24 Ocak ayı 2017 SURİYE DEKİ GELİŞMELERİ VE İRAN

Transkript

1 24 Ocak ayı 2017 SURİYE DEKİ GELİŞMELERİ VE İRAN

2

3 Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, Genel olarak Arap bölgesi özel olarak da Suriye ile ilgili araştırmalar ve bilimsel çalışmalar üreten, Medya, kültür ve araştırma alanlarında faaliyet gösteren ve kar amacı gütmeyen bağımsız bir kuruluştur. İnsan Haklarıyla ilgili diyalog ve saygı değerlerinin yaygınlaştırılması, demokratik bilincin yayılması, Sivil toplumun performansının geliştirilmesi ve Kültürel gelişim gibi konularla da ilgilenmektedir. Bununla Birlikte, Suriye Toplumuna hizmet veren bazı kuruluşlara da Suriye ulusal kimliği altında Siyasi ve medya alanlarında danışmanlık ve eğitim hizmetleri sunmaktadır. Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, hedefini geçekleştirmek için (Politika Çalışmaları Birimi, Sosyal Araştırmalar Birimi, Kitap İnceleme Birimi, Hukuki Araştırmalar Programı, Çeviri Birimi) gibi bir dizi Uzman birimden oluşmaktadır. Ayrıca (Siyasi Girişim Programı, Hizmet ve Medya Kampanyası Programı, Kamuoyu Oluşturma Programı, Kültür ve Diyalog Destek Programı, Belgelendirme ve Gözetim Programı ve Suriye nin Geleceği Programı) gibi çeşitli programlar ile de desteklenmektedir. Suriye durumu ve bölgeni ihtiyaçları kapsamında merkezimiz yeni programlar açabilir. Söz konusu programları gerçekleştirmek için dersler, seminerler, konferanslar ve eğitim kursları gibi birçok organizasyonlar tertip etmektedir.

4 İÇİNDEKİLER Giriş Hataların Önlenmesi Müttefik Karşısında Geri Adım atma Müttefik Karşısında Geri Adım atma Kaybı en Aza indirme ve Kazançları en Üst Düzeye çıkarma... 5 Sonuç ve Öneriler

5 Rusya, İran ve Türkiye ABD nin seçilen yeni başkanı Donald Trump un yönetimi teslim almasına kadarki zaman zarfında, Suriye de askeri ve politik kazanç elde etmek için birbirleriyle yarışa girmiş durumdalar. Üçlü Suriye savaşının devam etmesini isteyen ABD nin önünü kesmek için birlikte hareket etmişlerdir. Söz konusu üçlü uluslararası arenada söz sahibi olabilmek için Suriye sorununu çözmek ve güçlerini ispat etmek istiyorlar. 1 Ayrıca Rusya, İran ve Türkiye, ABD konusunda ortak endişe taşımaları onların ortak noktada buluşmalarını sağlamıştır. Bu çalışmamamızda İran ının Suriye ile ilgili izlediği politikasını ve Suriye nin geleceğine oluşturduğu tehlikeler işlenmektedir. Ayrıca İran ın bugüne kadar Suriye de nasıl dayandığını ve iradesinin şimdiye kadar nasıl kırılmadığı da analiz edilecektir. Giriş Yakın zamana kadar Barak Obama yönetiminin Suriye politikası oradaki savaşın devamlılığını sağlamaya dayanmaktaydı. 2 ABD işine geldiği için bütün tarafların birbirlerini yemekle meşgul olmasını istiyordu. Bu bağlamda, Rus savaş uçağının Türkiye tarafından düşürülmesinin ardında Rusya-Türkiye ilişkileri gerilmiş ve iki ülke savaşın eşeğine gelmişlerdi. Türkiye de meydana gelen başarısız askeri darbeden bir ay önce Türkiye, Rusya ilişkileri normalleştirme arayışına girmişti. Nitekim bununla ilgili ilk adım Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan dan gelmiş ve Rusya dan özür dilemişti. Erdoğan ın stratejik ve zeki adımı darbe yapan paralel yapının darbe girişiminin başarısız olmasında büyük bir rol oynamıştı. Öte yandan Türkiye DEAŞ ile mücadele etmek için Suriye ye müdahale etmiş ve büyük bir alanı DEAŞ ten temizlemeyi başarmıştı. Türkiye El Bab da operasyon yaparken eş zamanlı olarak rejim güçleri ve müttefikleri muhaliflerin kontrolündeki Halep in doğusuna geniş çaplı bir operasyon başlamıştır. Ardından da Rusya- Türkiye antlaşması sonucu siviller ve muhalif guruplar doğu Halep ten çıkarılmıştır. 1 Uluslararası Konferanslar ve Kararlar, Democratic Repoblic Studies Center, 2 Yusuf Fahrettin, ABD nin yeni Suriye ve İran Politikası, Democratic Repoblic Studies Center, 2

