coğrafi Durumu Kaynak: Türkiye de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması, yılı İllerin Finansal Gelişmişlik Endeksine göre Balıkesir 25., Çanakkale 28. sırada yer almakta iken 2011 yılı Finansal Gelişmişlik Endeksine bakıldığında Balıkesir 19., Çanakkale 29. sırada bulunmaktadır (Şekil 126) Çanakkale Balıkesir Şekil 127: TR22 Bölgesi ndeki Banka Şube Sayıları Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği,

166 TR22 Bölgesi nde 2009 yılında mevcut 194 bankanın 129 u Balıkesir de, 65 i Çanakkale de faaliyet göstermektedir. Bu rakamlar 2010 yılında 134 ve 67, 2011 yılında ise 136 ve 65 olarak gerçekleşmiştir. Balıkesir ve Çanakkale arasındaki dağılıma bakıldığında ise mevcut banka miktarının yarısından fazlasının Balıkesir de faaliyet gösterdiği görülmektedir Çanakkale Balıkesir Şekil 128: TR22 Bölgesi nde Bankacılık Sektöründe İstihdam Edilenler Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Sektörün istihdama katkısı, yılları arasında ortalama kişidir. Balıkesir ve Çanakkale arasındaki dağılım ise şube sayısı dağılımıyla paralellik göstermekte olup, şube başına ortalama 13 kişi istihdam edilmektedir , , , , , ,00 0, , , , , , , Çanakkale Balıkesir Şekil 129: TR22 Bölgesi ndeki Tasarruf Mevduatlarının Hacmi (x1000) Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği,

167 Bölgedeki tasarruf mevduatlarına bakıldığında ise arası dönemde ortalama yaklaşık 5 milyar TL hacminde tasarruf mevduat hesabı olduğu görülmektedir. Bu mevduatların %72 si Balıkesir de, %28 i Çanakkale de bulunmaktadır yılından 2011 yılına gelindiğinde tasarruf mevduatı hacminde artış söz konusudur , , , , , , ,00 Çanakkale , , , , ,00 Balıkesir ,00 0, Şekil 130: TR22 Bölgesi ndeki Ticari Kuruluşlara Ait Mevduatların Hacmi (x1000) Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Bölgedeki ticari kuruluşların mevduat hacimleri arası dönemde ortalama 540 milyon TL olarak gerçekleşmiştir (Şekil 131). Bu mevduatların ortalama %73 ü Balıkesir de, %27 si ise Çanakkale dedir. Ticari kuruluşların mevduat hacimlerinde 2010 yılında artış gerçekleştiği, 2011 yılında ise bu artıştan daha yüksek bir düşüşün gerçekleştiği görülmektedir. Bu durum, faiz oranlarındaki düşüşler ile birlikte özel firmaların, faiz gelirlerinden yatırım gelirlerine yöneldiklerini göstermektedir. 167

168 , , , , , ,00 Çanakkale , ,00 Balıkesir , , , , ,00 0, Şekil 131: TR22 Bölgesi ndeki Resmi Kuruluşlara Ait Mevduatların Hacmi (x1000) Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Bölgedeki resmi kuruluşların mevduatlarına bakıldığında ise, arası üç yıllık dönemde ortalama 260 milyon TL hacminde resmi kurum mevduat hacminin olduğu görülmektedir yılından 2011 yılına gelindiğinde, resmi kuruluşların bankalardaki mevduatlarındaki hızlı artış, bu kuruluşların yatırım gelirlerinden faiz gelirlerine yöneldiğini göstermektedir. Tasarruf ve ticari kuruluşlar mevduatlarından farklı olarak resmi kuruluş mevduatları, Balıkesir ve Çanakkale illerinde yaklaşık olarak aynı hacimlerde gerçekleşmiştir Ticaret Balıkesir ve Çanakkale illerinde, üretim ve istihdam kapasiteleri yüksek sanayi işletmeleri mevcuttur. Ancak bu işletmelerin, Bölge ekonomisinde önemli bir yer tutan KOBİ lerle iletişim kurma ve işbirliği oluşturma konusunda beklenen seviyede olmadıkları görülmektedir. Bunun yanı sıra, üniversite ve sanayi işbirliğinin eksikliği de, Bölgenin inovasyon ve Ar-Ge kapasitesini olumsuz etkilemektedir. Bölgenin ticaret hacminin artırılmasında etkili en önemli hususlardan birisi, lojistik ağının tesis edilmesidir. Ulaşım yönünden avantajlı durumdaki ilçelerin Bölge içerisinde ticari merkezler haline gelmesinin yanında, dezavantajlı ilçelerin ise Bölge ticaretindeki payının göreceli olarak düşük kaldığı görülmektedir. Bu durum da Bölge içerisinde gelişmişlik farklılıklarına sebep olmaktadır. Bölge içerisindeki ilçe lojistik bağlantılarının tesisinden 168

