ÖZET Yüksek Lisans Tezi AYNI SÜT İÇME REJİMİ UYGULANAN SİYAH ALACA BUZAĞILARINDA 1,5 ve 2,5 AYDA SÜTTEN KESMENİN 6 AYLIK YAŞA KADAR BÜYÜMEYE ETKİSİ Gö

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ AYNI SÜT İÇME REJİMİ UYGULANAN SİYAH ALACA BUZAĞILARINDA 1,5 ve 2,5 AYDA SÜTTEN KESMENİN 6 AYLIK YAŞA KADAR BÜYÜMEYE ETKİSİ Gökçen ÇELİK ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ANKARA 2006 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi AYNI SÜT İÇME REJİMİ UYGULANAN SİYAH ALACA BUZAĞILARINDA 1,5 ve 2,5 AYDA SÜTTEN KESMENİN 6 AYLIK YAŞA KADAR BÜYÜMEYE ETKİSİ Gökçen ÇELİK Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Hayvan Yetiştirme Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Fatin CEDDEN Bu çalışmada, buzağı büyütmede içirilen süt miktarının azaltılması ve bunun buzağıların büyümesi üzerine etkileri araştırılmıştır. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliği nde yetiştirilen 20 baş Siyah Alaca dişi ve erkek buzağı 2,5 aylık ve 1,5 aylık yaşta sütten kesilenler olmak üzere iki gruba ayrılmış; 6 aylık yaşa kadar olan büyüme performansları karşılaştırılmıştır. Denemeye alınan hayvanlarda doğum ağırlıkları ve 15, 30, 45, 60, 75, 90, 105, 120, 135, 150, 165 ve 180. günlerde canlı ağırlık, cidago yüksekliği, sağrı genişliği, göğüs derinliği, kürekler arkası genişlik, vücut uzunlu, göğüs çevresi ve but çevresi gibi özelliklere ait değerler belirlenmiş, cinsiyet ve süt içme sürelerinin incelenen özellikler üzerine etkileri araştırılmıştır. Araştırma sonucunda canlı ağırlık artışında 30. günde hem süt içirme süresi, hem de cinsiyetler arasında fark bulunmuş; 150, 165 ve 180. günlerde ise sadece süt içirme süreleri arasındaki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir. Cidago yüksekliği ve göğüs derinliği ölçüleri bakımından ise önemli bir farklılık belirlenmemiştir. Süt içirme süreleri bakımından yapılan karşılaştırmalarda, sağrı genişliği 150, 165 ve 180. günde, kürekler arkası ve göğüs genişliği 135. günde, vücut uzunluğu 150 ve 180. günde, göğüs çevresi 30 ve 180. günde, but çevresi ise 120. ve 135. günde farklı bulunmuştur. Sonuç olarak, 1,5 ayda sütten kesilen buzağıların 6 aylık yaşa kadar olan büyüme performanslarının 2,5 ayda sütten kesilenlere oranla daha yüksek olduğu görülmüştür. 2006,27 sayfa Anahtar Kelimeler: Siyah Alaca buzağı, sütten kesim, vücut ölçüleri, büyüme.

3 ABSTRACT Master Thesis EFFECTS of WEANING at the AGE of 1,5 and 2,5 MONTH on GROWTH UNTIL 6 th MONTH in HOLSTEIN CALVES RECEIVED SAME MILK REGIME Gökçen ÇELİK Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Animal Science Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Fatin CEDDEN In this study the effects of the decreasing milk amount while feeding calf is searched. 20 head holstein female and male calves are divided in to two groups of 2, 5 and 1.5 moths old weaned and which are breeded at Research and Application Farm of the Agricultural Faculty of Ankara University and their performance of breeding has been compared until six months old. Birth weight of the animals has been measure for the experiment at the date of 15, 30, 45, 60, 75, 90, 105, 120, 135, 150, 165 and 180 and by determinate some of their values regarding to the characteristics such as their live weight, wither height, rump width, chest width, wideness between the scapula, body long, chest girth, and ham girth is determined. Sex and period of milk drinking effects on the examined characteristics is also searched. At the end of the research, a difference noticed between the sex and milk drinking period within 30 days on the weight increase. Between the date 150, 165, and 180 important difference between the milk drinking period is determined. Any important difference on the size of wither height and chest width not observed. Comparison made according to the milk drinking period, rump width at day 150, 165 and 180, chest width between the scapula at the day 135, body long at the day 150 and 180, chest width at the day 30 and 180, ham girth at the day 120 and 135 are found different. As a result is seen that the growing up performance of the calves are wean at 1,5 month is higher then the growing performance of the calves until 6 months old has been wean at 2,5 moths old. 2006, 27 pages Key Words: Holstein calf, weaning, body measure, growing up.

