OVAL KÖK KANALLI DİŞLERDE FARKLI MEKANİK İŞLEMLER VE POST SİSTEMLERİ KULLANIMININ KÖK KANAL DENTİNİNE BAĞLANMA ÜZERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DİŞ HASTALIKLARI VE TEDAVİSİ ANABİLİM DALI OVAL KÖK KANALLI DİŞLERDE FARKLI MEKANİK İŞLEMLER VE POST SİSTEMLERİ KULLANIMININ KÖK KANAL DENTİNİNE BAĞLANMA ÜZERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ DOKTORA TEZİ Özer YAVAŞ Tez Danışmanı Prof. Dr. Tayfun ALAÇAM ANKARA HAZİRAN 2013

2 ii

3 İÇİNDEKİLER Kabul ve Onay i İçindekiler ii Şekiller iv Semboller, Kısaltmalar vii 1. GİRİŞ 1 2. GENEL BİLGİLER Kök Kanallarının Enine Kesiti Oval Kök Kanallarının Şekillendirilmesi SAF(Self Adjusting File Sistem) SAF(Self Adjusting File Sistem) Kullanımı Aşırı Harabiyet Gösteren Oval Kök Kanallı Dişlerde Post Kullanımı Fiberle Güçlendirilmiş Postların Sınıflandırılması Kök Kanal Dentinine Adezyon Fiber Postların Kök Kanal Dentinine Bağlanması Kök Dentinine Bağlanma Direnci Değerlendirme Yöntemleri Geleneksel Çekme (Tensile) Testi Pull-out veya Diametral Çekme Testi Push-Out Testi GEREÇ ve YÖNTEM Kök Kanallarının Şekillendirilmesi Fiber Postların Yerleştirilmesi Dentin Disklerinin Hazırlanması Push-Out(İtme) Testi Uygulanması İstatistiksel Analiz BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ ÖZET SUMMARY KAYNAKLAR 51 iii

4 10. TEŞEKKÜR ÖZGEÇMİŞ 64 iv

5 Şekiller Şekil 1: Işık geçiren fiber post sistem(luminex) kullanımı Şekil 2: Ellipson oval şekilli ultrasonik uç ve Ellipson oval şekilli fiber post Şekil 3: Deney Gruplarının Dağılımı Şekil 4: Self Adjusting File (SAF) Sistem in, X-Smart endomotor ile birlikte kullanımı Şekil 5: Snowpost Şekil 6: Clearfil SA siman Şekil 7: Luminex Işık Geçiren Post Sistemi (Dentatus, ABD) Şekil 8: MECATOME T 201 A Kesme Cihazı (Presi, Fransa) Şekil 9: Push-out deney gruplarının dağılım Şekil 10: Yuvarlak ve oval şekilli post dilimlerinin şematik görünümü Şekil 11: Snowpost için kök kanal preparasyon şekillerine göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması Şekil 12: Luminex ışık geçiren post sistemi için kök kanal preparasyon şekillerine göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması Şekil 13: Ellipson oval şekilli post için kök kanal preparasyon şekillerine göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması Şekil 14: Postların bağlanma dayanımları için tek yönlü ANOVA istatistiksel analiz sonuçları Şekil 15: El ile ProTaper ile ve SAF ile şekillendirme yapılan her bir post sisteminin bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları Şekil 16: El eğeleri ile şekillendirilen ve Snowpost yerleştirilen örneker için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının ortalamaları Şekil 17: El eğeleri ile şekillendirilen Luminex ışık geçiren post sistemi örnekleri için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması Şekil 18: El eğeleri ile şekillendirilen Ellipson post sistemi örnekleri için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması v

6 Şekil 19: El eğeleri ile şekillendirme yapılan dişlerde Snowpost, Luminex ve Ellipson grupları için apikal, orta ve koronal üçlüdeki bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları Şekil 20: Döner alet ile şekillendirilen ve Snowpost yerleştirilen örneker için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının ortalamaları Şekil 21: Döner aletlerle şekillendirilerek Luminex ışık geçiren post sistemi kullanılan örnekler için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları Şekil 22: Döner alet ile şekillendirilen ve Ellipson post sistemi yerleştirilen örnekler için (2-C) bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması Şekil 23: Döner alet ile şekillendirme yapılan dişlerde Snowpost, Luminex ve Ellipson grupları için apikal, orta ve koronal üçlüdeki bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları Şekil 24: SAF sistem ile şekillendirilen ve Snowpost yerleştirilen örneker için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının ortalamaları Şekil 25: SAF sistem ile şekillendirilerek Luminex ışık geçiren post sistemi kullanılan örnekler için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları Şekil 26: SAF sistem ile şekillendirilerek Ellipson oval post sistemi kullanılan örnekler için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları Şekil 27: SAF sistem ile şekillendirme yapılan dişlerde Snowpost, Luminex ve Ellipson grupları için apikal, orta ve koronal üçlüdeki bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları. Şekil 28: El aletleri ile şekillendirilerek farklı post sistemleri yerleştirilen örneklerin bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları Şekil 29: El aletleri ile şekillendirilen örneklerin farklı post sistemlerine göre bağlanma dayanımları (MPa) ortalamalarının grafik görünümü Şekil 30: Döner aletler ile şekillendirilerek farklı post sistemleri yerleştirilen örneklerin bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları Şekil 31: Döner aletler ile şekillendirilerek farklı post sistemleri yerleştirilen örneklerin bağlanma dayanımı (MPa) ortalamalarının grafik görünümü vi

7 Şekil 32 SAF sistem ile şekillendirilerek farklı post sistemleri yerleştirilen örneklerin bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları Şekil 33: SAF sistem ile şekillendirilerek farklı post sistemleri yerleştirilen örneklerin bağlanma dayanımı (MPa) ortalamalarının grafik görünümü vii

8 Semboller, Kısaltmalar SAF: Self Adjusting File MCT, μct: Mikro-bilgisayarlı tomografi (micro-computed tomography) Nİ-Tİ: Nikel titanyum NaOCl: Sodyum hipoklorit EDTA: Etilendiamin tetraasetik asit mm: Milimetre rpm: Devir/ dakika (Revolutions per minute) N: Newton MPa: Megapskal viii

9 1. GİRİŞ Postlar, dişler aşırı harabiyet gösterdiğinde sonradan yapılacak onarıma kök kanalı yoluyla tutuculuk, yerine koyma ve destek sağlanması amaçlarıyla geliştirilen yardımcı materyallerdir. Geride kalan kron yapıları yeterli olmadığında kök kanalı bir post kullanılarak onarıma yeterli tutuculuğu sağlayabilmektedir 1. Post taşıyan dişlerin uzun dönemdeki başarılarını olumsuz etkileyen durumlar arasında periapikal sorunlar, perforasyonlar, kök kırıkları, post kırıkları, korozyon ve kök kanallarındaki tutuculuk kaybı sayılabilir 2. Postların uzun süre tutuculuğunu devam ettirebilmesi ve yapısal bütünlüğünü koruması, restorasyonun uzun dönem başarısında önemli görülen etkenlerdir 2,3. Günümüzde kök kanal tedavisi uygulanmış ve aşırı kron harabiyeti gösteren dişlerin farklı fiber sistemler kullanılarak restore edilmesi oldukça güvenilir bir tedavi seçeneğidir 4. Kök kanallarının kemomekanik preparasyon materyal ve yöntemleri, kullanılan simanların yapısı ve uygulama şekli, arayüz ve film kalınlığı, kullanılan fiber postun tipi ve ışığı geçirebilme yeteneği gibi etkenler, postun dentine bağlanmasını doğrudan etkileyebilmektedir 5. Enine kesitte oval şekil gösteren kök kanalları, gerek kök kanal tedavisi işlemlerinde, gerekse post uygulaması gerektiren olgularda uygulama güçlükleri yaratabilmektedir. Bu güçlükleri aşabilmek için oval kanallarda farklı preparasyon yöntemleri, farklı post materyalleri ve uygulama yöntemlerine başvurulabilmektedir 6. Oval kök kanalları çoğunlukla yuvarlak olarak imal edilen postun çevresinde siman kalınlığının artarak değişkenlik göstermesiyle tutuculuk ve sızıntı potansiyelinin artmasına ve direnç azalmasına sebep olabilmektedir. Uygulanan postun şekli kanal duvarları ve post arasındaki simanın kalınlığını 1

