EGİTİMİNİN SORUNLARI,

Transkript

1 S.D.Ü. İLAHİYAT FAKÜLTESi YA YINLARI NO: 16 BİLİMSEL TOPLANTILAR NO: 6 TÜRKİYEDE YÜKSEK DİN EGİTİMİNİN SORUNLARI, YENİDEN YAPILANMASI ve GELECEGİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLER- ıvibzakereler --"" fürı<ıyc oıyanııt vaım İslfun Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi Dem. No: c\ s-bs~ Tas. No: 3-=t-7/d:St;;b -ToP-ı f EKİM 2003 ISPARTA-2004

2 TERTİP HEYETi BAŞKAN Prof. Dr. Ekrem SARIKÇIOGLU ÜYELER Doç. Dr. İsmail Hakkı GÖKSOY, Doç. Dr. Ramazan BUYRUKÇU, Yrd. Doç. Dr. Saadettİn ÖZDEMİR, Arş. Gör. Safinaz ASRİ ÇÖZÜMLEME A. HümeyraASLANTÜRK, İ. LatifHACINEBİOGLU, Kemalettin TAŞ, Nejdet DURAK, Haluk SONGÜR, Galip TURCAN, A. Sıdıka OKTAY, Ali BULUT, Sevim ÖZDEMİR A. Yılmaz SOYYER, M. Sadık AKDEMİR, Zahit KARAÇAM, H. Tevfik MARULCU, Bilal GÖKKIR B ila! SAMBUR, Rıfat OKUDAN, Kamile ÜNLÜSOY, Ahmet YILDIRIM, Musa KOÇAR, Adem EFE ISBN iç DÜZEN Nejdet DURAK; İshak ÖZGEL, BahattinYAMAN KAPAK N. DURAK BASKI S.D.Ü. ilahiyat Fakültesi Baskı Merkezi Ali Çolak Yayınlanan Yazıların Sorumluluğu Y azarlarına Aittir Yayınlanan tebliğler kaynak gösterilmek şartıyla iktihas ve atıf şeklinde kullanılabilir S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Isparta 2004 isteme ADRESi S.D.Ü. ilahiyat Fakültesi Merkez Kampüsü ISPARTA Tel: (0246) Fax: (0246)

3 İLAHİYAT FAKÜL TESİ MEZUNLARININ CAMİ EKSENLi DİN HİZMETLERİNDE KARŞlLAŞTlKLARI SORUNLAR VE BU ALANDAKi FORMASYON İHTİYAÇLARI Dr. Ahmet ONAY* Bu çalışmada, büyük ölçüde Diyanet İşleri Başkanlığınca yürütülen cami eksenli din hizmetleri ile bu hizmetlerde görev alacak İlhiyat Fakültesi mezunlarının karşılaştıkları sorunlar ve bu alanda daha iyi hizmet verebilıneleri için hazırlanacak formasyon programı ele alınmıştır. Çalışmanın üç temel amacı vardır. Bunlardan birincisi, cami eksenli din hizmetlerinin neler olduğunu ve kimler tarafından yürdütüldüğünü ortaya koymaktır. İkincisi, mevcut ilahiyat fakültesi mezunlarının cami eksenli din hizmetlerinde karşılaştıkları problemleri tartışmaktır. Üçüncüsü de, Cami eksenli din hizmetlerini daha etkin ve verimli bir hale getirebilmek için hazırlanacak formasyon programının amacı ve içeriği hakkında bazı öngörülerde bulunmaktır. Diyanet, Müfettiş 409

4 Caminin kutsiyeti ile imam-hatibinden müftüsüne kadar tüm din görevlilerinin sahip oldukları sıfattan dolayı dinin ve toplumun onlara yüklediği fonksiyonun doğal bir sonucu olarak yürütülen hizmetlere cami eksenli din hizmetleri denilebilir. Cami eksenli din hizmetleri, özellikle cami sembolü etrafında anlam ve derinlik ifade eden, dini bir sorumluluğun ifası olarak değerlendirilen faaliyetlerin tamamını içine alır. Camide yürütülen salt dini veeibeler yanında, dini bir anlam yüktenerek yapılan her türlü sosyal ve kültürel faaliyet cami eksenli din hizmetlerinin temelini oluşturur. Günümüzde cami eksenli din hizmetleri yerine daha çok cami hizmetleri veya imam-hatip ve müezzin-kayyımın görevleri gibi ifadeler kullanılmaktadır. Bu ifadeler, caminin ve cami ile ilgili görevleri ifa eden müftü, vaiz, din hizmetleri uzmanı, murakıp, imam-hatip ve müezzin-kayyım -! gibi görevlilerinin toplumdaki fonksiyonunu tam olarak ifade etmede yeterli değildir. Zira, cami kavramının sahip olduğu çağrışımlar ile bu bağlamda, yürütülen hizmetler ve yapılan faaliyetler daha kapsamlıdır. Cami eksenli din hizmetleri, işte bu anlam genişliğini ifade eden bir kavramdır. Caminin doğal özelliği, Allaha ibadet ve topluma hizmet için kutsal bir mekan olmasıdır. Başta cami görevlileri olmak üzere, müftü, vaiz, din hizmetleri uzmanı, murakıp ve Kuran kursu öğreticisi ve hatta Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni de ibadet ve topluma hizmet gibi ulvi gayelerle cami eksenli din hizmetlerinin içinde yer almaktadır. Cami eksenli din hizmetleri çok boyutlu bir hizmet alanıdır yönü bulunmaktadır. Bunlar: ve üç Cami içi din hizmetleri, Cami ile bağlantılı din hizmetleri, hizmeti eridir. Cami dışında yürütülen sosyo-kültürel ve sosyo-psikolojik yardım 410

