MERLEAU-PONTY. Emre Şan

Transkript

1

2 MERLEAU-PONTY Emre Şan 1982 de Denizli de doğdu. Galatasaray Üniversitesi Felsefe Bölümü nde eğitim gördü. Paris 1 Panthéon Sorbonne Üniversitesi nde yüksek lisans yaptı yılında aynı üniversitede doktora derecesi almaya hak kazandı. Doktorasından sonra Ecole Normale Supérieur, Archives Husserl de Paris te araştırmalarına devam eden Emre Şan ın aşkınlık problemi üzerine yazdığı kitabı, Renaud Barbaras ın önsözü ve Paris I Panthéon Sorbonne Üniversitesi felsefe ödülüyle yayımlanmıştır (2012). Uzmanlık alanları arasında Çağdaş Fransız Felsefesi, 19. ve 20. Yüzyıl Kıta Avrupası Felsefesi ve fenomenoloji bulunmaktadır. Halen İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi nde öğretim üyesidir. Çalışmalarından bazıları: La transcendance comme problème phénoménologique: Lecture de Merleau-Ponty et Patočka, önsöz. Renaud Barbaras, Paris, Mimesis, 2012; De quelle manière la yucø est-elle tout ce qui est?, Jan Patočka lecteur d Aristote içinde, Paris, Cercle Herméneutique, 2014; Corporéité et existence: Patočka, Merleau-Ponty, Maine de Biran, Studia Phaenomenologica, 12/2012; Recherches sur les limites de l intentionnalité, Chiasmi International, Vrin-Mimesis-University of Memphis, 15/2014; Merleau-Ponty, Patočka ve fenomenolojik bir felsefe üzerine, Doğu-Batı, 66/2013; Pascal Dupond, Merleau-Ponty Sözlüğü, önsöz ve çev. Emre Şan, Say Yayınları, 2012.

3

4 Fikir Mimarlar - 31 MERLEAU-PONTY Yazan ve yay ma haz rlayan: Emre Şan

5 Say Yayınları Fikir Mimarları - 31 Merleau-Ponty / Emre Şan Yayın hakları Say Yayınları Bu ese rin tüm hak la rı sak lı dır. Ya yı ne vin den ya zı lı izin alın mak sı zın kıs men ve ya ta ma men alın tı ya pı la maz, hiç bir şe kil de kop ya la na maz ço ğal tı la maz ve ya yım la na maz. ISBN ???? Ser ti fi ka no: Yazan ve yayıma hazırlayan: Emre Şan Yayın koordinatörü: Levent Çeviker Say fa dü ze ni: Tü lay Mal koç Bask : Gülmat Matbaacılık Topkap / stanbul Tel.: (212) Matbaa sertifika no: bas k : Say Ya y n la r, 2015 Say Yayınları Ankara Cad. 22/12 TR Sirkeci- stanbul Telefon: (0212) Faks: (0212) e-posta: say@sayyayincilik.com Genel Da ıtım: Say Da ıtım Ltd. ti. Ankara Cad. 22/4 TR Sirkeci- stanbul Telefon: (0212) Faks: (0212) internet satı : e-posta: dagitim@saykitap.com

6 İÇİNDEKİLER Önsöz...9 Merleau-Ponty nin Yaşamöyküsü...13 Merleau-Ponty Kaynakçası...26 MERLEAU-PONTY HAKKINDA Merleau-Ponty Metinlerinin Özgünlüğü...35 Algı Felsefesi...64 Kartezyen Senaryo ve Fenomenoloji Ten Ontolojisi MERLEAU-PONTY NİN ESERLERİNDEN SEÇMELER Algının Fenomenolojisi ne Önsöz Algının Fenomenolojisi nde Vücut Göz ve Tin Görünür ve Görünmez Notlar MERLEAU-PONTY ÜZERİNE YAZILAR Vücudun Fenomenolojisinden Tenin Ontolojisine Renaud Barbaras Hareketin Ontolojisi Merleau-Ponty de Resim ve Sinema Pierre Rodrigo Göze Batma/Aşırılık Son Merleau-Ponty de Görüşün Deliliği Emmanuel Alloa Kökensel Açılma: Nietzsche ve Merleau-Ponty Frank Chouraqui Merleau-Ponty nin Bitmemiş Felsefesi Ahmet Soysal Merleau-Ponty ve Lacan: Fenomenolojiyi Psikanalizle Birlikte Düşünmek Zeynep Direk Sözlük...483

