Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 31, Ekim 2016, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 31, Ekim 2016, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Published Date Yrd. Doç. Dr. Ahmet ATALAY Ardahan Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Spor Yöneticiliği Bölümü ahmetatalay@ardahan.edu.tr TÜRKİYE DE ÜNİVERSİTELERDE EĞİTİM GÖREN ÖĞRENCİ- SPORCULARIN AHLAKİ KARAR ALMA TUTUMLARI Öz Araştırmanın amacı, Türkiye genelinde üniversitelerde eğitim gören ve aynı zamanda üniversitelerin spor takımlarında yer alan öğrenci-sporcuların spora ilişkin ahlaki karar alma tutumlarını farklı değişkenler açısından (yaş, cinsiyet, sporculuk geçmişi ve uğraşılan spor branşı) incelemektir. Araştırma grubu Türkiye de farklı tarih ve illerde düzenlenen futsal, voleybol ve basketbol branşlarında müsabakalara katılan üniversiteler belirlenerek oluşturulmuştur. Türkiye genelinde 35 üniversite ve bu üniversitelerde eğitim gören 675 öğrencisporcu katılmıştır. Çalışmada anket yöntemi kullanılmış, yapılan geçerlilik ve güvenilirlik testlerinde ise Cronbach Alpha katsayısı 0,81 olarak hesaplanmıştır. Bu kapsamda Spearman korelasyon, Mann Whitney ve Kruskal Wallis testleri kullanılmıştır. Sonuç olarak yaş, cinsiyet, sporcu geçmişi ve spor branşı değişkenlerinin ahlaki karar alma sürecinde ölçek alt boyutlarında belirleyici olduğu ortaya çıkmıştır. Özellikle hileyi benimseme ölçek alt boyutu ortalamaları tüm değişkenler açısından anlamlı farklılık göstermiştir. Anahtar kelimeler: Spor, ahlak, üniversite, tutum, davranış, spor ahlakı.

2 MORAL DECISION MAKING ATTITUDES OF THE STUDENT- ATHLETES STUDYING AT UNIVERSITIES IN TURKEY Abstract Objective of this research is to analyse moral decision making attitudes on sport of the student-athletes who study at universities across Turkey and are involved in sport teams of the universities at the same time in terms of different variables (age, gender, history of sportmanship and branch of sports engaged). Research group is formed by establishing the universities that attend to the competitions in branches of futsal, volleyball and basketball organized in dissimilar dates and provinces, Turkey. 35 universities across Turkey and 675 student athletes who study in these universities have participated. Survey method is used in the study, Cronbach alpha coefficient was calculated 0,81 in the validity and reliability tests conducted. In this context, Spearman correlation, Mann Whitney and Kruskal Wallis tests were employed. Finally, it is concluded that variables of age, gender, history of athlete and branch of sports are deterministic in scale sub-dimensions for moral decision making process. Especially, scale sub-dimension averages for adopting trick have shown significant difference from the point of all variables. Keywords: Sport, moral, university, attitude, behaviour, sport ethics. Giriş 54 Spor, bedenin, aklın, iradenin, duyguların, özel bir ahlaki kaygının ve yaşama tutunmanın birlikte iş başında olmasını gerektiren bir olgu olmakla birlikte temel amacı, sağlıklı, mutlu, dinamik, üretken, ahlaklı ve erdemli nesiller yetiştirmektir (Yetim, 2005:132). Toplumsal gelişmede önemli mesafeler kat edebilmiş ülkelerde kültür, sanat, edebiyat ve spor gibi alanlara iştirakin arttığını söylemek yanlış olmayacaktır. Dolayısı ile bireylerin ve toplumların gelişmişliği ile spora ilişkin tutumlar arasındaki korelasyon katsayısının yüksek olduğu söylenebilir. Zira Isidori ve Benetton (2015), ülkelerin ve toplumların gelişmişlik düzeyi ile spor arasında kuvvetli bir bağ olduğuna dikkat çekmektedir. Aşırı kazanma isteği kimi zaman sportif kuralların dışına çıkılmasına yol açmaktadır. Bu da sporun saygı, barış, sosyalleştirici ve eğitici yönünün dışına çıkılarak, saldırgan, rahatsızlık verici ve huzur bozucu davranışların sergilenmesine sebebiyet vermektedir (Tanrıverdi, 2012). Ancak, sporcular arasında sevgi, saygı ve anlayış çerçevesinde oluşacak hoşgörü ile birlikte sporda meydana gelebilecek bu olumsuzluklar engellenebilir (Mavi ve Tuncel, 2012). Sporda ahlak, sadece oyunun kurallarına uymak değil, sorumluluk, onur, arkadaşlık, fedakarlık, saygı, adil ve dürüst olma, her ne şekilde olursa olsun kazanmalıyım düşüncesinden uzak olma, sportif erdemin hayata aktarılması, ayrımcılık yapmamak, hakça ve dürüstçe bir oyun olarak ifade edilmektedir (Veronica ve Masari, 2011; Tel, 2014; Tanrıverdi, 2012; Veronica, 2010; Pehlivan, 2004). Öyle ki spor, ahlaki bir eksende süregelen kendine has değerler dizisine sahip canlı ve sosyal bir alandır. Ahlaki tutumların çok sık bir şekilde tekrarlanması sebebi ile spor mecrası ahlaki tepkilerin ortaya çıkmasında verimli bir alandır (Shogon, 2007:17). Çünkü insanın kendisinde var olan ve