4 TEŞEKKÜR Çalışmalarımı yönlendiren, araştırmalarımın her aşamasında bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyerek akademik ortamda olduğu kadar beşeri ilişkilerde de engin fikirleriyle yetişme ve gelişmeme katkıda bulunan danışman hocam sayın Doç. Dr. Fatin CEDDEN e, çalışmalarım süresince desteklerini esirgemeyen değerli hocam sayın Prof. Dr. Numan AKMAN a, projeler kapsamında birlikte çalıştığım arkadaşım Yeşim Serap KORKMAZ a, çalışmalarım süresince benden yardımlarını esirgemeyen Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliği Süt Sığırcılığı Birimi çalışanlarına, eğitimimin her safhasında birçok fedakarlıklar göstererek beni destekleyen babam Hacı Murat ÇELİK, annem Afitap ÇELİK ve ağabeyim Cenk Mert ÇELİK e en derin duygularla teşekkür ederim. Gökçen ÇELİK Ankara, Ekim 2006

5 İÇİNDEKİLER ÖZET.i ABSTRACT.ii TEŞEKKÜR iii SİMGELER DİZİNİ v ÇİZELGELERDİZİNİ.....vi 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Genel Bilgiler Konu ile İlgili Araştırma Bildirişleri MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Deneme Düzeni ve Denemenin Yürütülmesi ARAŞTIRMA BULGULARI Canlı Ağırlık Cidago Yüksekliği Sağrı Genişliği Göğüs Derinliği Kürekler Arkası Genişlik Vücut Uzunluğu Göğüs Çevresi But Çevresi TARTIŞMA VE SONUÇ..22 KAYNAKLAR...25 ÖZGEÇMİŞ...27

6 SİMGELER DİZİNİ A.T.K Ayçiçeği tohumu küspesi D.C.P. Di-kalsiyum fosfat V.Ö.K. Vitamin ön karması M.Ö.K. Mineral ön karması x in ortalaması artı - eksi standart sapma

7 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 2.1 Kolostrumun, geçiş sütünün ve normal sütün içeriği.3 Çizelge 2.2 Çeşitli ırk buzağılara içirilecek süt miktarları 4 Çizelge 2.3 Buzağı kesif yem karmasının içeriği..5 Çizelge 2.4 Tam yağlı ve yağsız süt uygulaması...6 Çizelge 2.5 Hatay Tarım İşletmesinde uygulanan süt içme programı...7 Çizelge 3.1 Denemede kullanılan buzağıları kayıtları.10 Çizelge 3.2 Denemede kullanılan süt içme programı..11 Çizelge 3.3 Buzağı başlatma yemi ve hammaddeleri..12 Çizelge 4.1 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama canlı ağırlıklar (kg).14 Çizelge 4.2 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama cidago yükseklikleri (cm)...15 Çizelge 4.3 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama sağrı genişlikleri (cm).16 Çizelge 4.4 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama göğüs genişlikleri (cm)...17 Çizelge 4.5 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama kürekler arkası genişlikleri (cm).18 Çizelge 4.6 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama vücut uzunlukları (cm) 19 Çizelge 4.7 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama göğüs çevreleri (cm)...20 Çizelge 4.8 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama But çevreleri (cm)... 21

