RUSYA-UKRAYNA ENERJ KRZ STRATEJK BR DEERLENDRME

Transkript

1 RUSYA-UKRAYNA ENERJ KRZ STRATEJK BR DEERLENDRME I. RUSYA NIN YEN STRATEJS OCAK Rusya, ekonomik, siyasi ve askeri açıdan yeniden güçlenmek ve öncelikle bölgesinde nüfus sahibi olabilmek stratejisinde enerji politikalarını temele oturtmutur. 2- Putin in göreve gelmesi ile balayan bu deiim son 6 yıldır devam etmektedir. Rusya öncelikle 1998 yılında yaadıı krizin ardından ekonomik açıdan yeniden güçlenmek için enerji kaynaklarına dayalı politikalar izlemi ve baarılı olmutur. Hızlı ekonomik iyileme ile Rusya IMF ile olan anlamalarını da sona erdirmitir. 3- Rusya ekonomik hedefleri ardından yeniden bölgesel ve global nüfus sahasını geniletmek için de enerji politikalarını kullanmaktadır. Rusya öncelikle yakın bölgesinde tekrar ekonomik ve siyasi anlamda nüfus sahasını geniletmeyi hedeflemektedir. Bu bölge Karadeniz Havzası, Kafkaslar, Hazar ve Orta Asya bölgesidir. Bu bölgelerde AB ve ABD nin ekonomik,siyasi ve askeri olarak nüfus etkinliini arttırması ile Ukrayna ve Gürcistan gibi ülkelerde batı yanlısı devrimler Rusya yı rahatsız etmektedir. 4-1 Ocak 2006 dan itibaren G8 dönem bakanlıını üstlenecek olan Rusya, öncelikle ekonomik iyileme için kullandıı enerji kaynakları politikasını daha etkin ve farklı kullanmaya balayacaktır. Rusya nın enerji politikası tehlikeli bir silah haline dönüme riski taımaktadır. 5- Rusya petrol fiyatlarındaki artı ile birlikte son dört yıldır önemli gelirler elde etmitir. 1 Ocak 2006 dan itibaren ise doalgaz ihraç fiyatlarını önemli ölçüde arttırmayı hedeflemektedir. 6- Rusya yakın bölgesi için en önemli ve tek doalgaz tedarikçisi durumundadır. Rusya bu avantajını yeni enerji fiyat politikası ile birlikte deerlendirmeye balamaktadır. Rusya böylece doalgaz baımlısı olan ülkeler üzerinde ekonomik ve siyasi baskı uygulayabilecektir. Rusya en önemli gelir kaynaını yeni dönemde bölge ülkeleri üzerinde siyasi baskı unsuru olarak kullanmaya balamaktadır. Böylece siyasi açıdan kendine yeni bir alan yaratmaya çalıacaktır. 7- Rusya nın ekonomik ve siyasi açıdan bu açılımını muhtemelen bir adım sonrasında askeri ve güvenlik alanındaki açılımları izleyecektir. Rusya öncelikle enerji güvenlii amacı ile askeri açıdan da genileme hedefi içinde olacaktır. 8- Rusya nın bu amaçlarına aracılık eden irketi Gazprom dünya doalgaz üretimi ve satıında yüzde 20 paya sahiptir ve payını artırmaktadır. Bu irket global piyasalarda ciddi bir tekel haline gelmektedir.

