Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Sağlık Çalışanlarında Hepatit B, Hepatit C, HIV Seroprevalansı ve Hepatit B Aşılanma Durumları

Transkript

1 flora KLİNİK ÇALIŞMA/ RESEARCH ARTICLE Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Seroprevalences of Hepatitis B, C, HIV and Hepatitis B Vaccination in Healthcare Workers in Bozok University Faculty of Medicine Çiğdem KADER 1, Mehmet BALCI 1, Yalçın ERDOĞAN 2, Ayşe Yeşim GÖÇMEN 3, Birsen MEŞE ÜZÜMVEREN 4, Güleser ÜNSAL 4, Ayşe ERBAY 1 1 Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi, İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Yozgat, Türkiye 2 Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Yozgat, Türkiye 3 Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, Yozgat, Türkiye 4 Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi, İnfeksiyon Kontrol Komitesi, Yozgat, Türkiye ÖZET Giriş: Sağlık çalışanları hepatit B virüsü (HBV), hepatit C virüsü (HCV) ve insan immünyetmezlik virüsü (HIV) infeksiyonu için yüksek risk grubunda bulunmaktadırlar. Materyal ve Metod: Çalışmamızda hastanemizde görev yapan 140 sağlık çalışanında HBV, HCV, HIV ile infekte olma sıklığı ve HBV ye karşı bağışıklık durumları araştırılmıştır. Bulgular: HBsAg, anti-hcv, anti-hiv pozitifliği hiçbir olguda saptanmadı. Yetmiş sekiz (%55.71) olguda anti-hbs pozitifliği tespit edildi. Anti-HBs pozitiflerin %3.57 si doğal bağışık, %96.43 ü aşılıydı. Anti-HBs negatif olan sağlık personeli hepatit B aşılanma programına dahil edildi. Doktorlar arasında aşılanma oranı diğer meslek gruplarına göre anlamlı olarak yüksekti (p< 0.001). Yaş arttıkça aşılanma oranlarının arttığı tespit edildi. En düşük aşılanma oranı temizlik personelinde saptandı. Sonuç: Sağlık çalışanlarına, özellikle temizlik işçilerine yönelik kan yoluyla bulaşan hastalıklar konusundaki eğitimlerin ve bağışıklama çalışmalarının infeksiyon kontrol komitelerince sürdürülmesini önermekteyiz. Anahtar Kelimeler: Hepatit B virüsü; Hepatit C virüsü; HIV; Sağlık çalışanları; Önleme ve Kontrol 126 Geliş Tarihi/Received: 25/01/ Kabul Ediliş Tarihi/Accepted: 25/07/2012

2 Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Kader Ç, Balcı M, Erdoğan Y, Göçmen AY, SUMMARY Seroprevalences of Hepatitis B, C, HIV and Hepatitis B Vaccination in Healthcare Workers in Bozok University Faculty of Medicine Çiğdem KADER 1, Mehmet BALCI 1, Yalçın ERDOĞAN 2, Ayşe Yeşim GÖÇMEN 3, Birsen MEŞE ÜZÜMVEREN 4, Güleser ÜNSAL 4, Ayşe ERBAY 1 1 Department of Infectious Diseases and Clinical Microbiology, Faculty of Medicine, University of Bozok, Yozgat, Turkey 2 Department of Family Medicine, Faculty of Medicine, University of Bozok, Yozgat, Turkey 3 Department of Medical Biochemistry, Faculty of Medicine, University of Bozok, Yozgat, Turkey 4 Infection Control Committee, Faculty of Medicine, University of Bozok, Yozgat, Turkey Introduction: Healthcare workers are in the high-risk group for hepatitis B virus (HBV), hepatitis C virus (HCV) and human immunodeficiency virus (HIV) infection. Materials and Methods: In our study, 140 healthcare workers employed in our hospital were studied for the frequency of infection with HBV, HCV and HIV, and immune status against HBV. No HBsAg, anti-hcv or anti-hiv antibody positivity was found in any case. Results: Seventy eight (55.71%) cases had anti-hbs positivity % of anti-hbs-positive cases had been vaccinated previously, and 3.57% of cases were naturally immune. Healthcare workers