TMMOB. Şehir Plancıları Odası 5. İSTANBUL BULUŞMALARI. İSTANBUL: PLANLAMA ve SİYASET. Yayına Hazırlayanlar: Kumru Çılgın.

Transkript

1 TMMOB Şehir Plancıları Odası 5. İSTANBUL BULUŞMALARI İSTANBUL: PLANLAMA ve SİYASET Yayına Hazırlayanlar: Kumru Çılgın Alev Karadeniz Ece Özden Pak Pınar Tutaşı Sezi Zaman Ekim, 2011 İSTANBUL

2 1 İletişim ve Sekreterya TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi Adres : Cihannüma Mahallesi Akdoğan Sokak Başar Apartmanı No:6-7 Beşiktaş / İstanbul Telefon : Faks : e-posta Web : spoist@spoist.org spoistanbul@spo.org.tr :

3 2 İS T A N BU L : P L A N L A M A v e S İY A S E T Tarih: Ekim 2011 Yer: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Taşkışla GÜN Kayıt İşlemleri Açılış Konuşmaları Prof. Dr. Handan TÜRKOĞLU (İTÜ ŞBP Bölüm Başkanı) Tayfun KAHRAMAN (TMMOB ŞPO İstanbul Şube Başkanı) Necati UYAR (TMMOB ŞPO Genel Başkanı) Prof Dr. Orhan HACIHASANOĞLU (İTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Muhammed ŞAHİN (İTÜ Rektörü) Tematik Sunuş Prof. Dr. Ruşen KELEŞ Çay-Kahve Arası Açılış Oturumu: Planlama ve Siyaset Moderatör: Erhan DEMİRDİZEN (ŞPO) Raportör: Arş. Gör. Gökçer OKUMUŞ Konuşmacılar: Prof. Dr. Yılmaz BÜYÜKERŞEN (CHP Eskişehir Büyükşehir Bel. Bşk.ı) Ahmet TURGUT (Şehir Plancısı MHP MYK Üyesi) Prof. Dr. Fatma ÜNSAL (MSGSÜ) Hami YILDIRIM (Şehir Plancısı AKP Burdur Milletvekili) Yemek Arası Oturum: İstanbul da Planlar ve Büyük Kentsel Projeler Moderatör: Prof. Dr. İclal DİNÇER (YTÜ) Raportör: Yard. Doç. Dr. Tuba İNAL ÇEKİÇ Konuşmacılar: Nazmi DURBAKAYIM (İstanbul İnşaatçılar Derneği Başkanı) Adnan GÜRDAL (Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı) Doç. Dr. Hatice KURTULUŞ (İstanbul Üniversitesi) Doç Dr. Pelin Pınar Özden (İstanbul Üniversitesi) Asuman YEŞİLIRMAK (Mimar)

4 3 2. GÜN Kayıt İşlemleri Oturum: Planlama, Siyaset ve Ulaşım Moderatör: Tayfun KAHRAMAN (ŞPO) Raportör: Kumru ÇILGIN Konuşmacılar: Prof. Dr. Mesture AYSAN BULDURUR (İTÜ) Dr. Orhan DEMİR (Şehir Plancısı Ulaşım Uzmanı) Adnan EKİNCİ (Ulaştırma Bakanlığı-Bakanlık Müşaviri) Prof. Dr. Haluk GERÇEK (İTÜ) Metin KÜÇÜKOĞLU (Karayolları I. Bölge Müdürlüğü Etüt, Proje ve Ulaşım Başmühendisliği) Yemek Arası Oturum: Kent ve Muhalefet Moderatör: Prof. Dr. Fatma ÜNSAL (MSGSÜ) Raportör: Yard. Doç. Dr. Hale MAMUNLU Konuşmacılar: Dr. Şükrü ASLAN (MSGSÜ) Esra BALCI (İstanbul S.O.S) Yard. Doç. Dr. Erbatur ÇAVUŞOĞLU (MSGSÜ) Cemal EJDER (Sarıyer Mahalle Dernekleri Platformu) Prof. Dr. Deniz İNCEDAYI (Mimarlar Odası İstanbul Şube Başkanı) Çay-Kahve Arası :00 Kapanış Oturumu: Değerlendirme ve Serbest Kürsü Moderatör: Prof. Dr. Aykut KARAMAN (MSGSÜ ŞBP Bölüm Başkanı) Konuşmacılar: Erhan DEMİRDİZEN (ŞPO) Prof. Dr. İclal DİNÇER (YTÜ) Tayfun KAHRAMAN (ŞPO) Prof. Dr. Fatma ÜNSAL (MSGSÜ)

5 4 Sunarken Bu yıl İstanbul Buluşmaları, özellikle Genel Seçim süreci ve düşündürdüklerinin ardından Planlama ve Siyasetin bir aradalığının yarattığı tabloya odaklandı. Önceki yıllarda İstanbul da Büyük Projeler, Belirsizlik Ortamında İstanbul un Planlama Gündemi, Kriz ve İstanbul ve İstanbul: Kültür, Başkent, 2010 başlıklarıyla düzenlenen İstanbul Buluşmaları etkinliğinin beşincisi, planlama ve kent gündemine düşen siyasetçilerin ürettikleri yeni projeler sonucu siyaset ve planlama özelinde bir tartışmayı başlatmak üzere yapıldı. Bu gündem üzerine şekillenen İstanbul Buluşmaları nın beşincisi Ekim 2011 tarihlerinde İstanbul: Planlama ve Siyaset başlığıyla her yıl olduğu gibi, TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, İstanbul Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlaması Bölümü ve Yıldız Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü ortaklığıyla İstanbul Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü ev sahipliğinde gerçekleştirildi. Kentsel mekanı şekillendirme isteğindeki siyasetin yarattığı İstanbul un mekansal, toplumsal, ekonomik ve yönetimsel açıdan açıklanması gereken yönlerini ele alan etkinlikte, Planlar ve Büyük Kentsel Projeler İkilemi, Kent ve Muhalefet ve Planlama, Siyaset ve Ulaşım alt başlıkları ile planlamanın evrensel ilkeleri üzerinden çok değerli değerlendirmeler yapıldı. Planlar ve Büyük Kentsel Projeler İkilemi başlığı altında siyasetin genel seçimler ile daha görünür olan İstanbul politikasının gerekçeleri nelerdir, neden planlama kurumu bu kadar parçalı hale getirilmektedir, neden her kurum kendi içinde merkezileşmektedir, projelerin yatırımlara katkısı ne olmaktadır, uzun vadede kente ve kentliye getireceği yararlar var mıdır? sorularının cevapları yanıtlarını buldu. En önemlisi ise bu başlık ile merkezi yönetimin kentlerin üst ölçekli plan kararları ile yönetilmesi için yeni düzenlemeler gerçekleştirirken planları devre dışı bırakan projelere imza atması ile oluşturduğu çelişki ortaya kondu. Planlama, Siyaset ve Ulaşım oturumu ise İstanbul un ulaşımının ilk akla gelen kent sorunu olma özelliğini, geçmişte olduğu gibi, bugün de korumakta