6 Bu bağlamda bizi ilgilendiren İran ın Suriye deki ateşkesi kabul etmesinin nedenleri. Zira İran, Türkiye yi Suriye ye askeri müdahale etmemesi konusunda defalarca uyarmıştı. Ancak buna rağmen İran, Türkiye nin de yer aldığı bir antlaşmayı kabul etti. 1. Hataların Önlenmesi İran ın Rusya ya boyun eğmesi, Feylak El Kudüs komutanı Kasım Süleymani nin 2015 yılında Rusya ya giderek onlardan Suriye ye müdahale etmelerini istedikten sonra başlamıştır. Suriye şehirlerinin arka arkaya muhaliflerin eline geçtiğini gören Rusya, Suriye rejiminin düşmesini önlemek için 2015 yılının Eylül ayında Suriye ye doğrudan askeri müdahalede bulunmuştur. Rusya nın İran ın isteği üzere Suriye müdahale ettiği için İran ın Rusya nın aldığı her karara uyması tartışılmaz bir konudur. Ancak İran, Suriye de Rusya nın Suriye deki rolünü küçümseyerek tek söz sahibinin kendisi olduğunu göstermeye çalışmıştır. Çünkü İran a göre Beşşar Esed in yanında duran en büyük destekçi kendisiydi ve Rusya nın sahada etkisinin çok az olduğunu düşünüyordu ancak bu görüşünde yanıldı. İran, Rusya dan Suriye ye müdahale etmesini istediğinde Rusya Devlet Başkanı Valemdir Putin Suriye nin düzenli ordusunu yeniden formasyondan geçirilmesini ve yeniden düzenlenmesini İran a şart koşmuştu. Bu da demektir ki Rusya nın bu şartı koyması Suriye de uzun süre varlığını sürdüreceği anlamına geliyor. Suriye düzenli ordusu o dönem İranlı milislere göre çok zayıf durumda olduğundan Rusya nın söz konusu şartı başlarda İran için tehlike teşkil etmiyordu, çünkü İran, Suriye deki ithal milislerin sayısına ve gücüne güveniyordu. 3 İran olayların başından itibaren Suriye rejiminin bünyesine sızarak Suriye ordusunu zayıflatmaya çalışmıştır. Daha sonra Ulusal Savunma Küvetleri kurmuştur. Bu kuvvetlerin içeresinde Albay Süheyl Hasan ın komutanlığını yaptığı Nimr Kuvvetleri de 3 Suriye deki Şii Milisler (Siyasi analiz), Harmoon Çağdaş Araştırma Merkezi

