KANADA NIN GENEL EKONOMİK DURUMU VE TÜRKİYE İLE EKONOMİK-TİCARİ İLİŞKİLERİ

Transkript

1 T.C. OTTAVA BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ KANADA NIN GENEL EKONOMİK DURUMU VE TÜRKİYE İLE EKONOMİK-TİCARİ İLİŞKİLERİ HAZİRAN 2007 OTTAVA 1

2 İÇİNDEKİLER SAYFA NO BÖLÜM I 1. GİRİŞ 5 2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Ülke Kimliği Sosyal Göstergeler Ekonomik Göstergeler 6 3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER Ülkenin Kısa Tarihçesi Siyasi ve İdari Durum Coğrafi Bilgiler 8 4.GENEL EKONOMİK DURUMU Genel durum Tarım Sanayi Ulaştırma ve Telekomünikasyon Ticaret Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigortacılık, Diğer Hizmetler) Enerji Doğal Kaynaklar Para ve Sermaye Piyasaları Yatırımlar İhracat Sektörleri EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER Genel Durum Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri Yıl İçinde Alınan Ekonomik Önlemler ve Uygulamalar Dış Ticaretin Genel Durumu Dış Ticaret İstatistikleri 42 BÖLÜM II 1.TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER Ekonomik İlişkilerin Genel durumu Ticari İlişkilerin Genel Durumu ve Dış Ticaret İstatistikleri Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gerekli Genel Konular Yıl İçinde Açılan Fuarlar Türkiye nin Pazara Giriş İmkanları 83 2.SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER 84 KAYNAKÇA : 86 2

3 TABLOLAR SAYFA 1 İşgücü ve İşgücüne Katılım Oranı 8 2 Ortalama Ücretler 9 3 Yıllar İtibariyle Büyüme Oranları 13 4 Gayrisayi Yurt İçi Hasıla -Endüstriyel Tasnif 14 5 Gayrisafi Yurt İçi Hasıla - Harcama Yaklaşımı 14 6 Gayrisafi Yurt İçi Hasıla - Gelir Yaklaşımı 15 7 Gayrisafi Yurt İçi Hasıla Değişimleri (%) 17 8 Tasarruf ve Yatırımlar 17 9 Tüketici Fiyat Endeksi Konsolide Kamu Gelir ve Giderleri Tarımsal Üretim Ana Gruplar İtibariyle Gıda Tüketimi Endüstriyel Kapasite Kullanım Oranları Yeni Motorlu Araç Satışları Kayıtlı Motorlu Taşıtlar Ürün Gruplarına Göre Demiryolu Yük Taşımacılığı Enformasyon ve İletişim Teknolojileri Yurt İçi Hasılası Toptan ve Perakende Ticaret Büyük Perakende Mağazalarının Satışları Enerji Arz ve Talebi Ulusal Denge Hesapları Kanada'nın Uluslarası Yatırım Ödemeleri Dengesi Sektörler İtibariyle Kanada İhracatı Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri Cari İşlemler Tablosu Yıllar İtibariyle Kanada Dış Ticareti Ülkeler İtibariyle Kanada İhracatı Ülkeler İtibariyle Kanada İthalatı Ülke Gruplarına Göre Dış Ticaret İhracatın Sektörel Dağılımı İthalatın Sektörel Dağılımı Başlıca Maddelere Göre İthalat Başlıca Maddelere Göre İhracat Kanada nın İthalatında İlk 25 Madde Kanada nın İhracatında İlk 25 Madde Türkiye de Faaliyet Gösteren Kanadalı Firmaların Sektörel Dağılımı Türkiye-Kanada Dış Ticareti Kanada nın Türkiye den İthalatında İlk 25 Madde Kanada ya İhracatımızda Ürün Gruplarının Payları Kanada nın Türkiye den İthalatında İlk 25 Madde Kanada dan İthalatımızda Ürün Gruplarının Payları Vergi Oranları 78 3

4 43 Perakende Mağaza Satışları Eyaletlere Göre Perakende Satışları (milyon Kanada doları) Yılında Desteklenen Fuarlar Ekonomik ve Ticari Nitelikte Resmi Kurumlar 83 4

5 BÖLÜM I 1. GİRİŞ Bu rapor, 2006 yılınında Kanada ekonomisi ve ticaretinde meydana gelen gelişmeler ve ülkemiz ile olan ikili ticari ilişkileri ele almak amacıyla hazırlanmıştır.aksi belirtilmekdikçe tüm tablolar Kanada İstatistik Kurumundan alınmıştır. 2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER 2.1. ÜLKE KİMLİĞİ Devletin Adı Başkenti Yönetim Biçimi Resmi Dili Dini Kanada Ottava Anayasal parlamenter monarşi İngilizce-Fransızca Hristiyan Kanada doları Para Birimi Yıllık Ortalama Döviz Kuru (Bir dolar karşılığı) Yüzölçümü km 2 Nüfus Kadın Erkek Yıllık nüfus artışı (%) 0,869 Nüfus Yoğunluğu (kişi / KM 2 ) 3,3 Mesai Saatleri ve Günleri / hafta içi Büyük Kentler, (Varsa Limanlar) Ottava, toronto, montreal Türkiye ile Saat Farkı -7 Haftalık Çalışma Saati (Ortalama) 40 Resmi Tatil Günleri 1 Ocak Yeni Yıl 6 Nisan Good Friday 9 Nisan Easter Monday 21 Mayıs Victoria Day 1-2 Tem. - Canada Day 6 Ağustos Civic Holiday 3 Eylül Labour Day 8 Ekim Thanksgiving Day Remembrance Day 25 Aralık Cristmas 26 Aralık Boxing Day Uluslar Arası Telefon Kodu SOSYAL GÖSTERGELER Ortalama Ömür Kadın Erkek 80,34 83,86 76,98 Okuma Yazma Oranı (%) 99 Yüksek Öğretim Okul Sayısı 214 Yüksek Öğretimdeki Öğrenci Sayısı Hastane Sayısı 538 5

6 Kişi Başına Düşen Doktor Sayısı (1000 kişiye) 2,14 Bin kişiye düşen Otomobil 547 Telefon Televizyon 497 Mobil Telefon Bilgisayar 655 Internet Kullanıcı Sayısı Gelen Turist Sayısı (bin kişi) ,1 Eğitim Harcamaları / GSYİH %0,37 Sağlık Harcamaları / GSYİH %1,5 Havaalanları Karayolu Uzunluğu (adet) Otoyol Uzunluğu (km) Demiryolu Uzunluğu (km) Elektrik Üretimi (milyar kwh) 573 Elektrik Tüketimi (milyar kwh) 522,4 Asgari Ücret (Kanada $) EKONOMİK GÖSTERGELER GSYIH (MİLYON KANADA $) GSYIH Artış Oranı (%) Cari rakamlar (2002 FİYATLARINA GÖRE) 5,2 2,8 Kişi Başına GSYIH (KANADA $) Enflasyon Oranı Üretici Fiyat İndeksindeki Yıllık Artış (%) Tüketici Fiyat İndeksindeki Yıllık Artışı (%) 3,6 2 İşgücü (faal nüfus) İşsizlik oranı (%) 6,1 Yurt Dışında Çalışan İşçi Sayısı --- GSYİH Sektörel Büyüme Hızları (%) Tarım -1,6 Maden, petrol, doğal gaz 9,5 Elktrik, gaz, su 1,4 İnşaat 5,3 İmalat -13,9 Toptan satış 1,9 Perakende satış 3,4 Ulaştırma-depolama 3,5 Enformasyon ve kültürel endüstriler 4,0 Finans, sigorta, gayrimenkul, leasing vb 2,8 Profesyonel, bilimsel ve teknik hizmetler -1,1 Yönetim, destek, atık yönetimi vb 3,3 Eğitim hizmetleri -0,4 Sağlık ve sosyal yardım 1,8 Sanat, eğlence, rekreasyon 1,7 6