6 5 olduğunu gösterdi. Oturumda ulaşımın tüm kente etkisi tartışılırken, bu etkilerin artık araç sayıları ve kullanım oranlarındaki değişimler, trafikteki rahatlama veya sıkışıklığın artması gibi alışılagelmiş yansımaların ötesine geçtiğini; ulaşımın arazi kullanım kararlarıyla birlikte ele alınmadığı ve parçacı bir yol izlendiği vakit ne denli geri dönüşü zor izler bıraktığı ortaya kondu. Özellikle plan değişiklikleri ile plan bütünlüklerinin tamamen bozulması sonucu, ulaşım sorununun nasıl içinden çıkılmaz bir hale getirildiği vurgusu ön plana çıktı. Planlama ve siyaset ana gündemi oluştururken kaçınılmaz bir başlığımız ise kentlilerin siyasi projelere karşı geliştirdikleri muhalefet biçimlerini tartışan Kent ve Muhalefet oturumu oldu. Kentsel muhalefetin kavramsallaştırılmasına yönelik tartışmalara odaklanarak, uygulama süreçlerine ışık tutacak pratik sonuçlar elde etme amacının altının çizildiği oturumda, ilk olarak planlama paradigmasının araçsal akılcılıktan iletişimsel akılcılığa doğru tarz değiştirmesi ve kentlinin özne olduğu planlama karar süreçleri çerçevesinde kentsel muhalefetin nasıl konumlandırılması gerektiği tartışması gerçekleştirildi. Mekanın metalaşması ve planlamanın mekan için mücadele eden bir konum almasının gereği vurgulanırken; sosyal devleti zayıflatan politikalara karşı güçlenen ve sınıf temelli toplumsal hareketlerin yerini alan kentsel toplumsal hareketler ile planlamanın kesişme noktası olan kentsel muhalefetin durumu ele alındı. Planlama ve Siyaseti konuşurken birçok değinilmeyen başlığın ortaya çıkmasına ve tartışılmasına olanak sağlayan, başarılı ve heyecanlı bir tartışma ortamı hazırlayan etkinliğin gerçekleşmesinde emeği olanları tebrik etmek gerekiyor. Bir yıl boyunca etkinliğin şekillenmesi için sürekli bir araya gelen ve etkinliğin oluşmasını sağlayan Düzenleme Kurulu ve Etkinlik Sekretaryası başta olmak üzere, tüm Meslektaşlarımıza, Konuşmacı Dostlarımıza ve Danışma Kuruluna katkıları ve verdikleri emek için teşekkür ederiz. Her İstanbul Buluşmalarında söylediğimiz gibi bu tartışmalar ve bundan önce gerçekleşen İstanbul Buluşmaları umarız, İstanbul un kentsel yaşamında ilerici fikirler üretmek ve bilgiyi yaşam ile sentezlemek için çıkılan yolda tarihe güncel olduğu kadar içerikli notlar düşülmesini sağlayacak ve İstanbul un sürekli değişen gündemini takip edenler için başvuru kaynakları olacaktır. İstanbul un çok sıcak gündemini tartışmaya açan TMMOB Şehir Plancıları

7 6 Odası İstanbul Şubesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, İstanbul Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlaması Bölümü ve Yıldız Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümünün ortak gayretleri ile ortaya çıkan bu kitabın da gelecekte yapılacak olan çalışmalara katkı sağlamasını ve yol gösterici olmasını bekliyoruz. Tayfun KAHRAMAN TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi Başkanı

8 7

9 8 İSTANBUL BULUŞMALARI Ekim 2011, istanbul Teknik Üniversitesi EREN KÜRKÇÜOĞLU- Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı Sayın Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Orhan Hacıhasanoğlu ve saygıdeğer misafirler; 5. İstanbul Buluşmaları etkinliğine hoş geldiniz. İstanbul Buluşmaları etkinliği; 2007 yılından itibaren her yıl belirli temalar çerçevesinde Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümlerinin, farklı konuları ele alan bir tartışma platformu oluşturma amacıyla ortaklaşa düzenledikleri bir organizasyondur.. Bu etkinlik çerçevesinde politikacılardan meslek uzmanlarına, merkezi yönetimden yerel yönetimlere, meslek odası temsilcilerinden sivil toplum örgütlerinin temsilcilerine, uluslararası, ulusal ve yerel düzeydeki geniş kesimlerin bir araya getirilmesi hedeflenmektedir. Bu yıl 5.si düzenlenmekte olan İstanbul Buluşmaları etkinliğinin teması, İstanbul: Siyaset ve Planlama olarak belirlenmiştir. İki gün sürecek etkinlik boyunca gerçekleşecek oturumlarda kent ve planlama-siyaset ilişkisi mekansal, toplumsal, ekonomik ve yönetimsel açıdan ele alınacaktır. Etkinliği başlatmak ve açılış konuşmasını yapmak üzere İTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölüm Başkanı Sayın Prof. Dr. Handan Türkoğlu nu kürsüye davet ediyoruz. Prof. Dr. HANDAN TÜRKOĞLU- Sayın Dekanımız, sayın katılımcılar; İstanbul Buluşmaları 2011 kapsamında gerçekleştireceğimiz İstanbul: Siyaset ve Planlama konulu iki gün sürecek olan etkinliğimize hoş geldiniz. İlk kez 2007 yılında İstanbul da Büyük Projeler ve daha sonraki yıllarda Belirsizlik Ortamında İstanbul un Planlama Gündemi, Kriz ve İstanbul, İstanbul Kültür Başkent 2010 başlıklarıyla düzenlenen İstanbul Buluşmaları etkinliğinin 5.si bu yıl İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi nin ev sahipliğinde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Yıldız Üniversitesi ve Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi işbirliğiyle gerçekleştirilecektir.

10 9 Etkinliğin amacı, İstanbul daki şehir planlama eğitimi veren üniversitelerimiz ve şehir plancıları tarafından İstanbul un güncel sorunlarının tartışılmaya açılmasıdır. Sağlıklı, doğal kentsel çevrelerin oluşturulması, sürdürülebilirliğin sağlanmasında fiziksel, sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal kriterlerin göz önüne alınması, kentler için doğal ve yapay eşiklerin belirlenmesi, kentsel büyüme ve değişim süreçlerinin tanımlanması, farklı boyutlarının ve etkilerinin araştırılmasıdır. Planlı bir gelişme için kentsel yayılmanın kontrolü amacıyla öngörülerde bulunabilmek, kentsel planlamanın en önemli faaliyet alanıdır. Planlama disiplini çerçevesinde kentlerin geleceğini ilgilendiren arazi kullanımı, ulaşım, yapılaşma ve hassas alanların korunmasıyla ilgili kararlar planlama hiyerarşisi içinde bütüncül bir bakış açısıyla mevcut durum analizlerine dayalı olarak verilir. Oysa son yıllarda ülkemizde karar vericiler ve planlama disipliniyle meslekler arasında tartışmalara neden olan kentleşme sorunlarına çözüm bulmak amacıyla üretilen hızlı projeler, evrensel planlama ilkeleri ve kentsel planlama disiplini açısından bakıldığında, planlama hiyerarşisi içinde yer bulamamaktadır. İstanbul un tarihi, coğrafi, kültürel, ekonomik ve mekansal karakteristikleri göz önüne alındığında, alt ölçekte verilecek kararların, üretilecek projelerin üst ölçekli plan ana ilkelerinde yer alan doğal ve tarihi çevrenin korunması, sürdürülebilir gelişmenin sağlanması ve büyümenin kontrolü, kentsel dayanıklılığın artırılması gibi kavramlarla ele alınması gereği vardır yılında yapılan 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı nda doğal hassasiyet gösteren alanların korunması ve kentin kuzeye gelişim eğiliminin kontrol altına alınması, kent merkezindeki ulaşım yükünün hafifletilmesi, kentsel yaşam kalitesinin artırılması ilke olarak benimsenmiştir. Ancak kentin geleceğini ilgilendiren kararların parça parça tasarlanmış projelerle (dermatit alanları) ve üst ölçekli planların temel yaklaşımlarının göz ardı edilerek verildiği izlenmektedir. İstanbul Buluşmaları nın bu yılki teması çerçevesinde, düzenlenen planlar ve büyük kentsel projeler ikilemi, planlama ve siyaset arasında kalan ulaşım, kent ve muhalefet başlıklı oturumlarla planlama ve siyaset ilişkisinin değerlendirildiği tartışmaların yapılması planlanmaktadır. Toplantının gerçekleşmesinde bizden desteğini esirgemeyen dekanımız Prof. Dr. Orhan Hacıhasanoğlu na, Düzenleme Kurulu üyelerine, bizi kırmayarak davetimizi kabul eden ve deneyimlerini bizlerle paylaşan değerli konuşmacılara