5 Cami eksenli din hizmetlerinin birinci boyutu daha çok camiyle, ikinci ve üçüncü boyutları ise bireysel ve toplumsal yardımla ilgilidir. Cami eksenli din hizmetleri konusuna geçmeden önce yaptığımız araştırma ile ilgili kısaca bilgi vermek yerinde olacaktır. Cami Eksenli Din Hizmetleri Araştırması Cami eksenli din hizmetleri konusu ağırlıklı olarak, anket ve görüşme yöntemiyle elde edilen veriler ile 2002 yılında Başkanlığımız bünyesinde oluşturulan Cami Bilgi Bankasında toplanan bilgiler ışığında araştırılmıştır. Alan araştırması yöntemiyle yapılan bu çalışma için bir Cami Eksenli Din Hizmetleri Ölçeği (CEDHÖ) geliştirilerek uygulanmıştır. Cami Eksenli Din Hizmetleri Ölçeği, Samsun, Trabzon, Erzurum, Bingöl, K.Maraş, Nevşehir, Bolu, Edirne Çanakkale ve Denizli illerine gidilerek uygulanmıştır. Gidilen her ilin en büyük iki camisinin imam-hatip ve müezzin kayyımı, üç mahalle camisi ile en küçük bir mescit veya camisinin görevlileri, iki köy ve iki kasaba camisinin görevlileriyle anket yapılmıştır. Ayrıca, anket uygulanan görevlilerle röportajlar yapılmıştır. Cami eksenli din hizmetleri araştırmasından elde ettiğimiz sonuçlardan bazıları şöyledir: Cami İçi Din Hizmetleri Günümüzde camı hizmetleri denildiğinde, caminin açılıpkapatılması, ezanın okunması, namazın kıldırılması, Cuma hutbesinin iradı ve cami temizliğinin yapılması akla gelmektedir. Vaazlar, yaz kursları, caminin bakım, onarım ve temizliği gibi yerine getirilmesi gereken görev ve sorumlul~klar da cami içi din hizmetleri kapsamındadır. 1 1 Daha geniş bilgi için bkz. Diyanet Aylık Dergi, sayı: 148, sh. 411

6 Alan araştırmasından elde ettiğimiz veriler ışığında, cami içi din hizmetleri ve bu hizmetlerin yerine getirilmesi için harcanan zaman Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. İmam-hatip ve müezzin-kayyımların cami içi din hizmetleri ve bu hizmetler için harcadıkları zaman (dakika olarak).,. i ~ l Cami içi din hizmetleri Günlük ortalama Haftalık ortalama fs ir sabah namazı için camide (dk.) (dk.) parcanan zaman nedir? fs ir öğle namazı için camide harcanan zaman nedir? Bir ikindi namazı için camide harcanan zaman nedir? Bir akşam namazı için camide harcanan zaman nedir? Bir yatsı namazı için camide harcanan zaman nedir? 1 Bir Cuma namazı için camide harcanan zaman nedir? Sadece bir vakit namaz için 26 x5 = camiye gidip gelirken harcadığın zaman nedir? Caminin temizliği için bir haftada harcadığın zaman nedir? Haziran-Eylül ayları arasında, camilerde açılan yaz kurslarında parcanan zaman nedir? rı OPLAM Cami İle Bağlantılı Hizmetler Günümüz Türkiyesinde, cami cemaati olsun veya olmasın pek çok aile çeşitli sebeplerle cami görevlilerine müracaat etmekte ve onlardan yardım istemektedir. Cami görevlilerine yönelik bu gibi İstekierin yerine getirilmesi, camiyle sınırlı olmadığı gibi tamamen camiden bağımsız da 412 ~.! ~ı.. ı: :