7 Konaklama ve gıda Diğer hizmetler (kamu yönetimi hariç) Kamu yönetimi Sabit Sermaye Yatırımları (Kanada $) Kamu Özel Dış Ticaret (Kanada $) İhracat İthalat Denge Dünya Ticareti İçindeki Payı (%) Dünya İhracatındaki Payı (%)-(2005 yılı) Dünya İthalatındaki Payı (%)- (2005 yılı) 1,8 1,5 1, ,43 2,97 Türkiye ile Ticaret (Kanada $) Türkiye ye İhracat Türkiye den İthalat Denge Ülke Toplamı İçinde Türkiye nin Payı (%) İhracat ,12 0,16 İthalat Cari İşlemler Dengesi (milyon Kanada $) Dış Borç Stoku (milyon Kanada $) 803,784 Sabit Yabancı Sermaye Yatırımları (milyar $) 464 Seçilmiş Oranlar (%) İhracat/İthalat İhracat/GSYIH İthalat/GSMH Cari İşlem Dengesi/GSMH Dış Borç/GSMH İç Borç/GSMH 3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi Kanada, İngiliz kolonilerinden (bir kısmı eski Fransız kolonisi) müteşekkil bir birlik olarak 1867 yılında kurulmuş ve İngiltere den bağımsızlığını, uzun bir süreç sonunda 1982 yılında, elde etmiştir. Halen İngiliz Milletler topluluğunun bir üyesidir ve İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth devlet başkanıdır Siyasi ve İdari Durum Kanada, parlamenter demokrasiye sahip federal ve anayasal bir monarşidir. On eyalet ve üç bölgeden oluşan Kanada, federal düzeyde iki resmi dile (İngilizce ve Fransızca) ve çok kültürlü bir yapıya sahiptir ,

8 Ülkenin yasal çerçevesini teşkil eden Kanada Anayasası, yazılı bir metin, yazılı olmayan gelenekler ve anlaşmalardan oluşmaktadır. Kanada Anayasasının temel çerçevesi 1867 tarihli İngiliz Kuzey Amerika Yasasında mündemiçtir. Bu yasa 1982 tarihinde 1867 Anayasası olarak adlandırılmıştır. Söz konusu metin, prensip olarak Birleşik Krallık takine benzer bir anayasaya sahip olunduğunu vurgular ve yetkiyi federal ve eyalet hükümetleri arasında dağıtır Yasama Federal Parlamento, Kraliçe ile seçimle gelen Temsilciler Meclisi ve atanan Senato dan oluşur. Temsilciler Meclisi nde her üye basit çoğunluk esasına göre seçilir. Genel seçimler Başbakan ın tavsiyesi üzerine Genel Vali kararı ile yapılır. Parlamento için minumum görev süresi olmamakla beraber, genel seçimler beş senede bir gerçekleştirilir. 75 yaşına kadar görevde kalan Senato üyeleri, Başbakan tarafından, bölgesel bazda belirlenmiş sayıya uygun olarak, seçilir ve Genel Vali tarafından resmi olarak atamaları yapılır Yürütme Hükümetin başı olan Başbakan, Temsilciler Meclisinde güvenoyu olan partinin başkanıdır. Başbakan ve kabinesi resmi olarak Kraliçenin temsilcisi konumunda olan Genel Vali tarafından atanır. Bununla birlikte, Başbakan kendi kabinesini seçer ve Genel Vali bu seçime saygı duyar. Başbakan bakanlarını çoğunlukla Temsilciler Meclisinden ve bazen de Senato dan seçer. İcra yetkisi Başbakan ve Bakanlar eliyle kullanılır. Michaëlle Jean 25 eylül 2007 yılından beri Genel Vali, Muhafakar Parti lideri Stephen Harper da Başbakan olarak görev yapmaktadır. Kanada nın önde gelen dört siyasi partisi, iktidardaki Muhafazakar Parti, Kanada Liberal Partisi, Yeni Demokratik Parti, ve Kebekliler bloğudur. Parlamentoda temsilcisi bulunmayan başta Kanada Yeşiller Partisi olmak üzere başka küçük partiler de Kanada siyasi yaşamında varlıklarını sürdürmektedir Yargı Kanada Yüksek Mahkemesi-Yargıtayı ülkenin en yüksek ve nihai karar merciidir. Başbakanın teklifi ve Genel Valinin ataması ile göreve gelen dokuz üyeden oluşur. Tüm yüksek mahkeme üyeleri ve temyiz hakimleri, Başbakan ve Adalet Bakanının teklifi üzerine Genel Vali tarafından atanır. Federal kabine eyalet ve bölge üst düzey mahkeme üyelerinin atamasını yapar. Daha alt düzeydeki eyalet ve bölge mahkemelerindeki atamalar söz konusu eyalet veya bölge hükümetlerince yapılır. Common law (örf ve adet hukuku), Quebec hariç, her yerde geçerlidir. Quebec te ise medeni hukuk uygulanmaktadır. Ceza hukuku ise federal olarak tüm Kanada da tatbik edilmektedir. 3.3.Coğrafi Bilgiler Coğrafi Konumu, Yer Şekilleri, Akarsular ve Göller, İklim-Bitki Örtüsü Kanada, Kuzey Amerika nın büyük bir kısmını (yaklaşık %41) sınırları içerisinde bulunduran, güneyde ABD, kuzeybatıda ABD nin Alaska eyaleti, Kuzeyde Kuzey Buz Denizi, Kuzeydoğuda 8

9 Greenland ile komşu olan ve doğu batı istikametinde Atlantik okyanusundan Pasifik Okyanusuna uzanan bir ülkedir ten beri Kanada, 60 ve 141 Batı boylamları arasında topraklara sahip olduğunu iddia etmektedir ancak bu durum uluslararası kabul görmemektedir. Rusya dan sonra dünyanın ikinci en büyük, toplam alanına sahip olan Kanada, Rusya, Çin ve ABD nin ardından dünyanın dördüncü büyük kara alanına sahiptir. Batıda dağlık ovalar, güneydoğuda alçak düzlükler çoğunluktadır. Deniz seviyesinden yükseklik Atlas okyanusu kıyısında 0 metre, Logan Dağlarında ise metredir. Kanada nın bütününde ve özellikle nüfusun yoğun olarak yaşadığı Amerika sınırı boyunca dört mevsimi görmek mümkündür. Yazın sıcaklık +35 ve üzerine kışın ise -25 ve altına iner. İlkbahar ve sonbahar sıcaklıkları normaldir. Kanada dünyanın en fazla göle ve içme suyuna sahip ülkesidir Nüfus 2007 yılı son verilerine göre Kanada nüfusu, bayan, erkek olmak üzere toplam kişidir. Yıllık nüfus artış hızı binde 8 dir. Nüfusun yaşlara göre dağılımı şu şekildedir: 0-14 yaş arası: % 17.3 (erkek 2,967,383/bayan 2,824,189) yaş arası: % 69.2 (erkek 11,604,723/bayan 11,490,839) 65 yaş ve üzeri:% 13.5 (erkek 1,927,035/bayan 2,575,972) Km 2 ye düşen kişi sayısı 3,3 olup, nüfus daha çok ABD sınırına yakın yerlerde toplanmıştır Çalışma ve İşgücü 2006 verilerine göre Kanada da bin kişi iş gücünü oluşturmakta ve işgücünün %2 si tarımda, %14 ü imalat sanayiinde, %5 i inşaat, %75 i hizmet ve %3 ü de diğer dallarda istihdam edilmektedir. Tablo 1: İşgücü ve İşgücüne Katılım Oranı İş gücü 16, , , , , Erkek 8, , , , , Bayan 7, , , , , Katılım Oranı % 15 yaş ve üzere Erkek Bayan yaşlar Erkek Bayan yaşlar Erkek