7

8 Aileme

9 Merleau-Ponty KISALTMALAR: DY La structure du comportement, Paris, PUF, 1942 AÖ Algının Önceliği, Fr. çev. Yusuf Yıldırım, İstanbul, Kabalcı, 2006 AF Phénoménologie de la Perception, Paris, Gallimard, 1945 GG Le visible et l invisible, suivi de notes de travail, Paris, Gallimard, GT Göz ve Tin, Fr. çev. Ahmet Soysal, İstanbul, Metis, 1996 İşaretler Signes, Paris, Gallimard,

10 ÖNSÖZ Merleau-Ponty nin düşüncesiyle ilk kez Galatasaray Üniversitesi nde öğrenciyken hocam Zeynep Direk sayesinde tanıştım. O zamanlar Türkiye de pek tanınmayan Fransız filozofun felsefe ile kurduğu ilişkinin beni bir hayli şaşırttığını anımsıyorum. Bu tıpkı Husserl in epokhe sinin dünya karşısındaki şaşkınlığı 1 gibi felsefe karşısındaki bir şaşkınlıktı. Ardından, yedi yıl sürecek Paris hayatı başladı benim için. Bu zaman zarfında Paris I Panthéon Sorbonne Üniversitesi nde yüksek lisans ve doktora, Ecole Normale Supérieur de postdoktora yaptım. Yüksek lisans ve doktora tezlerimi yöneten ve ardından Merleau-Ponty üzerine yazdığım kitaba önsöz yazmış olan hocam Renaud Barbaras yukarıda bahsettiğim şaşkınlığın felsefi bir eyleme dönüşmesini sağladı. Fransa ya ilk gittiğimde Merleau-Ponty, Kant tan sonra üzerine en çok çalışma yapılan ikinci filozoftu. Bu ilgi bugün Fransa nın ardından diğer Avrupa ülkelerine ve Amerika kıtasına da yayılmış durumda. Bunun sebebinin ne olduğu sorusunu belki Merleau-Ponty nin felsefeyi nasıl tanımladığını açıklayarak yanıtlayabilirim. Merleau-Ponty ye göre bugünün felsefesi ne görkemli klasik rasyonalizm gibi hakiki bir fikri mutlak bir varlıkla çakıştırabilir ne de kendini hakikatin yıkıcısı olacak bir göreceliğe indirgemeyi onaylar. O daha çok, sonluluk ve olgusallık ufkunda, hakikatin öne çıkışını düşünmeyi önerir. Söz konusu girişim varoluşun hakikatinin ve sonluluğunun (ve hatta felsefenin imkânının) kökensel biçimde 1 qaumßzein (thaumazein), hayran olmak anlamına da gelir. 9

11 Merleau-Ponty birbirine düğümlendiği yere yavaş bir çıkıştır: Zamansallık, kurucu zamanın ve kurulmuş zamanın diyalektiği ve sonra tarih ve özgürlük üstüne tamamlanan bu girişim, kökenselin ışığıyla bizi yaşama geri döndürür. Mağaranın dışından zamansallığın ışığına yeniden çıkıp, sonra tarihin içinden çıkılamaz karışıklığı na iner: Felsefe, felsefeden önceki felsefeolmayandan felsefe sonrası felsefe-olmayana geçiştir. Merleau-Ponty nin metaforik ve karmaşık gibi görünen ama aslında ince bir şekilde işlenmiş üslubu, kendisini klasik düşünürlerden ayıran temel noktalardan biridir (İtiraf etmek gerekir ki bu durum Merleau-Ponty yi Türkçeye çevirmek isteyenlerin karşısına bir engel olarak çıkar). Bu edebi dil, halihazırda bizim yerimize düşünen eskimiş felsefi kategorilerden çıkarak fenomenolojinin betimleyici gücünü yeniden ortaya koymaya çalışır. Söz konusu anlatım, dilin kullanımıyla kemikleşmiş kategorileri kırarak, onları birbirleriyle kesişecekleri bir dünyaya yerleştirir. Yazarın metaforik anlatımı, eskimiş felsefi kavramların keskin ayrımlarını bir kenara bırakıp bizi algının kökensel mevcudiyetine davet eder. Merleau-Ponty nin felsefeye kazandırdığı, ten (chair), açılma (déhiscence), kesişme (chiasme) gibi kavramlar sınırları belli anlamlandırmalara işaret etmek yerine, içinde bulundukları teorik projeye göre yeni anlamlar kazanırlar. Böylece karşımıza Merleau-Ponty nin ortaya koyduğu felsefi eserden daha fazlasını içeren bir program çıkar, öyle ki bu program artık yazara ait olduğu kadar bize de aittir. Onun düşüncesinin özü, kendisinden sonra gelir ve bizi içtenlikle kucaklar. Deyim yerindeyse o sadece bir metin yorumlama faaliyetinin nihai nesnesi değil aynı zamanda kendisi olmadan düşünemeyeceğimiz deneyimimizin temel boyutunun keşifidir. Dolayıyla söz konusu düşünce ufku önümüzde yer almaz, ona kaydoluruz, Merleau-Ponty üzerine değil Merleau-Ponty ile düşünürüz. Döneminin felsefesinin ve biliminin araçlarıyla sorduğu sorulara cevaplar arayan Merleau-Ponty bu anlam- 10