8 1. GİRİŞ Hayvansal üretimin başarısı temelde, elde edilen döllerin sağlıklı bir şekilde büyütülmesine dayanmaktadır. Bu hem hayvan ıslahı ile sağlanacak ilerlemenin hem de işletmenin gelirinin artırılması için zorunludur. Süt sığırcılığı gibi, her anadan yılda yalnızca tek bir yavru alınabilen hayvan türleri için konu çok daha fazla önem kazanmaktadır. Çünkü, süt sığırı işletmelerinde, sürü mevcudunu sabit tutabilmek için damızlık çağına ulaşabilen dişi döllerin hemen tamamının sürüye katılması zorunlu olmakta, seleksiyon olanağı ortadan kalkmaktadır (Ertuğrul ve Apaydın 1989). Türkiye nin hayvansal protein üretiminin yaklaşık yarısı sığırdan sağlanmaktadır. Toplam protein üretimine tavuğun katkısı % 25, balığın katkısı % 17, koyun ve keçinin katkısı da sırasıyla % 5 ve % 2 civarındadır. Geri kalan % 1 i ise manda ve hindiden üretilen hayvansal protein oluşturmaktadır. Kısaca, sığır Türkiye nin beslenmesinde önemli bir paya sahiptir (Akman vd. 2005). Türkiye de yıllar itibari ile hayvan populasyonlarına deyinecek olursak; ülkemizdeki domuz sayısı 1986 yılında iken, 1990 yılında bu değer lere çıkmış ve 2005 yılı itibari ile 1943 e düşmüş, manda sayısı ise 1986 yılında iken 2005 yılında bu rakam olarak belirlenmiştir. Türkiye keçi varlığı yılları arasında en yüksek baş ile 1986 yılında ulaşmış, bu sayı 2005 yılında e gerilemiştir. Koyun populasyonu ise 1986 yılında baş iken 2005 yılında bu türün sayısı olarak belirlenmiştir.türkiye sığır varlığı 1986 yılında ile son 20 yılın en yüksek değerlerine sahip iken 2005 yılına kadar yaklaşık % 25 lik bir düşüşle e kadar gerilemiştir. Bu rakamlardan görülüyor ki sığır hariç diğer türlerin sayısında % oranında bir azalma söz konusu iken sığır populasyonundaki düşüş % 25 olarak belirlenmiştir (Anonim 2006a). Sığırın Türkiye açısından önemi sadece hayvansal protein üretimine katkısının yüksekliğinden kaynaklanmamaktadır. Büyük bir bölümünü sığırın sağladığı et ve süt, özellikle de süt, pek çok ürüne işlenerek, hem besleme alanına hem de tüm boyutlarıyla ekonomiye derinlik kazandırır. İçme sütü, tereyağı, yoğurt, sucuk, pastırma vb ürünler 1

9 ile bunların çeşitliliği ve tüketilene kadar geçirdikleri evreler düşünülürse süt ve etin ekonomi için önemi daha kolay anlaşılabilir (Akman vd. 2005). Türkiye İstatistik Kurumu verilerinden (Anonim 2006 a ) yararlanılarak yıllık süt üretiminde türlerin 1986 yılından 2005 yılına kadar olan payları karşılaştırıldığında son 20 yılın en yüksek süt üretimine 2005 yılında ulaşıldığı ve üretimin ton olduğu görülür. Bu üretim içerisinde sığırın % 90, koyunun % 7, keçinin % 2 ve mandanın % 1 payı olduğu anlaşılmaktadır. Süt ırkı buzağıların yaşama güçlerini ve büyümelerini olumsuz düzeyde etkilemeyecek asgari düzeyde sütle beslenmeleri, yapılan işin ekonomikliği açısından önemli bir konudur. Çünkü, süt sığırı işletmelerinde elde edilen gelirin % 89,6 sını süt satışında elde edilen gelir oluşturmaktadır (Şekerden ve Şahin 2000). Yeni doğan buzağı henüz tam bir ruminant özelliği taşımadığından kesif ve kaba yemlerden yeterince yararlanamaz. Bu nedenle buzağının beslenmesinde belli bir süre esas besin maddesi süttür. Ancak, özellikle sütün değer fiyata pazarlanabilme imkanı varsa, yetiştiricinin mümkün olan en erken yaşta buzağıyı sütten kesmesi ekonomik açıdan önem taşımaktadır (Şekerden ve Şahin 2000). Sığır yetiştiriciliğinde ölümler büyük oranda erken yaşlarda meydana gelmektedir. Bu dönemde özellikle süt emme döneminde buzağı bakım ve beslemesi önem kazanmaktadır. Bununla beraber süt sığırcılığında bir yandan buzağının sağlıklı bir şekilde büyümesine çabalanırken diğer yandan da onlara içirilen sütten azami derecede tasarruf sağlayacak besleme programları oluşturulmaya çalışılmalıdır. Çünkü süt sığırcılığında işletmenin gelirinin büyük bölümü süt satışlarından sağlanmaktadır (Ertuğrul ve Apaydın 1989). Bu tezin amacı işletmede yetiştirilen buzağıların sağlıklı bir şekilde büyütülmesini sağlamanın yanı sıra ekonomik bir yetiştiricilikte en önemli girdi olan sütten kar etmektir. 2