11 10 teşekkürlerimi, şükranlarımı sunuyor ve toplantının başarılı ve verimli geçmesini diliyorum. Teşekkür ederim. EREN KÜRKÇÜOĞLU- Sayın Bölüm Başkanımıza konuşması için teşekkür ediyor ve Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Şehir Plancıları Odası İstanbul Şube Başkanı Sayın Tayfun Kahraman ı konuşmasını yapmak üzere kürsüye davet ediyoruz. TAYFUN KAHRAMAN- Sayın Dekanım, değerli hocalarım, değerli meslektaşlarım, çok değerli öğrenci arkadaşlarımız; hepiniz hoş geldiniz. Öncelikle Sayın Prof. Dr. Handan Türkoğlu nun da aktardığı üzere, bu yıl İstanbul Buluşmaları nın 5.sini düzenliyoruz. Daha önce her yıl İstanbul da o yılın gündemini oluşturan ve İstanbul daki planlama gündemini belirleyen konulara ilişkin yaptığımız etkinliklerin bu yıl 5.sindeyiz. İlki Sayın Prof. Dr. Handan Türkoğlu nun bahsettiği gibi, o yıl İstanbul da neler tartışılıyordu, onlardan bahsettik. Bugün İstanbul da 2010 yılında en çok bahsettiğimiz gündemimiz, siyaset oldu. Elbette ki, 12 Haziran seçimlerinin tam öncesinde açıklanan seçim beyannamelerinden İstanbul daki tüm siyasi partilerin açıklamalarına baktığımızda hepsi kent ve özellikle İstanbul üzerine büyük vurgular içeriyordu. Değerli Düzenleme Kurulu nun da takdiri bu doğrultuda oldu ve 2011 yılının gündeminin İstanbul da planlama ve siyaseti tartışmak üzerinden şekilleneceğini öngördü. Hepiniz çok iyi biliyorsunuz çılgın projeler, İstanbul daki büyük altyapı projeleri, iki yeni şehir projesi ve benzeri pek çok proje telaffuz edildi. Bizler de etkinliğimizde, bu projelerin özellikle de planlama gündemimize ve kent planlamaya etkilerini tartışacak bir program hazırlamaya çalıştık. Tabii ki, burada üç üniversitenin Mimar Sinan, İstanbul Teknik ve Yıldız Teknik Üniversitelerinin desteklerini, değerli hocalarımızın katkılarını unutmamak gerekir. Bizler Şehir Plancıları Odası olarak bu üç bölümle bugün beşincisini düzenlediğimiz etkinliğe devam etmekten ve bunu gelenekselleştirmekten büyük bir gurur duyuyoruz. İnşallah bundan sonra da bu etkinlik gelenekselleşerek, İstanbul gündemine ilişkin tarihe not düştüğümüz etkinliklerimiz daha da zenginleşecektir. Tabii hep birlikte tartışmaları izleyeceğiz, hep birlikte tartışmalara yön vereceğiz. Fakat en önemlisinin, İstanbul a yön veren siyaseti ve planlamayı belirleyen bu tartışmalarda pek çok fikre ve çok farklı katılımcılara yer veren bir platform hazırladığımız için de bu ortamın sizlerin izlemesi anlamında da ilginç

12 11 sonuçları olacağı düşüncesindeyim. Umarım bu zengin tartışma ortamı, her düşünceye ve her fikre bir zemin hazırlayacak ve herkese kendini ifade etme şansını sunacaktır. Tekrar tüm katılımcılara ve tüm değerli konuşmacılara katkıları için teşekkür ediyorum. Özellikle Düzenleme Kurulu na ve bu etkinliğin gerçekleştirilmesine yardımcı olan tüm arkadaşlarımıza buradan tekrar teşekkür etmek istiyorum, hoş geldiniz. EREN KÜRKÇÜOĞLU- Sayın Kahraman a konuşması için teşekkür ediyor ve Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Şehir Plancıları Odası Genel Başkanı Sayın Necati Uyar ı konuşmasını yapmak üzere kürsüye davet ediyoruz. NECATİ UYAR- Sayın Dekanım, değerli hocalarım, değerli meslektaşlarım, İstanbul Şubemizin düzenlemiş olduğu İstanbul Buluşmaları na katıldığınız için hepinize Şehir Plancıları Odası Yönetim Kurulu adına teşekkür ediyor, hepinizi saygıyla selamlıyorum. 5.si gerçekleşen İstanbul Buluşmaları nın bu yılki konusu Siyaset ve Planlama. Tayfun Bey in de söylediği gibi bu yıl gerçekten planlamayla siyasetin iç içe geçtiği medyanın da etkisi ve desteğiyle belki bütün Türkiye de çılgın projelerin, siyasi kararların ya da siyasi birtakım elma şekerlerinin halka sunulduğu, belki bazı aldatmacaların siyaset eliyle doğrudan planlama kararıymış gibi halka sunulduğu bir yılı yaşadık. Gerçekten çok ciddi bir tartışmalı dönem geçtik. Gelecekte nasıl anılacaktır, bu projelerden hangileri gerçekleşecektir, gerçekleştiğinde nasıl sonuçları olacaktır, bu sağlıklı tartışmalar yapılamadan anılan projelerin gerçekleşmesi durumunda Türkiye kentleri nasıl bir şekil alacaktır bunu yaşayarak göreceğiz sanıyorum. Ancak siyaset ve planlama ilişkisi Türkiye de iki kurumsal yapının yıllardan bu yana var olan ilişkisi, yani kentsel mekana yönelik gerek mekansal, toplumsal, ekonomik, yönetsel birtakım kararları veren bir arada olması gereken ayrışamayacak iki kurumsal yapının, siyaset kurumunun ve planlama kurumunun yaşadığı çelişkiler son yıllarda giderek büyüyor. Bu çelişkinin önemli bir noktasında da Türkiye de Şehir Plancıları Odası duruyor ve gerçekten geçmiş yıllarda belki tartışma ortamlarında siyasetle planlama iç içe bir arada olabilirken, tartışabilirken ne yazık ki bu tartışmayı son yıllarda ancak yargı yoluyla yapmaya başlamış durumdayız. Planlama ve siyaset ilişkisine Türkiye gündeminde bakıldığında yargı üzerinden yürüyen yargı kararlarıyla, mahkemelerde verilmiş kararlarla,

13 12 bilirkişiler tarafından verilmiş kararlarla yürüyen bir süreç yaşıyoruz. Bunun yanı sıra son yıllarda planlamaya yönelik siyasetin müdahalesi her yargı kararından sonra bu yargı kararını devre dışı bırakmaya çalışan birtakım siyasi kararları da ardı ardına gözlemliyoruz. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği ne bağlı odalar içinde yargıda bugün için devam eden dava sayısı en çok olan oda, üye sayısı diğer odalarla kıyaslanamayacak kadar az olsa da Şehir Plancıları Odası dır. Ne yazık ki bugün geldiğimiz bu durum, mesleğimiz açısından dava konusu yapılan planların da şehir plancıları elinden çıkmış olması nedeniyle üzücü bir tabloyu karşımıza koyuyor. Şehir Plancıları Odası nın, farklı siyasi müdahaleler ya da yasal düzenlemelerle karşılaşmazsak önümüzdeki yıllarda en önemli gündemlerinden biri de, yargının yanı sıra başlamış olan disiplin süreçleri ve bu süreçlerin sonunda diplomasıyla bu işi yapan meslektaşlarımızın bir bölümünün de gerçekten bu planlama alanından uzaklaştırılmasıyla sonuçlanacak bir gidişin görülüyor olmasıdır. Ne yazık ki, şu anda içinde bulunduğumuz durum mesleğimiz açısından, şehir planlama mesleği açısından, ülkemiz kentleri açısından hiç iç açıcı bir tabloyu karşımıza koymamaktadır. Böyle bir durumda siyaset ve planlamanın İstanbul açısından tartışılacağı bu etkinlikte iki gün boyunca bazı konuların daha açık, daha net konuşulabileceği bir ortam yaratılmasını diliyorum. Siyasetle planlamanın tartışma ortamlarını ne yazık ki son yıllarda kendi içimizde de yaşayabiliyoruz meslek insanları olarak. Ne yazık ki geçmiş yıllardan farklı olarak siyasetçilerle doğrudan bu tartışmaları yapamaz hale geldik. Karşılıklı konuşmalarda umarım tüm katılımcılar buradaki iki günlük etkinliğe katılırlar ve bu tartışma ortamını bize sunarlar. Ancak ne yazık ki Türkiye nin her yerinde siyasetle planlamanın, bundan sonra da önümüzdeki birkaç yıl için en azından net ve belli olan gündemi; tartışmalar, yargıda süren hesaplaşmalar ve karşılıklı suçlamalarla sürecek gibi görünüyor ve böyle bir gündem içinde Şehir Plancıları Odası nda Yönetim Kurulu üyeliği yapmak, Oda nın genel başkanlığını yapmanın beni açıkçası üzdüğünü de belirtmek istiyorum. Hepinize bugün burada olduğunuz için, katıldığınız için teşekkür ediyorum, etkinliğe destek veren bütün bölümlerimize de ayrıca teşekkür etmek istiyorum, sağ olun, var olun. EREN KÜRKÇÜOĞLU- Sayın Uyar a konuşması için teşekkür ediyor ve İTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Orhan Hacıhasanoğlu nu konuşmasını yapmak üzere kürsüye davet ediyoruz.