10 Bayan yaş ve üzeri Erkek Bayan yaş ve üzeri Erkek Bayan Kaynak: Kanada İstatistik Kurumu Haftalık çalışma süresi 40 saattir. Eyaletlere göre değişen asgari ücret uygulaması bulunmaktadır ve söz konusu ücret halen 7 ila 8,5 Kanada doları arasındadır. Ortalama Ücretler ÇALIŞAN SAYISI NİSAN-2006 NİSAN-2007 NİSAN ORTALAMA ÇALIŞAN ORTALAMA DEĞİŞİM ÜCRET SAYISI ÜCRET (SAAT/$) (SAAT/$) (SAAT/$) 15 yaş ve üzeri 13, , yaş arası 2, , yaş arası 9, , yaş ve üzeri 1, , Erkek 6, , Bayan 6, , Full-time 11, , Part-time 2, , Sendikalı 4, , Sendikasız 9, , Sürekli iş 12, , Geçici iş 1, , İdari işler 1, İş dünyası, finans ve yöneticilik 2, , Tabii ve uygulamalı bilimler Sağlık Sosyal bilimler, eğitim, kamu görevi ve din hizmetleri 1, , Sanat, kültür, rekreasyon ve spor Satış ve servis hizmetleri 3, , Ticaret, nakliye, makina operatörleri ve diğer ilgili işler 1, , Birincil endüstrilere özgü meslekler İşleme, imalat ve su

11 elektrik-doğal gaz ile ilgili meslekler NİSAN-2006 NİSAN-2007 NİSAN ÇALIŞAN SAYISI ORTALAMA ÜCRET (SAAT/$) ÇALIŞAN SAYISI ORTALAMA ÜCRET (SAAT/$) DEĞİŞİM (SAAT/$) Kaynak: Kanada İstatistik Kurumu Eğitim ve Kültür Kanada federal yapısı, eğitim sistemine de yansımıştır. Gerek federal hükümet, gerekse eyalet ve bölgeler ilk, orta ve sonrası öğretiminde görev ve sorumluluk sahibidirler. Kanada da ulusal ya da federal düzeyde eğitimden sorumlu bir bakanlık bulunmamaktadır. On eyalet ve üç bölgeden oluşan ülkede, 13 eğitim sistemi büyük çapta benzer özellikler taşımakla birlikte, her bir eyalet ve bölgede eğitimin kendi tarihi, coğrafi ve kültürel özelliklerine dayalı farklılıklarla karşılaşmak mümkündür. Kanada Eyalet ve Bölgeleri Eğitimde esas sorumluluk eyalet ve bölge hükümetlerine aittir. Ancak Kanada hükümeti bu konuda ciddi destekler sunmaktadır. Özellikle resmi diller,orta öğretim sonrası eğitimin finansmanı ve insan kaynakları gelişimi alanında federal hükümetin briden fazla birimi yetki sahibidir yılında kurulan, Eğitim Bakanları Konseyi, eyalet ve bölge Eğitim Bakanlarının bir araya geldiği ve sorunlar ile çözüm önerilerinin ele alındığı bir forum niteliğindedir. Söz konusu Konsey aynı zamanda eyalet ve bölgeleri, merkezi hükümet, yabancı ülke eğitim bakanlıkları ve uluslar arası kuruluşlar nezdinde eğitim konularında temsil etmektedir. 11

12 Kanada da, nüfusun yaklaşık üçte ikisinin kullandığı İngilizce en fazla konuşulan dildir. Daha çok Quebec bölgesinde yaşayan frankofonların kullandığı Fransızca ise ikinci en yaygın dildir. Fransızca konuşan Kanadalıların sık görüldüğü diğer yerler ise New Brunswick, Ontario, and Manitoba dır. Okula başlama yaşı ve zorunlu eğitim, ülke genelinde değişiklik göstermekle birlikte, sırasıyla 5-7 ve yaşlarıdır. Okullar çoğunukla Eylül ve Haziran aylarında açıktır. Bu genel yapı dışında çok sayıda özel okula ve koleje rastlamak mümkündür. Genellikle dini eğitim kurumlarının elinde bulunan bu okul ve kolejler, ücretli olup kimi eyaletlerde bunlara eyalet hükümetlerince destek de sağlanmaktadır (Alberta, British Columbia, Manitoba, Quebec, and Saskatchewan). İlgili eyelet ve/veya bölge eğitim bakanlığının asgari diploma gereklerini, eğitim satndart ve müfredatını karşılamak kaydıyla, ebeveynler okul çağındaki çocukların eğitimlerini evlerinde verebilmektedirler. Kanada nın 15 yaş ve üzeri nüfusunun %99 u okur yazardır. Kanada kültürü tarihi olarak İngiliz, Fransız ve Yerli kültür ve geleneklerin etkisini taşıyan ancak büyük ölçüde Amerika kültürü ile şekillenmiş bir yapıdır. Çoklukla Amerikan medya ve eğlence formları görülmektedir. Bu durum Kanada kültürel ürünlerinin Amerika da ve bu etkiye açık dünyanın başka yerlerinde başarılı olmasını da sağlamaktadır. İki resmi dilli ve çok kültürlü olarak özetlenebilecek Kanada da çok kültürlü yapı etnik, dil ve din bakımından hergeçen derinleşmektedir (2001 sayımlarına göre 200 den fazla etnik köken Kanada da temsil edilmektedir). Nüfusun yaklaşık %13,5 I belirgin şekilde etnik bir azınlığa mensuptur. Bu oranın 2016 yılında %20 olması beklenmektedir: Özellikle Asya ve Ortadoğudan gelen göçmenler, Kanada da nüfus artışının yarısını teşkil etmektedir sonrasında ise Kanada nın nüfus artışı yalnızca göçmen nüfusa bağlı olacaktır. Merkezi hükümetin de başta yasalar olmak üzere, kurum ve kuruluşlar aracılığıyla Kanada kültürüne yön ve şekil vermeye çalıştığı ve bu amaçla CBC-Canadian Broadcasting Corporation (Kanada Yayın Şirketi) ve NFB-National Film Board of Canada (Kanada Ulusal Film Kurulu) gibi bir kısım organizasyonları kurduğu görülmektedir Sosyal Güvenlik Kanada sosyal güvenlik sistemi fedaral ve eyalet politika ve programlarının oluşturduğu karma bir yapı arz etmektedir. İşsizlik sigortası ve yaşlı aylığı gibi kimi konularda federal yetkiler düzenleyici olmaktadır. Eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik gibi kimi alanlarda ise eyalet düzenlemelerinin belirgin bir biçimde ön plana çıktığı görülmektedir. Bununla birlikte federal düzenlemeler bu alanlarda da destekleyici mahiyette varlığını sürdürmektedir. Diğer taraftan, işgücü eğitimi gibi ücüncü bir alan 12