3 sporla ortaya çıkartıp geliştirdiği erdemler günlük yaşamına da yansır (Kuter ve Kuter, 2012), dolayısı ile spor, ahlak ve yaşam arasındaki etkileşim oldukça yoğundur. Bu yoğunlukla ilgili önemli bir noktaya değinen Durak (2011), spor etkinliklerinde asıl önemli olanın sportif ilke ve ahlaki değerlerin hayata yansıtılması olduğunu ifade etmektedir. Spor ahlakının öğretilmesi ve bu öğrenimlerin tüm yaşamsal süreçlere yansıtılmasında eğitimin önemi yadsınamaz. Günümüzde ahlak, yaşamın her alanında önemli bir yer tutmaktadır. Eğitim ise insan hayatının temel süreçlerinden birisidir. Dolayısı ile eğitimde ahlak önemli ve etkili bir rol oynamaktadır (Gülcan, 2015). Eğitim kurumlarının spor özelindeki amacı, özellikle spor ahlakı, fair play ve olimpizm kapsamında değerlendirilmelidir. Nitekim, okul içi ve okullar arası spor etkinliklerinin, çocuk ve gençlerin sportif erdeme sahip olabilmeleri ve sporun amatör ruhunu hissedebilmeleri açısından son derece önemlidir. Gülfem ve Yıldıran (2007), okullar arası spor etkinliklerinin fair playa uygun davranışlar edinilmesi ve sergilenmesinde uygun bir ortam olduğuna dikkat çekmektedir. Araştırmanın Amacı Araştırmanın amacı, Türkiye genelinde üniversitelerde eğitim gören ve aynı zamanda üniversitelerin spor takımlarında yer alan öğrenci-sporcuların spora ilişkin ahlaki karar alma tutumlarını farklı değişkenler açısından (yaş, cinsiyet, sporculuk geçmişi ve uğraşılan spor branşı) incelemektir. Bu amaçla Türkiye Üniversite Sporları Federasyonu tarafından düzenlenen üniversiteler arası futsal, voleybol ve basketbol müsabakalarına katılan öğrenci sporcular ile yüz yüze anket yöntemi kullanılarak veriler elde dilmiştir. 55 Araştırmanın Problemi Üniversiteler, eğitsel kültürel, sosyal ve sportif gelişimin bilimsel doneler ile desteklendiği eğitim kurumlarıdır. Dolayısı ile eğitimlerini sürdüren öğrenci-sporcuların katıldıkları müsabakalarda sergiledikleri tutum ve davranışlar son derece önemlidir. Gerek sporun doğasından kaynaklanan, gerekse de bireylerin karakteristik yapılarından kaynaklanan tutum ve davranışların ahlaki yada gayri ahlaki olup olmaması bu araştırmanın temel dayanak noktasıdır. Ayrıca öğrenci sporcuların bu süreçteki tutum ve davranışları da yaşamlarının ileriki dönemlerine ayna tutacak niteliktedir. Bu bağlamda üniversitelerin spor takımlarında yer alan öğrenci sporcuların spor özelinde sergiledikleri tutum ve davranışların ahlaki sorgulamaların yapılması elzemdir. Yöntem Araştırmanın Modeli Araştırmanın amacı, Türkiye genelinde üniversitelerde eğitim gören ve aynı zamanda üniversitelerin spor takımlarında yer alan öğrenci-sporcuların spora ilişkin ahlaki karar alma tutumlarını farklı değişkenler açısından (yaş, cinsiyet, sporculuk geçmişi ve uğraşılan spor branşı) incelemektir. Bu amaçla Türkiye Üniversite Sporları Federasyonu tarafından düzenlenen üniversiteler arası futsal, voleybol ve basketbol müsabakalarına katılan öğrenci sporcular ile yüz yüze anket yöntemi kullanılarak veriler elde dilmiştir. Araştırma Grubunun Oluşturulması Araştırma grubu Türkiye de Üniversite Sporları Federasyonu tarafından organize edilen, farklı tarih ve illerde düzenlenen futsal, voleybol ve basketbol müsabakalarına katılan üniversiteler belirlenerek oluşturulmuştur. Bu grup, zaman, mekan ve maddi sınırlılıklar dikkate alınarak