14 13 Prof. Dr. ORHAN HACIHASANOĞLU- Saygıdeğer hocalarım, değerli başkanlar, öğretim üyeleri ve sevgili öğrencilerimiz; önce toplantıya katılmak isteyip, ancak yurtdışındaki görevleri nedeniyle burada bulunamayan rektörümüz Prof. Dr. Muhammed Şahin ve rektör yardımcımız Prof. Dr. Ahsen Özsoy un sevgi ve selamlarını ileterek başlayayım. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Taşkışla binasına hoş geldiniz. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesinin Şehir ve Bölge Planlaması Bölümü, Yıldız Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlaması Bölümü ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlaması Bölümleriyle Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi nin birlikte düzenledikleri İstanbul Buluşmaları 2011 e ev sahipliği yapmaktan büyük gurur ve onur duymaktadır. Bu yıl buluşmanın ana teması: İstanbul: Planlama ve Siyaset olarak belirlenmiş. Sevgili konuşmacılarımız, hem Bölüm Başkanımız, hem Oda Başkanımız konuyla ilgili 2011 de neden bu konunun seçildiğiyle ilgili açıklamalarda bulundular. Aslında sadece 2011 yılında değil, herhalde pek çok yerde planlama ve siyaset aslında kol kola gitmesi gerekirken, tabii ki çıkar çatışmalarının olması nedeniyle pek çok zaman da karşı karşıya gelmektedir. Aslına bakarsanız sadece planlama değil, biraz daha genişletirsek planlama ve tasarım, siyasetçilerin ideolojilerine bağlı veya popüler yaklaşımlarına bağlı olarak zaman zaman araç olarak kullanılmaktadırlar. Bunu çok rahatlıkla gene önceki konuşmacıların belirttiği gibi son dönemlerde daha yaygın olarak görmekteyiz. Ancak öte yandan tasarım ve planlama, siyasetten bağımsız olarak veya siyasetle kol kola toplumsal fayda, refah ve gelişme için vardır. Çünkü tasarımcı ve plancının en temel amacı, toplumun daha da öznel olarak belki kullanıcısının faydasına birtakım işleri gerçekleştirmektir. Bu noktada zaten karşı karşıya gelme durumu gündemde olabilir. Siyaset ve planlama, genellikle yapıları ve temel amaçları nedeniyle karşı karşıya geldiğinde -bu çarpışma veya karşı karşıya gelmenin demokratik ve katılımcı olması durumunda- ortak sonuçlara ulaşan yaratıcı fikirler geliştirilebilir. Burada önemli olan anahtar sözcük, herhalde demokratik ve katılımcı olmaktır. Konunun uzmanı olmadığım için bu konuyu çok uzatmayayım ve teşekkürlerle tamamlayayım. Bildiri sunarak, konuşmacı olarak, moderatörlük yaparak katılımda bulunan tüm katılımcılara, değerli

15 14 hocalarımıza, politikacılara, yerel yöneticilere, Oda ya, temsilcilerine ve toplantıyı düzenleyen İstanbul Teknik Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölüm Başkanları na ve değerli öğretim üyelerine, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi ne, Başkanına, Yöneticilerine ve üyelerine tüm katkıları için teşekkürlerimi sunarım. İTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanlığı öğretim üyeleri, öğrencileri, çalışanları adına tüm katılımcıları sevgi ve saygılarımla selamlıyorum, hoş geldiniz. EREN KÜRKÇÜOĞLU- Sayın Dekanımıza konuşması için çok teşekkür ediyoruz. İstanbul: Siyaset ve Planlama temalı etkinliğin ilk oturumuna geçmeden önce tema sunuşunu yapmak üzere Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi Sayın Prof. Dr. Ruşen Keleş i kürsüye davet ediyoruz. Duayen hocamız uzun yıllar şehircilik mesleğine yayınlarıyla değerli katkılar yapmıştır. Kendisine tema konuşmasını yapmayı kabul ederek, toplantımızı onurlandırdığı için teşekkürlerimizi sunarız. Prof. Dr. RUŞEN KELEŞ- Heyecanlandım, siz bitirmeden kürsüye koştum gördüğünüz gibi. Sayın Dekan, Şehir Plancıları Odası nın değerli Başkanı, değerli öğretim üyesi arkadaşlarım, sevgili öğrenciler ve konuklar; bu toplantıyı düzenleyenlerin burada bugün bu açılış konuşmasını bana ödev olarak vermelerinden dolayı çok mutluyum, kendilerine teşekkür ediyorum. Uzun yıllar İstanbul Teknik Üniversitesi ile yakın ilişkilerim oldu. O yıllarda gördüm ki, İstanbul da tasarım, planlama ve mimarlık konularında öğretim yapılan belli başlı üç kurum arasında sürekli bir kopukluk olmuştur. 5 yıldan beri bu kopukluğun böyle çok verimli bir işbirliğine dönüşmesini görmekten duyduğum mutluluğu bu vesileyle ifade etmek istiyorum ve arkadaşlarımızı bu başarılarından dolayı kutluyorum. Konuşmama başlamadan önce uzun yıllar kendileriyle çok yakından işbirliği yapmış olduğumuz rahmetli Prof. Kemal Ahmet Aru yu, Sayın Prof. Dr. Gündüz Özdeş i ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi öğretim üyelerinden rahmetli Sefa Erkün ü bu vesileyle saygıyla anmak istiyor, önlerinde saygıyla eğiliyorum. Planlama ve siyaset ilişkileri üzerinde duracağımız bu iki günlük toplantıda beni konuşmacı olarak çağırırken arkadaşlar Siyasal Bilgiler

16 15 Fakültesinde 50 yıldan uzun bir süre öğretim üyeliği yapmış olmamı düşünmüş olmalıdırlar. Planlama konularıyla da bir nebze meşgul olan bir kişi sayıyorlar galiba beni, o nedenle çağırmışlardır, tekrar teşekkür ediyorum. Öğrencilerimden bir kısmı toplantı salonunda, onlar yakından bilirler ki, ben insanların gözüne bakarak derslerimi yapmayı tercih ederim. Fakat burada pek çoğunuzun bilmediği bir sözcüğü kullanmak istiyorum, o da kıraat etmektir. Kıraat etmek elindeki bir metni okumaktır, kıraathane okunulan bir yer değil, tavla oynanan yerdir, o ayrı bir şeydir. Fakat ben kıraat etmekle, elimdeki metni okumakla bana ayrılan zamana sadık kalmak, onu aşmamak gibi bir amaç güttüğümü belirteyim. Planlama ve siyaset ilişkileri üzerine olacak olan konuşmamı dört bölüme ayırdım. Kavramlar hakkında kısa birkaç söz söylemek istiyorum. Sonra planlama ve siyaset, siyasetçi-planlama ve siyaset ilişkileri üzerine konuşacağım. Üçüncü bölümde Türkiye ve İstanbul için birkaç söz söylemek istiyorum. Sonra da birkaç cümleyle toplantıda bana ayrılan konuşmayı sonuçlandırmaya çalışacağım. Varmak istediğimiz hedeflerle elimizdeki kaynaklar arasında denge kurmak, o hedeflere bizi yaklaştıracak olan araçlar içinden tercihler yapmak anlamına gelen planlamanın bir rasyonel davranış biçimi olduğunu biliyoruz. Ülkemiz ve sizin meslek topluluğunuz planlama kavramına hiç de yabancı değildir. Toplumumuz yerel düzeyde imar faaliyetlerinin planlanmasına 1930 lu yıllardan bu yana, bölge ve ülke çapındaki planlama girişimlerineyse 1960 lı yıllardan beri yakından tanık olmuştur. Öte yandan siyaset geniş anlamda erk, iktidar savaşımı, mücadelesi anlamına geliyor. Bazen siyaseti partizanlık olarak değerlendirenler de vardır. Dar anlamdaysa politika veya siyaset belli sektörlerde hayata geçirilmesi istenen ilkeler bütününü anlatmak amacıyla kullanılıyor. Bu anlamda siyasete policy diyenler de vardır. Tıpkı eğitim politikası, sağlık politikası, para politikası, dış politika denildiğinde siyaset nasıl bu ikinci anlamında kullanılıyorsa, öyle anlaşılmaktadır. İster dar anlamda olsun, ister geniş anlamda olsun siyasal yaşamın temel kurumları dediğimiz zaman aklımıza belli başlı üç kurum geliyor. Bunlar; yasama, yürütme ve yargıdır. Her üç erk de kentleşme sürecini etkileyen, kentleri biçimlendiren kararların alınmasında ve uygulanmasında çok belirleyici bir rol oynarlar. Her ne kadar sık sık erkler ayrılığından söz ediliyorsa da, erkler ayrılığı diye bilinen ilkeye göre sözünü etmiş olduğum