169 sonra Bursa, İzmir ve İstanbul gibi yakın ticaret merkezlerine entegre edilecek lojistik ağları, Bölgenin ticari canlılığına katkı sağlayacaktır. Böylece Bölge içerisindeki gelişmişlik farklılıkları da azaltılmış olacaktır Dış Ticaret Balıkesir ve Çanakkale illerinde dış ticaret hacimleri hem Bölgenin potansiyelleri hem de mevcut durumuyla örtüşmemektedir. Mevcut durumla ilgili sorun, Bölgede ihracat yapan firmaların bir kısmının muhasebe defterlerinin ve şirket merkezlerinin İstanbul da olmasıdır. Bu durum ihracat rakamlarının Bölge illeri yerine İstanbul kaydına alınmasına sebep olmaktadır. Bölge potansiyeli ile ilgili sorun ise, markalaşma ve rekabetin uluslararası ölçekte olmayışı ile beraber dış talep eksenli üretimin düşük seviyelerde olmasıdır. Son 10 yıla baktığımızda Bölgenin ihracatı yaklaşık 3,6 kat; ithalatı ise 5,3 kat artış göstermiştir. TÜİK 2012 verilerine göre TR22 Bölgesi nde $ ihracat, $ ithalat gerçekleştirilmiştir. Bölge illeri özelinde ise Balıkesir de $ ithalat, $ ihracat; Çanakkale de $ ithalat, $ ihracat gerçekleştirilmiştir. Ülke ekonomisinden farklı olarak ithalat ve ihracat rakamlarının birbirine yakın oluşu, ihracatın ithalatı karşılayabilme oranının yüksek olduğunu göstermektedir. Bu durum Bölge ekonomisinin ülke ekonomisine göre dış etkenlere (global krizler, dış talep daralmaları, uluslararası ticaret partnerlerindeki ekonomik durgunluklar) karşı kırılganlığının düşük olduğuna işaret etmektedir. 169

170 TRA1 TRC2 TR82 TRA2 TRB2 TRB1 TR83 TR71 TR22 TR61 TR21 TR52 TR72 TR81 TR62 TR90 TRC3 TR63 TR32 TR51 TR33 TRC1 TR31 TR41 TR42 TR Kişi başına ihracat Kişi başına ithalat Şekil 132: İBBS Düzey 2 Bölgeleri Kişi Başına İhracat ve İthalat Kaynak: TÜİK, TR22 Bölgesi, diğer Düzey 2 Bölgeleri ile karşılaştırıldığında kişi başına ithalat sıralamasında 16., kişi başına ihracat sıralamasında ise 18. sıradadır. Tarım ve ormancılık 2% Balıkçılık 3% Madencilik ve taşocakçılığı 8% İmalat 87% Şekil 133: TR22 Bölgesi İhracatının Sektörel Dağılımı Kaynak: TÜİK,

171 Bölgedeki ihracatın sektörel dağılımına bakıldığında, 2011 yılında %87 ile imalat sanayinin ilk sırada olduğu görülmektedir. Madencilik ve taş ocakçılığı ise %8 ile 2. sırada yer almaktadır. Bölgenin maden kaynakları konusunda potansiyeli düşünüldüğünde, ihracatın artırılması noktasında mevcut potansiyelin harekete geçirilmesi önem arz etmektedir. Bunun yanı sıra, tarım ve ormancılık %2 ile düşük bir paya sahiptir. Tarımsal üretimin ön plana çıktığı Bölge ekonomisinin markalaşmış ve katma değeri yüksek tarımsal ürün üretiminde uluslararası ölçekte rekabet edebilecek noktaya gelmesi gerekmektedir. diğer 3% Tarım ve ormancılık Balıkçılık 19% 1% Madencilik ve taşocakçılığı 4% İmalat 73% Şekil 134: TR22 Bölgesi İthalatının Sektörel Dağılımı Kaynak: TÜİK, Bölgedeki ithalatın sektörel dağılımına bakıldığında ise, 2011 yılında 1. sıradaki sektör %73 ile yine imalat sanayisi olmuştur (Şekil 134). İkinci sırada ise %19 ile tarım ve ormancılık sektörü gelmektedir. Maden ve taş ocakçılığının Bölge ithalatı içerisindeki payı ise %4 tür kişi başına ihracat kişi başına ithalat Şekil 135: TR22 Bölgesi Kişi Başına İhracat ve İthalat ($) Kaynak: TÜİK,