7 değildir. Kişilerin son yolculuklarına uğurlanması, bunun için gerekli teçhiz, tekfın, cenaze namazı ve defın gibi işler, hatim duası ve mevlit okunınası gibi merasimler ve yağmur duaları bu tür hizmetlerdendir? Alan araştırmasından elde dilen veriler ışığında, cami ile bağlantılı din hizmetleri ve bu hizmetlerin yerine getirilmesi için harcanan zaman Tablo 2de gösterilmiştir. Tablo 2. İmam-hatip ve müezzin-kayyımların yaptıkları cami ile bağlantılı din hizmetlerinden bazıları ve bir yıllık ortalaması. Yapılan Hizmetler Bir görevlinin bir yılda bu hizmeti yapış sayısı (ortalama) Cami görevlileri* Müftülük personeli** Son bir yıl içerisinde kıldırılan cenaze 20 2 namazı sayısı Son bir yıl içerisinde teçhiz ve tek:fini 9 ı yapılan cenaze sayısı Son bir yılda baş sağlığı dilemek için ziyaret edilen ev sayısı Son bir yılda okuyucu olarak katıldığı 17 2 mevlit merasimi sayısı Son bir yılda katıldığı hatim merasimi 23 3 sayısı TOPLAM FAALİYET SAYISI kastedilmiştir. *Cami görevlileri ile imam-hatip ve müezzin kayyımlar **Müftülük personeli ile il müftüsü, il müftü yardımcısı, ilçe müftüsü, vaiz, şube müdürü, din hizmetleri uzmanı ve murakıplar kastedilmi ştir. Çami Dışında Yardım Hizmetleri Yürütülen Sosyo-Kültürel Ve Sosyo-Psikolojik Başta imam-hatip ve müezzin-kayyımlar olmak üzere, vaizden müftüye, hizmetiiden Diyanet İşleri Başkanına, Din Kültürü ve Ahlak 2 Daha geniş bilgi için bkz. Diyanet Aylık Dergi, sayı: 149, sh

8 Bilgisi öğretmeninden ilahiyat Fakültesi hocasına kadar geniş bir yelpaze içerisinde yer alan ve halkımızın hoca diye adlandırdığı kişiler cami dışında yürütülen sosyo-kültürel ve sosyo-psikolojik yönlü hizmetlerde rol almaktadır. j. ~..,! -~ \.!!. ~. j j i Cami dışında yürütülen sosyo-kültürel ve sosyo-psikolojik yardım hizmetleri Diyanet İşleri Başkanlığının asli ve en önemli görev alanıdır. Konuya din görevlileri açısından bakıldığında, onlar doğumdan ölüme kadar, hem iyi günde hem de kötü günde insanlarınbizlerin yanındadır. Evden camiye veya evden daireye gidip gelen bunun dışında herhangi bir şeye karışmak istemeyen din görevlileri halk arasında pek sevilmezler. Zira toplumumuz, çocuğunun doğumunda, sünnetinde, nişanında, düğününde, askere uğurlanmasında yanında mahallesinin imam-hatibini, müezzinkayyımını veya müftüsünü, vaizini görmek, onun manevi desteğini ve duasını almak ister. Evini veya işyerini hocanın ziyaret etmesini bir şeref ve bereket vesilesi sayan, onun nasihatleri doğrultusunda kişiler arası dargınlıklara, kırgınlıklara son veren, zararlı_ alışkanlıkları terk eden, kişi sayısı toplumumuzda hiç de az değildir. Alan araştırmasından elde dilen veriler ışığında, cami dışı din hizmetleri ve bu hizmetlerin yerine getirilmesi için harcanan zaman Tablo 3 te gösterilmiştir. Tablo 3. İmam-hatip ve müezzin-kayyımların cami dışında yürüttükleri sosyo-kültürel ve sosyo-psikolojik yardım hizmetlerinden bazıları ve bir yıllık ortalaması. Yapılan hizmetler Bir görevlinin bu hizmeti bir yılda yapış Cami görev li! eri* sayısı (ortalama) Müftülük personeli** ~atıldığı nikah merasimi sayısı 8 5 Katıldığı dünür gitme merasimi sayısı 5 2 Katıldığı riişan merasimi sayısı 5 3 Katıldığı asker uğurlama merasimi sayısı 3 3 :Oua etmek için katıldığı iş yeri açılışı sayısı 3 4 Evde hasta ziyareti sayısı 9 8 Hastanede yapılan hasta ziyareti sayısı 9 9 Katıldığı sünnet merasimi sayısı 7 6 Yardım edilmesine önayak olduğu kişi sayısı ll 43 Hayırlı işler dilemek veya dini sohbet etmek için yapılan ziyaret sayısı! ;_" / 414