10 etkilemektedir. Oval şekilli kanallarda kök kanal şekline uygun bir preparasyon ve oval şekilli post uygulaması siman kalınlığını azaltabilir 7. Bu tez çalışmasında, kron harabiyeti gösteren enine kesitte oval kök kanallı dişlerde kullanılan farklı kök kanal preparasyon yöntemleri ve farklı fiber post materyal ve şekillerinin post tutuculuğu üzerine etkisinin push-out testi ile değerlendirilmesi amaçlanmıştır. 2

11 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Kök Kanallarının Enine Kesiti Kök kanal şekillendirmesinde başarı, kök kanal morfolojisini de içeren bir çok faktöre bağlıdır 8. Kök kanal yapısı göz önünde bulundurulduğunda kanalların tamamen yuvarlak ve konik bir şekile sahip olmadıkları ve bu durumun şekillendirmede güçlük yarattığı bilinmektedir 9,10,11. Kök kanallarının enine kesitleri, yuvarlak, oval, uzun oval, yassı ve düzensiz olarak sınıflandırılmaktadır 12. Wu ve arkadaşlarının 8 yaptıkları çalışma, dişlerin apikal üçte bir bölgede % 25 oranında uzun oval kök kanallarının varlığını göstermektedir. Alt azı dişlerin distal kanalları %25-30 oranında oval enine kesite sahipken, alt keser ve üst ikinci küçükazı dişlerin enine kesitleri %50 nin üzerinde ovaldir 8. Mauger ve arkadaşları 13, alt keser dişlerin apikalinde kök kanallarının %42 olasılıkla oval olabileceğini ileri sürmüşlerdir. Bu karmaşık yapı kök kanal şekillendirmesi sırasında enfeksiyon kontrolünü güçleştiren faktörlerin en önemlisi olarak kabul edilmektedir Oval Kök Kanallarının Şekillendirilmesi Kök kanal şekillendirmesinde kanallardan debrislerin bütünüyle uzaklaştırılması başarılı bir kök kanal tedavisinin anahtar adımıdır 14. Enfekte kök kanallarının preparasyonunda dentinin derinliklerine kadar şekillendirme yapmak önemlidir 15,16. Oval enine kesitli kanallarda bu şekillendirmeyi sağlamak oldukça güçtür. Nekrotik doku, bakteri ya da debris artığının endodontik başarısızlığın nedeni olduğu bilinmektedir 17. Metzger ve arkadaşları 18, kök kanal dolgusu ve kanal duvarı arasında 5-um kalınlığındaki smear tabakasının, bakterilerin üreyebileceği ve tedaviyi başarısızlığa sürükleyecek potansiyel boşluk oluşturmaya yettiğini göstermiştir. Oval şekilli kanallar döner nikel-titanyum 3

12 (NiTi) eğeler ile şekillendirildiğinde çoğunlukla bukkal ve/veya lingual uzantı bölgelerinde eğelerin kök kanal duvarlarına temas etmeyen alanların varlığı bildirilmektedir 19. Ayrıca, şekillendirmenin ardından, şekillendirme tekniğinden bağımsız olarak, pek çok oval yapıdaki kanal içerisinde kanal eğelerinin şekillendirme yapmadan bıraktığı prepare edilemeyen alanların varlığı ve yüksek debris miktarı da bildirilmektedir 10,15,20. Oval enine kesitli kök kanallarına yuvarlak post preparasyonu yapılırken, dentin duvarlarının ince kısımlarının aşırı şekillendirmeden dolayı daha fazla incelerek zayıfladığı farklı çalışmalarla bildirilmiştir 21,22. Bu bulgu, klinikte rutin olarak kullanılan iki-boyutlu periapikal radyografiler ile belirlenememektedir. Bununla beraber mikro-ct(mct) nin kullanılmaya başlanması ile, mekanik olarak kök kanal yüzeyinin sadece %60 oranında şekillendirilebildiği saptanmıştır 23. MCT tekniğinin kullanılması ile birlikte kök kanal anatomisinin üç boyutlu tanımlaması yapılabilmektedir. Bu teknik sayesinde kök kanal yüzeyinin mekanik olarak şekillendirilen ve şekillendirilemeyen alanlarının hesaplanması da olanaklı olmaktadır SAF(Self Adjusting File) Sistem Döner nikel-titanyum aletler, basit, düz ve yuvarlak kesitli kök kanalları için ideal bir şekillendirme sağlarken, eğimli, oval, yassı oval ve damla şekilli kök kanallarının şekillendirilmesinde zorluk yaratabilirler 19,24. Üst azı dişlerin eğimli kök kanallarında dönen alet preparasyonundan sonra %40-50 oranında dokunulmamış kök kanal duvarı kalabilmektedir 25. Bu oran oval kök kanallı üst küçük azı dişlerde yaklaşık %60 iken, alt azıların distal kanalları gibi daha ince ve oval kanallarda %80 in üzerine çıkabilmektedir 26. 4

13 Self Adjusting File (SAF) yeni geliştirilen ve farklı bir işleyiş düzenine sahip nikel-titanyum eğe sistemidir. SAF Ni-Ti den imal edilen ve ağsı yapı ile oluşturulan bir eğe sistemi olduğu için bu eğenin uzun oval yapıdaki kök kanal duvarları üzerinde genişleyerek çalıştığı ve hem yuvarlak hem de oval yapıdaki kanal sistemlerini başarı ile şekillendirdiği gösterilmiştir 23. Yakın bir zaman önce sonuçlandırılan bir MCT çalışması, üst molar dişlerin meziobukkal kanallarını geleneksel bir döner eğe sistemi veya SAF ile şekillendirerek incelemiş ve SAF sisteminin daha az miktarda şekillendirilmemiş kök kanalı alanı bıraktığı saptanmıştır 27. Nikel titanyum ağsı yapısı sayesinde yalnızca oval kök kanallarında değil yassı, yassı-oval ve damla şekilli kök kanallarında da duvarlara daha iyi adaptasyon sağladığı iddia edilmektedir. Paque ve arkadaşları 28 da yaptıkları MCT çalışmasında, alt azı dişlerin uzun oval kanallarının SAF sistem ile daha etkili bir biçimde temizlendiğini göstermişlerdir. Devamlı irrigasyonu sağlayan VATEA ünitesi ile birlikte titreşim hareketi yaparak kök kanallarına temas ettiği yüzeylerden, kesitler yuvarlak olmasa bile, aynı ölçüde şekillendirme yaptığı, kanal boyunca ilerlediği ve kanala üç boyutlu olarak tamamen adapte olabildiği iddia edilmektedir 29. Mikrobiyolojik bir çalışmada, SAF sistemin, antimikrobiyal etkinliğinin geleneksel şırınga irrigasyonu ile dönen aletlerin kullanılmasından daha başarılı bulunduğu bildirilmiştir SAF sistem Kullanımı SAF sistem, bir adet RDT3 başlık, bu başlığın hem hava motorları hem de elektrikli motorlarla kullanımına olanak sağlayan 1:1 ve 4:1 olmak üzere 2 ayrı adaptör, devamlı ve akış hızı ayarlanabilen, titreşimli irrigasyonu sağlayan VATEA ünitesi ve SAF eğelerinden oluşur. 5