4 kolay uygulama amacıyla rastgele yöntemle belirlenmiştir. Bu bağlamda araştırmaya Türkiye genelinde 35 üniversite ve bu üniversitelerde eğitim gören 675 öğrenci-sporcu katılmıştır. Veri Toplama Aracı Verilerin elde edilmesinde kullanılan anket, Lee vd. (2007) tarafından geliştirilen ve Gürpınar (2014) tarafından Türkçeye uyarlanan Alt Yapı Sporlarında Ahlaki Karar Alma Tutumları ölçeğidir. Kullanılan ölçek 9 sorudan oluşan 5 li likert tipi ölçektir. Ölçekte yer alan ifadeler, 1 den 5 e kadar derecelenmiştir. Derecelendirme ise şu şekildedir: 1: Kesinlikle Katılmıyorum, 2: Katılmıyorum, 3: Kararsızım, 4: Katılıyorum, 5: Kesinlikle Katılıyorum. Gürpınar (2014) tarından yapılan Türkçeye uyarlama çalışmasında Cronbach Alpha katsayısı 0,76 olarak bulunmuştur. Bu araştırma özelinde yapılan geçerlilik ve güvenilirlik testlerinde ise Cronbach Alpha katsayısı 0,81 olarak hesaplanmıştır. Verilerin Toplanması ve Analizi Öğrenci-sporcuların ahlaki karar alma tutumlarının farklı değişkenler açısından (yaş, cinsiyet, sporculuk geçmişi ve uğraşılan spor branşı) incelenmesi amacı ile gerçekleştirilen bu araştırmada anket kullanılmış ve verilerin analizi SPSS 23 programı ile yapılmış ve % 95 güven düzeyi ile çalışılmıştır. Çalışmada parametrik olmayan test tekniklerinden Spearman korelasyon, Mann Whitney ve Kruskal Wallis testleri kullanılmıştır. Çalışmada ölçek puanlarının ilişkisi Spearman korelasyon testi ile, Hileyi Benimseme, Yarışma severliği Benimseme ve Adilce Kazanmayı Koruma puanlarının demografik değişkenlere göre farklılık gösterme durumu ise Mann Whitney ve Kruskal Wallis testleri ile analiz edilmiştir. Bulgular Öğrenci-sporcuların ahlaki karar alma tutumlarının farklı değişkenler açısından (yaş, cinsiyet, sporculuk geçmişi ve uğraşılan spor branşı) incelenmesi amacı ile gerçekleştirilen bu araştırma neticesinde elde edilen verilerin analizine ilişkin araştırma bulguları aşağıda verilmiştir. 56 Tablo 1. Katılımcılara İlişkin Demografik Dağılımlar Değişkenler Gruplar n % Spor branşı Yaş Cinsiyet Kaç yıldır bu branşı yapıyorsun? Futsal ,4 Basketbol 84 12,4 Voleybol , , , , ,1 Bayan ,3 Bay ,7 1-2 Yıl 65 9,6 3-5 Yıl ,8 6-8 Yıl ,8 9 ve üzeri Yıl ,8

5 Baba eğitim durumu Anne eğitim durumu Aile geliri İlköğretim ,2 Ortaöğretim ,6 Ön lisans ,6 Lisans 78 11,6 Yüksek lisans 13 1,9 Doktora 1,1 İlköğretim ,7 Ortaöğretim ,1 Ön lisans 56 8,3 Lisans 71 10,5 Yüksek lisans 7 1,0 Doktora 2, TL 5, TL 25 3, TL 67 9, TL 97 14, TL , ve üzeri TL ,7 Tablo 1 de araştırmaya katılan bireylerin demografik özelliklerine ilişkin elde edilen frekans analizi sonuçları ayrıntılı bir şekilde gösterilmektedir. Katılımcılardan futsal branşında yer alanların oranı % 27,4; basketbolcuların % 12,4; voleybolcuların oranı ise % 60,1 dir. Katılımcılardan yaşındakilerin oranı % 7,4; yaşındakilerin % 49,5; yaşındakilerin % 37,9 ve yaşındakilerin % 5,1 dir. Katılımcılardan %32,3 ü bayanken % 67,7 si baydır. Katılımcılardan 1-2 yıldır spor branşıyla uğraşanların oranı % 9,6; 3-5 yıldır uğraşanların % 30,8; 6-8 yıldır uğraşanların % 41,8; 9 yıl ve üzeri süredir spor branşıyla uğraşanların oranı ise % 17,8 dir. Katılımcılardan babası ilköğretim mezunlarının oranı % 17,2; ortaöğretim mezunlarının % 47,6; ön lisans mezunlarının % 21,6; lisans mezunlarının % 11,6; yüksek lisans mezunlarının % 1,9; doktora mezunlarının oranı ise % 0,1 dir. Katılımcılardan annesi ilköğretim mezunlarının oranı % 39,7; ortaöğretim mezunlarının % 40,1; ön lisans mezunlarının % 8,3; lisans mezunlarının % 10,5; yüksek lisans mezunlarının % 1,0; doktora mezunlarının oranı ise % 0,3 tür. Katılımcılardan ailesinin geliri TL olanların oranı % 0,7; TL olanların % 3,7; TL olanların % 9,9; TL olanların % 14,4; TL olanların %2 7,6; 2500 TL ve üzerindekilerin oranı ise % 43,7 dir. 57

6 Tablo 2. Ölçek Puanlarının Betimsel İstatistikleri n Minimum Maksimum Ortalama Std. Sapma Hileyi Benimseme 675 3,00 15,00 10,209 2,994 Yarışmaseverliği Benimseme 675 3,00 15,00 9,975 2,845 Adilce Kazanmayı Koruma 675 3,00 15,00 12,516 2,010 Tablo 2 de kullanılan ölçeğin alt boyutlarına ilişkin ortalamalara yer verilmiştir. Buna göre Hileyi Benimseme puan ortalaması 10,209±2,994; Yarışma severliği Benimseme puan ortalaması 9,975±2,845 ve Adilce Kazanmayı Koruma puan ortalaması 12,516±2,010 dur. Tablo 3. Ölçek Puanlarının İlişki Analizleri Hileyi Benimseme Yarışmaseverliği Benimseme Adilce Kazanmayı Koruma Hileyi Benimseme Yarışma severliği Benimseme Adilce Kazanmayı Koruma r 1,622 **,015 p,000,695 n r 1,017 p,657 n 675 r 1 p n Tablo 3 de ölçek alt boyutlarının ilişki analiz değerlerine yer verilmiştir. Buna göre, Hileyi Benimseme ile Yarışma severliği Benimseme puanları arasında pozitif yönlü orta şiddette bir ilişki bulunmaktadır (r=,622; p<0,05). Adilce Kazanmayı Koruma ile Hileyi Benimseme ve Adilce Kazanmayı Koruma puanları arasında ilişki bulunmamaktadır (p>0,05). Tablo 4. Yaş Değişkenine Göre Kruskal Wallis Analiz Değerleri 58 Yaş N Sıra Ort. X2 p Hileyi Benimseme Yarışma severliği Benimseme , , , , , , ,13 12,352,006* 6,998,072