172 arası dönemde kişi başına dış ticaret verilerine bakıldığında, 2009 yılındaki ekonomik krizin etkisi Bölgede gözlenmektedir yılında kişi başına ithalat, kişi başına ihracattan daha hızlı bir artış gösterirken, 2009 yılına gelindiğinde kişi başına ithalatta, ihracattan daha hızlı bir düşüş yaşanmıştır yılından sonraki toparlanma sürecinde ise kişi başına ithalatın, kişi başına ihracattan daha hızlı gelişme gösterdiği görülmektedir. Genellikle ihracatın gerisinde seyreden ithalat rakamları, 2011 yılına gelindiğinde ihracat rakamlarını geride bırakmıştır. 6 YERLEŞİM SİSTEMİ VE ALTYAPI 6.1 Altyapı Elektrik Altyapısı Balıkesir ve Çanakkale illerinin elektrik dağıtımı tarihinde özelleştirilmiş olup Balıkesir genelinde Merkez, Bandırma ve Edremit olmak üzere 3 adet işletme bulunmaktadır. Bölgede bulunan tüm ilçe ve köylere elektrik dağıtımı yapılmaktadır. Ancak özellikle Balıkesir köylerindeki mevcut elektrik şebekelerin 80 li yıllarda kurulmuş olması ve bu şebekelerin ekonomik ömrünün ortalama 30 yıl olmasından dolayı köylerdeki dağıtım sisteminin yenilenmesi gerekmektedir. Bunun yanında son yıllarda köylerde bulunan süt sağma, toplama ve soğutma tesislerin sayılarının artması kırsalda elektrik tüketimini büyük oranda artırmış olup artan ihtiyacı karşılamak üzere gerekli altyapı çalışmalarına başlanmıştır , , , , , , ,00 0,00 Sanayi işletmesi tüketimi (MWh) Mesken tüketimi (MWh) Ticarethane tüketimi (MWh) BALIKESİR ÇANAKKALE TR22 Bölgesi Diğer tüketim (MWh) Şekil 136: Elektrik Tüketim Miktarı (MWh) Kaynak: UEDAŞ,

173 6 5, ,09 0,78 4,52 3,22 1,89 0,64 0,62 0,63 Kişi başına toplam elektrik tüketimi (MWh) Kişi başına sanayi elektrik tüketimi (MWh) Kişi başına mesken elektrik tüketimi (MWh) 0 BALIKESİR ÇANAKKALE TR22 Bölgesi Şekil 137: Kişi Başına Elektrik Tüketimi (MWh) Kaynak: UEDAŞ, ,56% 54,44% BALIKESİR ÇANAKKALE Şekil 138: Toplam Elektrik Tüketiminin Dağılımı Kaynak: UEDAŞ, Bölge illerine bakıldığında Balıkesir ilinin toplam abone sayısı ve mesken elektrik tüketimi miktarının Çanakkale ilinin toplam abone sayısı ve mesken elektrik tüketimi miktarının 2 katından fazla olduğu görülmektedir. Ancak toplam elektrik tüketimi ve kişi başına elektrik tüketimi miktarına bakıldığında Çanakkale ilinin Balıkesir ilinin üzerinde kaldığı görülmektedir. Bunun nedeni Çanakkale ilinde demir-çelik, çimento, seramik gibi enerji yoğun sanayi faaliyetlerinin gerçekleştirilmesidir. Bu durum Bölgede kişi başına düşen elektrik tüketimini Türkiye ortalamasının da üzerine çıkartmaktadır yılında Balıkesir ili elektrik tüketiminin %37 si sanayi, %31 i mesken tüketimi olup, Çanakkale ilinin elektrik tüketiminin %77 si sanayi, %10 u mesken tüketimidir. 173

174 6.1.2 Doğal Gaz Altyapısı Doğal gazın en önemli özelliği temiz bir yakıt olması ve çevreyi kirletmemesidir. Ucuzluk sıralamasında en ucuz yakıtlardan biridir. Avrupa'da çok yaygın olarak kullanılan doğal gaz ülkemizde de 1990'lı yıllarda İstanbul, Ankara, Bursa, Eskişehir ve İzmit'te kullanılmaya başlanmıştır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından 2004 yılında Balıkesir doğalgaz dağıtım lisansı Balıkesir Doğal Gaz Dağıtım A.Ş ye, Bandırma doğal gaz dağıtım lisansı Bandırma Doğal Gaz Dağıtım A.Ş. ye, 2006 yılında ise Çanakkale doğal gaz dağıtım lisansı Çanakkale Doğal Gaz Dağıtım A.Ş. ye verilmiştir. Lisans yürürlük tarihinden itibaren lisans hükümleri dâhilinde 30 yıllık süre için verilmiştir. İlgili mevzuat gereği; lisans alanlarındaki belediyelerin, doğal gaz dağıtım şirketleriyle %10 ortaklığı bulunmaktadır. Balıkesir ili ulusal ve uluslararası doğal gaz iletim hatlarına ev sahipliği yapmaktadır. İl sınırından Botaş ve Nabucco ya ait ana iletim hatları geçmektedir. Balıkesir ilinden büyük öneme haiz iki doğalgaz iletim hattı geçmesine rağmen yalnızca Merkez, Susurluk, Bandırma ve Gönen ilçeleri doğal gazdan yararlanabilmektedir. 153 Çanakkale ilinde ise Merkez, Biga, Çan, Ezine ve Bayramiç ilçelerinde doğal gaz kullanılmaktadır TR22 Bölgesi Çanakkale Balıkesir Şekil 139: Doğal Gaz Abone Sayısı Kaynak: Aksa Doğal Gaz Dağıtım A.Ş., Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇDP, 2012). 174