14 Elektrikli motorlarda RDT3 uç 1:1 adaptör ile, hava motorlarında ise 1:4 adaptör ile kullanılır. Hız hava motorlarında dakikada deviri, elektrikli motorlarda ise deviri geçmeyecek şekilde ayarlanmalıdır. SAF sistem eğesi RDT3 uca yerleştirilir. NaOCl ile dolu VATEA ünitesinin irrigasyon tüpü eğeye yerleştirilir. Titreşimli bir şekilde irrigasyon gönderen VATEA ünitesi dakikada 5 ml akış sağlayacak biçimde ayarlanmalıdır. Bu ünitenin irrigasyon akışı bir ayak pedalı ile kontrol edilir. SAF sistem eğelerinin kök kanallarında kolayca hareket edebilmesi için çalışma uzunluğuna 20/0.2 el eğesi rahatça ulaşana kadar şekillendirme yapılmalıdır. 4 dakika boyunca SAF sistem eğesi devamlı irrigasyon altında kök kanalında çalışma uzunluğunda ileri geri hareketlerle kullanılır. Devamlı irrigasyon uygulandığı için dişe mutlaka lastik örtü uygulanmalıdır. Dişlerde Post Kullanımı 2.3. Aşırı Harabiyet Gösteren Kök Kanalları Oval Enine Kesitli Çürük veya travma gibi etiyolojik nedenlerle aşırı madde kaybına uğramış kök kanal tedavili dişlerde genellikle restorasyona tutuculuk sağlamak amacıyla post-kor sistemleri kullanılmaktadır 30. Post uygulanmış dişlerde uzun dönemde en çok görülen sorunlar retansiyon kaybı ve kök kırıklarıdır 31,32,33. Bu problemlerin çözümü için çok çeşitli teknikler ve materyaller önerilmektedir 32. Günümüzde estetik beklentilerin artması ve adeziv sistemlerin gelişmesi ile birlikte post sistemlerinin çeşitliliği de artmıştır. Devital dişlerin kompozit rezin destekli fiber postlarla restore edilmesi bugün için oldukça güvenilir bir tedavi seçeneği olarak görülmektedir 34. Kök dentinine adezyon, enine kesiti oval şekilli kök kanallı dişlerde güçlük çıkarmaktadır 34,35. Kök dentinine bağlanma, dentinde önceden kullanılan kimyasallara 36,37, postun uygulandığı derinliğe 38, rezin siman ve adezivin tipine 39,40, adezivin uygulama şekline 41, postun ışığı geçirebilme 6

15 yeteneğine 41,42, simanın kalınlığına 43,44 ve fiber postlara uygulanan yüzey işlemlerine 45 göre değişiklikler göstermektedir. Kök kanalları farklı şekilleri, post çevresinde kalan simanın kalınlığında da değişikliklere neden olmaktadır. Oval şekilli kanallarda, oval postların kullanımı postun çevresindeki siman kalınlığını azaltacağından sorunun çözümünde geçerli bir klinik seçenek olabilir 7. Yapılan push-out çalışmalarında siman kalınlığının fiber postun dentine bağlanma direncini istatistiksel olarak değiştirmediği gösterilmiştir 43,44. Ancak siman kalınlığı ile post ile kök dentini arasındaki bağlanma gücünün negatif ilişkisi de bildirilmiştir Fiberle Güçlendirilmiş Postların Sınıflandırılması Fiber postlar dentine eşdeğer şekilde esneme göstermeleri, pasif retansiyon olukları içermeleri ve estetik olmaları nedeniyle günümüzde tercih edilen post sistemleri arasındadır. Ayrıca yeniden tedavi edilmesi gereken endodontik tedavili dişlerden kolayca uzaklaştırılabilirler 30. Postların çok çeşitli sınıflama biçimleri vardır. Fiberle güçlendirilmiş postlar üretildikleri malzemeye göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir: 1- Karbon Fiber Postlar 2- Cam Fiber Postlar 3- Kuartz Fiber Postlar 4- Aramid Fiber Postlar 5- Polietilen Postlar 7

16 1- Karbon Fiber Postlar Karbon fiber destekli kompozit postlar, ilk defa 1990 yılında Duret ve arkadaşları 46 tarafından tanıtılmıştır. Korozyona dirençlerinin yüksek olması, biyouyumluluğu, elastisite modüllerinin dentine yakın olması ve bu nedenle daha az kök kırığına sebep olması gibi özellikleri vardır 47. Dezavantajları ise, siyah rengi nedeniyle estetik sorun oluşturması ve yeterli radyoopak görüntü vermemesidir 30,48, Cam Fiber Postlar Cam fiber destekli kompozit postlar, siyah renkteki karbon fiberlerin estetik dezavantajlarını gidermek amacıyla 1990 lı yılların ortalarında geliştirilmiştir. Bu postların en önemli avantajı, iyi ışık geçirgenliği sayesinde yeni nesil kompozit rezin yapıştırma simanları ile daha yüksek kimyasal baglanma gücü, estetik oluşları, diş ve çevre dokulara iyi biyouyumu ve korozyona karşı dirençli olmalarıdır 30,50. Ayrıca uygulama sırasında uzunluğu kolayca ayarlanabilir. Gerektiğinde frez yardımıyla kanaldan uzaklaştırılabilmesi kolaydır 51. Nemli ortamda stabil olmamaları ise önemli bir dezavantajıdır 51. Luminex Post Sistemi Aşırı kron harabiyetinden dolayı post restorasyon endikasyonu konulmuş geniş veya kök kanallarının tam yuvarlak olmadığı veya kök kanallarının koronale doğru aşırı koniklik gösterdiği köklerde, prefabrike metal ya da yuvarlak enine kesitli fiber postlarla kanal duvarlarına tam uyum sağlanamayan durumlarda kullanılması önerilmektedir 52. Sistem, kullanılacak posta uygun özel bir boşluk hazırlanması esasına dayanır (Şekil 1). Şekillendirme yapılmış kök kanalı kullanılacak posta uygun genişletici ile istenilen uzunlukta prepare edilir. Sonra üretici firma 8

17 talimatlarına göre asit ve bond uygulanması yapılan kök kanal boşluğu uygun kompozit ile doldurulur. İstenilen çaptaki ışık geçiren Luminex post kanala yerleştirilir ve fazla kompozit uzaklaştırılır. Yine üretici firma talimatlarına uygun süreyle ışık uygulanıp, kanala yerleştirilen ışık geçiren Luminex post çıkarılır. Böylece geride kullanılacak posta uygun bir boşluk bırakılmış olur 53,54. A B C D Şekil 1: A. Post yuvası preparasyonu. B. Işık iletmek üzere kullanılacak ve sonradan uygulanacak fiber postla uyumlu Luminex post uygulaması. C. Kanalın boş ve zayıf bölümlerinin uygun kompozit materyal ile doldurulması ve ışık sisteminin uygulanması. D. Kompozit polimerizasyonundan sonra ışık gönderilmesi için kullanılan Luminex postun çıkarılması ve asıl yerleştirilecek fiber postun yerleştirilmesi için elde edilen post yuvası. Ellipson Post Sistemi Post ile restore edilecek olan oval kök kanallarının temizlenip şekillendirilmesi kadar restore edilmeleri de zordur 34,35. Bu amaçla yıllarca farklı sistemler denenmiştir. Geleneksel yuvarlak postlarla oval kanalların restore edilmesinde kök kanalı içerisinde bağlanmayı olumuz yönde etkileyebilecek boşluklar kalabilmektedir 7. Bu sorunu çözmek amacıyla son yıllarda geliştirilen bir başka sistem de Ellipson Post Sistem dir. 9