with negative anti-hbs were included into the hepatitis B vaccination program. The vaccination rate among physicians was significantly higher than among other occupational groups (p< 0.001). Vaccination rates were found to increase with an increase in age. Housekeeping staff had the lowest immunization rate. Conclusion: As a result, we recommend that training for healthcare workers, especially housekeeping staff, should be maintained and increased by the infection control committees. Key Words: Hepatitis B virus; Hepatitis C virus; HIV; Healthcare workers; Prevention and control GİRİŞ Hepatit B virüsü (HBV) ve hepatit C virüsü (HCV) tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli bir halk sağlığı sorunudur. Ülkemiz HBV infeksiyonu açısından bölgeden bölgeye değişmek üzere (%3-5.2) orta düzeyde endemik bölgede bulunmakta ve yaklaşık olarak 3.5 milyon taşıyıcı olduğu bilinmektedir [1]. Hepatit B infeksiyonu için sağlık çalışanları daha yüksek oranda risk taşımaktadır. Girişimsel işlemlerle bu risk artmaktadır. HBV infeksiyonundan korunmada en etkili yol aşılamadır. Sağlık çalışanlarında aşılanma oranlarını araştıran çok sayıda çalışma mevcuttur [2-4]. Yıllar içerisinde aşılanma oranlarını artırdığı görülmektedir, ancak hala yeterli aşılama düzeylerine ulaşılamamıştır. Ülkemizde HCV prevalansı ise %1-2.5 arasında değişmektedir [5]. Tahmini olgu ile 1 milyon arasında değişmektedir [5]. Türkiye de HIV/AIDS prevalansı düşük olmasına karşın yıllar içinde artmaktadır [6]. Türkiye de (ilk altı ay) yılları arasında bildirilen HIV pozitif/aids olgu sayısı toplam 4826 dır [6]. Sağlık personelinin HIV pozitif kişilerle yoğun olarak ilgilenmelerinde bile personele HIV bulaşma riskinin çok düşük olduğu bildirilmiştir [2]. Çalışmamızda, hastanemiz sağlık çalışanlarında HBV, HCV, anti-hiv seroprevalansının araştırılması, HBV ye karşı bağışıklık durumlarının belirlenerek HBV seronegatif kişilerin aşılama programına alınması amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOD Çalışmamızda Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesinde görev yapmakta olan 140 sağlık çalışanının tümünde HBV, HCV, anti-hiv seroprevalansının araştırılması, HBV ye karşı bağışıklık durumlarının belirlenmesi amacıyla 1-31 Ekim 2011 tarihleri arasında tarama yapıldı. Alınan kan örnekleri 4000 rpm de 10 dakika santrifüjlenerek serumları ayrıldı. Anti-HBs (referans aralığı 0-10 IU/mL), HBsAg (referans aralığı 0-1 IU/mL), anti- HCV (referans aralığı 0-1 IU/mL) ve anti-hiv (referans aralığı 0-1 IU/mL) testleri Chemiluminescent Microparticle Immunoassay (CMIA) yöntemiyle (Abbott Architect i1000 cihazında Abbott Laboratories100 Abbott 127

3 Kader Ç, Balcı M, Erdoğan Y, Göçmen AY, Seroprevalences of Hepatitis B, C, HIV and Hepatitis B Vaccination in Healthcare Workers in Bozok University Faculty of Medicine Park Rd. Illinois/USA Combo ve qualitative diagnostic kitler kullanılarak) çalışıldı. HBsAg ve anti-hbs düzeyleri negatif olan sağlık çalışanlarının hızlı aşılama programına alınması planlandı. Daha önce serolojik tetkik yaptıran sağlık çalışanlarının sonuçları incelenerek, işe başlamadan önce hepatit B aşısı olma öyküleri olup olmadığı sorgulandı. Tetkiklerimizde anti-hbs değeri pozitif tespit edilen sağlık çalışanlarının önceki tetkikleri incelenerek anti-hbc IgG serolojileri incelendi. HBsAg, anti-hcv ve anti-hiv pozitif tespit edilen sağlık çalışanlarının, tetkik ve tedavileri planlanmak üzere takibe alınmaları