175 , , , , , ,11 TR22 Bölgesi Çanakkale Balıkesir , , ,12 0, , , ,00 Şekil 140: Doğal Gaz Tüketim Miktarı sm 3 Kaynak: Aksa Doğal Gaz Dağıtım A.Ş , , , , , , TR22 Bölgesi Çanakkale Balıkesir Şekil 141: Doğal Gaz Hattı Uzunluğu (m) Kaynak: Aksa Doğal Gaz Dağıtım A.Ş. 155 Bölgede 2012 yılında 2010 yılına oranla toplam doğal gaz abonesi sayısında %49,83, doğal gaz tüketim miktarında %71,90 ve doğal gaz hattı uzunluğunda ise %20,06 oranında artış gerçekleşmiştir. Özellikle 2011 yılında doğal gaz tüketim miktarlarında ciddi bir artış olduğu gözlemlenmektedir yılında bölgede tüketilen ,31 sm3 doğal gazın %72,41 i 154 Çanakkale verileri Merkez, Biga, Çan, Ezine, Bayramiç ve Gönen ilçelerini kapsamaktadır. 155 Çanakkale verileri Merkez, Biga, Çan, Ezine, Bayramiç ve Gönen ilçelerini kapsamaktadır. 175

176 Balıkesir de %27,59 u Çanakkale de tüketilmiştir. Türkiye enerji konusunda dışa bağlı bir konumdadır. Bu bağlamda arz güvenliğinin sağlanması, dışa bağımlılıktan kaynaklanan risklerin azaltılması, enerji maliyetlerinin sürdürülebilir kılınması, iklim değişikliği ile mücadele etkinliğinin artırılması ve çevrenin korunması gibi ulusal stratejik hedefleri tamamlayan enerji verimliliği kavramı gün geçtikçe önem kazanır hale gelmiştir Haberleşme Balıkesir büyük illerin arasında konumlandığından çeşitli iletişim ağı bağlantı noktalarını içinde barındırmaktadır. Bu nedenle ilde haberleşme alanındaki yatırımlar konusunda sıkıntı yaşanmamaktadır. İlde İstanbul-İzmir bağlantısını sağlayan 3 iletişim ağı mevcut olup, bu alternatifler sayesinde iletişim güvenliği sağlanmış durumdadır. Herhangi birinde çıkabilecek sorun durumunda fark edilmeyecek sürede diğer ağa yönlendirilme söz konusu olmaktadır. İl içerisinde Balya ana hatların kesişim noktasını oluşturduğundan Bölge iletişim ağı açısından önemli bir yere sahiptir. Son yıllarda fiber kablo hatlarına oldukça önemli yatırımlar yapılmaktadır. Özellikle Bölgede yoğunluk gösteren rüzgâr enerji santrallerinin merkezlere olan iletişimlerini sağlamada fiber hatlar tercih edilmektedir. Tablo 25: Geniş Bant İnternet Abone Sayıları Yıllar Bölge xdsl Fiber Kablo Mobil Diğer Toplam Balıkesir Çanakkale TR Türkiye Balıkesir Çanakkale TR Türkiye Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, yılında internet abone sayısı 2011 yılına göre Türkiye genelinde %42,30 TR22 Bölgesinde ise %16,72 oranında artış göstermiştir yılında bölgemizde fiber internet 176

177 kullanıcısı yok iken 2012 yılında fiber internet kullanıcılarının sayısı yı bulmuştur. Mobil cihazlardan internete bağlananların sayısı 2012 yılında 2011 yılına göre Türkiye genelinde %88,41 oranında artarken, bölgemizde %33,71 oranında artış göstermiştir. Tablo 26: Mobil İletişim İstatistikleri Yıllar Bölge Ön Ödemeli Abone Sayısı Faturalı Abone Sayısı Toplam Abone Sayısı BTS Sayısı (kule tipi) Balıkesir Çanakkale TR Balıkesir Çanakkale TR Balıkesir Çanakkale TR BTS Sayısı (bina tipi) Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, TR22 Bölgesi nde mobil telefon kullanıcılarının sayısı 2012 yılında 2010 yılına göre %7,72 oranında artış göstermiştir. Balıkesir ve Çanakkale illerinin her ikisinde de son yıllarda ön ödemeli abone sayısında azalış görülmekte olup faturalı abone sayısı artmaktadır. Aralık 2012 itibariyle Türkiye de toplam adet mobil abone bulunmaktadır. TR22 Bölgesi mobil abone sayısı Türkiye toplamının %2,07 sine denk gelmektedir. Tablo 27: Sabit Telefon Abone Sayısı Yıllar Balıkesir Çanakkale TR Türkiye Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu,