18 Ellipson post sistemi (Satellec, Fransa), (Şekil 2) kullanımında amaç oval kök kanalına tek parça halinde oval post yerleştirmektir. Temizlenip şekillendirilip, dolgusu tamamlanan kök kanallarına, kullanılacak oval postun yerleşebileceği oval bir boşluk elde etmek için sistemin Ultrasonik Ellipson Uç u(satellec, Fransa) çalışma boyutuna gelip rahat hareket edene ve duvarları temizleyene kadar kullanılır. Kök kanalına, üretici firma talimatlarına göre asit ve bond uygulanıp, bağlayıcı simanla doldurulur. Daha sonra standart 1.1 cm genişlik ve 1.9 cm uzunluğundaki Ellipson Post(Satellec, Fransa) yerleştirilir. Fazla siman uzaklaştırılıp ışık uygulanır. Kök kanal şeklini taklit eden post yerleştirilmiş olur 55,56. A B Şekil 2: A. Ellipson oval şekilli ultrasonik uç(satellec, Fransa). B. Ellipson oval şekilli fiber post(satellec, Fransa). 10

19 3- Quartz fiber destekli kompozit postlar Fiberle güçlendirilmiş translüsent quartz fiber post sistemi(dt- Light Post, Cabon- Denit, İtalya) kök kanalına ışığın geçirilmesi ve bu sayede adeziv sistemlerin ve ışıkla sertleşen rezin simanların polimerizasyonlarının sağlanması amacıyla geliştirilmiştir Aramid Fiber Postlar Aramid fiber postlar cam fiber postlardan 2 kat daha fazla elastik modüle sahiptir. Ancak sarı renginden dolayı ön bölgelerde estetik sorun yaratabilirler Polietilen Fiber Postlar Polietilen fiber postlar daha yeni materyallerdir. Bu materyal kompozit rezin veya akril ile birlikte kullanılmaktadır. Biyolojik olarak uyumlu, ışığı geçirebilen ve kolay uygulanabilen bir materyaldir. Ağsı ve kafes şeklindedir. Yumuşak kıvamdayken uygulandığı için sağlam diş yapısının fazla miktarda kaldırılmasını gerektirmez, dişe destek sağlar ve kırılmalara karşı dayanımını artırır 58. Düzensizliklere ve andırkatlara adapte olarak, dişe bağlandığı için sertleştikten sonra daha retantif olduğu bildirilmiştir 59. Diş renginde olduğundan daha sonra yapılacak restorasyonu estetik açıdan olumsuz olarak etkilememektedir Kök Kanal Dentinine Adezyon İki farklı maddenin (adeziv-aderent) birbiri ile yakın temasa getirildiklerinde maddelerden birinin moleküllerinin diğer maddenin moleküllerine bağlanması veya birbirlerini çekmesi sırasında oluşan kuvvete adezyon denilmektedir 60,61. 11

20 Dentinin kompleks organik yapılı, dinamik bir oluşum olması ve biyolojik aktivite göstermesi güvenilir ve dayanıklı bağlanmayı engeller 62. Kök kanal dentinine bağlanma dayanımı, koronal dentine bağlanma dayanımından düşüktür 63,64. Kök kanal dentini yapısındaki düzensiz sekonder dentin birikimi, aksesuar kök kanalları, rezorpsiyon alanları, gömülü veya serbest pulpa taşları gibi farklılıklar bağlanmayı etkileyebilir 65. Kökün orta ve apikal bölgesindeki dentin kanallarının yoğunluğu, servikal bölüme göre daha azdır 66. Bazı çalışmalarda kök kanal bölgesinin bağlanma dayanımına herhangi bir etkisi olmadığı 64,67, bazı çalışmalarda ise apikal bölgede düşük bağlanma dayanımları gösterilmiştir 63. Kök kanal dentinine bağlanma dayanımı dentin kanallarının yoğunluğundan çok sağlam dentin alanı ile ilişkilidir 67,68. Sodyum hipoklorit, hidrojen peroksit, EDTA veya diğer irrigasyon materyallerinin dentin kollageni üzerine etkileri 69 ve pulpanın çıkarılması ile kök kanal dentinindeki nemlilik bağlanma kalitesini etkiler 63. Kök kanal dentinine bağlanma, kök kanallarının gözle görülmesindeki zorluk ve nem kontrolündeki güçlüklerden etkilenebilir Fiber Postların Kök Kanal Dentinine Bağlanması Kök kanal tedavisi görmüş aşırı harabiyetli dişlerin post yardımı ile restore edilmesi sıklıkla başvurulan bir tedavi seçeneğidir. Bu olgularda postun kök kanalına bağlanma başarısı, restorasyonun prognozunu doğrudan etkilemektedir. Son yıllarda ışığı geçirebilen türler de olmak üzere farklı post tipleri üretilmiştir. Bu türlerin, uygulanan post boyunca ışığı kök dentinine ileterek daha başarılı bağlanma elde ettikleri bildirilmiştir 42. Bunun dışında dentine yakın elastisite modülü göstermeleri de başka bir avantajlarıdır. Bu nedenle dentinde kırık oluşturabilme riskleri de en aza indirilmiş olur 5,71. 12

21 Farklı fiber postların uzun dönem klinik başarılarını inceleyen bir çalısmada 6 yıllık sürede %96.8 başarı oranı gösterilmiştir 72. Postların başarısızlığı ciddi problemler yaratabilir. Bu başarısızlıklardan bazıları postun çapı, uzunluğu, sertliği ve bükülme direnci gibi mekanik özellikleri ile ilgilidir. Kök kırılması en ciddi başarısızlıkken, postun retansiyon kaybı en sık karşılaşılan problemdir. Çalışmalar, postun tutuculuğunun; postun uzunluğu, postun çapı, postun dizaynı, kanal şekli, kanal boşluğunun ve dişin preparasyonu, diş arkındaki yerleşimi, siman materyali ve simantasyon metodu gibi birçok faktörden etkilendiğini göstermiştir 73,74,75. Fiber postların kök kanalına uygulanmasında üç farklı simantasyon tekniği kullanılır. Bunlar total-etch sistemler, self-etch sistemler ve self adeziv resin simanlar dır. Total etch sistemler(tüm pürüzlendiren), siman kullanımından önce fosforik asit uygulaması ve ardından tek ya da çift aşamalı total-etch adeziv uygulamayı gerektirir 76. Bu sistemler koronal dentinde yüksek bağlanma değerleri göstermiştir 77. Self-etch sistemler adeziv uygulamasından önce yıkamadan asidik bir primer uygulaması gerektirir. Bu uygulamalarda klinik uygulama aşamaları azalmıştır 76. Bu yaklaşımla iatrojenik hataların azaltılması amaçlanmaktadır. Yeni bir sistem olan kendinden adeziv rezin simanlar (self adhesive resin cement), piyasaya 2002 yılında çıkarılmıştır. Kendinden adeziv siman uygulaması öncesinde dentinde bir işlem gerekmemektedir. Tek aşamada işlem tamamlanabilir 78. Bu sebeple kök kanal içerisinde gözle görülemeyen bir bölgede uygulanan işlemin hata payı en aza indirilmiş olur. Yöntemleri 2.7. Kök Dentinine Bağlanma Direnci Değerlendirme Kök kanal dentinine bağlanma etkinliğinin değerlendirilmesinde bağlanma dayanımı testleri sıklıkla uygulanmaktadır 79. Kök dentinine bağlanma dayanıklılığını değerlendirmek için çeşitli test yöntemleri geliştirilmiştir. Bununla 13