9 ;Katıldığı çocuğa isim verme merasimi sayısı 6 5 Cami dışında kendisine sorulan dini soru sayısı !Barışmasına sebep olduğu kişi sayısı 4 7!Bunalıma düşmesi sebebiyle özel olarak 3 6 ilgilendiği kişi sayısı intihar etmekten vazgeçmesine sebep olduğu ı l*** ikişi sayısı İçkiyi bırakmasına sebep olduğu kişi sayısı 3 4 IKumarı bırakmasına sebep olduğu kişi sayısı 5 4 Diktiği ağaç sayısı Arabuluculuk yaptığı veya anlaşmazlıklarını 3 4 çözümlenmesine önayak olduğunuz olay sayısı Bunların dışında son bir yıl içerisinde din ~örevlisi olmanız sebebiyle yaptığınız faaliyet varsa belirtiniz (sayı olarak) TOPLAM FAALiYET SAYISI kastedilmiştir. *Cami görevlileri ile imam-hatip ve müezzin kayyımlar **Müftülük personeli ile il müftüsü, il müftü yardımcısı, ilçe müftüsü, vaiz, şube müdürü, din hizmetleri uzmanı ve murakıplar kastedilmiştir. sınırlıdır. ***Bu satırda verilen iki ortalama da görevlilerin yaklaşık %7si ile ilahiyat Fakültesi Mezunlarının Cami Eksenli Din Hizmetlerinde Karşılaştıkları Sorunlar Önceki bölümde cami eksenli din hizmetleri ile bu bağlamında ilahiyat _fakültesi mezunlarının bir ilahiyatçı ve özellikle Diyanet İşleri Başkanlığı kadrolarında çalışan bir eleman olarak kendilerini ilgilendiren görev ve sorumluluklarına kısaca temas ettik. Bu bölümde ise, ilahiyat fakültesi mezunlarının, üç boyutlu olarak ele aldığımız cami eksenli din hizmetlerinde karşılaştıkları sorunlar ele alınacaktır. 415

10 Yaptığımız araştırmada, Diyanet İşleri Başkanlığında görev alan veya almak isteyen ilahiyat fakültesi mezunlarının, cami içi din hizmetlerinde bilgi ve kabiliyet açısından kendilerini yeterli buldukları tespit edilmiştir. Namaz, ezan, hutbe, vaaz, cami dersleri, yaz kursları, caminin bakım ve onarımı gibi hizmetlerin yerine getirilmesinde kendilerini kalifiye eleman olarak görmeleri, yeterli özgüvene sahip olmaları dikkat çekicidir. Bununla birlikte, ilahiyat fakültesi mezunları cami ile bağlantılı hizmetlerde ve cami dışında yürütülen sosyo-kültürel ve sosyo-psikolojik yardım hizmetlerinde aynı özgüvene sahip olmadıkları görülmüştür. Hatta bu hizmetlerle ilgili olarak istemedikleri sürprizlerle karşılaşan ve bir daha böyle sürprizlerle karşılaşmamak için bu tür hizmetlerden geri durmak isteyenlerin sayısı hiç de az değildir. ilahiyat fakültesi mezunlarının cami eksenli din hizmetlerinde karşılaştıkları sorunları üç başlık halinde toplamak mümkündür. Bunlar:.. a) Dini-ahlaki soruları cevaplandırılına b) Mutlu günlerde yapılan kutlarnalara veya töreniere din görevlisi olarak katılma. j c) Kederli veya problemli kişilere dini yardım Konularıdır. Şimdi sırasıyla bunları ele alalım. a) Dini-Ahlaki Sorulan Cevaplandırılına i i Din, toplumumuzda en çok konuşulan konulardan birisidir. Halkın en çok soru sorduğu kişilerden birisi de din görevlileridir. Görev yerinde veya görev yeri dışında, din görevlilerine, itikat ve ibadetten, ticaret ve siyasete, hatta evlilik ve aşk hayatına kadar pek çok konuda soru sorulur. Bu sorulara doğru bir şekilde cevap verebilmek için dini bilgiler yanında, kamu i düzeni, aile kurumu, iş hayatı ile ilgili genel bilgi sahibi olmak ve hatta bazı hukuki düzenlemelerden belli ölçüde haberdar olmak gerekir. 1 i ı. P,I 416 ;, t