17 16 yasama, yürütme ve yargıdan herhangi birinin ötekilerin görev alanına giren konularda yetki sahibi olmamaları gerekiyorsa da, uygulamada bu kurala gereği gibi uyulmadığını gösteren sayısız örnekler vardır. Kentleşme, imar ve planlama bu iç içeliğin çok sık ve en iyi biçimde gözlemlenebileceği konuların başında gelmektedir. Planlama, genel yasal çerçevesini Anayasanın ve yasaların, yani yasama organının çizdiği, fiilen uygulanmasındaysa yürütme organının görevli olduğu bir kamusal etkinlik türüdür. Dolayısıyla imar ve planlama ile siyasetin iç içeliği konular niteliğinden kaynaklanmaktadır. Bu çok açık bir gerçektir. Burada bir yatay birliktelik söz konusudur Bu yatay birlikteliğe yürütmenin her türlü eylem ve işlemini hukuki açıdan denetim yapmakla görevli olan yargıyı da katabiliriz. Öte yandan bir başka birliktelik daha söz konusudur. Kentleşme, imar ve planlama konularında kimi ülkelerde ve Türkiye de merkezi yönetimle yerel yönetimler arasında da görünüşte bir dikey birliktelik söz konusudur. Görünüşte diyorum, çünkü ülkemizde planlama yetkileri açısından uzunca bir süreden beri, ama özellikle son yıllarda, birliktelikten çok bir merkezileşme olgusuyla karşı karşıya olduğumuz dikkat çekiyor. Bu duruma sadece 3194 sayılı İmar Yasası nın 9. maddesi değil, bir dizi başka yasal düzenlemeler de olanak vermektedir. GAP İdaresi Başkanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu, Özelleştirme Yönetimi, Devlet Demiryolları, TOKİ, Çevre ve Şehircilik, Turizm ve Kültür, Orman ve Su Bakanlıkları bu merkezileşme eğilimine verilebilecek örneklerden sadece birkaçıdır. 3 ay kadar önce 645 sayılı Yasa gücünde bir kararnameyle kurulmuş olan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın görevleri gözden geçirilirse, planlamada merkezileşme eğiliminin devam etmekte olduğunu açıkça görebiliriz. Kararnamenin birkaç maddesinde yeni kurulan Bakanlığa, sayıları çoğaltılan işlev alanlarında her tür ve ölçekteki nazım ve uygulama imar planlarıyla parselasyon planlarının yapılması yetkisinin verildiği görülmektedir. Kuşku yok ki, sağlıklı ve düzenli bir kentleşmenin gerçekleştirilmesinde Merkezi Yönetim Kuruluşlarının bu sürece karışmasının hizmetin niteliği ve etkinliği, kalitesi yönünden sağlayabileceği yararlar olabilir. Ancak bu konuda ölçünün kaçırılması kamu yönetiminin gereksinmesi olan eşgüdüm ve denetim ilkelerinin kağıt üzerinde kalmasına yol açar. Öte yandan merkezi kuruluşlara tanınan planlama yetkilerinin çoğu kez kentlerin yürürlükteki nazım planlarıyla bütünleşmeyen büyük çaplı yatırım projelerini gerçekleştirme amacında olmaları düzenli kentleşmenin bu koşullar altında hayal bile edilemeyeceğini gösterir.

18 17 Ülkemizdeki durum bunun da ötesinde bir başka açıdan daha sakıncalar taşıyor. O da Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı na taraf olmuş olan Türkiye nin attığı merkezileşme adımlarıyla ve üstelik siyasal sorumluluk taşıyan kişilerin yerelleşme doğrultusundaki sürekli söylemlerine karşı uluslararası bir sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülüğün gereğini görmezden geliyor olmalarıdır. Bütün ısrarlı demokratikleşme söylemlerine karşın son yapılan yasal düzenlemelerde meslek odalarının yetkilerinin tırpanlanmış olması ve Koruma Kurulları nın göreceli özerkliğinin bile sınırlandırılması, planlama ve siyaset arasındaki ilişkiler açısından tabiri caizse hiç de seviyeli bir birliktelikten söz edilemeyeceğini göstermektedir. Şimdi izin verirseniz planlama, plancı ve siyaset ilişkileri üzerine birkaç düşüncemi dikkatlerinize sunayım. Rahmetli Kemal Ahmet Arû Hocamız ve sevgili dostum Mehmet Çubuk 1990 lı yılların başında Dünya Şehircilik Günü nde İzmir de yapılan bir toplantıya, bugün olduğu gibi beni bir açılış konuşması yapmaya davet ettiler. Onların isteği üzerine Siyaset Dışı Planlamadan Plansız Siyasete başlıklı bir konuşma yaptığımı anımsıyorum. O toplantıda yaptığım gözlemlerden bugün de buradaki konuşmamda yararlanmak istiyorum izninizle. Savunduğum görüş özetle şuydu: Ülkemizde belli bir dönem boyunca planlamanın ve plancının siyasetin dışında tutulması amaçlanmıştır. Ne yazık ki, çok zaman geçmeden bunun hem olanaksız, hem de yararsız olduğu görüldü. Çünkü planlama süreciyle, planlamayla ve plancıyla siyasal kurumlar ve kişiler arasında sağlıklı bir etkileşimin sağlanması planlı çalışmaların başarısı için şarttır. Ülkemizde bu gerçek geç de olsa bir ölçüde kavranmıştır. Siyasetin partizanlık ve siyasetçinin buyruğuna girmek olarak algılanmadığı koşullar altında bu etkileşimden yararlı sonuçlar da doğabilir. Çünkü belediyeciliği ve plancılığı salt birer teknik bilim dalı olarak öğrenmek ve uygulamaya çalışmak sorunları çözmeye yetmiyor. Bu konular kurumsallaşmış uzmanlık gerektiren konular olarak ele alınıp, tümüyle teknokratlara bırakıldığı zaman başarılı bir belediyecilik ya da plancılık yapılmış olunmuyor. Siyaset adamına, siyasal partilere ve siyasi sürece karşı da büyük bir güven duymayan plancı teknokrat kendi kafasında kurduğu alemin birden bire çöküverdiğini görerek, genellikle düş kırıklığına uğrayabiliyor. Ülkemizde hem merkezi plancıların, hem de yerel yönetimlerde görevli teknokrat belediyecilerin çoğu kez birbirleriyle rahatça anlaşabilen, anlaşabildikleri halde dileklerini, özlemlerini, önerilerini bir türlü