178 Türkiye genelinde olduğu gibi TR22 Bölgesi nde de sabit telefon abone sayısında son 5 yılda azalış gözlemlenmektedir. Abone sayısı 2012 yılında 2008 yılına göre Türkiye genelinde %23, Bölge genelinde ise %21 oranında azalış göstermiştir yılı itibariyle Bölge sabit telefon abone sayısı, Türkiye genelindeki abone sayısının %3 ünü oluşturmaktadır. Tablo 28: Fiber Optik Kablo Uzunluğu (km) Yıllar Balıkesir Çanakkale TR Türkiye *Sadece Türk Telekom dan elde edilen verileri içermektedir. Alternatif işletmecilerin 2012 yılı dördüncü çeyreği itibarıyla Türkiye genelinde toplam fiber kablo uzunluğu km dir. Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Fiber optik kablo uzunluğu 2012 yılında 2008 yılına göre Türkiye genelinde %49,36, TR22 Bölgesi genelinde ise %34,45 oranında artış göstermiştir yılı itibariyle Türkiye genelindeki km kablonun %3,36 sı TR22 Bölgesi nde yer almaktadır Ulaşım ve Lojistik Karayolu TR22 Bölgesi coğrafi konumu itibariyle ulaşım ağları açısından stratejik öneme sahiptir. İstanbul ve Bursa illeriyle İzmir arasındaki bağlantıyı sağlayan devlet yolu ve İzmir- Çanakkale kentlerini bağlayan karayolunun Ayvalık-Edremit bölümü Balıkesir ili sınırları içerisinde kalmaktadır. Çanakkale, Gelibolu Yarımadası'ndan Edirne ve Tekirdağ üzerinden Trakya ya, Biga Yarımadası'ndan Balıkesir üzerinden Anadolu'ya karayolu ile bağlanmaktadır. Bölgede karayolu ulaşımı kısmen yeterli olup bölgenin erişilebilirliğini artırmak için ilave düzenlemeler ve yatırımlar gerekmektedir. Balıkesir ilinde teknik altyapı eksiklikleri bulunan mevcut yollar kalite ve güvenlik açısından yeterli seviyede değildir. Ayrıca artan araç trafiği ve turizm sezonunda yaşanan hareketlilik göz önünde bulundurulduğunda Balıkesir ilinin karayolu bağlantılarında iyileştirme çalışmaları yapılmalıdır. Çanakkale de Asya-Avrupa 178

179 arası karayolu bağlantısının olmayışı kentin ulaşılabilirlik açısından önemli problemlerindendir. Tablo 29: Karayollarının Türü ve Uzunlukları (km) Bölge Devlet Yolu İl Yolu Otoyol Toplam Bölünmüş Yol Köy yolu Balıkesir Çanakkale TR Türkiye Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, TR22 Güney Marmara Bölgesi nde karayolu ulaşımı, km devlet yolu, km il yolu ile sağlanmakta olup, bölgenin karayolu ağı kapsamında otoyol bulunmamaktadır. Toplamda km karayolu ağının mevcut durumda 722 km sini bölünmüş yollar oluşturmaktadır. Ayrıca Balıkesir de km, Çanakkale de km olmak üzere Bölgede toplam 8481 km köy yolu bulunmaktadır. Balıkesir ilinde bulunan 892 adet köyün 684 adedinin yolu asfalt olup özellikle dağlık alanda kalan köy yoları ve tali yoların bir plan dâhilinde yenilenmesi gerekmektedir. Çanakkale ilinde bulunan 565 adet köyden 544 adedinin yolu asfalttır. 156 Tablo 30: Devlet ve İl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (km) Asfalt Yollar Bölge Asfalt Betonu Sathi Kaplama Toplam Parke Stabilize Toprak Geçit Vermez Toplam Balıkesir Çanakkale TR Türkiye Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, TR22 Bölgesi nde bulunan km devlet ve il yolunun tamamına yakını asfalttır. Türkiye genelindeki toplam km asfalt yolun % 3,8 i Bölgede bulunmaktadır. 156 Balıkesir ve Çanakkale İl Özel İdaresi,