11 Yüzyüze veya telefonla sorulan sorularda, soru sahibiyle iletişim ve empati önemli bir konudur. Sorulara doğru ve yerinde cevaplar verebilmek için soruyu anlamak kadar muhatabı anlamak da önemlidir. Bunun için, yaş, cinsiyet, meslek gibi değişkenler dikkate alınarak soruların, soru soranların gruplandırılması anlama ve iletişimi kolaylaştıran bir yöntem olacaktır. Diyanet İşleri Başkanlığı ve müftülüklerdeki "alo fetva" hattına gelen soruların analizi bu konu için iyi bir örnektir. Alan araştırması sırasında görüştüğümüz, ölümle tehdit edilen, daha sonra da müşteki ve sanık olarak iki ayrı davadan yargı önüne çıkmak zorunda kalan bir din gördevlisinin başından geçenler dikkat çekicidir. Olayların başlangıcı müftülüğe gelen bir telefon ve telefonda sorulan sorulara verilen cevaplardır. Şöyle ki; Genç bir kadın: Bir kadının, namaz kılmayan, kumar oynayan, karısını döven ve onu ters ilişkiye zorlayan bir erkekle evlenmesi caiz midir? Din görevlisi:... Caiz değildir. Genç bir kadın: Peki, bunlar evli ise o kadının hala evli kalması dinen zorunlu mudur? Ondan boşansa günah olur mu? Din görevlisi:... Benim kızım olsa, böyle biriyle evli olmasını istemem.... Eğer dayanamıyorsa ondan boşanınası günah olmaz.... İyi biriyle evlenip Müslümanca yaşaması daha doğru olur. Bu görüşmeden sonra harekete geçen genç kadın, telefonda aldığı fetvayı kocasından ayrılmak için bir dayanak olarak göstermiş, kadının kocası da fetvayı veren din görevlisini hedef alan davranışlar içerisine girmesiyle olaylar büyümüştür. Yukarıdaki örnek olayda da görüldüğü gibi, dini kurallarla ve inançla ilişkitendirilen daha çok kişisel ve ailevi sorunlara ilişkin soruların kişiler üzerinde olumlu veya olumsuz terapik etkiler yaratabileceği, hatta hukuki sonuçlar doğurabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu tür sorularda, terapik görüşme kurallarının bilinmesi büyük önem arz 417

12 etmektedir. 3 Soruların cevaplandırılmasında ve muhtemel çözüm yollarının gösterilmesinde ilişkilerin şahsileştirilmemesi dikkat edilmesi gereken bir husustur. Terapik görüşme seansına dönüşen bu tür soru ve cevaplarda, sınırların korunması ve görüşmelerin profesyonel düzeyde tutulması için özellikle ilahiyat fakültesi mezunu din görevlilerinin teorik ve pratik yönlerden belli bir alt yapı ile desteklenmesi zaruridir. b) Mutlu Günlerde Yapılan Kutlarnalara Veya Töreniere Din Görevlisi Olarak Katılma..,! ı -~.. Nikah, nişan, düğün ve sünnet düğünü gibi merasimlere halktan birisi olarak katılmayla, o yerin müftüsü, vaizi veya cami görevlisi olarak katılmak farklıdır. Din görevlilerinin bu tür törenlerde, halkın dini meşruiyet zeminindeki beklentilerini karşılayacak davranış biçimini sergilernesi ve hayır duatarla onların mutluluklarını paylaşınası beklenir. Mutlu günlerde yapılan kutlama veya törenlerdeki dini faaliyetler hakkında, ilahiyat fakültesi mezunlarının belli bir bakış açısına sahip olması önemlidir. Alan araştırması kapsamında yaptığımız görüşmelerde, bu tür törenlerde mevlit okumanın bidat olduğu, alkol tüketilen töreniere katılmamak gerektiği veya ne olursa olsun -davet halinde- bu tür merasimlere katılmak gerektiği şeklinde din görevlileri arasında farklı anlayışların bulunduğu görülmüştür. Bu konuda vekil imam-hatip olarak görev almak için bekleyen ilahiyat fakültesi mezunu bir gencin anlattıkları dikkat çekicidir: "İlahiyat fakültesinden mezun olalı yaklaşık bir yıl oldu, vekil imam-hatip olmak için müracaatlarda bulundum; bekliyorum. Köyümüze gittiğim bir gün köylülerimizden birisi bana gelerek "imam bu gün bize gelecekti ama hastası varmış şehre gitmiş; hacarn sen daha büyük hocasın, i 1 3 Bu konuda örnek olarak bkz. Kozacıoğlu, Gülsen, XXI. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi Bilimsel Çalışmaları, 7-13 Ekim 1985 Adana, Çukurova Üniversitesi, Tıp Fakültesi, sh