22 beraber hiç bir adezyon testi kusursuz olarak gösterilmemiştir 80. Bağlanma dayanımı eksternal kök dentini üzerinden konvansiyonel germe (tensile) testi, pull-out ve push-out yöntemleriyle ölçülür Geleneksel Çekme (Tensile) Testi Çekme testi, materyallerin gerilme değerlerini ölçmek amacıyla yapılır. Germe bağlanma testi duyarlıdır ve stres dağılımındaki küçük değişikliklerin sonuçlar üzerine önemli etkileri vardır 81. Kullanılan örneklere kısa bir süre için sabit bir oranda çekme uygulanır. Gerilme etkisinde kalan örneğe uygulanan kuvvet, testi gerçekleştiren makinede ölçülür 82. Küçük boyutta örnek kullanan mikro germe yöntemi, bağlanma ara yüzeyinde daha düzenli stres dağılımına izin verir 83. Aynı zamanda bu yöntem kök kanalının içi gibi küçük alanların bağlanma dayanımlarını da ölçebilir. Mikro germe test yöntemi ile kök kanalı içindeki rezin simanların bağlanma dayanımları ölçülmüştür 63,84, Pull-out veya Diametral Çekme Testi Kök dentinine bağlanma etkinliği, kök dentininin dış yüzeyi üzerinde geleneksel çekme testi veya kök dentininin iç yüzeylerinden pull-out veya push-out (itme) testleri ile ölçülür. Pull-out ve push-out testleri klinik durumu daha iyi taklit etmektedir 64. Diametral çekme testinin, fiber postlara uygulanan yüzey işlemlerinin rezin simanların bağlanma dayanıklılığı üzerine etkisini değerlendirmede etkili bir yöntem olmadığı sonucuna varılmıştır

23 Push-Out(İtme) Testi Post ve diş arasındaki bağlanma dayanımını ölçmek için kullanılan yöntemlerden biri de push-out yöntemidir 87,88. Push-out testi, diş hekimliğinde ilk defa 1970 yılında kullanılmıştır 89. Daha sonra 1996 yılında kök kanal dentinine bağlanma çalışmalarında yararlanılmaya başlanmıştır 87. Push-out yöntemi ile diğer yöntemlere göre klinik koşulları daha iyi taklit etmektedir 64,90. Bununla beraber push-out testi, bütün post yüzünde 89 veya kalın kök parçalarına uygulandığında düzensiz sonuçlar alınabileceği de gösterilmiştir 64,85,87,90. Push-out tekniğindeki bu engeller örnek kalınlığının 1 mm ye indirilmesi ile çözümlenmeye çalışılmıştır 91. Bu modifiye teknik kök kanalı içindeki bölgesel farkların da test edilebilmesine olanak sağlamıştır 91. Push-out testinin diğer testlerden daha güvenilir olduğu, mikrotensile testinde örneklerin hazırlanmasında çok sayıda prematür başarısızlık olduğu ve verilerin çok geniş bir aralıkta dağıldığı da bildirilmiştir

24 3. GEREÇ ve YÖNTEM Bu tez çalışmasında, oval enine kesitli kök kanallı dişlerde kullanılan farklı kök kanal preparasyon teknikleri ve farklı fiber post materyal ve şekillerinin post tutuculuğu üzerine etkisinin değerlendirilmesi için, el preparasyonu, döner alet preparasyonu ve SAF sistem preparasyonu ile ayrı ayrı şekillendirilen oval kök kanallarına, yuvarlak kesitli cam fiber post (Snowpost, Carbotech, Fransa), Luminex post (Dentatus, İsveç) ve oval kesitli Ellipson post (Satelec, Fransa) yerleştirilmiş ve push-out testi uygulanmıştır (Şekil 3). OVAL ENİNE KESİTLİ DİŞ (n=90) EL (n=30) ROTARY (n=30) SAF (n=30) SNOWPOST (n=10) SNOWPOST (n=10) SNOWPOST (n=10) LUMINEX (n=10) LUMINEX (n=10) LUMINEX (n=10) ELLIPSON (n=10) ELLIPSON (n=10) ELLIPSON (n=10) Şekil 3: Deney Gruplarının Dağılımı Bu amaçla, çalışmada kullanılmak üzere 90 adet tek köklü apikal gelişimini tamamlamış oval kanallara sahip üst ikinci küçük azı insan dişleri seçildi. Dişler deney yapılıncaya kadar serum fizyolojik içinde bekletildi. Gözle yapılan değerlendirme sonucu kök çürüğü, kırığı veya çatlağı olan dişler 16

25 çalışmaya dahil edilmedi. Ayrıca tüm dişler bukkolingual ve meziyodistal açılardan dijital radyografi yardımıyla değerlendirilerek kök kanalları oval olmayan, birden fazla kök kanalına sahip, kalsifiye kanalları mevcut, internal veya eksternal kök rezorbsiyonu süphesi bulunan, apeksi tam oluşmamış dişler de çalışmaya dahil edilmedi. Dişlerin üzerindeki sert ve yumuşak doku artıkları bir bistüri yardımıyla temizlendikten sonra, laboratuvar öncesi serum fizyolojik içerisinde bekletildi. Daha sonra düşük hızda (200 rpm) su soğutması altında çalışan kesme cihazı (MECATOME T 201 A, Fransa) ile dişlerin kronları minesement sınırından uzaklaştırıldı. Kök boyutu 13 mm den daha kısa olan dişler çalışmaya dahil edilmedi Kök Kanallarının Şekillendirilmesi Dişler ilk olarak her grupta 30 diş olacak şekilde 3 ana gruba ayrılarak, sırasıyla el eğesi, döner alet ve SAF sistem ile şekillendirildi. İlk gruba çalışma boyutu apeksten 0,5mm kısa olacak şekilde #10 K tipi eğe(dentsply, İsviçre) kök kanalına yerleştirerek belirlendikten sonra #45 K tipi eğeye kadar genişletildi. Genişletme esnasında her eğeden sonra 3 ml. %2.5 NaOCl solüsyonu kullanıldı. Kanallar daha sonra 3ml %5 EDTA (Wizard, Türkiye) ile 3 dakika, ardından distile su ile 1 dakika süresince yıkandı. Kök kanalları kağıt konlarla (DiaDent, Kore) kurutulduktan sonra lateral kompaksiyon yöntemi ile guta-perka (DiaDent, Kanada) ve AH 26 (Dentsply, İsviçre) kök kanal patı kullanılarak dolduruldu. Sonraki grup dişler, çalışma boyutu apeksten 0,5 mm kısa olacak şekilde #10 K tipi eğe (Dentsply, İsviçre) kök kanalına yerleştirerek belirlendikten sonra Ni-Ti ProTaper döner alet eğeleri (Dentsply, İngiltere), X- Smart 16:1 endomotor (Dentsply, İngiltere) ile 300 rpm hızda firma talimatlarına göre sırasıyla S1, S2, F1, F2 ve F3 enstrümanlar kullanılarak # F3 enstrümanına kadar genişletildi. Genişletme esnasında kayganlaştırma sağlamak amacı ile 17