19 18 gerçekleştiremediklerine ve yalnız kaldıklarına sık sık tanık olmuşuzdur. Çünkü kullandıkları dili yalnız kendileri anlamış çoğu kez, onu halkın ve siyasetçinin anlayacağı biçime sokmak zahmetine hiçbir zaman katlanmamışlardır. Bir İngiliz bilim insanı bu siyaset dışı olmaya çalışan plancıları kendi aralarında rahatça anlaşabilen ama uçmaya güçleri yetmeyen sevimli penguen sürülerine benzetmektedir. Başarısızlığın kuşkusuz başka ve daha yapısal nitelikte olan nedenleri de vardır. Genel yarar, kamu yararı, toplum yararı ve ussallık gibi ilkeleri bir yana iten özel çıkar kümeleri kentin gelişme sürecinde her zaman kendi öznel isteklerini egemen kılmak için merkezi ve yerel yönetimler ve seçilmiş teknik kurullar üzerinde baskı yapmaktan geri kalmaz, teknokrat plancıları etkisiz duruma düşürürler. Onlar için rasyonellik kendi kazançlarının artması, rant açlıklarının giderilmesidir. Toplum yararı, kamu yararı ancak kendi çıkarlarıyla örtüştüğü oranda önem taşır. Geleceğin kuşakları için bir kaygı taşımazlar, planlar ve programlar kendi çıkarları için her şeyi her çareye başvurarak yozlaştırmak onların gündemindedir. Amaçlarını planlama sürecine katılarak değil, siyasal baskı ve nüfuz araçlarını kullanarak gerçekleştirirler. Teknokrat plancının iyi niyeti, kendi rasyonellik ve kamu yararı anlayışını bu karşı güçlere üstün kılmaya genellikle yetmez. Bunun tam karşıtı olan bir uygulama teknokrat plancıyı siyaset adamının seçilmiş kişilerin ve seçilmiş kurulların buyruğu altına sokmaktır. Plancının patronu gücünü halktan alan ve günün birinde halka hesap vermek durumunda olan politikacı olunca, halk, seçmen birden önem kazanır. Liberal demokrasilerde özel sektör kuruluşları da, sivil örgütler de halkın parçasıdırlar, onları halktan koparmaya olanak yoktur. Bu çerçevede siyasal güçler dengesi içinde teknokrat plancı, siyasal kadrolarca kendisine verilen görevi sessizce yerine getirmekle yetinen öteki bürokratlardan hiç de farkı olmayan bir kişidir artık. Bilgisini, teknik yeteneklerini ve kişiliğini görev alanına yansıtabilmesi, patronunun çizeceği sınırlara ve ona tanıyacağı özgürlüğe bağlıdır. Kentin bugünkü ve gelecekteki sorunlarının çözümünde kentliye kaynak, rant ve hizmet dağıtımında teknokratın fazla sözü yoktur artık. Buyruğu altında olduğu siyasetçinin ve siyasal kadroların isteklerine gerekçe hazırlamak, bu gerekçeleri sözde bilimsel kılıflara sokmak, bu modeldeki plancının başlıca görevidir. Çoğu zaman partizanlığı rasyonelleştirmek işini görev bilen bu tip plancıların kişiliklerini de geniş ölçüde yitirmek zorunda oldukları hiç kuşku götürmez.

20 19 Şimdi planlamayı etkili bir uğraş durumuna getirmek ve plancıyı kendi kurduğu düş aleminden çıkarıp ayaklarının yere basmasını sağlamak, planlamayla siyaset arasında sıkı bir bağ kurulmasını, planlamayla siyaset arasında bu bağın uygulamada da gerçekleşmesini zorunlu kılmaktadır. Ne yapılabilir? İlk adım, plancının politikacıya biraz daha fazla benzemeye çalışmasıdır. Bununla kastettiğim şey teknokrat plancının mesleki kişiliğini yitirecek ölçüde politikacının hizmetine girmesi, partizanlığa araç olması değildir. Amaç; siyaset olgusunu, siyasal güçler dengesini, halkın bileşimini ve kentlinin hak ve özgürlüklerini yakından tanıyacak duruma gelmesi, patronunun siyasi ideolojisiyle karar ve davranışları arasında tutarsızlıklar görürse onu uyarması, belediyeyi yöneten siyasal partinin ideolojik dileklerini devletin temel niteliklerinden ödün vermeye yanaşmaksızın kent yönetimine yansıtmanın yollarını bulabilmesidir. Plancının siyasallaşması gereğinin dayandığı temel neden yapacağı her önerinin kabul edilme ve uygulama şansının geniş ölçüde siyasal güçlere ve siyasal süreçlere bağlı olmasıdır. Planlamayı bir bilim ve teknik uğraş olarak görmeyi ihmal etmeksizin karar organlarına gerekçeli, ciddi ve inandırıcı görüşler sunmak onun görevidir. Her şeyi en iyi biçimde kendisinin bildiği, siyasetçinin kural olarak bilgisiz, anlayışsız, halkı düşünmeyen bir kimse olduğu görüşünde direnen plancılar yalnız kalmaya mahkûmdurlar. İkinci adım, politikacıların kendilerine çeki-düzen vermeleridir. Bu birinciden daha az önemli bir nokta değildir. Belediyecilikteki en yeni gelişmeleri izlemeleri, çalıştırdıkları plancılarla iletişim kurabilecek ölçüde teknik konulara yaklaşmalarını planı ve planlı çalışmayı kendi hareket özgürlüklerini ve siyasal davranışlarını kısıtlayıcı bir faktör olarak görme alışkanlığından uzaklaşmalarını gerektirir bu adım. Politikacı plancıyı, kendisine oy kaybettirecek değil fakat oy kazandıracak bir yardımcı olarak gördüğünde onunla işbirliği yapmaktan çekinmeyecektir. Kuşkusuz oy kazanma arzusu siyasetçiyle plancının işbirliğini her ne pahasına olursa olsun haklı çıkarmaz, oy artışına toplumsal adaletten, ekonomik rasyonellikten, genel yarardan, kentin doğal, tarihsel ve kültürel değerlerinden özveride bulunmaksızın elde edilmesi gereğini politikacılar ve plancılar sınırlayıcı bir etken olarak her zaman hatırlarında tutmak zorundadırlar. Son bir noktaya daha bu bağlamda değinmek isterim. O da halkı, kentin yönetimine ve bu arada planlama sürecine olabildiği ölçüde çok

21 20 katılmaya çağırmaktır ve bunu gerçekleştirmektir. Halkın kent planlama sürecine artan oranda katılması yalnız siyasetçinin, belediyenin, seçilmiş organların ve plancının görevlerini kolaylaştırmakla kalmaz; kentlinin birinci el bilgilerinin görüşlerinin, değerlerinin, özlemlerinin yönetime yansıyarak planlı çalışmalarının kalitesinin yükselmesini de sağlar. Avrupa Konseyi yetkili organlarının 2009 yılında Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı nın katılıma ilişkin kurallarını bir ek protokolle güçlendirilmiş olması çok önemli bir gelişmedir bu bakımdan. Yine Avrupa Konseyi nin 1992 tarihinde kabul ettiği ve 2008 de Yeni Bir Kentsel Manifesto adıyla yenilediği, güncelleştirdiği Kentli Hakları Şartı adını taşıyan bir uluslararası sözleşmenin katılım konusuna ilişkin kuralları belediyeciler ve plancılar tarafından çok yakından ve ilgiyle izlenilmesi, öğrenilmesi gereken değerdedir. Bizim 5393 sayılı Belediye Yasamızın 2005 yılında getirdiği Kent Konseyi adını taşıyan katılım ihtiyacını karşılamak amacıyla oluşturulan kurulların, Kent Konseyleri nin, belediyelerde ne ölçüde çalıştıklarını, yararlı olduklarını belediyeci arkadaşlarımızdan duymak, bu konularda araştırmalar yapmak aradan geçen 5-6 yıl içerisinde son derece önemlidir diye düşünüyorum da başta bahsettiğim Kemal Ahmet Arû hocamızla Mehmet Çubuk un benden istedikleri Siyaset Dışı Planlamadan Planlamasız Siyasete başlığını taşıyan konuşmada şimdiye kadar söylediklerime ek olarak şu nokta üzerinde de durmuşum: Açıkça görüyoruz ki, devletimiz 1980 li yıllardan itibaren planlamayı göstermelik bir fonksiyon olarak algılamaya başladı lerden itibaren bunun altını çiziyorum. Artık devlet planlamayı, salt bir biçimsel yaklaşımla gündemde bulundurmaktadır. Bu gelişmede hiç kuşku yok ki, dünyanın bir küreselleşme olgusuyla karşı karşıya olduğu gerçeğinin büyük payı var. Yeni bir liberalizm çağını simgeleyen bu değişiklik, kapitalizmi bütün dünyada egemen kılmanın ötesinde insanların tavırlarında ve davranışlarında, toplumların temel değer sistemlerinde bencilliği ve kısa yoldan varlıklı duruma gelmesi hareket noktası olarak alan bir dünya görüşünü temsil etmektedir. Dünya Bankası nın 1990 lı yıllarda her türlü planlamaya karşı bir tavır alması ve gelişmekte olan ülkelere bu yolda telkinlerde bulunması sonucunda ülkemiz de dahil olmak üzere plancılığa neredeyse tarihe mal olmuş bir yöntem gözüyle bakılmaya başlandı. Artık geçmiş yüzyıllar içinde Adam Smith in sözünü ettiği gizli el gizli olmaktan çıkmış, uluslararası finans kuruluşlarının resmi bir önerisi durumuna gelmiştir. Dünya Bankası nın resmi