7 Adilce Kazanmayı Koruma *p<0, , , , , ,89 3,646,302 Kruskal Wallis testi ile yaş değişkeni ile Hileyi Benimseme, Yarışma severliği Benimseme ve Adilce Kazanmayı Koruma alt boyutları arasında farklılığın istatistiksel açıdan anlamlı olup olmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. Buna göre, yaş grupları ile Hileyi Benimseme alt boyutu arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark tespit edilmiştir yaş grubundaki katılımcıların puan sıra ortalaması 419,68; yaşındakilerin 339,76; yaşındakilerin 327,06; yaşı grubundakilerin puan sıra ortalaması ise 284,56 dır. Buna göre yaş grubunda yer alan katılımcıların Hileyi Benimseme puanı daha yüksektir. Yaş grupları ile Yarışma severliği Benimseme ve Adilce Kazanmayı Koruma alt boyutları arasında ise istatistiksel açıdan anlamlı fark bir bulunmamaktadır (p>0,05). Tablo 5. Cinsiyet Değişkenine Göre Mann Whitney Analiz Değerleri 59 Cinsiyet N Sıra Ort. U p Hileyi Benimseme Bayan ,48 Yarışmaseverliği Benimseme Adilce Kazanmayı Koruma *p<0,05 Bay ,62 Bayan ,86 Bay ,38 Bayan ,31 Bay , ,0,000* 43241,5,005* 48219,0,493 Mann Whitney testi ile cinsiyet değişkenin, Hileyi Benimseme, Yarışma severliği Benimseme ve Adilce Kazanmayı Koruma alt boyutlarına ilişkin farklılığın anlamlı olup olmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. Buna göre, cinsiyet değişkeni ile Hileyi Benimseme alt boyutu arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark tespit edilmiştir. Bayanların puan sıra ortalaması 288,48 iken bayların 361,62 dir. Buna göre bayların Hileyi Benimseme puanı daha yüksektir. Yine cinsiyet değişken açısından Yarışma severliği Benimseme alt boyutuna ilişkin istatistiksel açıdan anlamlı fark bulunmuştur. Bayanların puan sıra ortalaması 307,86 iken bayların 352,38 dir. Buna göre bayların Yarışma severliği Benimseme puanı daha yüksektir. Ancak cinsiyet grupları arasında Adilce Kazanmayı Koruma puanı bakımından istatistiksel anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0,05).

8 Tablo 6. Sporculuk Geçmişi Değişkenine Göre Kruskal Wallis Analiz Değerleri Kaç yıldır bu branşı yapıyorsun? N Sıra Ort. X2 p Hileyi Benimseme Yarışmaseverliği Benimseme Adilce Kazanmayı Koruma *p<0, , , ,19 9 ve üzeri , , , ,94 9 ve üzeri , , , ,43 9 ve üzeri ,53 8,795,032* 5,125,163 2,966,397 Kruskal Wallis testi ile sporculuk geçmişi değişkenin, Hileyi Benimseme, Yarışma severliği Benimseme ve Adilce Kazanmayı Koruma alt boyutlarına ilişkin farklılığın anlamlı olup olmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. Buna göre, İlgili spor branşının yapılma süresi ile Hileyi Benimseme alt boyutu arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark tespit edilmiştir. 1-2 yıldır spor branşıyla uğraşanların puan sıra ortalaması 397,14; 3-5 yıldır uğraşanların 317,54; 6-8 yıldır uğraşanların 343,19; 9 yıl ve üzeri süredir spor branşıyla uğraşanların puan sıra ortalaması ise 329,23 tür. Buna göre 1-2 yıldır spor branşıyla uğraşanların Hileyi Benimseme puanı en yüksektir. Spor branşının yapılma süresi ile Yarışma severliği Benimseme ve Adilce Kazanmayı Koruma alt boyutlarına ilişkin istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamaktadır (p>0,05). Tablo 7. Spor Branşı Değişkenine Göre Kruskal Wallis Analiz Değerleri 60 Spor branşı N Sıra Ort. X2 p Hileyi Benimseme Yarışma severliği Benimseme Futsal ,23 Basketbol ,31 Voleybol ,90 Futsal ,50 Basketbol ,31 Voleybol ,78 312,0,000* 173,0,000* Adilce Kazanmayı Futsal ,57 17,9,000*

9 Koruma *p<0,05 Basketbol ,12 Voleybol ,59 Tablo 7 de Spor Branşı değişkeni için yapılan Kruskal Wallis testi analiz sonuçları verilmiştir. Buna göre, spor branşı değişkeni ile Hileyi Benimseme alt boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmaktadır. Futsal branşında yer alanların puan sıra ortalaması 510,23; basketbolcuların 476,31; voleybolcuların puan sıra ortalaması ise 230,90 dır. Buna göre futsal branşındaki sporcuların Hileyi Benimseme puanı en yüksektir. Spor branşı değişkeni ile Yarışma severliği Benimseme alt boyutu arasında istatistiksel anlamlı fark bulunmaktadır. Futsal branşında yer alanların puan sıra ortalaması 497,50; basketbolcuların 292,31; voleybolcuların puan sıra ortalaması ise 274,78 dir. Buna göre futsal branşındaki sporcuların Yarışma severliği Benimseme puanı en yüksektir. Spor