180 Şekil 142: Bölgedeki Bölünmüş Yol Ağı Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, Bölge ulaşım ağının geliştirilmesi açısından bölünmüş yol çalışmaları büyük önem arz etmektedir. Türkiye genelinde bölünmüş yolların toplam karayollarına oranı %29 dur. Bu oran TR22 Bölgesi nde önceki yıllarda düşük seviyede iken son yıllarda gerçekleştirilen bölünmüş yol çalışmalarının sayesinde %31 seviyesine çıkmıştır yılı içerisinde tamamlanması planlanan Balıkesir-Havran bölünmüş yol çalışmaları Edremit Körfezi ne olan ulaşımın rahatlaması açısından önem taşımaktadır. Bunun yanında Çanakkale-Ezine-Ayvacık, Biga-Çan, Balıkesir-Bigadiç ve Gelibolu-Eceabat yol çalışmalarının 2013 yılı sonuna, Balıkesir-Dursunbey-Harmancık-Tavşanlı-Kütahya yol çalışmalarının ise 2015 yılı sonuna dek tamamlanması planlanmaktadır. 180

181 Şekil 143: Bölgedeki Uluslararası Avrupa Yol Ağı Şebekesi Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, Uluslararası Ana Trafik Arterleri Oluşturulması Deklarasyonu (AGR), Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından hazırlanmıştır. AGR, Uluslararası Yol Ağının Güneydoğu Avrupa uzantısında yer alan Türkiye ye Avrupa dan iki ana arter girmektedir. Bunlar Bulgaristan sınırından (Kapıkule) giren E-80 ile Yunanistan sınırından (İpsala) giren E-90 numaralı arterlerdir. 157 Bu iki ana güzergâh, Anadolu üzerinden Türkiye nin güney ve doğu sınırındaki Ortadoğu ve Asya uluslararası yol ağlarına ulaşmaktadır. Çanakkale iline bağlı Gelibolu, Eceabat, Lapseki ilçeleri E-90 numaralı arter üzerinde bulunmakta olup, bu artere ek olarak E-87 ve E-881 arterleri de Bölge sınırları içinde yer almaktadır. Şekil 144: Bölgedeki Türkiye TEM Yol Ağı Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel Müdürlüğü,

182 Balıkesir-Çanakkale-TR22 Bölgesi Türkiye Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu nun (UN/ECE) teknik ve idari desteğiyle 1977 yılında kurulmuş bir alt bölgesel işbirliği projesi olan Trans-Avrupa Kuzey-Güney Otoyolu (TEM) Projesi, Avrupa ulaştırma tarihinin en eski ve en gelişmiş bölgesel altyapı projelerinden birisidir. TEM Projesi kapsamında yer alan yolların büyük bölümü aynı zamanda Uluslararası Avrupa Yol Ağı Şebekesinin bir parçasıdır. 158 Türkiye TEM yol ağının bir parçası olan Bursa-Balıkesir-İzmir güzergâhı Bölge sınırları içinde bulunmaktadır Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Şekil 145: Otomobil Sayısı Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Balıkesir Çanakkale TR22 Bölgesi Türkiye Şekil 146: Bin Kişi Başına Düşen Otomobil Sayısı Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Karayolları Genel Müdürlüğü,