13 daha vardır ki burada da her iki dzüeydeki federal ve eyalet- hükümetlerin aktif olduğu görülmektedir. İşsizlik yardımı, Kanadada İstihdam Sigortası (Employment Insurance) olarak adlandırılmaktadır. Sanayileşmiş ülkeler arasında bu konudaki ulusal düzenlemeyi konunun yerel hükümetlerin sorumluluğuna bırakan anayasal düzenleme dolayısyla en geç gerçekleştiren ülke Kanada dır yılında hayat geçirilen sistem 10/42 sitemi olarak da adlandırılmaktadır. Buna göre en az 10 hafta çalışan bir Kanadalı işsiz kaldığı 42 hafta için oluşturulan fondan destek alabilmektedir. Zaman içerisinde merkezi hükümetin istihdam sigortası olarak oluşturulan fona katkısı tamamen sona erdirilmiştir (1990). Bugün Kanada daki işsizlerin yaklaşık %40 ı bu sitemden yararlanmaktadırlar. Diğer işsizlerin evde çalışmaları, ya da sistem ile getirilen asgari şartları taşımamaları nedeniyle, destek kapsamında olmadıkları belirtilmektedir. Bunula birlikte işini kaybedeb sigortalıların %80 i Kanada da istihdam sigortası desteği almaktadır yılı itibariyle planlana toplam İstihdam Sigortası miktarı 16.4 milyon Kanada dolarıdır. 31 Mart 2007 tarihi itibariyle istihdam sigortası fonunda bulunan para, 2007 yılı için öngörülen harcamanın yaklaşık üç katıdır, 54.4 milyon Kanada doları. Kanada sağlık sistemi kamu fonları ile finanse edilen ve pek çok hizmetin özel sektör tarafından verildiği bir yapıdır. Ancak iddia edilenin aksine gerçek bir kamusal yapı taşımamaktadır. Kanada da tedavi ücretlerinin yaklaşık %70 ini devlet değişik seviyelerde karşılamaktadır. Bu oran gelişmil bir ekonomi ortalamasının üzerindedir. Hastane ve doktor ücretlerinin tamamı ödenirken, ilaç paraları, diş tedavisi ve acil sağlık hizmetleri konusunda sunulan destek çok azdır. 4. GENEL EKONOMİK DURUMU 4.1 Genel Durum Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve G-8 üyesi olan Kanada, dünyanın en zengin ekonomilerinden biridir. Diğer birinci dünya ekonomileri gibi Kanada ekonomisi de ağırlıklı olarak, işgücünün yaklaşık üçte birinin istihdam edildiği hizmet sektörüne dayanmaktadır. Sanayileşmiş diğer ekonomilerden farklı olarak Kanada ekonomisinde, ağaç ve petrol endüstrileri, (birincil endüstriler) önemli bir yere sahiptir. Kanada aynı zamanda, Güney Ontario merkezli özellikle otomobil ağırlıklı bir imalat endüstrisine de sahiptir. Ağırlıklı olarak sahip olduğu doğal kaynakların uluslararası ticaretini gerçekleştiren Kanada da, ulsulararası ticaret ekonominin çok önemli bir kısmını oluşturmakta ve yoğun olarak ABD ile yapılmaktadır. Serbest piyasa ekonomisi uygulanmakta olan Kanada da devletin ekonomik hayata müdahalesi ABD ye kıyasla biraz daha belirgindir. Bununla birlikte Avrupa ülkeleri kadar fazla değildir. Genellikle Kanada nın kişi başına düşen gayrısafi yurt içi hasılası ABD den düşük, Avrupa ekonomilerinden büyüktür. Bununla birlikte Ontario ve batı eyaletleri kişi başına düşen gayrisafi 13

14 milli hasıla bakımından ABD ile kıyaslanabilir. Geçen on yılda Kanada ekonomisinin genel olarak düşük işsizlik ve bütçe fazlaları ile sürekli bir büyüme içerisinde olduğu ve özellikle son beş yılda Kanada dolarının belli başlı uluslararası para birimleri karşısında değer kazandığı görülmektedir Büyüme 2006 yılında Kanada Gayrisafi Yurtiçi Hasılası (2002 fiyatları ile) 2005 yılına kıyasla hafif bir düşüşle, %2,8 oranında büyüme göstermiş, nihai talep ise %4,7 artmıştır yılındaki büyümenin temel itici gücü tüketim harcamaları ve konut-dışı yatırımlar olmuştur. Söz konusu büyümede etkin olan diğer endüstriler ise inşaat, perakende ve toptan satışlar ile finans ve sigortacılık olmuştur. Enerji sektörü genişlemeye devam etmekle birlikte son dört yılın en düşük büyümesini gerçekleştirmiştir. Yıllar İtibariyle Büyüme Oranları Reel GSMH (%) YILLAR ,3 2,9 2, yılında gerçekleşen reel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla artış hızı ile G-7 ülkeleri arasında ABD den sonra en hızlı büyümeyi gerçekleştiren Kanada, 2006 yılında büyüme hızında görülen (0,1 puanlık) yavaşlamaya karşın G-7 ülkeleri arasında ABD den sonra gelen ikinci sırayı almayı başarmıştır yılından bugüne en yüksek seviyesine ulaşan tüketim harcamaları %4,1 lik artışla, 2006 büyümesine en büyük katkıyı sağlamıştır. Özellikle yılın ilk çeyreğinde kaydedilen dayanılı tüketim malları harcamalarındaki %6,8 ve yarı dayanıklı tüketim malları harcamalarındaki %7,2 oranındaki artışlar, yıllık büyümeye önemli katkı sağlamışlardır. Bu iki mal grubunda görülen fiyat düşüşleri, satışları artırmıştır. Ayrıca 2006 yılı hizmet alımlarında da %4,2 lik önemli bir büyüme kaydedilmiş bulunmaktadır. Gayrisafi Yurt İçi Hasıla da kaydedilen 2006 büyümesine yatırımların etkisi de pozitif yöndedir. Konut dışı yatırım harcamaları bu alanda temel katkı sağlayıcı sektör olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle geleneksel olmayan gaz ve petrol çıkarma yöntemleri üzerinde yoğunlaşan ve Alberta petrol kuyularına ilave altyapı şeklinde ortaya çıkan mühendislik yatırımları %16 lık artışla, 2006 GSYIH sına ciddi bir katkı sağlamıştır. Makina ve ekipmanlarına 2006 yılında yapılan yatırımlardaki %8 lik artış ise bilgisayar ve diğer ofis ekipmanları, yazılım, telekomünikasyon ekipmanları, taşıt araçları ve endüstriyel makinalara yapılan yatırımlardan kaynaklanmaktadır. Gayrisayi Yurt İçi Hasıla -Endüstriyel Tasnif (milyon Kanada Doları-1997 fiyatları) Tüm Endüstriler 985,873 1,006,985 1,039,166 1,069,661 1,100,404 14