branşı değişkeni ile Adilce Kazanmayı Koruma alt boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmaktadır. Futsal branşında yer alanların puan sıra ortalaması 332,57; basketbolcuların 260,12; voleybolcuların puan sıra ortalaması ise 356,59 dur. Buna göre voleybolcuların Adilce Kazanmayı Koruma puanı en yüksektir. Tartışma Üniversitelerin spor takımlarında yer alan öğrenci sporcuların ahlaki karar alma tutumları çeşitli değişkenler açısından incelenmiştir. Ortaya konulan bulgular ışığında, katılımcıların yaş ve sporculuk geçmişi değişkenleri ile hileyi benimseme ölçek alt boyutu arasında anlamlı bir fark tespit edilmiştir. Buna göre, yaş grubunda yer alan katılımcıların hileyi benimseme puanlarının (419,68), diğer tüm yaş gruplarından daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Yine sporculuk geçmişi değişkeninde de 1-2 yıl aralığında yer alan katılımcıların hileyi benimseme puanlarının (397,14), diğer gruplardan yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Bu yönde bir sonucun ortaya çıkmasında gerek yaş, gerekse de sporculuk geçmişinin, sportif olgunluğa erişmede henüz yetersiz kaldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Spor, kazanma ve kaybetme ekseninde var olan ve bu iki zıtlığın ortaya çıkardığı, tüm insanlığı saran canlı ve sosyal bir olgudur. Dolayısı ile bu süreçte kazanmanın ya da kaybetmenin işin doğasında var olan bir süreç olduğunun idrakine varmak belli bir zaman ve tecrübe gerektirmektedir yaş aralığı ve 1 ila 2 yıllık sportif geçmiş, ani duygusal tepkilere neden olabilecek bir aralık olmakla birlikte, aynı zamanda spor ortamında istenmeyen tutum ve davranışların sergilenmesine neden olabilir. Bu açıdan değerlendirildiğinde çocuk ve gençlerin karakter gelişimleri ve ahlaki öğretilere ilişkin bakış açılarının derinleştirilmesi elzemdir. Sportif edinimlerin en önemli kazanımı olimpizm anlayışıdır ki, spor ahlaki olarak değerlendirilen bu şiar anlayış, hoşgörü, dayanışma ve saygı şeklinde ifade edilebilir (Veronica, 2010). Çocuk ve gençlerin eğitimi ve ahlaki gelişimlerinde; öz kontrol, azim, kararlılık ve dayanışma gibi özelliklerin yerleşmesinde spor önemli bir yer tutmaktadır (Pounescu vd., 2013; Boardley and Kawussanu, 2011). Sporun karakter inşasında önemli bir araç olduğu ve doğru koşullar altında bireylerin karakterlerinin oluşmasında belirleyici olduğu konusunda eğitimciler arasında görüş birliği oluşmuştur (Bredemeier and Shields, 2006). Zira spor ahlakı bir kavramdır ve antrenörler, yöneticiler ve eğitimciler bu kavramın geliştirilmesinden sorumludur (Kosiewicz, 2010; 61

10 Cecchini vd., 2007). Örneğin, eğitimci ve antrenörlerin uygulamalarda, sporcuların eleştirel düşüncelerinin gelişimlerine yönelik çalışmalar yapmalıdır. Bu sayede ahlaki edinimleri kazanmış sporcular, spor alanındaki ahlaka aykırı davranışlara karşı tepki göstereceklerdir (Hsu, 2004). Ancak spor ahlakına aykırı tutum ve davranışların antrenör tarafından desteklendiğinde yada görmezden gelindiğinde sporcular bu tür davranışlara yönelebilmektedir (Guivernau and Duda, 2002). Spor eğitiminde ya da eğitim içerisinde spor etkinlikleri şansa bırakılmaz. Öyle olursa gayri ahlaki davranışlar ortaya çıkabilir. Çünkü spor özelinde karşılaşılan ahlaki sorunlar toplumsal yaşama yansıyabilir (Popescu, 2012). Öyle ki Barkoukis vd., (2011), yapmış olduğu araştırmada sportmenlik skorları düşük olan katılımcıların, sosyal norm, kural ve düzenlemeler ile ahlaki tutum skorlarının düşük olduğuna dikkat çekmektedir. Ayrıca Chantol vd., (2005) de sportmenlik skorları düşük olan sporcuların agresif ve uyumsuz davranışlara meyilli olduğuna vurgu yapmaktadır. Spor ahlakı salt oyunun kurallarını değil aynı zamanda ruhunu, özünü temsil eder ki, sporcular bu ahlaki anlayışı günlük yaşamlarına uyarlamalıdır. Dolayısı ile bireyler ahlaki gelişime gereken önemi vererek istenmeyen tutum ve davranışlardan kaçınmalıdır (Wong vd., 2013). Etik, ahlak ve insani değerler, bütün insanlık için ortaktır. Bu değerle aynı zamanda toplumsal düzen, uyum, barış ve adaleti temsil eder (Ulusal Gençlik ve Spor Politikası, 2012). Araştırma bulgularına göre, cinsiyet değişkeni ile Hileyi Benimseme ölçek alt boyutu arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark tespit edilmiştir. Bayanların puan sıra ortalaması 288,48 iken bayların 361,62 dir. Buna göre bayların Hileyi Benimseme puanı daha yüksektir. Yine cinsiyet değişken açısından Yarışma severliği Benimseme alt boyutuna ilişkin istatistiksel açıdan anlamlı fark bulunmuştur. Bayanların puan sıra ortalaması 307,86 iken bayların 352,38 dir. Buna göre bayların Yarışma severliği Benimseme puanı daha yüksektir. Ancak cinsiyet grupları arasında Adilce Kazanmayı Koruma puanı bakımından istatistiksel anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0,05). 