26 Glyde File Prep (Dentsply Maillefer, Ballaigues, İsviçre) üretici firmanın önerdiği şekilde kanal aletlerine bulanarak kullanıldı. Genişletme esnasında her eğeden sonra 3 ml. % 2.5 NaOCl solüsyonu kullanıldı. Kanallar daha sonra 3 ml %5 EDTA (Wizard, Türkiye) ile 3 dakika ardından distile su ile 1 dakika süresince yıkandı. Kök kanalları kağıt konlarla (DiaDent, Kore) kurutulduktan sonra lateral kompaksiyon yöntemi ile guta-perka (DiaDent, Kanada) ve AH 26 (Dentsply, İngiltere) kök kanal patı kullanılarak dolduruldu. Son grup dişlerde kök kanal şekillendirilmesi SAF Sistem (Redent Nova, İsrail) ile yapıldı (Şekil 4). Çalışma boyutu apeksten 0,5 mm kısa olacak şekilde #10 K tipi eğe kök kanalına yerleştirerek belirlendikten sonra #20 K tipi eğeye (Dentsply, İsviçre) kadar genişletildi. Daha sonra SAF Sistem eğeleri, X- Smart (Dentsply, İngiltere) 1:1 adaptörlü endomotor ile birlikte dakikada 5000 devir hızda ve VATEA ünitesi dakikada 5ml %2.5 NaOCl akışı sağlayacak şekilde her kanalda 4 dakika boyunca ileri geri hareket ile kullanıldı. Her bir eğe en fazla 4 kanalda kullanıldı. Kanallar daha sonra 3 ml %5 EDTA (Wizard, Türkiye) ile 3 dakika ardından distile su ile 1 dakika süresince yıkandı. Kök kanalları kağıt konlarla kurutulduktan sonra lateral kompaksiyon yöntemi ile guta- Perka (DiaDent, Kanada) ve AH 26 kök kanal patı (Dentsply, İngiltere) kullanılarak dolduruldu. 18

27 ile Birlikte Kullanımı Şekil 4: Self Adjusting File (SAF) Sistem in, X-Smart Endomotor 3.2. Fiber Postların Uygulanması Şekillendirmenin ardından kök kanal dolgusu yapılmış 30 diş, her alt grupta 10 diş olacak şekilde 3 alt gruba ayrıldı. El eğesi, döner alet ve SAF ile preparasyon gruplarının her birinin alt gruplarına farklı post sistemleri yerleştirildi. A alt gruplarında, yuvarlak kesitli cam fiber post (Snowpost 1.2, Carbotech, Ganges, Fransa), B alt gruplarında kompozit rezinlerle birlikte kullanılan Luminex Işık Geçiren Post Sistemi (Dentatus, ABD), C alt gruplarında ise oval enine kesitli Ellipson Post Sistemi (RTD, Fransa) kullanıldı. A alt gruplarında yuvarlak enine kesitli cam fiber post (Snowpost 1.2, Carbotech, Fransa), (Şekil 5) kullanıldı. Post boşluğunun hazırlanmasında sistemin kendi frezi (Shaping drill) üzerine 9 mm de stoperlar yerleştirildi. Çalışma boyutuna ulaşılıncaya kadar bu frez kullanılarak post boşluğu hazırlandı. 19

28 Frezler her 5 dişte bir yenilendi. Daha sonra post kanal içine yerleştirilerek tam olarak oturup oturmadığı prova edildi. Post koronalde 1 mm kalacak şekilde elmas frez ve aeratör ile kesildi. Post boşluğu %2,5 NaOCl ile yıkanıp kağıt konlarla kurutuldu. Simantasyon için self adeziv rezin siman olan Clearfill SA Siman (Kuraray Medical, Okayama, Japonya), (Şekil 6) tercih edildi. Clearfill SA Siman (Kuraray Medical, Okayama, Japonya) kendi aktivasyon şırıngası ile karıştırılıp, lentülo (VDW GmbH, Münih, Almanya) ve mikromotor başlık yardımıyla kanallara gönderildi. Bir miktar siman da post yüzeyine sürülerek işaretli yere kadar kanala yerleştirildi. Post 10 saniye boyunca parmak basıncı ile kanal içinde tutuldu. Fazla siman temizlendi. Oklüzal yüzeyden 40 saniye ışık (Hilux Dental Curing Light Unit, Benlioğlu, Türkiye) uygulandı. Şekil 5: Snowpost (Carbotech, Fransa) 20

29 Şekil 6 : Clearfil SA Siman (Kuraray Medical, Japonya) B alt grubunda, Luminex Işık Geçiren Post Sistemi (Dentatus, ABD), (Şekil 7), Snowpost 1,2 ile birlikte kullanıldı. Post boşluğunun hazırlanması için Snowpost 1.2 nin kendi frezi üzerine 9 mm de stoperlar yerleştirildi. Çalışma boyutuna ulaşılıncaya kadar bu frez kullanılarak post boşluğu hazırlandı. Frezler her 5 dişte bir yenilendi. Post boşluğu yıkanıp kurutulduktan sonra, %35 fosforik asit (Ultradent, ABD) 15 saniye süre kök dentinine uygulanıp 1 dakika süresince su ile yıkandı. Mikro brush (Microbrush International, ABD) yardımıyla bond materyali (Tetric N-Bond, Ivaclor Vivadent, Lihtenştayn) kök kanalına uygulanıp 20 saniye boyunca ışık uygulandı. Post boşluğu Tetric N-Flow (Ivaclor Vivadent, Lihtenştayn) akışkan kompozit ile dolduruldu. Sonra Luminex sistemin uygun çaptaki ışık geçiren postu boşluğa yerleştirildi. Taşkın kompozit rezin temizlendi ve 40 saniye ışık uygulanarak kök kanalındaki kompozit polimerize edildi. Luminex sistemin ışık geçiren postu, kompozite bağlanmadığından kolayca geri çekilerek post boşluğundan uzaklaştırıldı. Bu şekilde çevresi kompozit rezinle kaplı yuvarlak enine kesitli post boşluğu elde edilmiş oldu. Bu boşluğa Clearfill SA Siman kullanılarak Snowpost 1.2 yerleştirilip 40 saniye ışık uygulandı. 21

30 Şekil 7: Luminex Işık Geçiren Post Sistemi (Dentatus, ABD) C alt grubunda, Ellipson Post Sistemi kullanıldı. Post boşluğunun hazırlanması için ultrasonik güç ile çalışan elmas kaplı oval şekilli Ellipson Uç (Ellipson Tip, RTD/Satelec, Merignac, Fransa) üzerine 9 milimetrede stoper yerleştirilerek ultrasonik cihaz ile su soğutması altında kullanıldı. Ultrasonik uçlar en fazla 5 dişte kullanıldı. Daha sonra Ellipson oval şekilli postlar kanal içine yerleştirilerek tam olarak oturup oturmadığı prova edildi. Post koronalde 1 mm kalacak şekilde elmas frez ve aeratör ile kesildi. Post boşluğu % 2,5 NaOCl ile yıkanıp kağıt konlarla kurutuldu. Simantasyon için self adeziv rezin siman olan Clearfill SA siman tercih edildi. Clearfill SA siman kendi aktivasyon şırıngası ile karıştırılıp, lentülo ve mikromotor yardımıyla kanallara gönderildi. Bir miktar siman da post yüzeyine sürülerek işaretli yere kadar kanala yerleştirildi. Post 10 saniye boyunca parmak basıncı ile kanal içinde tutuldu. Fazla siman Mikro brush (Microbrush International, ABD) ile temizlendi. Oklüzal yüzeyden 40 saniye ışık (Hilux Dental Curing Light Unit, Benlioğlu, Türkiye) uygulandı. 22