15 Mal üretimi Tarım, ormancılık, balıkçılık ve av 19,721 21,632 23,047 23,777 23,390 Madencilik, petrol ve gaz 36,345 38,287 39,469 39,750 40,174 İmalat 172, , , , ,976 İnşaat 54,620 56,274 59,764 63,108 67,657 Kamu üretimi (su, elektrik vs) 26,982 27,221 27,366 28,562 28,042 Hizmet Üretimi Nakliye ve depolama 46,638 47,176 49,494 51,403 52,783 Enformasyon ve kültürel endüstriler 41,017 41,924 42,534 44,258 45,311 Toptan ticaret 57,846 60,252 63,510 68,040 73,525 Perakende ticaret 56,771 58,533 60,732 63,627 67,275 Finans, sigorta, gayrimenkul, kiralama, leasing, şirket ve teşebbüs idaresi 193, , , , ,524 Profesyonel, bilimsel ve teknik hizmetler 43,729 45,610 46,838 48,284 49,722 İdari, destek, atık yönetimi ve onarım hizmetleri 21,799 22,531 23,351 24,187 25,664 Kamu idaresi 56,346 57,882 59,084 59,902 61,533 Eğitim hizmetleri 44,712 45,252 46,293 47,055 47,969 Sağlık ve sosyal güvenlik 56,933 58,369 59,477 60,305 61,561 Sanat, eğlence ve rekreasyon 9,130 9,117 9,223 9,283 9,530 Konaklama ve iaşe hizmetleri 23,063 22,533 22,983 23,223 24,140 Kamu yönetimi dışındaki diğer hizmetler 24,496 25,065 25,529 26,015 26,628 Gayrisafi Yurt İçi Hasıla - Harcama Yaklaşımı (milyon Kanada doları-cari) Gayri Safi Yurt İçi Hasıla - Piyasa Fiyatları 1,152,905 1,213,175 1,290,828 1,375,080 1,446,307 Tüketim mal ve hizmetlerine kişisel harcamalar 655, , , , ,502 Dayanıklı tüketim malları 92,085 93,793 95, , ,716 yarı dayanıklı tüketim malları 57,052 58,485 60,608 63,055 66,818 Dayanıksız tüketim malları 158, , , , ,572 Hizmetler 348, , , , ,396 Kamu mal ve hizmet harcamaları 224, , , , ,806 Kamu toplam sabit sermaye yatırımı 28,589 30,107 32,082 36,296 40,336 Kamu envanterleri Çzel sektör toplam sabit sermaye yatırımları 196, , , , ,885 İskana yönelik yapılar 65,651 72,714 82,918 89,791 98,386 İskan amaçlı olmayan yapılar ve donanım 130, , , , ,499 İskan amaçlı olmayan yapılar 50,659 54,545 62,081 72,674 85,698 Makina ve ekipman 80,275 80,831 84,435 90,609 93,801 15

16 Özel sektör demirbaş yatırımları -2,674 4,305 5,589 9,642 7,824 Çiftlik dışı -1,094 2,982 4,098 9,038 8,369 Çiftlik -1,580 1,323 1, Mal ve hizmet ihracı 479, , , , ,706 Mal 414, , , , ,696 Hizmet 65,151 63,351 66,283 68,600 69,010 Eksi: Mal ve hizmet ithali 428, , , , ,660 Mal 356, , , , ,391 Hizmet 71,573 74,145 77,425 79,915 83,269 İstatistiki sapma Nihai iç talep 1,105,324 1,163,165 1,230,785 1,312,721 1,401,529 Gayrisafi Yurt İçi Hasıla - Gelir Yaklaşımı (milyon Kanada doları-cari) Gayrisafi Yurt İçi Hasıla - Piyasa fiyatları 1,152,905 1,213,175 1,290,828 1,375,080 1,446,307 Ücret, maaş ve ek gelirler 593, , , , ,382 Vergi öncesi şirket karları 135, , , , ,859 Vergi öncesi kamu kesimi teşebbüs karları 11,661 12,604 12,923 14,578 13,823 Faiz ve diğer yatırım gelirleri 46,693 49,989 54,109 61,070 65,310 Tarımsal üretimden sağlanan toplam net gelir 1,101 1,439 3,106 1, Tarım dışı sektörlerin net gelirleri, kira dahil 74,292 77,181 81,037 83,636 85,980 Demirbaş değer ayarlamaları -3,584 4,262-1, ,775 Üretim faktörleri üzerindeki sübvansiyonlardan düşük vergiler 53,916 56,072 58,998 61,847 64,421 Net yurtiçi hasıla-piyasa fiyatları 912, ,051 1,032,534 1,104,917 1,164,344 Mamuller üzerindeki sübvansiyonlardan düşük vergiler 84,139 84,380 89,838 94,334 97,161 Sermaye birikimi 155, , , , ,750 İstatistiki sapma Gayrisafi Yurt İçi Hasıla Değişimleri (%) Gayrisafi Yurt İçi Hasıla - Piyasa fiyatları Gayrisafi Yurt İçi Hasıla Sabit fiyatları Gayrisafi Yurt İçi Hasıla Sabit fiyatları

17 Nominal şirket karları 2006 yılında, 2004 ve 2005 yıllarında kaydedilen çift haneli büyümeye kıyasla %5,7 lik mütevazi ancak sağlıklı bir büyüme göstermiştir. İşgücü gelirleri ise nominal bazda 2006 yılında %6,1 artarken, kişisel tadarruflar %1,8 artış kaydetmiştir. Genel olarak, Kanada ekonomisi yerleşik olmayanlara borç verir konumunu sürdürdüğünden, ulusal tasarruf artmıştır Tasarruf ve Yatırımlar Ekonomideki büyüme trendi, tasarruf ve yatırım eğilimlerindeki artışla da uyum içerisindedir yılında toplam tasarrufların GSMH ya oranı %23,9 olarak gerçekleşmiştir. Toplam tasarruflar içerisinde özel sektör tasarruflarının GSMH ya oranı %20,7; kamu kesimi tasarruflarının GSMH ya oranı ise %3,7 dir. Bu oranlar bir önceki yılda sırasıyla % %19,8 ve %4 olarak gerçekleşmiştir. Kamu kesimi tasarruflarında ortaya çıkan 2006 yılında görülen 0,3 ouanlık gerilemeye karşın özel sektör tasarruflarının artışı toplam tasarruflarda 0,1 puanında artışa yol açmıştır. Tasarruf ve Yatırımlar TASARRUF ve YATIRIMLAR (GSYİH nın % si olarak) * Toplam Tasarruflar Federal hükümet Özel Kişisel İş Alemi Gayrisafi Yurt İçi Yatırımlar *OECD tahmini İstihdam İstihdamdaki artış 2006 yılında %2,1 olarak gerçekleşmiş olup bu dönemde kişiye iş imkanı sağlanmıştır. İsithdam artışı kaydedilen sektörler ofis, inşaat, diğer destek hizmetleri, finans, sigorta, gayri menkul, leasing, sağlık ve sosyal yardım ile diğer hizmetler sektörüdür. Bu gelişmeler sonucunda 2005 yılında % 6.8 olan işsizlik oranı 2006 yılında %6.3 e inmiş bulunmaktadır Enflasyon 2005 yılında %2,2 olan ortalama tüketici fiyat endeksi, 2006 yılında %2 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, uygulamaya konulan Advantage Canada programı kapsamında Kanada Maliye Bakanlığı Merkez Bankası ile yaptığı anlaşma ile Kanada nın enflasyon kontrol hedefini beş yıllık bir yenileme ile 2011 yılına uzatmış bulunmaktadır. Yenilenen enflasyon hedeflemesi ile enflasyonun yüzde 1 ila 3 aralığında ortalama %2 seviyesinde tutulmasına hedeflenmektedir. Tüketici Fiyat Endeksi 17