62 Akandere vd. (2009) tarafından gerçekleştirilen bir araştırmada da spor yapan kız öğrencilerin ahlaki yargı düzeylerinin erkeklerden daha yüksek olduğu ortaya konulmuştur. Yine Gürpınar (2014) tarafından yapılan bir araştırmada da kızların ahlaki karar alma tutumlarının erkek sporculardan daha yüksek olduğu anlaşılmıştır. Ancak Lee vd., (2007) tarafından ortaya konulan bulgular bu durumun tam tersini ifade etmiş ve erkek sporcuların ahlaki karar alma tutumları bayanlardan daha yüksek çıkmıştır. Özellikle bayanların yapısal özellikleri gereği rekabet ortamında dahi kurallara bağlı kalma eğilimlerinin yüksek olduğu söylenebilir. Ancak erkek sporcular arasındaki yıkıcı rekabet zaman zaman kuralların ve ahlaki söylemlerin dışına çıkılmasına neden olabilmektedir. Araştırma bulgularına göre, spor branşı değişkeni ile Hileyi Benimseme ölçek alt boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmaktadır. Futsal branşında yer alanların puan sıra ortalaması 510,23; basketbolcuların 476,31; voleybolcuların puan sıra ortalaması ise 230,90 dır. Buna göre futsal branşındaki sporcuların Hileyi Benimseme puanı en yüksektir. Spor branşı değişkeni ile Yarışma severliği Benimseme ölçek alt boyutu arasında istatistiksel anlamlı fark bulunmaktadır. Futsal branşında yer alanların puan sıra ortalaması 497,50; basketbolcuların 292,31; voleybolcuların puan sıra ortalaması ise 274,78 dir. Buna göre futsal branşındaki sporcuların Yarışma severliği Benimseme puanı en yüksektir. Burada yoğun müsabaka trafiği ile birlikte, rekabet yoğunluğunun had safhada oluşu yarışma severliği

11 artırdığını söylemek yanlış olmayacaktır. Spor branşı değişkeni ile Adilce Kazanmayı Koruma ölçek alt boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmaktadır. Futsal branşında yer alanların puan sıra ortalaması 332,57; basketbolcuların 260,12; voleybolcuların puan sıra ortalaması ise 356,59 dur. Buna göre voleybolcuların Adilce Kazanmayı Koruma puanı en yüksektir. Spor mecrasında farklı branşlarda mücadele eden sporcuların tepkilerinin de farklı olması gayet normaldir. Kişisel özellikler ile birlikte spor branşının kendine has dinamikleri de bu durumda belirleyici olabilmektedir. Örneğin voleybol branşında yer alan sporcuların hileyi benimseme skorlarının düşük olmasında bu branşın temassız oynanması, kuralların herkes tarafından ortak fikirde uygulanabiliyor olması belirleyicidir. Bunula ilgili olarak, Mouratidou vd., (2007) tarafından yapılan bir araştırmada fiziki temas düzeyi düşük ya da hiç olmayan branşlardaki sporcuların ahlaki gelişim skorlarının daha yüksek olduğu görülmektedir. İlgili spor branşının kendine has özellikleri ve rekabet düzeyi ahlaki tutum ve davranışların sergilenmesinde ya da sergilenmemesinde son derece belirleyicidir. Örneğin, Gürpınar ve Güven (2012) tarafından yapılan bir çalışmada sportmenliğe ya da spor ahlakına aykırı davranışların futbol liglerinde basketboldan daha çok görüldüğü ortaya konulmuştur. Yine Gürpınar ve Kurşun (2013) tarafından yapılan bir araştırmada da kurallara ve yönetime saygı alt boyutunda basketbolcuların sportmenlik puanlarının futbolculardan anlamlı olarak farklı olduğu tespit edilmiştir. Burada ise futboldaki rekabet ortamının daha yoğun olması bu durumun ortaya çıkışına zemin hazırlamıştır diyebiliriz. Spor, karar verme sürecinde ahlaki problemlerin yoğun bir şekilde ortaya çıktığı bir mecradır (Proios vd., 2013). Çünkü sporcular, kurallara aykırı olarak performanslarını artırıcı araçlar ve yöntemler kullanmak ile kurallara uymak arasında çok sık bir şekilde karar vermek durumundadırlar (Bredemeier and Shields, 1994: 173). Spordaki yozlaşma, illegal, gayri ahlaki ya da spor etiğine aykırı tutum ve davranışlar olarak ifade edilebilir (Gorse and Chadwick, 2010). Sporcuların performanslarını artırma arzusu kuvvetli bir arzudur ve sportif başarıların gerek ekonomik gerekse de sosyal getirileri; rekabetin yoğunluğu, daha