2 9- Enerji krizinin yaandıı Ukrayna özelinde ise Ukrayna nın turuncu devrim ile Batı yanlı bir süreç içine girmesi Rusya nın yaklaımında önemli rol oynamıtır. Yakın tarihlerde, 1 Aralık 2005 de AB dönem bakanı sıfatı ile Tony Blair Ukrayna yı ziyaret etmi, AB Ukrayna yı bu ziyarette ileyene Pazar ekonomisi ülke olarak ilan ve kabul etmi ve serbest ticaret alanı oluturulması çalımaları balatılmıtır. 8 Aralık 2005 tarihinde ise ABD dıileri bakanı Ukrayna yı ziyaret etmi ve Ukrayna yı Stratejik ortak olarak ilan etmitir. Ardından Rice Romanya ya geçerek 4 askeri üs anlaması imzalamı ve ABD askeri olarak Karadeniz deki varlıını salamıtır. II. RUSYA- UKRAYNA ENERJ KRZ 1- Rusya Ukrayna ya sattıı doalgaz fiyatını (bin m3) 56 dolardan 230 dolara çıkarmı, Ukrayna nın kabul etmemesi nedeniyle de doalgaz sevkiyatını durdurmutur. Rusya nın doalgaz sevkiyatını durdurması Ukrayna üzerinden Rusya doalgaz kullanan dier tüm ülkeleri de etki alanına almı ve kriz Rusya- Ukrayna krizinin dıına çıkmıtır. 2- Rusya-Ukrayna arasında 5 ana doalgaz hattı bulunmaktadır. Bunlardan ikisi Ukrayna da sona ermekte, dier üçü ise Avrupa ülkelerine Rus doalgazını taımaktadır. Ukrayna içinde toplam 4000 km doalgaz boru hattı vardır. Bu borular Sovyetler döneminden kalmıtır, eski ve sorunlu hatlardır. Ancak Rusya bu önemli doalgaz hatlarının mülkiyetini kaybetmitir ve mülkiyeti Ukrayna ya kalmıtır. Rusya ile Ukrayna arasında Avrupa ya giden boru hatları ile ilgili olarak Boru Hattı Ev Sahibi Ülke anlaması bulunmaktadır. Ancak bu anlamaya ramen zaman zaman geçmite de Rusya ile Ukrayna arasında gazın transit geçii ile ilgili sorunlar yaanmıtır. Bu anlamaya ramen gazın taınması güvenlii tam olarak salanamamıtır. Nitekim Rusya Türkiye ile Mavi Akım projesinin 3 milyar dolar gibi yüksek ekonomik bedelini bu nedenle kabul edebilmitir. 3- Ukrayna doalgaz ihtiyacının yüzde 35 ni Rusya dan yüzde 20 sini kendi üretimi yüzde 45 ni ise Türkmenistan dan karılamaktadır. Ukrayna aynı zamanda yıllık ihtiyacının yüzde 40 nı depolama imkanına sahip bulunmaktadır. Rusya krizi sonrası Ukrayna Türkmenistan ile ilave yıllık 40 milyar m3 lük bir anlama yapmı ancak Rusya Türkmenistan ın tüm ihracat fazlası stokunu satın alarak Ukrayna yı bu olanaktan mahrum ederek enerji tedarikinde sıkıtırmıtır. 4- Ukrayna nın Rusya nın gaz tedarikini tamamen kesmesi halinde stoklarının 3 ay yeterli olacaı öngörülmektedir. Bununla birlikte Ukrayna Rusya ile (Gazprom ile) olan anlaması çerçevesinde her 1000 m3 doalgazın yüzde 15 ni yani 150 m3 nü Avrupa ya transit geçi bedeli olarak kesmekte ve kullanmaktadır. Ukrayna bunu anlamaya dayalı olarak yaptıını savunurken, Rusya bunu doalgaz hırsızlıı olarak nitelendirmekte ve anlamanın Ukrayna ya böyle bir hak tanımadıını iddia etmektedir. 5- Ukrayna Rusya ya kademeli fiyat artıı önermitir yılının ilk çeyreinde 80 dolar ve sonraki dönemlerde yeniden görüme ve artı önerisini Rusya kabul etmemitir. Bu arada Rusya da Ukrayna dan Karadeniz de deniz üsleri kiralamı