kararlaştırıldı. İstatistiksel analizler STATA 11.0 (College station, Texas, USA) bilgisayar programıyla Student s t-test ve ki-kare testi kullanılarak yapıldı. p değerinin 0.05 ten küçük bulunması istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. BULGULAR Çalışmaya alınan 140 sağlık personelinin 69 (%49.3) u erkek, 71 (%50.7) i kadın ve ortalama yaşı 30.6 ± 7.8 (20-54 arası) yıl idi. Çalışmaya dahil olanların 32 (%22.9) si doktor, 45 (%32.1) i hemşire, 35 (%25) i sekreter, 20 (%14.3) si temizlik personeli, 7 (%5) si laboratuvar personeli, 1 (%0.7) i eczacıydı. HBsAg, anti-hcv, anti-hiv pozitifliği hiçbir olguda saptanmadı. Anti-HBs pozitiflik oranı ise %55.7 olarak bulundu. Anti-HBs pozitif saptananların %3.6 sı doğal bağışık, %96.4 ü aşılıydı. Anti-HBs serum seviyesi 10 IU/mL nin altında olanlar negatif kabul edildi ve bu oran %44.3 olarak bulundu ve 0, 1, 2. ve 12. aylarda olmak üzere hızlı aşılama programına alındı. Erkeklerde hepatit B aşılanma oranı %37.6 iken, kadınlarda %66.2 idi (p= 0.001). Aşılılarda yaş ortalaması 32.5 ± 8.9 yıl iken, aşısızlarda 28.5 ± 5.9 yıl olarak bulundu (p= 0.002); yaş arttıkça aşılanma oranlarının arttığı tespit edildi. Yaş gruplarına göre aşılanma oranları Tablo 1 de gösterilmiştir. Doktorlarda aşılanma oranları meslek gruplarıyla karşılaştırıldığında istatistiksel olarak daha yüksekti (p< 0.001). Hemşireler ve laboratuvar personelinin aşılanma oranları benzerdi (p= 0.886). En düşük aşılanma oranı %10 ile temizlik işçilerinde saptandı (Tablo 2). Doğal bağışıklığı olan beş kişinin yaş ortalaması 29.8 ± 5.7 yıl bulundu, aşılılar ve bağışık olmayanlar- Tablo 1. Yaş gruplarına göre hepatit B aşılanma oranları Yaş grupları Hepatit B aşılı Doğal bağışık Anti-HBs negatif Toplam (%41.8) 2 (%2.5) 44 (%55.7) 79 (%100) (%61) 3 (%7.3) 13 (%31.7) 41 (%100) (%61.5) 0 5 (%38.5) 13 (%100) (%100) (%100) Toplam 73 (%52.1) 5 (%3.6) 62 (%44.3) 140 (%100) Tablo 2. Olguların mesleğe göre anti-hbs, pozitiflik dağılımı ve aşılanma öykülerinin karşılaştırılması Anti-HBs pozitif Anti-HBs pozitif Meslek Anti-HBs pozitif Aşı öyküsü var Aşı öyküsü yok Doktor (n= 32) 32 (%100) 31 (96.9) 1 (%3.1) Hemşire (n= 45) 28 (%62.2) 27 (%60) 1 (%2.2) Temizlik personeli (n= 20) 4 (%20) 2 (%10) 2 (%10) Sekreter (n= 35) 10 (%28.6) 9 (%25.7) 1 (%2.9) Laboratuvar personeli (n= 7) 4 (%57.1) 4 (%57.1) - Toplam 78 (%55.7) 73 (%52.1) 5 (%3.6) 128

4 Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Kader Ç, Balcı M, Erdoğan Y, Göçmen AY, la karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu (p> 0.05). Doğal bağışıklık erkeklerde %4.4, kadınlarda %2.8 oranında saptandı (p= 0.626). TARTIŞMA HBV, HCV ve HIV taşıyıcılık oranları ülkelere göre farklılık göstermekte, yaş, sosyoekonomik durum ve meslek gruplarına göre seroprevalans oranları değişmektedir [3]. Sağlık çalışanları infekte kan ve vücut sekresyonlarıyla sık temas etmelerinden dolayı, hepatit B ve hepatit C infeksiyonlarına karşı daha fazla mesleki risk altındadır [3]. Ülkemiz hepatit B açısından orta düzeyde endemisite bölgesinde olup, HBsAg pozitifliği %3-5.2, anti-hbs pozitifliği %34.6 arasındadır [1,4]. Ülkemiz verilerini içeren güncel bir çalışmada yılları arasında birden fazla merkezden elde edilen HBsAg pozitifliği sonuçlarında bu oranı % olarak bulunmuştur [7]. Sağlık çalışanlarında çeşitli çalışmalarda HBsAg pozitifliği % (ortalama %5), anti-hbs pozitifliği ise % (%34.7) arasında bulunmuştur [3,8,9]. Ülkemizde sağlık çalışanlarında HBV seroprevalansının