iyi performans sergileme arzusu sporcuların gayri ahlaki bir duruş sergilemelerine sebebiyet vermektedir (Çınar vd., 2005; Cartwright and Menezes, 2014; Krakel, 2007). Örneğin, spordaki yozlaşma sürecinde doping kullanımının yaygınlaşmasından söz edilebilir. Oysaki rekabet ortamının adil bir şekilde sürdürülmesinde doping kullanımının gayri ahlaki bir davranış yada yöntem olduğu antrenörler, yöneticiler ve sporcular tarafından idrak edilmelidir. Bununla ilgili olarak, Demir (2012) ve Karataş vd., (2012) tarafından gerçekleştirilen çalışmalarda katılımcıların büyük çoğunluğu doping kullanımının haksız rekabete neden olduğunu ve burumun da spor ahlakına aykırı bir yöntem olduğunu ortaya konulmuştur. Dolayısı ile sportif yozlaşma rekabet ortamının getirdiği durum ve koşullar nedeni ile yaygınlık kazanmaktadır. Çünkü günümüzde sporcuların yaşamları sadece kazanma odaklı bir eksende şekillenmekte, bu durum ise bahsi geçen yozlaşmanın ivme kazanmasına neden olabilmektedir. Oysaki Fişek (1998: 61), Antik Yunanda olimpiyat oyunlarında başarılı sporculara verilen defneyapraklarından oluşan tacın barışı simgelediğine ve anlamının ise dostluk içinde yarışmak olduğuna dikkat çekmektedir. Sonuç Araştırma sonuçları göstermişti ki, yaş, cinsiyet, sporculuk geçmişi ve branş değişkenleri ahlaki tutumların sergilenmesi veya sergilenmemesi noktasında belirleyici değişkenlerdir. Ortaya 63

12 konulan bulgular ışığında her ne kadar katılımcıların yarışmaseverlilik ve adilce kazanmayı koruma ölçek alt boyutları skor ortalamaları yüksek çıksa da, yaş, cinsiyet, sporculuk geçmişi ve branş değişkenleri nezdinde hileyi benimseme ölçek alt boyutu skor ortalamaları yüksek çıkmıştır. Gayri ahlaki bir tutum olarak değerlendirilebilecek bu sonuç üniversite eğitimi alan bireyler açısından endişe verici bir durum olarak algılanabilir. Özellikle yaş ve sporculuk geçmişi düşük aralıklarda yer alan katılımcılar (17-19 yaş ve 1-2 yıllı sporculuk geçmişi), arasında hileyi benimseme ortalamaları yüksektir. Bu durumun ortaya çıkmasında katılımcıların oldukça genç olması ve sportif tecrübeden henüz yoksun olmaları belirleyicidir. Kazanma ve kaybetme ikileminde, sportif rekabetin doğasında olan bu her iki durumda stabil ve sağlıklı tepkiler verebilmek sportif olgunlukla doğrudan ilintilidir. Bu olgunluğa erişmek ise tecrübe ve yaş ile doğru orantılıdır. Cinsiyet ve spor branşı değişkenlerinde ise, yine bu olgunlukla birlikte, rekabet yoğunluğu ve şiddeti, içinde bulunulan ruhsal durumun ortaya çıkardığı tepkiler belirleyici olabilir. KAYNAKLAR Akandere, M., Baştuğ, G. & Güler, E.D. (2009). Orta öğretim kurumlarinda spora katılımın çocuğun ahlaki gelişimine etkisi. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 3(1), Barkoukis, V., Lazuras, L., Tsorbatzoudis, H. & Rodafinos, A. (2011). Motivational and sportpersonship profiles of elit athletes in relation to doping behavior. Psychology of Sport and Exercise, 12, Boardley, I.D., Kavussanu, M. (2011). Moral disengagement in sport. International Review of Sport and Exercise Psychology, 4(2), Bredemeier, B.L., Shields, D.L. (1994). Applied ethics and moral reasoning in sport. In: Moral development in the profession: Psychology and applied ethics. (Edts: James, R. Rest, Dorcia Narvaez). New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers, pp Bredemeier, B.L., Shields, D.L. (2006). Sports and character development. President s Council on Physical Fitness and Research Digest, 7(1), 1-8. Cartwright, E., Menezes, M.L.C. (2014). Cheating to win: Dishonesty and the intensity of competition. Economics Letters, 122, Cecchini, J.A., Montero, J., Alonso, A., Izquierdo, M & Conteras, O. (2007). Effects of personal and social responsibility on fair play in sports and self-control in school-aged youths. European Journal of Sport Science, 7(4), Chantol, Y., Robin, P., Vernat, J.P. & Bernache-Assolant, I. (2005). Motivation sportpersonship and athletic aggression: a mediational analysis. Psychology of Sport and Exercise, 6, Çınar, V., Yazıcı, G., Şebin, K. & öztürk, M.E. (2005). Doping ve sporda kullanımı. Atatürk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 7(4), Demir, A. (2012). Türkiye de durgunsu kano ve akarsu kano antrenörlerinin sporda dopingle ilgili düşünce ve bilgi düzeylerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi, Şanlıurfa.