3 bulunmaktadır ve Karadeniz gücünün önemli bir bölümü burada konulanmıtır. Ukrayna nın da bu kira bedelini olası arttırma talebi veya üsleri boaltma talebi Ukrayna-Rusya gerginliini bir baka riskli boyuta taıyabilecektir. 6- Rusya nın teklif ettii yeni fiyatları ile doalgaz tedarik etmesi halinde ise Ukrayna bundan ekonomik olarak çok olumsuz etkilenecektir. Ekonomik açıdan iki temel ihracatçı sektör petro-kimya ve demir çelik sektörü rekabet güçlerini tamamen kaybedecektir. 7- Ukrayna Rusya ile olan krizinde çözüm için transit ülke olma avantajını kullanmakta ve Avrupa ülkelerine yönelik enerji geçiinde kesinti yaanması riski nedeni ile Avrupa ülkelerini de krizin bir parçası haline getirmekte ve Rusya karısında Avrupa ülkelerini yanına almaya çalımaktadır. Nitekim AB Ukrayna ve Rusya ile acil görüme ve çözüm çarısında bulunmu olup ilk toplantı 4 Ocak tarihinde yapılacaktır. 8- Ukrayna ile Rusya arasındaki çözüm Rusya dan doalgaz kullanan dier ülkeleri de örnek olabilecektir. Bu nedenle çözümün Ukrayna nın istedii düük fiyatlar ile olması dier ülkelerin de ithal kullanım fiyatlarının dümesine yol açabilecektir. Rusya nın istedii fiyatların uygulanması halinde ise Türkiye gibi kullanıcı ülkelerin kullanım fiyatları da artabilecektir. III. RUSYA-UKRAYNA KRZ AVRUPA VE DER ÜLKELER 1- Rusya-Ukrayna arasındaki enerji krizi Avrupa yı da etkilemektedir. Avrupa ülkeleri enerji de artan oranda doalgaz kullanmaktadır yılında kullanılan 170 milyar m3 doalgazın 130 milyar m3 ü Rusya dan alınmaktadır. Rusya dan alınan doalgazın ise yüzde 80 ni Ukrayna üzerinden geçmektedir. Avrupa ülkelerinin önemli bölümü doalgaz kullanımında Rusya ya aırı baımlıdır. Baımlılık oranları öyledir; Sırbistan yüzde 100, Estonya yüzde 100, Bulgaristan yüzde 99.6, Finlandiya yüzde 99.2, Yunanistan yüzde 90, Slovakya yüzde 85.6, Almanya yüzde 65, Çek cumhuriyeti yüzde 76.5, Macaristan yüzde 71.5, Avusturya yüzde 63.5, Letonya yüzde 93.8 ve Litvanya yüzde Avrupa ülkelerinin enerjide doalgaza, Rus doalgazına ve Ukrayna transit hattına yüksek baımlılıı Avrupa ülkelerini de krize taraf haline getirmitir. Ukrayna nın yüzde 15 transit geci hakkı ile el koyduu doalgaz ve Rusya nın kısıtlamaları ile Avrupa ülkelerine geçen doalgaz da azalmıtır. Bu nedenle Avrupa ülkeleri sorunun ve çözümün ortaı haline gelmitir. 3- Gazprom ise Avrupa gazının ulaımını Rusya Ukrayna sınırına kadar garanti etmekte sonraki sorumluluu Ukrayna ya bırakmakta ve herhangi bir sorumluluk üstlenmemektedir. 4- Avrupa Birlii benzeri olası krizlerin olumasını engellemek ve oluan sorunları çözebilmek ve temelde de enerji arz güvenliini salamak için 1990 yılında Avrupa ve Avrasya ülkeleri ile bir Enerji artı Sözlemesi oluturmutur. Buna göre bu sözlemeyi imzalayan ve onaylayan ülkeler enerji arzının güvenliinden azami ve eit sorumlu olacaktır. Avrupa Birlii Rusya Ukrayna krizini bu

4 çerçevede sonlandırmayı düünmektedir. Bununla birlikte Rusya bu sözlemeyi imzalamı ancak onaylamamıtır. Ancak sözlemenin idari yapısı içinde çok etkindir ve 2005 yılında yeni Belçikalı bakan Rusya nın istei ve destei ile seçilmitir. 5- Rusya ayrıca yeni stratejisi içinde AB enerji art sözlemesinin genel çerçevesi içinde kalmak istememekte ve ülkeler ile ikili ilikiler kurmak istemektedir. 6- Bu stratejinin en önemli parçasını Rusya ile Almanya arasına eylül 2005 ayında imzalanan anlama ile kurulacak olan Baltık Boru Hattı veya Kuzey Avrupa doalgaz Boru Hattı oluturmaktadır. Bu boru hattı Baltık denizi altından geçecek 1200 km lik bir hat olup 5 milyar dolara mal olacak ve 2010 yılında devreye girecektir. Bu hat ile Ukrayna ve Polonya üzerindeki iki hattın dıında Rusya ile Avrupa arasında üçüncü bir hat oluacaktır. Polonya ve Ukrayna nın jeopolitik önemleri azalacaktır. Hattın kapasitesi yıllık 27.5 milyar m3 olup tek kullanıcısı Almanya olacaktır. Hattın Kuzey Avrupa ülkeleri ile ngiltere ye uzatılması halinde yıllık kapasite 55 milyar m3 olacaktır. Bu ekonomik açıdan oldukça pahalı yatırım Almanya açısından siyasi önceliklere dayandırılmaktadır. Almanya, Rusya ile olan bu yakınlaması karısında yakın komusu orta ve dou Avrupa ülkelerini küstürmektedir (endielendirmektedir). Bu proje aynı zamanda Avrupa ya Orta Asya, Hazar, Ortadou ve Kuzey Afrika doalgaz ve petrollerini taımayı hedefleyen Türkiye ile Türkiye nin dou batı enerji koridorunu da olumsuz etkileyecektir. 7- Avrupa Birlii nin doalgaz ihtiyacı artmaktadır yılında doalgaz talebinin 700 milyar m3, Rusya dan kullanımın ise 500 milyar m3 olacaı öngörülmektedir AB açısından Rusya ya olan baımlılık Rusya nın enerji stratejilerinin daha rahat oluturmasına ve uygulanmasına olanak tanımaktadır. 8- Rusya doalgaz fiyatlarını sadece Ukrayna için deil, dier alıcı ülkeler için de arttırmaktadır. Örnein fiyatlar Almanya için 200 dolardan 255 dolara, Polonya için 120 dolardan 200 dolara, Avusturya için 221 dolardan 260 dolara, Baltık ülkeleri için 90 dolardan 180 dolara çıkmaktadır. Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan için ise yeni fiyat 110 dolardır. Yukarıdaki ülkeler ile de olası bir anlamazlık gündeme gelebilecektir. Rusya yeni fiyat politikasında siyasi unsurları göz önünde bulundurmaktadır. Kendisine yakın ülkelere daha düük fiyat uygulamaktadır. Her üç ayda bir petrol fiyatlarına göre yenilenen doalgaz fiyatları Rusya için giderek bir ekonomik araçtan siyasi bir araca (silaha) dönümektedir. 9- Global enerji politikalarındaki en önemli oyuncu ABD ise bu krizi yakından ancak sessiz takip etmektedir. ABD açısından enerji arz güvenlii bir kez daha önem kazanmaktadır. Bu kriz karısında ABD bölgede Rusya dıı kaynakların global piyasalara ulatırılması konusuna daha da öncelik ve önem verecektir. Bu gelime Türkiye için taıdıı yüksek potansiyel açısından da önem taımaktadır. IV. RUSYA-UKRAYNA KRZ VE TÜRKYE 1- Türkiye 2004 yılında 22 milyar m3 doalgaz ithal etmitir. Bunun yaklaık yüzde 60 ı Rusya dan alınmıtır yılında da 35.7 milyar m3 ithalatın 22 milyar3