31 3.3. Dentin Disklerinin Hazırlanması Şekillendirilmesi ve post uygulaması tamamlanmış 90 diş, su soğutmalı kesme cihazında zarar görmeden paralel kesitler alınabilmesi için özel olarak hazırlanan teflon kalıplar yardımıyla koronal kısımları görülebilecek şekilde otopolimerizan akriliğe (Vertex, Hollanda) gömüldü. Teflon kalıptan rahatça çıkarılan içerisinde hazırlanmış dişleri içeren akrilik blokların en üst bölümleri 200 rpm hızında çalıstırılan su soğutmalı kesit makinesine (MECATOME T 201 A, Presi, Fransa) bağlı 0,25 mm kalınlığında bir elmas separe (Diamond Wafering Blade, IL, ABD) yardımıyla kesilerek uzaklaştırıldı (Şekil 8). Yine su soğutması altında, her bir kökün koronal, orta ve apikal üçlüsüne denk gelen bölgeden 1±0,05 mm kalınlığında art arda 2 adet kesit alınarak her diş için, ortasında post ve etrafında kök kanal dentini olan 6 örnek elde edilmiş oldu. Her bir şekillendirme yöntemiyle hazırlanan 30 ar dişe, 10 ar gruplar halinde 3 farklı post sistemi yerleştirildiğinden, bu dişlerden alınan 6 şar 1±0,05 mm lik örneklerle toplamda 540 adet örnek elde edilmiş oldu (Şekil 9). Şekil 8: MECATOME T 201 A Kesme Cihazı (Fransa) 23

32 Gruplarının Dağılımı Şekil 9: Her Dişten Alınan 6 Enine Kesitten Sonra Deney 24

33 3.4. Push-Out(İtme) Testi Uygulaması Hazırlanan 540 örneğe push-out testi yapmak için Universal test cihazının (Shimadzu AG-IS 5Kn, Japonya) ucuna 0,50 mm çapında silindirik paslanmaz çelik bir uç vidalandı. Dentin disklerinin merkezindeki post üzerine konumlandırılan 0,50 mm çapındaki metal uç yardımıyla 0.5 mm/dakika hız ile, post kanaldan bütünüyle uzaklaşana kadar kuvvet uygulandı. Veriler, Newton (N) olarak kaydedilip megapaskal (MPa) birimine çevrildi. Yuvarlak post kullanılan örneklerdeki bağlanma dayanımını MPa biriminde tarif etmek için her bir diskin bağlanma yüzey alanları mm 2 cinsinden hesaplandı. Disklerin koronal ve apikal yüzleri ve disklerin yüksekliği dijital kumpas ile 0,001mm hassasiyetinde ölçüldü. Yuvarlak enine kesitli postların bağlanma yüzey alanı aşağıdaki formüle göre hesaplandı 64. Bağlanma yüzey alanı (mm 2 ) = (R + r) [h 2 + (R - r) 2 ] 0.5 Oval Ellipson post kullanılan örneklerdeki bağlanma dayanımını MPa biriminde tarif etmekte kullanılacak her bir diskin yüzey alanlarını mm 2 cinsinden hesaplamak için aşağıdaki formül kullanıldı 56 (Şekil 10). A={(HC/2+HB 2 /2HC)2arccos[(HC/2+HB 2 /2HC)OH]+(HC`/2+HB`2/2HC`)2arccos[(HC`2+HB`2/ 2HC`)OH`]} { [(HC/2+HB 2 /2HC) HC`/2+HB`2/2HC`)]+h 2 }+(HD+HD`) {[AB-AB`)/2] 2 +h 2 } 25

34 Şekil 10: a. Yuvarlak enine kesitli post diliminin şematik görüntüsü. R koronal post yarıçapı, r apikal post yarıçapı, a hipotenüs, h kesit kalınlığı. b. Bir dikdörtgen ve iki eşit yarım yuvarlak parça içeren oval post kesiti. CE oval postun uzun çapı, AB oval postun kısa çapı, HD dörtgenin uzun kenar uzunluğu, O yuvarlak parçanın geometrik ortası. c. Kesilmiş dörtgen şekilli piramid(koyu çizgiler) ve kesilmiş iki eşit koni şeklinde düşünülmüş oval post kesitinin şematik görünümü. formüle göre hesaplandı. Bağlanma dayanımları da megapaskal (MPa) cinsinden aşağıdaki 26

35 3.5. İstatistiksel Analiz Herbir grup için push-out testi sonucunda elde edilen kök dentinine bağlanma dayanımı (MPa) verileri için istatistiksel analiz yapıldı. Dokuz grup içinde en iyi kombinasyonun tesbit edilebilmesi için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve Post Hoc Tukey HSD testleri kullanıldı. Kök dentinine bağlanma dayanımı değerleri, şekillendirme teknikleri, post sistemlerine göre ve patlara göre farklılıklar iki faktörlü faktöriyel varyans analizi (ANOVA) ve Post Hoc Tukey HSD testleri ile analiz edildi. Her bir post ve şekillendirme sisteminde apikal, orta ve koronal üçlüdeki bağlanma dayanımlarının değerlendirilebilmesi için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve Post Hoc Tukey HSD testleri kullanıldı. kabul edildi. Tüm istatistiksel değerlendirmelerde anlamlılık düzeyi P <

36 4. BULGULAR Her bir post grubunda, kök kanal preparasyon teknikleri karşılaştırıldığında, Snowpost, Luminex ve Ellipson gruplarının hepsinde en yüksek bağlanma değeri ortalamaları SAF ile şekillendirilen, en düşük bağlanma dayanımı ortalamaları da el ile şekillendirilen gruplarda elde edildi ancak gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark belirlenemedi (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P > 0.05), (Şekil 11,12,13,14,15). Şekil 11: Snowpost için kök kanal preparasyon şekillerine göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması. GRUPLAR ŞEKİLLENDİRME N EL 60 SNOWPOST PROTAPER 60 SAF 60 O STANDART ORTALAMA SAPMA a a a *Aynı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktur (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P > 0.05). Şekil 12: Luminex ışık geçiren post sistemi için kök kanal preparasyon şekillerine göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması. GRUPLAR ŞEKİLLENDİRME N ORTALAMA STANDART SAPMA EL a LUMINEX PROTAPER a SAF a

37 *Aynı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktur (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P > 0.05). Şekil 13: Ellipson post sistemi için kök kanal preparasyon şekillerine göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması GRUPLAR ŞEKİLLENDİRME N ORTALAMA STANDART SAPMA EL a ELLIPSON PROTAPER a SAF a *Aynı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktur (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P > 0.05). istatistiksel analiz sonuçları. Şekil 14: Bağlanma dayanımları için tek yönlü ANOVA KARELER KARELER df TOPLAMI ORTALAMASI F P SNOWPOST , LUMINEX ELLIPSON