13 Durak, N. (2011). Gelenek ve Modernite etkileşimi bağlamında spor etiği. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(27), Fişek, K. (1988). Spor yönetimi. (1. Baskı). Ankara: YGS Yayınları. Gorse, S., Chadwick, S. (2010). Conceptualizing corruption in sport: implications for sponsorship programmes. The European Business Review, July/August, 1-7. Guivernau, M., Duda, J.L. (2002). Moral atmosphere and athletic aggressive tendencies in young soccer player. Journal of Moral Education, 31(1), Gülcan N.Y. (2015). Discussing the ımportance of teaching ethics in education. Social and Behavioral Science, 174, Gülfem, S., Yıldıran, İ. (2007). Beden eğitimi öğretmenlerinin futbolda fair playa ilişkin olumlu ve olumsuz davranışlara ilişkin yaklaşımlarının incelenmesi. Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi, 2(19), Gürpınar, B. (2014). Altyapı sporlarında ahlaki karar alma tutumları ölçeğinin türk kültürüne uyarlanması: Bir Türk örnekleminde geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitim ve Bilim, 39(176), Gürpınar, B. (2014). Sporcu ortaokul ve lise öğrencilerinin spora ait değişkenler açisindan ahlaki karar alma tutumlari. Eğitim ve Bilim, 39(176), Gürpınar, B., Güven, Ö. (2012). Hakemlerin bakiş açisindan türkiye basketbol ve futbol liglerindeki sportmenlik dışı davranışlar. Pamukkale Journal of Sport Science, 3(3), Gürpınar, B., Kurşun, S. (2013). Basketbolcuların ve futbolcuların sportmenlik yönelimleri. Mediterranean Journal of Humanities, 3(1), Hsu, L. (2004). Moral thinking sports rules and education. Sport Education and Society, 9(1), Isidori, E., Benetton, M. (2015). Sport as education: Betwen dignity and human rights. Social and Behavioral Science, 197, Karataş, M., Karataş, Ö. & Çevrim, H. (2012). Beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerinin doping kullanımına bakış açıları ve etik. Düzce Tıp Dergisi, 14(3), Kosiewicz, J. (2010). Sport beyond moral good and evil. Physical Culture and Sport Studies and Research, 49(1), Krakel, M. (2007). Doping and cheating in contest-like situations. European Journal of Political Economy, 23(4), Kuter, F.Ö., Kuter, M. (2012). Beden eğitimi ve spor yoluyla değerler eğitimi. Journal of Education and Humanities: Theory and Practice, 3(6), Lee, M. J., Whitehead, J. & Ntoumanis, N. (2007). Development of the attitudes to moral decision-making in youth sport questionnaire (AMDYSQ). Psychology of Sport and Exercise, 8(3),

14 Mavi, S., Tuncel, S.D. (2012). Sporcuların sporda hoşgörü kavramına ilişkin görüşleri. Ankara Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Spormetre Dergisi, X(4), Mouratidou, K., Chatzopoulos, D. & Karamavrou, S. (2007). Moral development in sport context: utopia or reality. Hellenic Journal of Psychology, 4, Paunescu, M., Gagea, G., Paunescu, C. & Pitigoi, G. (2013). The moral dimension of fair play in high-performance sport. Social and Behavioral Science, 92, Pehlivan, Z. (2004). Fair Play kavramının geliştirilmesinde okul sporlarının yeri ve önemi. Ankara Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Spormetre Dergisi, II(2), Popescu, V. (2012). Fair Play and sports performance: A critical investigation. Social and Behavioral Science, 46, Proios, M., Athanailidis, I., Proios, M. & Mavrovouniotis, F. (2013). Management of ethical problems in sports within the justice framework. International Journal of Sport Management, Recreation & Tourism, 1, Shogon, D. (2007). Sport ethics in context. (First Edt). Toronto: Canadian Scholars Press Inc. T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı (2012). Ulusal Gençlik ve Spor Politikası Belgesi. Ankara. Tanrıverdi, H. (2012). Spor ahlakı ve şiddet. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(8), Tel, M. (2014). Türk toplum yaşantısında Fair Play. International Journal of Science Culture and Sport, 1, Veronica, P. (2010). The ımportance of moral training in sport performance. Social and Behavioral Science, 2(2), Veronica, P., Masari, G.A. (2011). Comparative analysis of athletes fair play attitude according to spesific variables conditioned by sport trainig and competition. Social and Behavioral Science, 12, Wong, C.C., Chia, F. & Chang, C.M. (2013). The study college athletes moral self-concept and sport related-moral development. Life Science Journal, 10(4), Yetim, A. (2005). Sosyoloji ve spor (1. Baskı). Ankara: Morpa Yayınları. 66