araştırıldığı çalışmalarda, HBsAg ve anti-hbs pozitiflikleri sırasıyla; Köse ve arkadaşlarının çalışmalarında %2.4 ve %50.2, Şencan ve arkadaşlarının çalışmalarında %2 ve %44.7, Berktaş ve arkadaşlarının çalışmalarında %2.5 ve %26.8, Sırmatel ve arkadaşlarının çalışmalarında %3.3 ve %45 olarak saptanmıştır [3,10-13]. Fransa da yapılan bir çalışmada sağlık çalışanlarının %88.3 ünün aşılı olduğu tespit edilmiş, %7 oranında ise doğal bağışıklık olduğu saptanmıştır [14]. Meksika da çok merkezli yapılan bir çalışmada 26 farklı hastanede çalışan sağlık personelinde HBsAg ve anti-hbs oranları sırasıyla %1.2 ve %9.7 olarak bulunmuştur [15]. Çalışmamızda ise HBsAg pozitifliği tespit edilmemiştir. Bu sonucu çalışılan olgu sayımızın azlığına bağlamaktayız. Aşıya bağlı anti- HBs pozitiflik oranı %52.14 olarak bulunmuştur, doğal bağışıklık oranı ise %3.57 dir. Benzer çalışmalardaki oranlara göre anti-hbs değerlerimiz yüksek tespit edilmiştir (Tablo 1). Bu yüksek değeri, yıllar içerisinde sağlık personelinin eğitimler sonucunda bilinçlenerek aşılanma eğilimlerinin artmış olması şeklinde yorumlamaktayız. Çalışmamızdaki bir diğer önemli bulgu aşılanma oranlarının yaşla artmış olmasıdır. Sarı ve arkadaşlarının bir üniversite hastanesindeki temizlik personeliyle hemşirelerde HBsAg ve anti-hcv sıklığını araştırdıkları çalışmalarında, yaş grupları arasında HBsAg pozitifliği açısından anlamlı fark bulunmamıştır [16]. Aşılanma oranının en düşük (%10) olduğu meslek grubu temizlik personeli olarak bulunmuştur. Öz Bölükbaşı ve arkadaşları Harran Üniversitesi hastanesinde çalışan hasta bakımı ve hastane hijyeninden sorumlu sağlık personelinde aşılanma oranını %36 olarak bulmuşlardır [2]. Hastanelerde çalışan temizlik personeli kan ve kan ürünleriyle direkt temas eden sağlık çalışanı grubunda değildir, ancak en az kan ve kan ürünleriyle direkt temas eden sağlık çalışanları kadar risk altındadırlar, özellikle tıbbi atıkların toplanması ve uzaklaştırılması aşamasında kesici-delici alet yaralanması bu grup personelde sıklıkla olmaktadır. Bu bağlamda temizlik personelinin aşılanma oranlarının artırılması için infeksiyon kontrol komitelerine ve hastane idari birimlerine büyük görev düşmektedir. ACIP (The Advisory Committee on Immunization Practices) tarafından HBV aşılanması önerilen kişiler arasında mesleki riski olan kişiler de yer almaktadır [17]. Avrupa Birliği Talimatları altında, HBV zararlı bir biyolojik ajan olarak sınıflanmakta ve işverenlerin HBV ye maruz kalma riski olan çalışanlarına ücretsiz olarak hepatit B aşılaması yapması önerilmektedir [4]. Sağlık çalışanlarının mesleki risk kapsamında HBV için aşılanması uzun yıllardır önerilmektedir. OSHA (Occupational Safety and Health Administration) sağlık çalışanlarının HBV ve benzeri etkenlerle ilgili riskleri ve yapılması gereken uygulamaları 1991 yılında ayrıntılı olarak tanımlamıştır, mesleki olarak HBV ile temas eden personelin riski özellikle laboratuvar çalışanlarında daha fazladır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nde özellikle 1990 yılından sonra bu grubun aşılanmaya başlanmasıyla birlikte HBV infeksiyonu belirgin olarak azalmıştır [18,19]. Ülkemizde de HBV aşısı yapılması gereken kişilere ilişkin T.C. Sağlık Bakanlığının ilgili genelgeleri bulunmaktadır. Bu konuya ilişkin olarak ilk kez yayınlanan 1998 tarihli genelgede HBV aşısı yapılması önerilen kişilerin başında sağlık çalışanları gelmektedir [4]. Daha sonra yapılan bazı değişiklikleri takiben önce 2006 yılında yayınlanan daha sonra 2008 yılında güncellenen ve halen yürürlükte bulunan Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesinde yer alan HBV aşılaması önerilen risk gruplarında; hasta ve hasta çıkartılarıyla teması bulunan tüm sağlık personeli, sağlık çalışanlarının yetiştirildiği tıp fakülteleri, 129