18 Yıl Tüm maddeler Önceki Yıla Göre Değişim 2002=100 % yılı ikinci yarısından itibaren iç talepte bir yavaşlama olmakla birlikte, birinci yarıda kaydedilen yüksek oranlı büyüme, GSYİH nın temel itici gücü olmuştur. İstihdamda görülen artış, harcanabilir reel kişisel gelirin yükselmesi, hanehalkı net gelirindeki artış ve hanehalkı kredilerinde görülen yükselme ile birlikte iç talebi besleyen en önemli unsur olmuştur. Diğer tarafta ise, kamu kesimi mal ve hizmet harcamaları ve inşaat harcamaları azalmıştır. ABD ekonomisndeki yavaşlama da Kanada ekonomisini etkilemiştir. Özellikle, ABD deki motorlu taşıt satışlarındaki düşme, Kanada otomotiv endüstrisinde belirgin düşüşlere neden olmuştur. Yılın bilhassa dördüncü çeyreğinde, otomotiv sektöründeki sabit yatırımlar da ciddi bir azalma görülmüştür. Benzer şekilde, ABD konut yatırımlarında ortaya çıkan büyük çaplı düşüş Kanada nın kereste ihracatını olumsuz yönde etkilerken, daha az ölçüde de olsa, diğer inşaat malzemeleri ihracatında da düşüş yaşanmıştır. Bununla birlikte Kanada nın toplam ihracatı 2006 yılının ikinci yarısında toparlanmıştır. Bu dönemden itibaren, makina ve ekipman, metal ve mineraller ile tarım ve balıkçılık ürünleri ihracatında büyük bir artış kaydedilmiştir. Aynı dönemde, Kanada sabit sermaye yenileme yatırımlarındaki düşüş dolayısıyla, yılın sonuna doğru ithalatta da bir yavaşlama kaydedilmiştir. 18

19 Kanada ekonomisinin 2006 yılı ikinci yarısında ticaret hadleri birinci yarıya kıyasla daha da düşüş göstermiştir. Bunda özellike düşük seyreden enerji fiyatlarındaki düşük seviye etkili olmuştur Kamu maliyesi Konsolide gelir-gider dengesi 2005 yılında 14 milyar dolar fazla veren Kanada ekonomisinin, bu trendi 2006 yılında da sürdürdüğü görülmektedir yılı konsolide gelirleri 575 milyar Kanada doları olurken, konsolide giderler aynı dönemde 547 milyar Kanada doları olarak kaydedilmiştir. Bu dönemde sağlanan 28 milyar dolarlık konsolide bütçe fazlası geçen yıla kıyasla %100 oranında bir artışı ortaya koymaktadır yılında bütçe disiplininden taviz verilmemesi ve genel olarak sıkı mali düzenlemeler sonucunda harcama kalemlerinde olağandışı bir sapma oluşmamıştır. Konsolide Kamu Gelir ve Giderleri (Gelirler - milyon Kanada Doları) Toplam gelir 481, , , , ,219 Öz kaynaklar 481, , , , ,219 Gelir vergisi 178, , , , ,232 Tüketim vergisi 96,431 98, , , ,300 Emlak vergisi 42,529 44,244 46,710 49,639 51,417 Diğer vergiler 16,083 17,037 17,788 18,747 19,702 Sağlık ve ilaç sigorta primleri 3,000 3,132 3,206 3,258 3,327 Sosyal sigorta planlarına katkılar 63,489 67,568 69,039 71,441 74,369 Mal ve hizmet satışları 37,299 38,704 40,557 42,666 45,890 Yatırım gelirleri 34,838 37,267 40,327 47,514 47,468 Diğer gelirler 9,570 9,946 8,129 7,392 7,515 Genel amaçlı tarnsferler Spesifik tarnsferler Konsolide Kamu Gelir ve Giderleri (Harcamalar, fazla veya açık- milyon Kanada doları) Toplam harcamalar 480, , , , ,611 Genel kamu harcamaları 17,520 18,633 18,802 19,685 19,956 kişi ve mülk koruma 37,193 39,154 41,175 43,725 45,301 Ulaşım ve haberleşme 19,148 20,258 21,385 25,390 26,051 Sağlık 83,315 89,479 94,565 99, ,850 Sosyal servisler 145, , , , ,374 19

20 Eğitim 70,533 74,246 77,225 81,371 89,679 Kaynak koruma ve endüstriyel gelişim 18,784 19,430 18,444 19,749 19,908 Çevre 10,259 11,391 11,929 13,313 14,355 Rekreasyon ve kültür 11,690 13,143 13,736 14,350 14,584 İşgücü, itihdam ve göçmenlik 3,395 3,440 2,328 2,514 2,582 konut 3,624 3,833 3,900 4,525 4,782 Dış işleri ve uluslararası yardım 5,128 4,611 5,556 5,585 6,654 Bölgesel planlama ve kalkınma 2,111 2,133 2,035 2,168 2,475 Araştırma kuruluşları 1,881 1,890 1,855 1,986 1,995 Genel amaçlı transferler Borç ödemeleri 49,475 46,917 45,460 45,518 46,107 Diper harcamalar 1,463 2,499 1,662 3, Fazla 496 3,550 20,898 28,307 28, Döviz Kanada Dolarının ABD Doları karşısında değer kazanması 2006 yılında da devam etmiş ve yıl sonu itibariyle 1 Kanada Doları 0,85 ABD Doları seviyesine kadar yükselmiştir. Bu durum, başta turizm olmak üzere fiyat esnekliği yüksek olan sektörlerin rekabet şanslarını zorlamaya başlamıştır. 4.2 Tarım Kanada başta buğday olmak üzere, dünyanın önde gelen tarım ürünü üreticisi ülkelerindendir. Tarımsal ürün ihracatının büyük bir kısmı ABD ye gerçekleşmekle birlikte, Avrupa ve Doğu Asya ya da ihracat yapılmaktadır. Diğer tüm sanayileşmiş ülkelerde olduğu gibi, tarıma dayalı nüfus ve GSYİH dan tarım sektörünün aldığı pay 20. yüzyılda önemli ölçüde azalmıştır. Sanayileşmiş ülkelerin tarım endüstrilerinin aksine, Kanada çiftçileri büyük sübvansiyonlar almamaktadırlar. Kanada da çiftçilere yalnızca tabii afet ve kuraklık gibi durumlarda destek verilmektedir. Süt ürünleri üreten ve tavuk yetiştiren çiftliklere ülkenin hemen her yerinde rastlanmakla birlikte, bu endüstrilerdeki üretimin merkezi Kanada da yoğunlaştığı görülmektedir. Bu sektörlerin üretimleri daha çok iç piyasaya dönüktür. Devlet sübvansiyonları olmadığı için üreticiler gümrük tarifelerinin koruyuculuğu altında piyasa satışlarına dayanmaktadırlar. Tarımsal Üretim (Bin Ton) Tarla Ürünleri Buğday 16, , , , , Kanola (kolza tohumu) 4, , , , , Arpa 7, , , , ,

21 Yulaf 2, , , , , Ketentohumu , , Çavdar Soyafasulyesi 2, , , , , Mısır 8, , , , , Kuru ot 18, , , , , Özel Ürünler Kanarya tohumu Mercimek , Ayçiçeği tohumu Hardal tohumu Bezelye 1, , , , , Ana Gruplar İtibariyle Gıda Tüketimi Meyveler kilogram/kişi Toplam meyve Taze meyve Konserve meyve Dondurulmuş meyve Kurutulmuş meyve litre/kişi Meyve suyu Sanayi Rusyadan sonra dünyanın en geniş topraklarına sahip olan Kanada da doğal kaynaklar ülkenin çeşitli yerlerine dağılmış durumdadır. British Colombia da orman endüstrisi önemli bir konumda bulunurken, petrol endüstrisi Alberta ekonomisinin merkezinde yer almaktadır. Kuzey Ontari çok çeşitli maden yataklarını barındırmaktadır. Atlantik eyaletlerinin ekonomik yapısına adeta balıkçılık damgasını vurmuştur. Bununla birlikte bu söz konusu endüstriler genel ekonomi içerisinde hergeçen gün daha az önemli hale gelmektedir. Kanada nüfusunun yalnızca %4 ü bu endüstrilerde istihdam edilirken, GSYIH daki payları sadece %6 dır. Bununla birlikte ülkenin pek çok kesiminde söz konusu endüstrilerin önemini koruduğu görülmektedir. Tarımın güç olduğu ülkenin kuzey bölgelerinde, pek çok yerleşim yeri maden ya da ormanların yakınında kurulmuştur. 21