13 sünnet merasimimize buyur" diye beni davet etti. Peki ben ne yapacağım orada dediğimde, hacarn siz daha iyi bilirsiniz ama biz ağlam sünnet ertirdik dolayısıyla aile arasmda bir mevlit okunsun, dua edilsin ve sonra da bir yemek yiyelim istiyoruz dedi. Böyle bir şeye kendimi hiç hazır hissetınediğim için bir anda ne yapacağımı şaşırdım. Hemen mevlit okumanın dinen bidat olduğu şeklinde okulda öğrendiğim bir bilgi iındadıma yetişti. Ben bu bilgiyi ona anlatınca, hacarn biz günah olmasın diye çalgılı sünnet düğünü yapmadık; şimdi bu yapacağımız da mı günah oluyor! Diye bana karşılık verdi. Sonra yakın köyden başka bir hoca getirip sünnet merasimini yaptılar. Daha sonra köyümüzün ilk okul mezunu yaşlı hacası bana, hacarn bak imamlığa müracaat ettin. Bu işler hep başına gelecek eğer mevlitten iki-üç bahir öğrenirsen, iki aşrı şerif ile iyi bir dua ezberleyip hazır edersen, böyle yerlere çağrıldığında bunları okuyarak durumu idare edersin. Diye bana tavsiyelerde bulundu. Doğrusu şu anda Diyanette görev almak isteyip istemediğimden pek emin değilim; hele imam-hatip olmak istediğimi ise hiç sanmıyorum." (İlahiyat fakültesi mezunu işsiz bir genç, yaş: 24) Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, ilahiyat fakültesi mezunu bir genç çevresinde icra edilen bu tür merasimlere, bir din görevlisi gözüyle nasıl bakılacağı veya davet edildiğinde orada nasıl hareket edeceği konusunda herhangi bir hazırlığının bulunmadığı anlaşılmaktadır. ilahiyat fakültesi mezunlarının, bu tür merasiınlerin birey ve toplum psikolojisindeki işlevleri, Müslüman-Türk kimliği açısından önemi ve sosyo-kültürel değeri gibi hususlarda belli bir kanaate sahip olması yapılan tartışmaların ve sergilenen davranış biçimlerinin daha sağlam bir zemine taşınmasını sağlayacaktır. Zira, kişilerin Müslüman kimliğini halkın kültürel kodlarına uygun ifade biçiıni olan bu tür merasimlerin sadece bidat veya alkol tüketimi gibi yönlerinin öne çıkarılarak değerlendirilmesi eksik ve hatalı sonuçlara götürecektir. Çevresinde çok çalışkan ve başarılı olarak nitelendirilen ilahiyat fakültesi. mezunu bir imam-batibin neler yaptığına dair anlattıkları oldukça düşündürücüdür: "Ben bu ilçeye geleli yaklaşık iki yıl oldu. Burası dindar bir ilçe olmasına rağmen çalgılı düğünler yapılırmış. Elhamdülillah, artık düğünlerde, nişanlarda ve sünnet düğünlerinde çalgı olayını tamamen kaldırdık Şimdi bu merasimlerin hepsinin de ilahilerle yapılmasını sağladık Biraz uğraştık ama çok şükür bu geleneği burada yerleştiriyoruz. Hatta sık 419

14 sık "sordum sarı çiçeğe" ilahisini okuduğumuz için bana "sarı çiçek hoca" da derler." (İlahiyat fakültesi mezunu bir imam-hatip, yaş: 26). Bu örnekte görüldüğü gibi, Müslüman-Türk toplumunun tarihi ve kültürel değerlerinin ifadesi olan örf, adet ve geleneklerini "İslam dışı" diye niteleyip, yerine kendi dini anlayışına göre yeni örf ve adetler koyma çabası içerisine girmek hatalıdır. Uzun vadede bu çabalar, toplumda kimlik karmaşası, kültürel bunalım ve aşırı dincilik gibi sorunları da beraberinde getirecektir. Örf, adet ve gelenekler arasına girmiş, bazı yanlış uygulamaların terk edilmesi için yapılacak telkinlerin, kişisel yorumlarta toplum mühendisliğine varan uygulamalara dönüşmemesi önemlidir. Eğer gerekiyorsa, bu konuda yapılacak çalışmaların İslami nasslara, bilimsel ve istişari kararlara dayanması daha doğru olacaktır. ilahiyat fakültesi mezunları ile ilgili yukarıdaki örneklerde de dikkat çeken eksiklikler, "İlk okul mezunu yaşlı köy imamının tavsiye ettiği gibi, mevlitten bir kaç bahir, bir-iki aşr-ı şerif ve iyi bir dua okumak suretiyle daldurulması gereken bir boşluk mudur?" sorusunu gündeme getirmektedir..../, ;: ) El :.. ; c) Kederli Veya Problemli Kişilere Dini Yardım Keder, üzüntü, kişisel veya ailevi problemler insanların kendilerini zayıf ve güçsüz hissetmesine neden olur. Üzüntüterin hafiflemesinde, problemierin çözümünde manevi yardımların önemi büyüktür. İnsanlar, bu gibi durumlarda manevi yardıma ve desteğe her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyarlar. Ölüm, kaza ve hastalık gibi haller, insanların kendilerini en zayıf hissettikleri ve manevi desteğe en çok ihtiyaç duydukları zamanlardandır. Bu gibi haller başına gelenler için, ziyaret edilmek, büyük bir moral kaynağıdır. Din görevlilerinin bu tür ziyaretlerde bulunmaları ise daha da anlamlıdır. Onların duası ve manevi desteğiyle moral bulan, daha çabuk iyileştiğini ifade eden kişilerin sayısı az değildir. Nitekim bu durum, ülkemizde ve Batıda yapılan bilimsel çalışmalarla da doğrulanmış bir husus tur. Ölüm, kaza ve hastalık gibi olaylar sebebiyle yapılacak ziyaretlerde, din görevlilerinin manevi desteği ayrı bir anlam ifade edecektir. Din hizmetlerinde görev alacak ilahiyat fakültesi mezunlarının, sevdiği birini kaybetme, kaza ve hastalık psikolojisinin mahiyeti, bu olayları yaşayan kişilerle iletişim ve manevi yardım (dini terapi) süreci ile bunun yöntemleri gibi konularda temel teorik bilgiler edinmiş olması, görevini daha iyi yapmada ona yardımcı olacaktır. Böylece, insanlara daha faydalı olma 420