5 Kader Ç, Balcı M, Erdoğan Y, Göçmen AY, Seroprevalences of Hepatitis B, C, HIV and Hepatitis B Vaccination in Healthcare Workers in Bozok University Faculty of Medicine diş hekimliği fakülteleri, sağlık meslek yüksekokulları vb. öğrencileri de yer almaktadır [20]. Çalışmamızda cinsiyete göre aşılanma oranlarını kadınlarda %66.2, erkeklerde %37.6 (p= 0.001) olarak bulduk. Öz Bölükbaşı ve arkadaşları anti-hbs pozitiflik dağılımını kadınlarda 20 kişi, erkeklerde 19 kişi olarak belirtmişlerdir. Toplamda bu 39 olgudan %36 sının aşılı, %64 ünün doğal bağışık olduğu belirtilmiş, ancak cinsiyet oranları verilmemiştir [2]. Dünyada milyon kronik HCV infeksiyonlu hasta mevcut olup, ülkemizde HCV prevalansı %1-2.5 arasında değişmektedir [5]. Sağlık çalışanlarında ise anti-hcv pozitifliğini araştıran çalışmalarda Mutlu ve arkadaşları %0.4, Yaylı ve arkadaşları %0.17, Özsoy ve arkadaşları %0.4, Ersöz ve arkadaşları %0.4 olarak bulmuşlardır [4,21-23]. Meksika da yapılan bir çalışmada bu oran %1.3 olarak bulunmuştur [15]. Başka bir çalışmada ABD de John Hopkins Hastanesi sağlık çalışanları arasındaki anti-hcv oranı %0.7 olarak bulunmuştur [24]. Bizim çalışmamızda sağlık çalışanları arasında anti-hcv pozitifliği saptanmamıştır. Bu durumun olgu sayımızın az olmasından kaynaklandığını düşünmekteyiz. Anti-HIV sıklığı ülkeden ülkeye değişmekle birlikte genel olarak düşüktür. Sağlık çalışanlarında bu oran %0.25, iğne batması deneyimi olanlarda ise %1.25 olarak bildirilmiştir [2]. Çalışmamızda hiçbir olguda anti-hiv pozitifliği saptanmamıştır. Çalışmamızın kısıtlılığının olgu sayımızın az ve anti-hbc IgG bakılmaması olduğunu düşünmekteyiz. Sonuç olarak; sağlık çalışanlarında kan yoluyla bulaşan infeksiyonlardan HBV, HCV ve HIV infeksiyonlarıyla komplikasyon risklerinin azaltılması için alınabilecek en etkin ve güvenilir önlem, HBV, HCV ve HIV seroprevalansının araştırılması, kan yoluyla bulaşan infeksiyonlardan korunma yolları ve önlemler konusunda eğitimler verilmesi ve HBV ye duyarlı olan personelin aşılanmaya teşvik edilerek bağışık hale getirilmesidir. Özellikle temizlik işçilerinin işe başlarken serolojik olarak taranmaları, infeksiyon etkenleri ve bulaş riskleri hakkında bilgilendirilmeleri, alınacak infeksiyon kontrol önlemleri, düzenli eğitim ve aşı uygulanmasıyla HBV, HCV ve HIV gibi kan ve vücut sıvılarıyla bulaşan hastalık etkenlerine karşı risklerin azaltılabileceğini düşünmekteyiz. Bu bağlamda İnfeksiyon Kontrol Komitelerine ve hastane idarelerine büyük görev ve sorumluluklar düşmektedir. KAYNAKLAR 1. Erişim tarihi: 17 Aralık Erişim adresi: 9d3d5b7ffbcbe47674d1239b6cb02a9a58E21Q.pdf 2. Öz Bölükbaş FF, Zeyrek FY, Bölükbaş C, Zeyrek CD, Uzunköy A, Tabur S ve ark. Hasta bakımı ve hastane hijyeninden sorumlu sağlık personelinde HBV, HCV ve HIV sıklığı. Viral Hepatit Dergisi 2004;9: Ersöz G, Şahin E, Kandemir Ö, Kurt Ö. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi sağlık personelinde HAV, HBV, HCV seroprevalansı ve hepatit B aşılaması. Viral Hepatit Dergisi 2006;11: Tosun S. Hepatit B aşılaması dünyadaki ve ülkemizdeki durum. Tabak F, Balık İ (editörler). Viral Hepatit 2009: Usluer G. Viral Hepatitle Savaşım Derneği, Viral Hepatitlerde Tanı ve Tedavi Kursu. Kronik Hepatitli Hastalarda İzlem& Tedavi Kararı. 