183 Kişi başına düşen otomobil sayısı 2012 yılında 2009 yılına göre Türkiye genelinde %16, TR22 Bölgesi nde ise %24 oranında artış göstermiştir yılı verilerine göre Bölgede bin kişi başına düşen otomobil sayısı Türkiye ortalamasının üzerindedir Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu Projesi Türkiye de 2012 yılı itibariyle işletmeye açık toplam otoyol uzunluğu km olmasına rağmen TR22 Düzey 2 Bölgesi nde otoyol bulunmamaktadır. Ancak Balıkesir ili, sözleşmesi tarihinde imzalanan Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu projesi güzergâhı üzerinde yer almaktadır. Gebze, Orhangazi, Bursa ve İzmir in bir otoyol ile bağlanması, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) tarafından 1990 lı yıllardan bu yana planlanmaktadır. KGM, 22 yıl 4 ay sürecek olan Yap-İşlet-Devret (YİD) Sözleşmesi kapsamında OTOYOL A.Ş. yi (Otoyol Yatırım ve İşletme A.Ş.) Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu nu projelendirmek, inşa etmek ve işletmek üzere tayin etmiştir. Proje, yaklaşık 3 km uzunluğunda İzmit Körfezi Asma Köprüsü ve yaklaşık 46 km uzunluğundaki bağlantı yolları ile toplam 377 km lik yeni otoyol yapımını içermektedir. 159 Otoyolun Gebze-Dilovası bölümünde TEM Otoyolu'ndan ayrılarak İzmit Körfezi'ni asma köprüyle (İzmit Körfez Köprüsü) geçip oradan da Bursa Orhangazi- Bursa- Balıkesir Savaştepe hattı üzerinden İzmir'e ulaşması planlanmaktadır. Otoyolun, mevcut karayolu ağındaki artan araç trafik baskısını hafifletmesi ve ulaşım süresini önemli oranda kısaltması öngörülmektedir. Böylece, işgücünden, harcanan yakıttan ve seyahat süresinden önemli ölçüde tasarruf sağlanacak, kentlerdeki ve ilçelerdeki trafik yoğunluğu azalacak, dolayısıyla ulaşım güvenli hale gelecek ve ekonomik verimlilik artacaktır. İnşaat öncesi çalışmalar, tüm kısımlarda kamulaştırmaya paralel olarak 2011 yılında başlatılmıştır. Otoyolun Gebze-İznik Güney kavşağı arasının, yaklaşık 3,5 yıl veya altında tamamlanması hedeflenirken, otoyolun tamamının inşaatının 7 yılda bitirilmesi planlanmaktadır. Otoyol gövdesi, 3 şerit gidiş, 3 şerit geliş olmak üzere toplam 6 şeritli ve ortalama 120 km/saat hıza uygun tasarlanmaktadır. 160 İstanbul ve İzmir arasındaki güzergâh ticaret ve iç turizm açısından yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu projenin tamamlanmasıyla Balıkesir den İstanbul ve İzmir e ulaşım 159 Gebze Orhangazi İzmir Otoyolu (GOIO) Projesi, Proje Tanıtım Broşürü, Gebze Orhangazi İzmir Otoyolu (GOIO) Projesi, Proje Tanıtım Broşürü,

184 süresi büyük ölçüde kısalacaktır. Bu sayede Balıkesir ilinin gerek turizm gerekse sanayi alanında yatırımcılar için daha cazip hale gelmesi beklenmektedir Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Savaştepe Otoyolu Projesi Henüz sözleşmesi imzalanmayan ancak yapılması planlanan, İstanbul'un trafik sorununa çözümün de bir parçası olan Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Savaştepe Otoyolu Projesi, Avrupa'dan gelerek Ege ve Akdeniz'e akacak trafiğin Çanakkale üzerinden geçmesini sağlayacaktır. Çanakkale Boğazı nı asma bir köprüyle geçmesi planlanan otoyolun, Balıkesir'in Savaştepe ilçesinde Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu ile birleşmesi öngörülmektedir. Otoyol, aynı zamanda yapımı planlanan bir başka proje olan 'Kuzey Marmara Otoyolu ve 3. Boğaz Köprüsü' projesiyle de bütünleştirilecektir. Bu sayede hem TR22 Bölgesi nin iki ili olan Çanakkale ve Balıkesir arasındaki ulaşım süresi kısalacak, hem de Bölgenin çevre illerle olan ulaşımının rahatlamasına katkıda bulunulacaktır. Aynı zamanda Çanakkale, Avrupa yı Asya ya bağlayan güzergâhta İstanbul un alternatifi olacaktır. Şekil 147: Bölgeyi İlgilendiren Otoyol Projeleri Denizyolu TR22 Güney Marmara Bölgesi, Ege Denizi ve Marmara Denizi ne kıyısı bulunması nedeniyle ulusal ve uluslararası yük ve yolcu taşımacılığında büyük öneme sahiptir. Balıkesir ili 291 km, Çanakkale ili ise 671 km kıyı uzunluğuna sahiptir. Ancak mevcut deniz yolu altyapısı; yolcu ve yük taşımacılığında potansiyelinin çok altındadır. Bölge limanlarına gelen gemi sayısına oranla yapılan elleçleme miktarı düşük seviyede kalmaktadır. Gerekli altyapı 184

185 yatırımları ile birlikte yolcu kapasitesinin ve denizyoluyla ulaşılabilen il sayısının arttırılması önem arz etmektedir. Yük taşımacılığında ise; limanların altyapısı geliştirilerek modern lojistik uygulamalara geçilmelidir. Deniz yolu ulaşım olanakları konusunda Bandırma, önemli bir potansiyele sahiptir. Gelişmiş ve donanımlı limanı ile Marmara Bölgesi nin denize açılan kapısı konumundadır. Bandırma- İstanbul arasındaki uzaklık 64 mildir yılında başlatılan İstanbul-Bandırma arasındaki hızlı feribot ve deniz otobüsü seferleri, Bandırma-İstanbul arasındaki ulaşımda büyük kolaylık sağlamaktadır. Yaz aylarında karşılıklı haftaiçi dört, haftasonu altı seferi bulan yoğun taşıma programı ile iki saat gibi kısa bir sürede, İstanbul a ulaşmak mümkün olmaktadır. Bandırma dan düzenli olarak her gün Tekirdağ ve İstanbul'a Ro-Ro gemisi seferleri yapılmaktadır. Ayrıca Marmara Adası, Paşalimanı Adası ve Türkeli (Avşa) Adasına da günlük yolcu taşıma amaçlı seferler düzenlenmektedir. 161 Çanakkale sahip olduğu coğrafi konum itibariyle deniz ulaşımı kullanım oranının yüksek olduğu bir ildir. Sahip olunan Çanakkale Boğazı ulusal ve uluslararası gemi taşımacılığında büyük öneme sahiptir. İlde bulunan iskele ve limanlar aracılığıyla yolcu ve yük taşımacılığı yapılmakla birlikte bu iskele ve limanların altyapılarında yetersizlikler bulunmaktadır. Şekil 148: Çanakkale Liman Haritası Kaynak: UBAK 2012 yılı verileri kullanılarak üretilmiştir. 161 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇDP, 2012). 185