12 Önsöz da Bergson un filozofa yüklediği vasiyeti yerine getirip yaşayan eserler bırakır. Say Yayınları nın Fikir Mimarları dizisinden çıkan elinizde tuttuğunuz Merleau-Ponty kitabı, Merleau-Ponty düşüncesi üzerine kaleme alınmış makalelerin yanında filozofun kendi metinlerine de yer veriyor. Metinlerin bir araya getirilişinde Merleau-Ponty le ilk kez tanışacak okurlar kadar çağdaş felsefe problemleriyle ilgilenen deneyimli okurlar da dikkate alındı. Kitabın başına Merleau-Ponty nin hayatının son döneminde Georges Charbonier ile yaptığı radyo konuşmalarıyla zenginleştirilmiş kronolojik bir yaşamöyküsü koyduk, sonuna ise bir sözlük ekledik. Birinci bölüm Merleau-Ponty Hakkında Fransız filozof üzerine yazdığımız dört makaleden oluşuyor. Bu bölümde Merleau-Ponty nin yönteminin felsefe ve fenomenoloji ile ilişkisinin yanında, fenomenoloji dışı alanların sorularını da içine alan eksenini betimlemeye çalıştık. Dolayısıyla, filozofun çevresinde gelişen Fransız varoluşçuluğunu, sosyal bilimlerin gelişimini ve yapısalcılığın ilk adımlarını hesaba kattık. Bunun yanında Fransız filozofun, psikanaliz, Gestalt psikolojisi, nöroloji, doğabilimleri, dilbilim, sosyoloji ve hiç şüphesiz edebiyat ve sanatla olan etkileşimini ortaya koymaya çalıştık. Merleau-Ponty nin eserlerinden seçmeler başlıklı ikinci bölüm, filozofun temel metinleri sayılabilecek, Algının Fenomenolojisi, Görünür ve Görünmez ve Göz ve Tin den parçalar sunuyor. Filozofa ait metinlerin seçiminde onun fenomenoloji ve ontoloji arasında gidip gelen yöntemini yansıtacak yazılar bir araya getirildi. Son bölüm olan Merleau-Ponty üzerine yazılar, Merleau- Ponty düşüncesi ve onun felsefe tarihi, sinema, resim, psikanaliz alanlarıyla etkileşimini konu alan bazı yerli ve yabancı makalelerden oluşuyor. Bu kitaba makaleleriyle katılan Renaud Barbaras, Pierre Rodrigo, Emmanuel Alloa, Frank Chouraqui, Ahmet Soysal ve Zeynep Direk e, tercümeleriyle katkıda bulunan Gül To- 11

13 Merleau-Ponty nak, Eylem Hacımuratoğlu ve Reha Kuldaşlı ya ayrı ayrı teşekkür ederim. Ayrıca daha önceden yayınlanmış bir metnin burada yeniden yayınlanmasına onay verdikleri için Metis Yayınları yetkililerine de teşekkürü bir borç bilirim. Bu büyük düşünürün, düşünce serüveni içinde, elbette böyle bir kitabın boyutlarının el verdiği ölçüde, bütün yönleriyle anlaşılmasına katkıda bulunmayı hedefledik. En büyük dileğim bu çalışmanın yeni Merleau-Ponty okumalarına vesile olmasıdır. Emre Şan Ocak 2015, İstanbul 12