26 Kasım 2011 Kapadokya/Türkiye. 6. Hacettepe Üniversitesi HIV/ AIDS Tedavi ve Araştırma Merkezi. Erişim tarihi: 17 Aralık Available 17 December Available from: pdf 8. Taşyaran MA. HBV infeksiyonunun epidemiyolojisi. Kılıçturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit Baskı. İstanbul: Viral Hepatitle Savaşım Derneği, 2001: Mıstık R, Balık İ. Türkiye de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. Kılıçturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit Baskı. İstanbul: Viral Hepatitle Savaşım Derneği, 2001: Köse Ş, Sarıca A, Çevik FÇ, Cüce M. Yüksek risk grubunda olan sağlık çalışanlarında viral hepatit A, B, C seroprevalansı. Viral Hepatit Dergisi 2003;8: Şencan İ, Şahin İ, Kaya D, Bahtiyar Z. Yeni kurulan bir tıp fakültesi hastanesinde sağlık çalışanlarının hepatit B ve hepatit C seroprevalansı. Viral Hepatit Dergisi 2003;8: Berktaş M, Dalkılıç AE, Yavuz MT, Bozkurt H, Akdeniz H, Türkdoğan MK ve ark. Y.Y.Ü. Tıp Fakültesi Araştırma Hastanesi personelinde hepatit B seroprevalansı. Viral Hepatit Dergisi 1995;1: Sırmatel F, Bozkurt Aİ, Karataş M, Karaoğlu İ. Risk gruplarında hepatit B seroprevalansı. Viral Hepatit Derg 1997;2: Djeriri K, Fontana L, Laurichesse H, Peigue-Lafeuille H, Henquell C, Chamoux A, et al. Seroprevalaence of markers of viral hepatitis A, B, C in hospital personel at the Clermont-Ferrand University Hospital Center. J Hosp Infect 1995;30: Kershenobich D, Hurtado R, Collawn C, Bobadilla J, Cabrera G, Borovoy J, et al. Seroprevalence of viral markers of hepatitis B among health professionals. Multicenter study in Mexico. Rev Invest Clin 1991;43:

6 Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Kader Ç, Balcı M, Erdoğan Y, Göçmen AY, 16. Sarı N, Günal Ö, Dizbay M, Hızel K, Aktaş, F. Bir üniversite hastanesinde temizlikten sorumlu şirket elemanlarında ve sözleşmeli Hemşirelerde HBsAg ve anti-hcv sıklığının araştırılması. Viral Hepatit Dergisi 2006;11: Centers for Disease Control and Prevention. Available 17 December Available from: mmwr/pdf/rr/rr6007.pdf 18. Centers for Disease Control and Prevention. Avaliable 17 December Available from: Occupational Safety and Heath Administration. Avaliable 17 December osha- web/owadisp.show_document?p_table=stan- DARDS&p_id= T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2011, Erişim adresi Mutlu B, Coşkunkan F, Tansel Ö, Ertürk M, Vahaboğlu H. İzmit Devlet Hastanesinde hepatit B,C ve HIV-1 ve 2 seroprevalansı. VIII. Türk Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Kongresi, Kongre Kitabı. Antalya, 1997: Yaylı G, Benzonana NA, Çamursoy N, Dereli Y, Ünel N, Özer S. Kartal Eğitim Araştırma Hastanesi çalışanlarında HBV, HCV, HIV serolojik göstergeleri. KLİMİK Dergisi 1994;7: Ozsoy MF, Oncul O, Cavuslu S, Erdemoglu A, Emekdas G, Pahsa A. Seroprevalences of hepatitis B and C among health care workers in Turkey. J Viral Hepat 2003;10: Thomas DL, Factor SH, Kelen GD, Washington AS, Taylor E Jr, Quinn TC. Viral hepatitis in health care personel at The John Hopkins Hospital. The seroprevalence of and risk factors for hepatitis B virus and hepatitis C virus infection. Arch Intern Med 1993;153: Yazışma Adresi/Address for Correspondence Yrd. Doç. Dr. Çiğdem KADER Işınlar Mahallesi Yahya Kemal Caddesi Yıldız Blokları No: A/5 Daire: 30 Yenimahalle, Ankara-Türkiye E-posta: dr_cigdemtr@yahoo.com 131