22 21 yayınlarında Planı Bırak, Piyasaya Bak kuralı açıkça yer alıyor. Ülkemizde de merkezi yönetim, geçen aylar içinde yapılan yeni düzenlemeler sonucunda Devlet Planlama Teşkilatı nı kaldırmış ve Devlet Planlama Teşkilatı nın görevlerini sıradan bir bakanlığa devretmiştir. İzin verirseniz bu genel kuramsal diyebileceğimiz girişten sonra Türkiye ve İstanbul üzerine birkaç noktaya değinip, sözlerimi tamamlamaya çalışayım. Planlama ve siyaset ilişkileri konusunda Türkiye için söylenecek olan her söz, yapılacak olan her değerlendirme İstanbul için fazlasıyla doğru ve geçerlidir. Bu nedenle İstanbul un planlama sorunlarını siyaset ve planlama ilişkileri bağlamında çözümlemeyi, bu iki günlük toplantıda konuşma yapacak olan çok değerli bilim insanlarının ve uygulayıcıların konuşmalarına bırakarak, ben Türkiye yle ilgili birtakım gözlemler yapmakla yetineyim. Siyasal iktidarlar, yeni liberal dönemin benimsetmeye çalıştığı kurallara ülkemizde genellikle karşı çıkmamakta, yeni düzenin gereklerine uyum sağlamaya çalışmaktadırlar. Birinci gözlem budur. Özellikle ulusal ve bölgesel planlar konusunda bu tavır çok açıktır. Kentsel planlamaya karşı açıkça tavır alındığı görülmemekle birlikte merkezi yönetimin ve sermayeyi temsil eden güçlerin türlü müdahaleleri sonucunda yerel planlar da uygulanamaz duruma gelmektedirler. Salt İstanbul da birkaç yıl içinde Belediye Meclisi ne getirilen plan değişikliği önerilerinin sayısı birkaç yüzü geçmektedir. Bu durumda genel planda devletçe benimsenen siyasal ideolojik tavırların işveren örgütlerinin, kimi sivil örgütlerin ve hatta üniversite öğretim üyelerinin davaya bağlılıklarının da büyük payı vardır. İstanbul un pazarlanmasından söz edilmesi, Anadolu kentlerindeki ticari ve sınai hareketlenmenin büyük bir kalkınma hamlesinin uçuşun göstergeleri olduğunun savunulabilmesi kadar ileri gidilmesi bu anlayışın açık bir sonucudur. İkinci nokta şudur: Planlar ve plan değişiklikleri esas olarak toprakta rant yaratmayı ve belli çevrelere özellikle öncelikle aktarmayı amaçlıyorsa, planlamanın siyasetin dışında olduğunu söylemeye olanak kalır mı? Açılış konuşmalarında bu buluşmalardan bir tanesinin konusunun Belirsizlik Ortamında İstanbul olduğu söylenmiştir. Bence bu başlık doğru değildir. İstanbul da her şey çok belirlidir ve önceden belirlenmiş durumdadır, söylediğim koşullar içerisinde. Rant yaratmayı ve paylaştırmayı özendirici politik kararlarla İstanbul da geleneksel olarak kuzey doğrultusunda gelişmeye olanak tanımayan planlarda büyük gedikler açılmıştır. Bunlardan

23 22 su havzaları başta olmak üzere tüm ekolojik değerler payına düşeni almıştır. Ülke çapında ekolojik kaygıların planlamaya gereğince yansıtılmakta olduğunu söylemeye olanak yoktur. Jean François Pérouse isminde Galatasaray Üniversitesi nde bir bilim insanının İstanbul üzerine yaptığı kimi gözlemlere göre İstanbul un kentleşmesi siyasi arenada yaşanan gidişatın bir sonucudur. Belediye himayesinde kurulan tek vücut hayali doğrultusundaki organik şehir modelinin ötesinde kamu düzenlemesi ve müdahalesi çok sınırlı ölçülerde kalmaktadır. Sınıf gerçeği dikkate alınmamaktadır vesaire diye gidiyor. Toprak koruma ve arazi kullanımı adını taşıyan 5403 sayılı bir Kanunumuz var. Esas olarak tarım topraklarının korunması amacıyla çıkarılmış bir yasadır bu, fakat bu yasa tarım topraklarının yasadışı işgaller sonucunda açılan kullanımlara ayrılmasına olanak tanıyor. Bunun anlamı şudur: Yasaya aykırı davrananlar birtakım olup-bittiler oluşturmuşlarsa tarım toprakları üzerinde, bunlar için yasa bir tür imar affı getirmektedir. Bu yasada en son 2 yıl önce yapılan bir değişiklikle Bursa Ovası yeşilliğini tümden kaybetmek tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Çünkü bu değişiklik, sadece bu değişiklik özel yasa bu konularda çıkarılmaması gerektiği halde Kargil isimli bir firmaya orada tarım topraklarını işgal etmek şansını tanımıştır. Üçüncü nokta: Gerçekte küreselleşme; kent, kültür, doğa, tarih, çevre değerlerine duyulan saygıda da büyük bir erozyona yol açmaktadır. Plan karşıtlığının dışında değer sistemlerindeki genel yozlaşmadan bütün bu değerler derece derece zarar görmektedir. Anayasamızın öngördüğü ve uluslararası sözleşmelerde de güvence altına alınmış olan çevre hakkı fiilen kullanılamaz duruma gelmiştir. Medyanın kullandığı reklamlar arasında kısa yoldan zengin olmayı özendiren sayısız sloganlar var. Ben radyoyu açtığım zaman bazılarına rastlıyorum, iki tanesini size okuyayım: Factoring, paralar tring. Bir başkası şöyle: Alın, verin, bize kulak verin, ekonomiye can verin, Bunlardan birkaçı. Dördüncü nokta: Özellikle taşınmaz mal piyasasının hareketliliğinin arttırılması ülkemizde resmi politika olarak adeta benimsenmiştir. Günümüzde sonradan önemli bir Bakanlıkta bakan olarak görev yapmaya başlayan bir kişi bir dergiye birkaç yıl önce yazmış olduğu yazıda bakınız ne diyor; Ülkemizde devlet en büyük toprak ağasıdır, ağalık toplumsal, ekonomik, sosyal -burada bir yanlış yapmış, toplumsalla sosyal aynı