10 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1 Genel Bilgiler Yeni doğan hayvanların doğumu takiben ilk 4 saat içerisinde mutlaka kolostrumu alması sağlanmalıdır. Günlük olarak verilecek kolostrum miktarı doğum ağırlığının % si kadar olmalıdır. Buzağılara mümkün ise birden fazla inekten alınan kolostrum kombinasyonu verilmesi sadece anasından alınan kolostruma göre hastalık etkenlerine karşı daha etkili olmaktadır (Anonim 2002b). Kolostrum doğumdan kısa bir süre önce meme bezlerinden salgılanır. Geçek kolostrum ilk salgılanan sütten elde edilir. İlk salgılanan sütten 2,5 gün sonraki süt, geçiş sütü olarak adlandırılır (Donna et al. 2005). Çizelge 2.1 Kolostrumun ve normal sütün içeriği (Donna et al. 2005) Buzağılamadan Sonra Salgılanan Süt İçeriği Kolostrum Geçiş sütü Normal süt Birinci İkinci Üçüncü % kuru madde 23, ,6 12,9 % yağ 6,7 3,9 4,4 4 %protein 14 5,1 4,1 3,1 %laktoz 2,7 4,4 4,7 5 % kalsiyum 0,26 0,15 0,15 0,13 % imminoglobulinler ,1 Süt ırkı sığır yetiştiricileri buzağıları doğumdan itibaren kovadan süt içmeye alıştırılır. Esasen hiç anasını emmemiş buzağı, kovadan içmeyi gayet çabuk öğrenir. Buzağı 2-3 günlük olduğunda kovadan veya emzikli kovadan içirme başlatılmış olmalıdır. Sütün emzikli kovalardan emilmesi daha yavaş olduğundan, sindirim bozuklukları daha az 3

11 meydana gelir. Buzağıyı kovadan süt içmeye alıştırmak, eğer buzağı anasından 23 saat ayrı kalmışsa, kolay olabilir. Buzağılara süt içirmenin diğer bir yolu da emzikli kova kullanılmasıdır. Buzağılara süt içirme işi her gün aynı zamanda yapılmalıdır ve buzağılar için uygun olan bir sıcaklıkta verilmelidir. Buzağılara hiçbir öğünde normalden daha fazla süt içirilmemelidir, bilakis biraz az içirilmelidir (Özhan vd. 2001). Çizelge 2.2 Çeşitli ırk buzağılara içirilecek süt miktarları aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir (Özhan vd. 2001) Buzağının Yaşı Holstein İsviçre Esmeri Guernsay Jersey Ayrshire 1 3 Günlük Anasını emer veya elde kolostrum içer 3 7 Günlük 4,0-4,5 kg. 1,8-3,5 kg 2 Haftalık 4,5-5,5 kg. 2,3-3,5 kg 3 Haftalık 4,5-5,5 kg 2,7-4,0 kg 4 Haftalık 3,5-4,5 kg 2,7-4,0 kg 5 Haftalık 2,7-3,5 kg 2,7-3,2 kg 6 Haftalık 1,8-2,7 kg 2,3 kg 7 Haftalık 1,8 kg 1,8 kg 8 Haftalık Eğer tane yemleri iyi 1,8 kg 9 Haftalık yiyorsa 8. haftadan sonra 1,5 kg 10 Haftalık süt verilmez. 1,0 kg Eğer tane yemleri iyi yiyorsa 8. haftadan sonra süt verilmez. Süt pazarda yüksek fiyata satılabiliyorsa, bu taktirde buzağılara içirilen süt miktarında bir kısıtlamaya yönelme belirmektedir ve bu kısıtlama bazı hallerde normal gelişmeye mani olacak dereceye kadar yükselir. Buzağılar kuru rasyonu yeseler dahi, gelişmeleri için gerekli olan besin maddelerini temin edecek kadar yiyemeyecekleri için gelişmelerini tamamlayamazlar (Özhan vd. 2001). 4