22 Kanada altın, nikel, uranium ve kurşun gibi bir çok madenin üretiminde dünyada ilk sıralardadır. Bu ürünlerin çoğu özellikle ABD ye ihraç edilmektedir. Bu arada birincil endüstrilerle irtibatlı şekilde pekçok ikincil ve hizmet endüstrisi faaliyet halindedir. Göreli olarak önemli ölçüde doğal kaynaklara bağlı olmanın Kanada ekonomisi ve toplumu üzerinde bazı etkileri bulunmaktadır. İmalat ve servis endüstrileri kolaylıkla standardize edilebilirken, doşal kaynaklar bölgeler itibariyle değişiklik göstermektedir. Bu durum, Kanada nın değişik yerlerinde güçlü bölgeselciliği besleyen ekonomik bir gelişmişlik olgusu ortaya koymaktadır. Bu kaynakların aynı zamanda büyük ölçüde ihraç ediliyor olması ise ülkeyi uluslarası ekonomi ile sıkı bir şekilde entegre etmektedir. Bu endüstriler sürdürülebilirlik bakımından ciddi kaygıları barındırmaktadır. Uzun yıllar önde gelen bir üretici olma beraberind ebu doğal kaynakların tükenmesi riskini de getirmektedir. Kuzey bölgeleri henüz gelişme gösterememiştir ve üreticiler yatırımlarını bıralara kaydırabilmek için, getirilerin yükselmesini ya da yeni teknolojilerin hayata geçirilmesini, böylece henüz efektif olmayan maliyetlerini düşmesini beklemektedirler. Yüksek ücretler ve Aboriginlerin (yerlilerin) toprak talepleri genilemeyi engellemiştir. Bunun yerine pekçok Kanada müteşebbisi, faaliyetlerini işgücünün daha düşük ve hükümetlerin yabancı yatırımcıları desteklediği denizaşırı ülkelerde yoğunlaştırma yolunu tercih etmişlerdir. Böylece Kanada firmalarının Latin Amerika, Güneydoğu Asya ve Afrika da artan ölçüde rol oynadıkları görülmektedir. Endüstriyel Kapasite Kullanım Oranları 1. çeyrek çeyrek çeyrek çeyrek 2006 Tüm Endüstriler Orman ve kereste Maden, petrol ve gaz Petrol ve gaz Madencilik Elektrik üretim, nakil ve dağıtımı İnşaat İmalat Gıda Alkolü içecekler ve tütün Alkollü içecekler Tütün Tekstil Tekstil fabrikaları Tekstil ürünü imalathaneleri Giyim Deri ve benzeri ürünler

23 1. çeyrek çeyrek çeyrek çeyrek 2006 Odun ürünleri Kağıt Baskı ve ilgili destek aktiviteleri Petrol ve kömür Kimyasallar Plastik ve kauçuk ürünler Plastik ürünler Kauçuk ürünler Metal olmayan mineral ürünler Birincil metaller Fabrikasyon metal ürünleri Makine Bilgisayar ve elektronik ürünler Elektrikli aygıtlar, aletler ve parçalar Ulaştırma donanımı Mobilya ve ilgili ürünler Çeşitli imalat Kanada, sanayileşmiş ekonomilerin birincil ekonomilere dayalı yapıdan sırasıyla üretim-sanayi ve hizmet sektörlerine dayalı ekonomilere geçiş sürecini takip etmemiştir. Üretim-sanayi daima ikincil bir endüstri olarak kalmıştır. Kısmen bunun sayesinde, 1970 li ve 80 li yıllardaki endüstriyel çözülmeden büyük ölçüde zarar görmemiştir. Yine de tekstil gibi bazı çok önemli endüstriler, dışarda varlık gösteremez olmuştur. Kanada da en önemli imalat endüstrisi güneybatı Ontario daki otomobil endüstrisidir. Bu endüstri 1965 yılında ABD ile imzalanan ve otomobil, otobüs, kamyon, lastik ve yedek parçaların gümrük vergisiz ithaline imkan veren Auto Pact anlaşmasının ardından büyük bir gelişme göstermiştir. Ontario, belli başlı Amerikan ve Japon araba üreticileri ile çok sayıdaki oto yedek parka firmasının bulunduğu bir eyalettir. Ontario, bugün Amerika otomobil endüstrisnin kalbi durumundaki Michihan dan daha fazla araç üretmektedir. Otomobil üreticilerinin Kanada ya olan ilgisinin altında ABD ye kıyasla daha eğitimli olan nufus ve düiük işgücü maliyetleri yatmaktadır. Kanada nın devlet destekli tedavi hizmetleri sistemi, şirketleri yüksek sağlık sigortaları ödemekten kurtardığı için, ABD ye kıyasla Kanada daha cazip bir ülke olmaktadır. Kanada imalat sanayiinin çoğu, ABD li firmaların şubelerinden oluşmaktadır. 23

24 4.4 Ulaştırma ve Telekomünikasyon Karayolları, demiryolları, havayolları, limanları ve buralardan yararlanan taşıtları ile Kanada ulaştırma sisteminin Kanada ekonomisi için önemli bir yeri bulunmaktadır. Kanada kişi başına düşen karayolu uzunluğu ile dünyanın önde gelen ülkelerinden biridir. Sistem milyon km karayolu, 10 u dünya çapında 300 kadarı daha küçük ölçekte, toplam havaalanı, km uzunluğunda demiryolu, km suyolu, 300 den fazla liman ve gümrük kapısı ile Kanada ekonomisinin ülke içi ve uluslararası bağlantılarını sağlamaktadır. Artan nüfus, gelişen ticaret hacmi ulaşım sektörünün hergeçen gün ağırlığını artırmaktadır. Belirli bir ücret karşılığı müşterilerine ulaşım imkanı sunan ulaştırma endüstrileri ile kendi ulaşım sistemlerini kullanan endüstrilerin toplamı, Gayrisafi Yurt İçi Hasıla nın yaklaşık %6,3 ünü teşkil etmektedir. Yeni Motorlu Araç Satışları Yeni motorlu araç 1,733,318 1,626,468 1,575,195 1,630,310 1,666,327 Binek otolar 934, , , , ,161 Kuzey Amerika 651, , , , ,102 Denizaşırı 283, , , , ,059 Ticari araçlar 798, , , , ,166 Kuzey Amerika 698, , , , ,244 Denizaşırı 99, , , , ,922 Kayıtlı Motorlu Taşıtlar (Bölge ve eyaletlere göre) 2006 Kanada N.L. P.E.I. N.S. N.B. Topla kayıtlı araçlar 26,684, ,980 95, , ,706 Motorlu karayolu taşıtlar 20,065, ,817 82, , ,631 Trailer 4,961,184 32,698 10,894 44,792 84,160 Tarım makinaları, inşaat araçları, off-road araçar 1,658, ,464 1,494 56,023 40,914 N.L.: Newfoundland and Labrador, P.E.I.: Prince Edward Island, N.S.: Nova Scotia, N.B.: New Brunswick Ürün Gruplarına Göre Demiryolu Yük Taşımacılığı (metrik ton) Buğday 14,772,118 14,839,902 18,502,129 17,347,293 20,652,100 Diğer hububat 6,964,502 7,774,558 8,835,329 9,511,172 11,016,665 24