7 bulunmaktadır. İran a göre Rusya nın Suriye müdahalesi ya İran a bir galibiyet kazandıracaktı veya en azından İran ın Suriye deki konumunun avantajını yükseltecekti. 2. Müttefik Karşısında Geri Adım atma Suriye deki savaş İran ın stratejik hedefleri doğrultusunda gitmedi ve istediğini almamıştır. Rusya ise adımlarını temkinli attığı için kademeli olarak Suriye düzenli ordusunu ve bazı hükümet kurumlarını ele geçirmiştir. Ayrıca Rusya, İsrail ile anlaşmalar yaparak bölgedeki konumunu güçlendirmeği başarmıştır. Bu bağlamda, Rusya Suriye de konumunu daha fazla güçlendirmek ve İran ın sahadaki gücünü zayıflatmak için 4. Kolordusu ardından da 5. Kolordu adı altında paralı milis ordusu kurmuştur. İran, Saddam Hüseyin sonrası Irak ta ABD ye karşı yürüttüğü vekâlet savaşını Rusya ya karşı yürütmesi imkansızdı. 4 Bunun en başlı nedeni İran ın Rusya ya muhtaç olmasıdır. Diğer yandan İran, Irak taki ABD güçlerine karşı savaştığında bölge halkı onun yanında olmuştu. Ancak Suriye de aynı şeyi yapacak olursa bölge halkı İran ın bölgedeki projelerini önlemek için Rusya yı destekleyecektir. Buradan yola çıkarak İran ın Rusya ya karşı bir maceraya girmeyeceği açıkça ortadadır. 5 İran, kendisini ve Suriye rejiminin düşmekten kurtaran Rusya ile Suriye de savaşması mümkün değil. Zira Suriye deki ABD-Rusya anlaşmazlığından istifade eden en büyük taraf İran dır. Rusya ise Suriye müdahalesi sonrası İran milislerinin sahada ilerlememesi için elinden geleni yaptı. Hatta Rusya nın istediği gibi çalışmayan Şii milisleri uçakla vurmuştur. 4 Kaos ortamında ABD-İran İlişkileri (Siyasi analiz), Harmoon Çağdaş Araştırma Merkezi, Konuyla ilgili bkz. Mustafa Fahıs Krmlin Çatısı altındaki inançlar ve çıkarlar, Ortadoğu Gazetesi, 4

8 3. Müttefik Karşısında Geri Adım atma İran ın Rusya ile jeopolitik ittifak kurmasının ardındaki en önemli neden ABD den korkmasıdır. Bunun en büyük kanıtı da Suriye de başı sıkıştığında Rusya dan yardım istemesidir. Öte yandan İran, Amerika ve İsrail den korktuğu için Suriye savaşında uçak kullanamıyor. Suriye de savaşan bazı İran generaller defalarca İsrail uçakları tarafından vurmuştur. İsrail in her kafasına estikçe Suriye deki bazı rejim ve İran hedeflerini vurması, Rusya ile İsrail arasındaki antlaşmanın açık bir kanıtıdır. İran, bir yandan Suriye ye müdahale etmesi için Rusya dan yardım isterken diğer yandan da Obama nın gevşek siyasetinden istifade ederek ABD ile nükleer enerji antlaşması yapmıştır. Bunun karşılığında ise ABD nin Irak a geri dönmesine yeşil ışık yakmıştır. Ancak Cumhuriyetçi Donald Trump un sürpriz bir şekilde ABD başkanlık seçimlerinde galip gelmesi, işlerin karışmasına yo atmıştır. 6 Nitekim Donald Trump Obama yönetimi ve İran arasında yapılan söz konusu nükleer antlaşmasın açıkça karşı çıktığını açıklamıştır. İran ın Donald Trump döneminde ikili oynaması imkânsız, bu yüzden ileriki günlerde iki ülke arasında anlaşmazlıklar yeniden başlayabilir. 4. Kaybı en Aza indirme ve Kazançları en Üst Düzeye çıkarma İran şuana kadar Rusya nın Suriye de aldığı kararlar karşısında sesini çıkarmıyor, bu kararların arasında Suriye de ateşkesi sağlamak için Rusya ile Türkiye arasında yapılan antlaşma da bulunmaktadır. Doğ Halep in boşaltılmasının Ardından da Moskova da üçlü zirve yapılmış ve konuyla ilgili bir bildiri yayınlanmıştır. Rusya, Halep te yaşanan son gelişmelerin ardından Halep in güvenliğini sağlaması için oraya Rus özel küvetleri göndermiştir. Rusya nın bu adımı İran ın Halep le ilgili stratejik hedeflerinin önüne geçmiştir. Rusya İran ın Suriye de zafer kazanmasını istemiyor. Suriye içerisinde askeri gücünü arttıran Rusya'nın Halep in 6 Devamlılık ve kesinti arasında Donald Trump, Harmoon Çağdaş Araştırma Merkezi, 5