12 Buzağı beslemede en önemli koşul, buzağı rumeninin erken gelişmesinin sağlanabilmesidir. Bu nedenle haftadan itibaren buzağıda yem yeme alışkanlığı sağlanması gereklidir. Buzağı için hazırlanan kesif yemin ve kuru otun çok iyi kalitede olması ve içeriklerindeki besin maddelerinin sindirim derecelerinin yüksek olmasına özen gösterilmelidir. Yemleme, serbest ve ferdi olarak yapılmalıdır. Buzağıya verilecek kesif yem karmasının besin maddeleri belirli düzeylerden aşağı olmamalıdır. Ayrıca kesif yem karmasının etkili maddelerce zenginleştirilmiş olması şarttır (Işık 1996). Çizelge 2.3 Buzağı yem karmasının içeriği (Işık 1996) Karmadaki besin maddeleri % Karmadaki etkili maddeler kg.da Ham protein En az 18 Vitamin- A 8000 MB Ham selüloz En çok 10 Vitamin- D 1000 MB Ham yağ En çok 2 Ham kül En çok 10 Çizelgedeki değerlere uygun hazırlanacak kesif yem karmasının buzağı beslemede büyütme yemi olarak kullanılması gereksinimlerinin karşılanabilmesi açısından en ideal olanıdır (Işık 1996). Buzağılar günlük yaşta iyi kaliteli otu parçalayabilir duruma gelir. Bu nedenle buzağılara 8-10 günlük olmadan kaba yem verilmesi önerilmez. Yeni doğan buzağı için tam yağlı süt ideal bir gıdadır. Özellikle yaşamın ilk 3 haftasında yüksek kalitede proteine, enerji ve diğer besin maddelerine ihtiyaç vardır. Süt bu maddeleri içerir. Ancak Mg, Co, Cu, Fe ve Mn bakımından yetersizdir. Sütteki A ve E vitaminleri düzeyi ineğin rasyonuna göre değişir. Vitamin D ile süt yağı arasında bir ilişki bulunmaktadır (Yıldız 2006). Tam yağlı sütten tasarruf amacıyla özellikle ileride genç sığır besisine alınacak erkek buzağılara tam yağlı süt haftalar arasında azalan miktarlarda, yağsız süt ise 2. haftadan itibaren artan miktarlarda verilmeye başlanır. Damızlık buzağılar ise 2. 5