15 imkanını elde edecektir. Konu ile ilgili alan araştırmamız sırasında genç bir ilçe müftüsünün anlattıkları dikkat çekicidir. "25 yaşında ilçe müftüsü olarak göreve başladım. 7-8 ay kadar sonra, bir gece saat sularında Kaymakam beni aradı; bir askerimiz şehit olmuş cenazesi geliyor, köyüne birlikte gidelim dedi. Cenaze ile birlikte köye gittik, bütün köylü oradaydı, herkes üzgündü ama şehit askerin annesi, babası, eşi ve akrabaları daha çok üzgündü. Cenazeyi evin bir odasına koydular biz de aynı odaya oturduk. Aileye baş sağlığı diledik. Bir taraftan bunlar olurken bir taraftan da "şimdi burada bir müftü olarak ne yapmalıyım?" sorusuna cevap bulmaya çalışıyordum. Okuduğum, ilmihaller, tefsir, hadis, fıkıh ve diğer kitaplar gözümün önünden geçiyor ama soruma bir cevap bulamıyordum. Bu arada Kaymakam "Müftü bey bir Kuran falan okusan!" diye kulağıma fısıldadı. Ancak, okuduğum kitaplarda "cenaze bulunan odada Kuran okumak mekruhtur" diye yazıyordu. Ben de bu durumu Kaymakamın kulağına fısıldadım. Olsun sen yine de bir şeyler oku dedi. Ben kendi kendime, "neyse, Kaymakam ısrar ettiğine göre okuyayım bad, hiç olmazsa müftü olarak bir şeyler de yapmış olurum" düşüncesiyle bir aşr-ı şerif okudum. Bir müftü olarak, baş sağlığı dilerne ve aşrı şerif okuma dışında ne cenaze sahipleriyle ne de oradaki toplulukla bir iletişim kuramadan oradan ayrıldım. Kaldı ki, Kaymakam ısrar etmese orada aşr-ı şerif de okumazdım." (İlçe müftüsü, yaş: 29) Söz konusu ilçe müftüsünün de belirttiği gibi, ilahiyat fakültesi mezunlarının önemli bir kısmının, bu tür merasimlere din görevlisi sıfatıyla katılmaktan çekindiğini, zira orada ne yapmasının daha doğru olacağı konusunda açıkça bir fikir sahibi olmadığını, bu konuda yazılı kaynak bulamadığım ve ilahiyat fakültelerinde de bu tür konuların tam olarak ele alınmadığını ifade etmesi dikkat çekicidir. Diğer dikkat çekici bir husus ise, bazı ilahiyat fakültesi mezunlarının bu gibi durumlarda yapılması gereken töreni bidat olarak tanımlamak suretiyle, adeta "sahneye çıkmaktan kurtulma" eğilimi içerisine girmeleridir. Bundan önceki bölümde de belirtildiği gibi söz konusu hizmetlerin önemi ve amacı hakkında bilgi edinerek mezun olanların bu tür faaliyetlere bakış açısı farklı olacak ve kendisini cami eksenli din hizmetlerine daha hazır hissedecektir. Bazı kişisel ve ailevi problemlerin, saldırgan, agresif eğilimlerin kaynağında dini-ahlaki bilgi ve motivasyon eksikliğinin önemli payı olduğu görülmektedir. Bu noktada özellikle saygı, sevgi, hoşgörü, affetme, sabır, şükür ve tevazu gibi kavrarnlara işlerlik kazandırılmasının kişisel ve aitevi sorunlarm çözümünde etkili olduğu görülmektedir. Hatta, ortaya çıkması 421