24 23 şeylerdir, tekrar etmiş onu, benim yanlışım değildir bu- ve siyasal gelişmelerin önünde ciddi bir engeldir. Devlet özellikle büyük şehirlerin civarında bulunan arazilerine sahip çıkmamakla ülkemizdeki çarpık kentleşmenin ve hazine arazilerinin yağmalanması sonucu yüksek arazi rantlarının doğmasının temel sorumlusudur. Bu durum yurttaşlarımızı çarpık rant ekonomisi düzeninde suçlu konumuna düşürmektedir. O halde devlet bütün taşınmazlarını, elindeki arazileri ekonomiye kazandırmak için satmalıdır. Benzer görüşler başka bir Bakanlar Kurulu üyesince de dile getirildi bütçe sunuş konuşmasında o günkü Çevre ve Orman Bakanı sanki Bakanlığının görevi ormanların korunması değil de, elden çıkarılmasıymış gibi Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu na şu görüşleri yansıtıyor: Ormancılık politikamızın hedefi -dikkat buyurun- ormanların imarı ve ıslahıdır. Islahını anlamak mümkündür, ama imarını anlamak mümkün değildir. Tekrar ediyor: Ormancılık politikamızın hedefi devlet ormancılığından millet ormancılığına geçmektir. Bu çok açık ifadedir. Bu düşünceler nedeniyledir ki değerli dinleyiciler, bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak yitirmiş olan ormanların 2B diye bilinen yasal kural çerçevesinde kullanıcılarına satılması sürekli olarak gündemdedir. Son seçimler öncesinde 2B yarışmasına ana muhalefet partisi sözcülerinin de sahip çıkmış olmaları işin vahametinin bir başka ölçüsü olarak değerlendirilebilir. Turizmin özendirilmesine ilişkin 2634 sayılı Yasada, hazineye ait taşınmaz mallarla ormanların kültür ve turizm amaçlarına ayrılmasına ilişkin düzenleme Danıştay ın başvurusu üzerine Anayasa Mahkemesince iptal edilmişse de, yasama organı yargıyla adeta didişircesine sürekli olarak yapılaşmaya yol açan yetkileri genişletmeyi sürdürmüştür. Buna Şehir Plancıları Odası Başkanı arkadaşımızın açılış konuşmasında da kısaca değinildi. Oysa Danıştay ın yorumunda şöyle deniliyor: Her ne kadar orman arazilerinin turizm yatırımlarına tahsis edilmesinde, ayrılmasında kamu yararı olduğu düşünülebilirse de, ormanların orman olarak korunmasındaki kamu yararı üstün nitelikli bir kamu yararıdır. Ormanlık alanlarla hazine arazilerinin siyasal iktidarların takdirine bağlı olarak turizm ve benzeri amaçlarla yapılaşmaya açılması doğal kaynakların sürdürülebilirliği konusunda devletin uluslararası planda vermiş olduğu sözlerle de bağdaşmamaktadır.

25 24 Taşınmaz malı ve özellikle toprağı hızla el değiştirmesi gereken bir meta sayan ve öyle olduğu için ancak ekonomiye kazanç sağlayabileceği anlayışı taşınmaz malı bir ulusal servet ve doğal kaynak olarak değil, rant aracı olarak görmenin bir sonucudur. Rant emek ürünü olmayan kazanılmamış bir gelir anlamına gelir ekonomide. Ankara da tarihsel Kızılay Binası nın yıkılması kararından sonra yeni yapılacak yapının şantiyesine bir tabela astılar, tabelanın üzerindeki büyük harflerle şu dikkati çekiyordu: Kızılay Rant Tesisleri. Kent bilimde rant ve rantçılık övünülebilecek değil, utanılacak, sıkılma duygusu yaratan sözcükler olarak bilinir. Bu durumun günümüzde tersine döndüğünü gösteren o kadar çok örnek var ki, yalnız Ankara da, İstanbul da değil, her yerde maalesef. Böylece kentsel toprak kullanım değeri için değil, fakat değişim değeri nedeniyle aranan ve sürekli olarak el değiştirmesi öngörülen bir araç durumuna indirgenmektedir. Ünlü kent bilimci David Harvey in deyişiyle, insan onuruna ve doğal değerlere saygılı kentler yaratmak, insanlara kent hakkı sağlamak yerine kapitalist düzenin kendi varlığını sürdürebilmesi ve ayakları üzerinde durabilmesi için toprak bir araç durumuna gelmiş olmaktadır. Son olarak izninizle TOKİ den bahsetmek isterim. TOKİ felsefesine ve uygulamalarına kısaca bakmak, günümüzün kentleşme imar ve planlama anlayışları açısından son derece de öğretici dersler içerir. Çünkü planlamayla siyaset ilişkileri konusunda bunların öğretici, bundan sonra atılacak adımlar için ders alınması gereken yönleri vardır. Gerçekte henüz yasalaşmış olmayan Kentsel Dönüşüm Yasası nın yasal dayanağını oluşturan birtakım parçacıl düzenlemeler bugüne kadar yapıldı. Sayın Belediye Başkanımıza da, Büyükşehir Belediye Başkanımız sevgili kardeşim Yılmaz Büyükerşen e hoş geldin diyorum. Henüz Kentsel Dönüşüm Yasası yasalaşmış değildir, kadük olmuştur. Fakat onun felsefesini yansıtan birtakım düzenlemeler başka yasalara girmiştir. Bu yasalardan bir tanesi 2005 yılında Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılmasına ilişkin 5366 sayılı Yasadır. İkincisi, Kuzey Ankara girişiyle ilgili bir yasadır. Bu da 2004 yılında çıkmıştır. Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Yasası ve nihayet 5393 sayılı Belediye Yasamızın bir maddesinde belediyelere kentsel dönüşüm girişimlerinde bulunmak için yetki veren kuraldır. Dolayısıyla kentsel dönüşümle ilgili yasa çıktığı takdirde aynı felsefe uygulamaya yansıtılmış olacaktır. Tasarıdaki esaslar da zaten bunun böyle olduğunu göstermektedir.

26 25 Buna göre kentsel dönüşüm projelerinin dayandığı temel düşünce gecekondu alanlarında kamunun harcamalarıyla oluşturulmuş olan artı değerin, rantın paylaştırılmasıdır. Tamamen bu esasa dayanmaktadır. Bu yöntem 1990 lı yıllarda Ankara Büyükşehir Belediyesince Portakal Çiçeği ve Dikmen Vadisi projelerinde uygulanan yöntemden farklı değildir. İkinci olarak; devlet içinde devlet olma yolunda hızlı adımlarla ilerleyen TOKİ, uygulamalarını proje temeline göre gerçekleştirmekte, kent planlarının bütünlüğünü bozmaktadır. Konut edindirmede önceliğin dar gelirli ve yoksul sınıflara verilmesi gerekirken TOKİ nin yaptığı hasılat paylaşımı adıyla varlıklı sınıflar için de harcama yapabilmektedir. Hatta daha da ileri giderek sınır karakolları, okullar, hastaneler ve yabancılar için konut yapmayı tasarlayabilmektedir. Bütün bunlar eldeki kaynağın almaşık maliyetinin, alternatif maliyetinin iktisatçıların terimleriyle TOKİ için çok yüksek düzeylere vardığını gösteren örneklerdir. Bunlar önemsiz hizmetler değildir. Fakat bunlar başkalarının yapması gereken TOKİ nin kuruluş amacına ters düşen kamu hizmetleri türleridir. Öte yanda burada konuşmacı olan iki değerli arkadaşımızın da sizlere anlatacağı gibi Sulukule ve benzeri yerlerde olduğu gibi yoksullar yerinden edilmekte, kent hakkı, hatta temel insan haklarına aykırı davranışlar gösterilebilmektedir. Planlama ilkelerinden sapmanın ulusal düzeyde benimsenmiş siyasal tavırlarla çok yakından ilişkisi olduğu düşüncesindeyim. TOKİ projelerinin genellikle gereksiz ölçüde yüksek yapılardan oluşan ve çevreye uyum koşullarından yoksun topluluklar olduğu açıkça dikkat çekmektedir. Ekonomik ve toplumsal yaşamla bütünleşmiş olmayan konut topluluklarının gerçek anlamda bir dönüşümü ne ölçüde gerçekleştirebildikleri akla gelen sorular arasındadır. Az önce de değindiğim gibi ayrıca TOKİ ye yasalarla tanınmış olan yetkiler, planlama yetkileri yerel yönetimlerin özerkliği açısından o kadar büyük sorunlar yaratıyor ki, Türkiye uluslararası arenada vermiş olduğu sözlerin gereğini nereden neden yerine getiremediğini açıklamakta zorluk çekecektir. Bu durumda son söz olarak şunu söyleyeyim TOKİ çalışmalarıyla ilgili olarak: Kentsel dönüşüm anlayışımızı süratle dönüştürmek zorundayız. Bitirirken ne diyebilirim? Planlama ve siyaset arasındaki dengenin planlama aleyhine giderek bozulmakta olduğu, plan düşüncesine saygının sarsıldığı bir dönemde yaşıyoruz. Bu gidişten İstanbul da payına düşeni