13 haftadan 16. haftaya kadar tam yağlı süt yada tam yağlı süt + yağsız sütle beslenirler (Yıldız 2006). Çizelge 2.4. Tam yağlı ve yağsız süt uygulaması (Yıldız 2006) Normal Buzağıların Beslenmesi Damızlık Buzağıların 2. Haftadan İtibaren Beslenmesi Yaş,hafta Tam yağlı süt,kg Yağsız süt,kg Tam yağlı süt,kg Yağsız süt,kg Toplam Süt ikame yemi (buzağı maması) ekonomik olması halinde daha hijyenik ve kontrollü bir besleme rejimi olarak uygulanabilir. Yağsız süt üretilmeyen işletmelerde sadece yağlı sütle besleme süt fiyatlarının yüksek olduğu zamanlarda ekonomik değildir. Süt ikame yemlerinde % arasında yağsız süt tozu bulundurulmak zorundadır. Bu nedenle ikame yemin fiyatı daha çok süt tozu fiyatına bağlıdır. Özellikle süt fazlası olup bunu süt tozu olarak değerlendiren ülkelerde buzağı maması uygulaması çoğunlukla daha ekonomik olmaktadır. Buzağı mamalarının en az % 22 ham protein ve % 10 yağ ihtiva etmesi gerekir. Protein kaynağı olarak süt ürünleri ya da soya proteini kullanılmalıdır. Sadece bitkisel kaynaklı proteinlerden olumlu sonuç alınmamaktadır (Coşkun 2006). Cidago yüksekliği, vücut uzunluğu, göğüs derinliği ve çevresi gibi muhtelif vücut ölçüleri hayvanın gelişimi hakkında bilgi verir. Böylece belli periyotlarda belirli ortalama vücut ölçülerine ulaşamayan hayvanların belirlenerek sürüden çıkarılması 6

14 mümkün olur (Şekerden, 2001). Erkek ve dişide vücut ölçülerindeki artışın büyük kısmı 6 aylık yaşa kadar gerçekleşir (İzgi vd. 1992, Şekerden vd. 1997). 2.2 Konu ile İlgili Araştırma Bildirişleri (Şekerden ve Şahin 2000) Hatay Tarım İşletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca buzağıların 0-12 aylık yaş periyodunda gelişim performansına sütle besleme programının etkilerinin belirlenmesi amaçlayarak Hatay Tarım İşletmesinin 62 bas Siyah Alaca dişi buzağısı ile deneme materyali oluşturulmuştur. İşletmede doğan buzağılar 3 ayrı gruba aşağıdaki gibi ayrılmıştır. Çizelge 2.5 Hatay Tarım İşletmesinde uygulanan süt içirme programı Grup Sütle besleme süresi (ay) İçirilen süt miktarı 1 2,0 212 kg tam yağlı + 49 kg sulandırılmış süt 2 2,5 226 kg kg 3 3,0 226 kg kg Deneme hayvanlarında 0-12 aylık yaş periyodunda çeşitli vücut ölçüleri (cidago yüksekliği, vücut uzunluğu, göğüs çevresi, göğüs derinliği, göğüs genişliği ve incik çevresi) ve canlı ağırlık (ilk 6 ayda) 3 er ay aralıklarla belirlenmiştir. Farklı miktar ve süre sütle beslemenin, 6 ve 12 aylık yaslarda ulaşılan vücut büyüklüğü ve canlı ağırlık üzerinde önemli etkiye sahip olmadığı belirlenmiştir (Şekerden ve Şahin 2000). (Şekerden 2001), Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ) Araştırma Çiftliğinde yetiştirilen Siyah Alaca sığır buzağıların (47 baş) ve Anadolu mandası buzağılarının (43 baş) 0-12 aylık yaş periyodunda büyüme performansını karşılaştırmak amacı ile bir çalışma yapmıştır. Buzağılar 1997, 1998 ve 1999 yıllarında doğmuşlardır. Deneme hayvanlarında doğumda, 1, 3, 6, 9 ve 12 aylık yaslarda muhtelif vücut ölçüleri (cidago yüksekliği, 7