25 Gıda ve gıda ürünleri 4,498,400 4,964,755 5,742,578 6,487,063 6,900,173 Metal olmayan mineraller, tuz ve taş 18,054,576 18,001,369 19,469,695 19,844,503 19,279,903 Demir cevheri ve konsantreleri 30,344,641 32,975,308 27,894,647 32,331,099 33,976,341 Diğer metalik cevher ve konsantreler 13,959,901 13,478,203 14,310,613 14,235,002 13,411,768 Kömür 35,277,122 30,608,087 31,850,727 33,504,095 31,134,754 Petrol ve kömür ürünleri 15,230,073 15,536,184 15,640,674 16,070,625 16,162,055 Potasyum ve diğer gübreler 18,031,885 19,226,981 21,709,496 21,195,007 18,207,726 Kimyasallar ve kimyasal ürünler 10,849,244 10,136,854 11,450,680 11,227,004 11,358,486 Odun ve odun ürünler, 36,368,661 34,487,788 37,518,901 40,820,237 38,582,028 Kağıt ve kağıt ürünleri 8,052,614 7,565,661 9,621,002 9,889,002 9,582,832 Çimento ve diğer metalik olmayan mineraller 3,915,451 2,713,767 3,243,419 3,374,460 3,157,013 Birincil ve yarı tamamlanmış metalik ürünler 7,900,098 8,173,118 10,102,559 10,044,936 10,627,371 Motor araçları ve diğer ekipmanlar 5,184,978 5,165,772 5,156,988 4,866,747 4,582,397 Metalik ve metalik olmayan atık ve hurda 2,771,462 2,896,645 3,018,472 3,087,535 3,426,791 Diğer mamul ve çeşitli ürünler 6,531,372 6,585,004 7,153,146 6,885,597 6,633,390 Toplam 238,707, ,129, ,221, ,721, ,691,795 Enformasyon ve İletişim Teknolojileri Yurt İçi Hasılası (1997 fiyatları ile milyon Kanada doları) Toplam 54,288 57,482 59,298 62,359 65,037 Enformasyon ve iletişim teknolojileri (üretim) 8,619 9,239 9,516 10,261 10,714 Enformasyon ve iletişim teknolojileri (hizmet) 44,982 47,522 49,037 51,325 53, Ticaret 2006 yılında 1997 yılı sabit rakamları ile ölçülen milyon Kanada doları tutarındaki toptan ticaret GSYİH nın %5,7 sini; milyon Kanada doları tutarındaki perakende ticaret ise 25

26 GSYİH nın %5,6 sını teşkil etmektedir. Söz konusu oranlar, genel olarak istikrarlı bir seyir takip etmektedir. Toptan ve Perakende Ticaret (1997 fiyatları ile milyon Kanada doları) Toptan ticaret 56,349 58,603 61,721 65,997 70,431 Perakende ticaret 55,530 57,301 59,454 62,219 65, Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigortacılık, Diğer Hizmetler) Hizmet sektörü çalışan nüfusun dörtte üçünü istihdam eden ve GSYİH nın ise üçte ikisini oluşturan büyük ve çok yönlü bir sektördür. En büyük alt sektör, çalışan nüfusun yaklaşık %12 sini barındıran perakende sekötürüdür. Alışveriş merkezlerinde yoğunlaşmış görece az sayıdaki zincir mağazaların oluşturduğu perakende sektörü, big-box store olarak adlandırılan (Wal-Mart ve Future Shop gibi) mağazaların açılmasıyla birlikte çalışanların sayısında az da olsa artış kaydedilmiş ama asıl etki perakende mağazaların şehir dışlarına taşınması şeklinde görülmüştür. Büyük Perakende Mağazalarının Satışları (milyon Kanada doları) Tüm ürünler 83, , , , , Gıda 24, , , , , Alkolsüz içecekler 1, , , , , Alkollü içecekler İlaçlar, vitaminler ve diğer tamamlayıcı sağlık materyalleri 3, , , , , Bayan giyimi ve takıları 7, , , , , Erkek giyimi ve aksesuarı 3, , , , , Ayakkabı 1, , , , , Ev mobilyası 2, , , , , Ev aletleri 2, , , , , Ev elektroniği, bilgisayar, kamera 4, , , , , Ev mefruşatı 2, , , , , Züccaciye 3, , , , , Ev yenileme ürünleri 1, , , , , Çim ve bahçe ürünleri, donanım ve bitkiler 1, , , , , Spor malzemeleri 1, , , , ,

27 Oyuncaklar, hobi araçları 1, , , , , Doldurulmuş CD, DVD, audio ve video teyipler , , , Kitap, dergi ve diğer periyodikler Otomotiv yağ ve yakıtları 1, , , , , Tütün ürünleri 2, , , , , Hizmet sektörünün ikinci en büyük kısmını, nüfusun nispeten daha az bir kısmının istihdamını sağlayan iş idaresi sektörü oluşturmaktadır. Bunlar özellikle finansal hizmetler, gayrimenkul ve telekomünikasyon endüstrilerini içermektedir. Son yıllarda bu kesimde ciddi büyüme kaydedilmiştir. Bu sektör özellikle Toronto gibi gelişmiş şehirleri merkez seçmektedir. Kanada nın önde gelen Bankalar da bu yapıya uygun olarak merkezlerini Toronto da açmışlardır. Kanada en verimli ve güvenilir bankacılık sistemine sahiptir. Ülkede in üzerinde şube ve in üzerinde ATM bulunmaktadır. Bu açıdan da Kanada kişi başına düşen ATM sayısı en yüksek olan ülkedir. Banka kartları, internet bankacılığı ve telefon bankacılığı imkanları en iyi şekilde kullanılmaktadır. Eğitim ve sağlık sektörleri Kanada nın en büyük iki sektörü olmakla birlikte, her ikisi de kamu faaliyet alanı olarak ön plana çıkmaktadır. Tedavi hizmetleri özellikle hızlı bir gelişme süreci içerisinde olup, Kanada da üçüncü en büyük sektör durumundadır. Bu hızlı büyümeyi finanse edecek fonların bulunması önemli bir sorun haline gelmiştir. Kanada hem bir yüksek teknoloji hem de yerel ve uluslararası tüketime cevap veren eğlence endüstrisine sahiptir. Turizm ise ABD den gelen ziyaretçilerin ağırlıkta olduğu ve her geçen gün önemini artıran bir sektördür. 4.7 Enerji Kanada net enerji ihracatçısı birkaç sanayileşmiş ülkeden biridir. En büyük gas vepetrol kaynakları Alberta eyaletinde olmakla birlikte British Colombia ve Saskatchewan eyaletlerinde de bulunmaktadır. Athabasca Tar Kuyuları Kanada ya dünyanın en büyük ikinci petrol rezervlerini sunmaktadır. Quebec ve british Columbia da, Ontario ve manitoba da olduğu gibi, hidroelektrik enerjisi ucuz ve boldur. Kısmen bu nedenle, Kanada dünyada kişi başına enerji tüketimi en fazla olan ülkesidir. Ucuz eenerji Quebec ve British Colombia hidroelektirik kaynaklarını kullanan alimünyum endüstrisi gibi büyük ve önemli bazı endüstrilerin doğmasına imkan sağlamıştır. Kanada siyasetinde tarihsel temelleri de olan önemli bir sorun Batı Kanada dünyanın en zengin enerji kaynaklarından birine sahip iken, ülkenin endüstriyel kalbi konumundaki Güney Ontario ve 27