38 MPa (Bağlanma Dayanımı) 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 SNOWPOST LUMINEX ELLIPSON EL PROTAPER SAF Şekil 15: El ile ProTaper ile ve SAF ile şekillendirme yapılan her bir post sisteminin bağlanma dayanımı ortalamaları (MPa). El eğeleri ile şekillendirilen her bir post grubunda koronal orta ve apikal üçlüdeki bağlanma dayanımları karşılaştırıldığında (Şekil 16), Snowpost grupları için (Grup 1-A), en yüksek bağlanma direnci koronal üçlüde, en düşük bağlanma direnci ise apikalde izlendi. Orta ve apikal üçlü arasında istatistiksel olarak bir fark bulunamasa da koronal ve orta arasında ve koronal ve apikal arasında istatistiksel olarak fark bulundu. Şekil 16: El eğeleri ile şekillendirilen ve Snowpost yerleştirilen örneker için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının ortalamaları. GRUPLAR BÖLGE N ORTALAMA EL + SNOWPOST (1-A) STANDART SAPMA APİKAL a ORTA a KORONAL b *Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). 30

39 El eğeleri ile şekillendirilerek, Luminex ışık geçiren post sistemi kullanılan örneklerde (Grup 1-B), en yüksek bağlanma direnci koronalde, en düşük bağlanma direnci ise apikalde izlendi (Şekil 17). Bütün gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu. Şekil 17: Luminex ışık geçiren post sistemi örnekleri için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması GRUPLAR BÖLGE N ORTALAMA STANDART SAPMA EL + LUMINEX (1-B) APİKAL a ORTA b KORONAL c *Aynı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktur (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P > 0.05). El eğeleri ile şekillendirilerek, Ellipson post sistemi kullanılan örneklerde (Grup 1-C), en yüksek bağlanma direnci koronalde, en düşük bağlanma direnci ise apikalde izlendi (Şekil 18). Bütün gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (Şekil 19). Şekil 18: Ellipson post sistemi örnekleri için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması. GRUPLAR BÖLGE ORTALAMA STANDART SAPMA EL + ELLIPSON (1-C) APİKAL a ORTA b KORONAL c

40 *Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). MPa (Bağlanma Dayanımı) 3 2,5 2 1,5 1 APİKAL ORTA KORONAL 0,5 0 SNOWPOST LUMINEX ELLIPSON Şekil 19: El eğeleri ile şekillendirme yapılan dişlerde Snowpost, Luminex ve Ellipson grupları için apikal, orta ve koronal üçlüdeki bağlanma dayanımı ortalamaları (MPa). Döner alet ile şekillendirilen her bir post grubunda koronal orta ve apikal üçlüdeki bağlanma dayanımları karşılaştırıldı (Şekil 23). Snowpost grupları için (Grup 2-A), en yüksek bağlanma direnci koronal üçlüde, en düşük bağlanma direnci ise apikalde izlendi (Şekil 20). Orta ve apikal üçlü arasında istatistiksel olarak bir fark bulunamasa da koronal ve orta arasında ve koronal ve apikal arasında istatistiksel olarak fark bulundu. 32

41 Şekil 20: Döner alet ile şekillendirilen ve Snowpost yerleştirilen örneker için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının ortalamaları. GRUPLAR BÖLGE N ORTALAMA STANDART SAPMA ROTARY + SNOWPOST (2-A) APİKAL a ORTA a KORONAL b *Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). Döner aletler ile şekillendirilerek, Luminex ışık geçiren post sistemi kullanılan örneklerde (Grup 2-B), en yüksek bağlanma direnci koronalde, en düşük bağlanma direnci ise apikalde izlendi (Şekil 21). Bütün gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). Şekil 21: Döner aletlerle şekillendirilerek Luminex ışık geçiren post sistemi kullanılan örnekler için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları. GRUPLAR BÖLGE N ORTALAMA STANDART SAPMA ROTARY + LUMINEX (2-B) APİKAL a ORTA b KORONAL c *Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). 33

42 Döner aletler ile şekillendirme yapılan ve Ellipson post sistemi kullanılan örneklerde (Grup 2-C), en yüksek bağlanma dayanımı koronal üçlüde en düşük bağlanma dayanımı ise apikal üçlüde izlendi (Şekil 22). Bütün gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (P < 0.05). Şekil 22: Döner alet ile şekillendirilen ve Ellipson post sistemi yerleştirilen örnekler için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması. *Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). GRUPLAR BÖLGE N ORTALAMA STANDART SAPMA ROTARY + ELLIPSON (2-C) APİKAL a ORTA b KORONAL c MPa (Bağlanma Dayanımı) 3 2,5 2 1,5 1 APİKAL ORTA KORONAL 0,5 0 SNOWPOST LUMINEX ELLIPSON Şekil 23: Döner alet ile şekillendirme yapılan dişlerde Snowpost, Luminex ve Ellipson grupları için apikal, orta ve koronal üçlüdeki bağlanma dayanımı ortalamaları (MPa). 34

43 SAF sistem ile şekillendirilen her bir post grubunda koronal orta ve apikal üçlüdeki bağlanma dayanımları karşılaştırılmıştır (Şekil 27). Snowpost kullanılan örnekler için (Grup 3-A), en yüksek bağlanma direnci koronal üçlüde, en düşük bağlanma direnci ise apikalde izlendi (Şekil 24). Orta ve apikal üçlü arasında istatistiksel olarak bir fark bulunamasa da koronal ve orta arasında ve koronal ve apikal arasında istatistiksel olarak fark bulunmuştur. Şekil 24: SAF sistem ile şekillendirilen ve Snowpost yerleştirilen örneker için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının ortalamaları. *Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). GRUPLAR BÖLGE N ORTALAMA SAF + SNOWPOST (3-A) STANDART SAPMA APİKAL a ORTA a KORONAL b SAF sistem ile şekillendirilerek, Luminex ışık geçiren post sistemi kullanılan örneklerde (Grup 3-B), en yüksek bağlanma direnci koronalde, en düşük bağlanma direnci ise apikalde izlendi (Şekil 25). Bütün gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (P < 0.05). Şekil 25: SAF sistem ile şekillendirilerek Luminex ışık geçiren post sistemi kullanılan örnekler için bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları. GRUPLAR BÖLGE N ORTALAMA STANDART SAPMA SAF + APİKAL a LUMINEX ORTA b (3-B) KORONAL c *Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). 35

44 SAF sistem ile şekillendirme yapılan ve Ellipson post sistemi kullanılan örneklerde (Grup 3-C), en yüksek bağlanma dayanımı koronal üçlüde en düşük bağlanma dayanımı ise apikal üçlüde izlendi (Şekil 26). Bütün gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). Şekil 26: SAF sistem ile şekillendirilen ve Ellipson post sistemi yerleştirilen örnekler için (3-C) bölgelere göre bağlanma dayanımı (MPa) bulgularının karşılaştırılması. *Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (Tek yönlü varyans analizi ve Post Hoc Tukey HSD, P < 0.05). GRUPLAR BÖLGE N ORTALAMA SAF + ELLIPSON (3-C) STANDART SAPMA APİKAL a ORTA b KORONAL c MPa (Bağlanma Dayanımı) 3,5 3 2,5 2 1,5 1 APİKAL ORTA KORONAL 0,5 0 SNOWPOST LUMINEX ELLIPSON Şekil 27: SAF sistem ile şekillendirme yapılan dişlerde Snowpost, Luminex ve Ellipson grupları için apikal, orta ve koronal üçlüdeki bağlanma dayanımı (MPa) ortalamaları. 36