15 vücut uzunluğu, göğüs derinliği, incik çevresi, ön göğüs genişliği) ve canlı ağırlıklar belirlenmiştir aylık yas periyodunda her yasta erkek ve dişi Anadolu ırkı manda buzağılarının incelenen tüm vücut ölçüleri ve canlı ağırlık açısından Siyah Alaca buzağılardan daha üstün olduğu sonucuna varılmıştır yılında Siyah-Alaca ve Esmer sığırlarda az sütle buzağı büyütme ve erken damızlıkta kullanma olanakları araştırılmış, deneme sonunda; buzağılara içirilen değişik oranlardaki sütün erkeklerde 6. ay, dişilerde ise 12. aya kadarki canlı ağırlık ve vücut gelişmeleri ile kesif yem tüketimine önemli bir etki yapmadığı saptanmıştır. Çalışmanın ikinci aşamasında düveleri erken damızlıkta kullanmanın gelişme, döl ve süt verimine ilişkin özellikler üzerine olumsuz bir etkisi saptanmamıştır. Yapılan ekonomik değerlendirmede de erken damızlıkta kullanmanın daha karlı olduğu sonucuna varılmıştır ( Anonim 2006c). (Winter 1985) doğum-14 haftalık yaş periyodunda göğüs çevresi ve cidago yüksekliğindeki gelişmeyi, 3 haftalık sütten kesim grubunda 30.8 ve 15.4 cm, 5 haftalık sütten kesim grubunda 29.2 ve 16.2 cm, 7 haftada sütten eksilen buzağılarda ise 31.8 ve 16.3 cm olarak tespit etmiş ve gruplar arası farkların önemsiz olduğunu bildirmiştir. (Kapalp 1970), 48, 57 ve 67 günlük sürelerde toplam olarak sırasıyla 174, 207 ve 249 kg süt içirilen Esmer ırk buzağıların, 6 aylık yaşta ulaştıkları değerler açısından gelişmeleri arasındaki farkların istatistik olarak önemli olmadığını bildirmektedir. (Koçak ve Güneş 2004) erken sütten kesme sisteminde yetiştirilen buzağılara kuru ot verilmeye başlama zamanının, gelişme üzerindeki etkilerinin incelenmesi amacıyla bir çalışma yürütmüşlerdir. Araştırmada materyal olarak, özel bir işletmede yetiştirilen ve aynı dönemde ilk doğumunu yapan ineklerden elde edilen, tek doğmuş 50 Siyah-Alaca erkek buzağı 8

16 kullanılmıştır. Çalışmada, Grup A ya 60 gün boyunca hiç kuru ot verilmemiş, Grup B ye 35. günden ve Grup C ye 4. günden itibaren kuru ot verilmiştir. Buzağılar aynı dönemde (35. günde) sütten kesilmiş ve aynı rasyonla beslenmiştir. Çalışmada buzağıların doğum, sütten kesim ve 60. gün canlı ağırlıkları, toplam canlı ağırlık artışı ve yem tüketimleri incelenmiş, gruplar arasındaki farklılıkların istatistik bakımından önem taşımadığı belirlenmiştir. Bu sonuçlar, kuru ot vermeye başlama zamanının önemli olmadığını göstermiştir. Ancak, gruplardaki buzağılar, canlı ağırlık artışları ve yem tüketimlerine göre değerlendirildiğinde, 35. günden sonra kuru ot verilmeye başlanan Grup B deki buzağıların, daha ekonomik olarak büyütüldüğü belirlenmiştir. 9

17 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Araştırmanın hayvan materyalini, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde yetiştirilen tarihleri arasında doğmuş olan 10 baş erkek, 10 baş dişi Siyah Alaca buzağılar oluşturmuştur. Buzağılar gruplara doğum tarihlerine göre ayrılmış ve doğumdan itibaren 180. güne kadar denemede kalmışlardır. Deneme materyali buzağılara ait bilgiler çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge 3.1 Deneme materyali buzağıların kayıtları. Deneme Grubu Kulak No Cinsiyet Doğum Tarihi Doğum Ağırlığı (kg) İçirilen Süt (kg) 45 gün 8053 Erkek gün 8055 Dişi gün 8056 Erkek gün 8057 Dişi gün 8058 Dişi gün 8059 Dişi gün 8060 Erkek gün 8061 Erkek gün 8062 Dişi gün 8063 Dişi gün 8064 Dişi gün 8065 Dişi gün 8066 Erkek gün 8067 Erkek gün 8068 Dişi gün 8071 Erkek gün 8072 Erkek gün 8074 Erkek gün 8075 Dişi gün 8077 Erkek