16 muhtemel pek çok olay, büyüme ihtimali olan nice problem adli birer vaka haline dönüşmeden engellenmiş olmaktadır. Bu gibi durumlarda en büyük görev, yine hiç şüphesiz din görevlilerine düşmekte ve çoğu kere bu görevin onlar tarafından gönüllü olarak yerine getirilmesi beklenmektedir.!...! Cami Eksenli Din Hizmetlerinde Görev Alacakların Formasyonu Cami eksenli din hizmetlerinin tamamında veya bir kısmında aktif rol alan müftü, vaiz imam-hatip ve diğer din görevlilerinin halkla sağlıklı, bilinçli bir iletişim içerisinde olmaları gerektiği hususu izahtan varestedir. Bu iletişimin sağlıklı bir şekilde ve profesyonelce kurulabilmesi, bu alanda kazanılacak bilgi ve tecrübeyle yakından ilgilidir. Bu da din görevliliği formasyonu sahibi olmanın gerekliliğini gündeme getirmektedir. Nitekim, Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmeni olmak isteyen birinin pedegojik formasyon derslerini alması ve okullarda uygulama yapması gerekmektedir. Sırf ilahiyat eğitminin, öğretmenlik için yeterli olmadığı artık bilinen bir gerçektir. Buradan hareketle, din hizmetlerinde görev alacak öğrencilerin de, din hizmetleri konusunda bir formasyon kazanarak mezun olmalarının gereği de açıktır. Örnek olarak programlaruıı incelediğimiz, Ankara Üniversitesi, Marmara Üniversitesi ve Süleyman Demirel Üniversitesi ilahiyat Fakültelerinin lisans eğitimi ders programiarına bakıldığında, bu konuyla ilgili çok az sayıda dersin bulunduğu görülmektedir. 4 Özellikle cami eksenli din hizmetlerinde müftü, vaiz, murakıp, cami görevlisi gibi kadrolarda görev alacaklara formasyon kazandırmak amacıyla; a) Dini-ahlaki soruları cevaplandırılına b) Mutlu günlerde yapılan kutlarnalara veya töreniere din görevlisi olarak katılma c) Kederli veya problemli kişilere dini yardım Konularında alan derslerinin konulması yerinde olacaktır. Teoriyle pratiğin örtüşmesi bakımından bu derslerin uygulamalarla desteklenmesi de gerekecektir. " ; i~.i. :.ı i- i 4 Bkz. ve htt;p:// 422

17 Tablo 4. Üç ayrı ilahiyat fakültesinde din hizmetlerinde görev alacaklara formasyon kazandırmaya yönelik dersler. Ankara Üniversitesi İ. F. Marmara Üniversitesi i. F. Süleyman Demirel Ü. i. F. Normal Program Normal Program Normal Program Dini hitabet Beşeri ilişkiler ve irşat Mukayeseli halk inançları Çevre ve din Halkla ilişkiler Halkla ilişkiler Din Kültürü ve Ahlak Mukayeseli halk inançları Dini hitabet Bilgisi Öğretmenliği Dini hitabet Yazılı ve sözlü anlatım Güzel konuşma Halkla ilişkiler Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği Halkla ilişkiler Sosyal psikoloji "Cami eksenli din hizmetlerinde görev alacakların formasyonu" teorik ve uygulamalı bir eğitimi gerektirecektir. Bu eğitim, ilahiyat Fakülteleri, Diyanet İşleri Başkanlığı ve halk üçgeninde gerçekleşecektir. Böyle bir eğitim, söz konusu üçgenin köşelerini oluşturan ilahiyat Fakülteleri, Diyanet İşleri Başkanlığı ve halk arasındaki iletişimin daha güçlü ve daha sağlıklı olması sonucunu da beraberinde getirecektir. Bu aynı zamanda, ilahiyat fakültesi mezunlarının daha öğrencilik yıllarında, din hizmetlerini, hizmet şartlarını, ve Diyanet İşleri Başkanlığındaki bu konu ile ilgili kadro ünvaniarını tanımalarına ve ona göre ihtisaslaşmalanna yardımcı olacaktır. Bu yönde yapılacak çalışmalar, cami eksenli din hizmetlerinin daha etkin ve verimli bir şekilde yürütülemesine, personelin iş tatmininin sağlanmasına ve toplumdaki beklentilerin doğru bir şekilde karşılanmasına önemli katkılar sağlayacaktır. Bu konuda Diyanet İşleri Başkanlığına olduğu kadar din eğitimine dolayısıyla, ilahiyat fakültelerine de önemli görevler düşmektedir. 423