186 Çanakkale Boğazı ndan yıllık yaklaşık arası sayıdaki gemi geçişi, Boğaz da yoğun deniz trafiğine neden olmaktadır. Boğazın en yoğun olduğu aylar; genellikle yaz aylarıdır. Çanakkale de deniz ulaşımı yük taşımacılığının yanında yolcu taşımacılığı amaçlı olarak da kullanılmaktadır. Çanakkale Merkez-Kilitbahir, Merkez-Eceabat, Lapseki-Gelibolu, Çardak-Gelibolu arasında günlük yolcu taşımacılığı yoğun şekilde yapılmaktadır. Ayrıca Gökçeada ve Bozcaada için de günün belirli saatlerinde yolcu gemileri kalkmaktadır. 162 Çanakkale Merkez İlçede 7 metrelik deniz derinliğine ve 90 metrelik uzunluğa sahip küçük ölçekli bir liman bulunmaktadır. Bu liman yaklaşık 3000 gros tonluk gemilere hizmet vermekte olup, buraya yanaşan gemiler genelde günü birlik veya birkaç günlük yükleme boşaltma yapabilmektedir. Bununla beraber Kepez Beldesi ndeki 214 metre uzunluğunda ve 24 metre genişliğindeki Kepez Limanı Bölgenin önemli ihracat merkezlerinden biridir. İl sınırları içinde kamuya ait bu yatırımın yanında Ezine İlçesi, Mahmudiye Beldesi sahilinde Akçansa Çimento Fabrikasına ait yükleme-boşaltma iskelesi bulunmaktadır. Bu iskele; yıllık ton karışık yük (çimento ürünleri ve işletmede kullanılan her türlü hammadde) yükleme-boşaltma ve ton dökme çimento yükleme-boşaltma kapasitesine sahiptir. Biga İlçesi, Değirmencik Köyü altında faaliyet gösteren İçdaş A.Ş. nin DWT nun üzerinde gemilere hizmet verebilecek iki adet iskelesi bulunmaktadır Şekil 149: Limanlarda Gerçekleştirilen Toplam Elleçleme Miktarı (Ton) Kaynak: Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇDP, 2012). 163 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇDP, 2012). 186

187 2012 yılı verilerine göre Bölge limanları elleçleme miktarının %42,13 Karabiga, %26,04 ü Bandırma, %24,56 sı Çanakkale, %6,96 sı Marmara Adası limanlarında gerçekleşmiştir. Ayvalık, Erdek, Bozcaada ve Gelibolu limanları elleçleme miktarları düşük seviyede kalırken, Edremit ve Gökçeada limanlarında elleçleme gerçekleşmemiştir. Bölgede toplam ton elleçleme yapılmış olup, bu değer ton olan Türkiye toplamının %5,46 sını oluşturmaktadır % 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1,77% 0,03% 0,08% 1,39% 0,10% 0,42% 0,30% 1,99% 0,14% 11,34% 23,74% 10,19% 39,29% 6,10% 2,65% 0,35% 0,10% Şekil 150: Kabotajda Taşınan Yolcu Sayısı Kaynak: Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü, Bölge limanları ve iskeleleri aracılığıyla yapılan yolcu taşımacılığının %39,29 u Çanakkale- Eceabat hattında, %23,74 ü Gelibolu-Lapseki hattında, %11,34 ü Gelibolu-Çardak hattında, %10,19 u ise Çanakkale-Kilitbahir hattında gerçekleşmiştir. Marmara Havzasında en çok yolcu taşımacılığı Ambarlı-Bandırma hattında gerçekleşmiştir yılında TR22 Bölgesi limanları ve iskeleleri aracılığıyla adet yolcu taşınmış olup, bu değer Türkiye toplamı olan adetin %6,04 ünü oluşturmaktadır. 164 Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü, Deniz Ticareti 2012 İstatistikleri,