9 doğusuna askeri polis taburu yollaması, bölgeye daha fazla yerleşme adımı olarak görülüyor. Uzmanlara göre, Halep'i İran'a bırakmak istemeyen Rusya, bölgede kalıcı olduğunu herkese göstermek istiyor. İran, stratejik hedeflerini gerçekleştirmek için Suriye de savaşa devam etmek istese de Rusya ve Türkiye arasında yapılan antlaşmaya uymak zorundadır. Yapılan antlaşma sonucu Halep te ateş kes sağlanmış ve barış görüşmelerinin başlamasını içermiştir. (Ayrıca alınan kararlar BM Güvenlik Konseyi tarafından Suriye yle ilgili alınan 2336 numaralı maddeyi de kapsamıştır. Astana da yapılacak barış görüşmelerinden sonra Birleşmiş Milletler desteğiyle Cenevre de tekrar görüşülecek. 7 Bu görüşmelerden en kazançlı çıkacak olan tarafsa kuşkusuz Rusya olacak). İran ise Suriye deki çıkarlarını korumak için elinden geleni yapmaya çalışacaktır. Hizbullah ın El Nusra Bahanesiyle Muhaliflerin kontrolündeki Vadi Barade bölgesine girmeye çalışması İran ın Rusya-Türkiye ittifakından duyduğu rahatsızlığın açık bir kanıtıdır. Suriye de savaşan İran destekli Şii ithal milisler İran ın Türkiye karşı kullandığı tehdit araçlarından biridir. Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, daha önce Suriye'de çözüm çabaları kapsamında muhaliflerin yanında savaşan tüm yabancı savaşçılarının yanı sıra bir de Hizbullah başta olmak üzere rejim yanlısı tüm Şii milislerin de Suriye'den çıkması gerektiğini söylemişti. konuyla ilgili birçok İranlı yetkili tarafından Türkiye ye karşı tehdit içeren açıklamalar gelmiştir. İran Savunma Bakanı Hasan Dahkan her şeyden öncelikle Türklere Suriye ye müdahale ederken kimden izin aldıklarını soruyorum. Eğer Şam yönetiminden izin aldırsalar çıkmaları istendiğinde çekilmeleri gerekmektedir dedi. 8 İran bu açıklamasıyla Türkiye nin Fırat Kalkanı altında yaptığı müdahaleye gönderme yapmıştır. Bu bağlamda, 3 Ocak 2017 tarihinde Tahran'da Irak Cumhurbaşkanı Yardımcısı Nuri Maliki ile bir araya gelen İran lideri Ayetullah Ali Hamaney'in Başdanışmanı Ali Ekber Velayeti, "Hizbullah'ın ateşkes anlaşmasından sonra Suriye'den çıkacağı söylemleri düşmanların propagandasıdır." dedi. 7 Suriye ile ilgili Türkiye- Rusya ortak bildirisi 8 Rusya al-youm, İran Savunma Bakanlığının Türkiye ile ilgili açıklaması. 6

10 İran projesini gerçekleştirinceye kadar bölgede birçok tarafı ajan olarak kullanmaya devam edecektir. Suriye de de Hizbullah örgütü gibi mezhebi milis guruplar kurarak bölgenin istikrarsız olmasını istiyor. Sonuç ve Öneriler İran ın Rusya ve Türkiye arasında yapılan antlaşmayı kabul etmesinin ardında birçok neden yatmaktadır. İran bölgedeki stratejik hedefinden asla vazgeçmeyecektir. Nitekim ateşkesten yararlanarak Suriye deki milis güçlerini yeniden toplamak istiyor. İran Suriye deki nüfuzunu daha da güçlendirmek için Astana da yapılacak toplantıya katılmak istiyor. Özetle, İran kirli oyunlarını gerçekleştirmek için Suriye deki ithal Şii milisleri bir koz olarak kullanmaya devam edecektir. Ayrıca Suriye nin parçalanmış ulusal kimliğinden istifade ekerek Suriye toplumuna fitne tokumu ekecektir. Suriye halkı böyle kaldıkça İran da Suriye yi parçalamaya devam edecektir. Rusya ve İran işbirliği çıkarcılık üzerine kurulduğu için asla stratejik bir ortaklığı dönüşmeyecektir. Zira iki ülke arasında birçok konuda anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Sonuç olarak İran ı Suriye den çıkarmak için ulusal ve demokratik bir yönetim gerekmektedir. Suriye muhalefetinin yanlışlarından ders çıkartılması ve yeni süreçte aynı hatalara düşülmemesi gerekmektedir. Ayrıca İran ı uluslararası toplumun gözünde işgalci olarak nitelendirmek ve Suriye barış görüşmelerinde taraf olmamasını sağlamak için siyasi ve medyatik bir kampanya başlatılması gerekmektedir. 7

11

12