5 Rusya dan alınmaktadır yılında Rusya dan ulaacaktır. ithalat 30 milyar m3 e 2- Türkiye de enerjide doalgaza doalgazda da dıarıya ve Rusya ya baımlı hale gelmektedir. Türkiye Rusya Arasında Batı hattı (Ukrayna üzerinden) 14 milyar m3 ve mavi akım hattı 16 milyar m3/yıl doalgaz boru hatları bulunmaktadır. Ayrıca ran dan 10 milyar m3 ve Azerbaycan dan 6.6 milyar m3 yıllık kapasiteli boru hatları bulunmaktadır. Nijerya (1.2 milyar m3) ve Cezayir (4.6 milyar m3) dier iki doalgaz kaynaı ülkedir. 3- Rusya nın enerji stratejisi içinde Türkiye ayrı ve önemli bir yere sahip bulunmaktadır. Rusya enerji stratejisinde Türkiye ile üçüncü ülkelere ulamayı hedeflemektedir. ki ana hedef Güney Avrupa ile srail ve üzerinden Kızıldeniz ve Asya Pasifik ülkeleridir. Rusya, Türkiye yi hem doalgaz hem de petrol alanında önemli bir ortak olarak görmektedir. Her iki ülke aynı zamanda rakip konumundadır. Rusya ayrıca Türkiye yi doalgaz açısından önemli bir pazar olarak da görmektedir. Gazprom un Türkiye de yurtiçi daıtım irketlerine onay verme hakkını elde eden ikili anlama da Rusya nın ilgisinin (ayrıca etkin olma) bir kanıtıdır. Ancak bu ilgi Türkiye de giderek etki haline dönümektedir ve ileride sıkıntı yaratacaktır. Rusya nın ayrıca Türkiye de doalgaz stoklama depolarının yatırım itahı oldukça yüksektir. Ceyhan da da ortak yatırım ilgisi artmaktadır. 4- Türkiye açısından Rusya Ukrayna krizinin en önemli sonuçları ise unlar dır. Türkiye; a. enerji kaynakları çeitliliini artırmalıdır b. dıa baımlılıını azaltmalıdır c. enerji hatlarını AB ye ulatıran projeleri hızlandırmalıdır d. dıa baımlılıkta ülke sayısını arttırmalıdır e. Rusya ya olan baımlılıını azaltmalıdır f. depo stok kapasitesi yaratmalıdır g. enerji güvenliini planlamalı ve salamalıdır 5- Türkiye nin Rusya ile olan enerji rekabetin de ise son gelimeler orta vadede Türkiye ye avantaj salayacaktır. Rusya dan enerji ithal eden ve baımlılıı yüksek ülkelerin Orta Asya, Ortadou ve Kuzey Afrika kaynaklarına olan ilgisi ve ihtiyacı daha hızlı arttıracaktır. Türkiye de bu bölge ve ülkelerin enerji kaynaklarını kullanıcı ülkelere balayan enerji köprüsü olarak ve enerji güvenlii açısından daha da önem kazanacaktır.

6

7 ERROR: syntaxerror OFFENDING COMMAND: --nostringval-- STACK: /Title () /Subject (D: ) /ModDate () /Keywords (PDFCreator Version 0.8.0) /Creator (D: ) /CreationDate (melih) /Author -mark-