18 3.2 Yöntem Yapılan çalışmada işletmede uygulanan sütten kesim programı aynen devam ettirilmiş ve içirilen süt miktarında bir eksiltme yapmadan ilk grup 45. günde ikinci grup ise 75. günde sütten kesilmiştir. Buzağılar sütten kesilene kadar bireysel bölmelerde tutularak süt ile besleme kovalardan yapılmıştır. Buzağılar analarından ayrılarak bireysel bölmelere alındıkları andan itibaren bölmelerinde kesif ve kaba yem mevcut bulunmaktaydı. Çizelge 3.2 Denemede uygulanan süt içirme programları Yaş (gün) Deneme Grupları Erken Sütten Kesilen İçirilen Süt (kg) Geç Sütten Kesilen İçirilen Süt (kg) 0-3. Anasını emerek veya elden kolostrum içirildi günden itibaren süt tamamen kesilmiş, kesif yem 75. günden itibaren ve kuru ot ile süt tamamen beslemeye kesilmiş, kesif yem geçilmiştir. ve kuru ot ile beslemeye geçilmiştir Bu araştırmanın amacı doğrultusunda tesadüfen seçilen 10 buzağı, işletmenin normal uygulamasında olduğu gibi 2,5 ay boyunca sütle besleme yerine, 1,5 ay süresince kovalardan süt içirilerek beslenmişlerdir. Diğer 10 buzağı işletmede her zaman uygulanan şekilde 2,5 ay boyunca kovadan süt içirilerek beslenmiştir. 11

19 Buzağılara sabah ve akşam 2 kg. olmak üzere günde 4 kg. süt içirilmiş, erken sütten kesilen buzağılar 45 gün boyunca toplam 180 kg, geç sütten kesilen buzağılar ise 75 gün boyunca toplam 300 kg süt içmişlerdir. Aynı zamanda buzağılar sütle beslemenin yanı sıra bireysel bölmelerine alındıklarında yani 2 günlük yaştan itibaren yemliklerde bulunan aynı miktar ve özellikteki kaba ve kesif yemi de değerlendirmişlerdir. İşletmede kullanılan buzağı başlatma yeminin içeriği Çizelge 3.3 de verilmiştir. Çizelge 3.3. Ankara Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde kullanılan buzağı başlatma yemi hammaddeleri ve oranları Yem Hammaddeleri Oranı Arpa % 35 Buğday % 40 Soya % 18 A.T.K. % 3,6 Kireç taşı % 1,9 D.C.P % 0,75 Tuz % 0,4 V.Ö.K. % 0.1 M.Ö.K. % 0,1 Toplam % 99,85 Araştırmada doğum ağırlığı ve canlı ağırlıklar 50 gr. hassaslıktaki kantar ile, cidago yüksekliği, sağrı genişliği, göğüs derinliği, kürekler arkası genişlik ve vücut uzunluğu büyükbaş hayvan ölçme bastonu ile, göğüs çevresi ve but çevresi ise ölçme şeridi ile ölçülerek kayıda alınmıştır. Elde edilen veriler buzağıların doğum tarihlerine göre her 15 günlük dönem değerlerine interpolasyon yöntemi ile hesaplanarak, cinsiyet ve süt içme sürelerinin incelenen özellikler (canlı ağırlık, cidago yüksekliği, sağrı genişliği, göğüs derinliği, kürekler 12

20 arkası genişlik, vücut uzunluğu, göğüs çevresi ve but çevresi)üzerine etkileri varyans analizi tekniği ile her özellik için ayrı ayrı araştırılmıştır Deneme düzeni ve denemenin yürütülmesi Buzağılar gruplara doğum tarihlerine göre tesadüfi olarak dağıtılmış ve sütten kesilme dönemlerine kadar aynı özellikteki bireysel bölmelerde barındırılmış, daha sonra 6 adet buzağının konulduğu daha büyük bölmelere alınmıştır. Havaların ısınmaya başlamasıyla beraber tüm buzağılar yarı açık bölmeye alınarak deneme sonuna kadar burada tutulmuşlardır. Üzerinde durulan özelliklerin rakamsal olarak belirlenmesi ise buzağıların doğum tarihlerine göre ölçümler doğumdan itibaren 180. güne kadar 15 er günlük aralıklarla yapılmış, büyüme ve gelişmeleri bu değerlere göre tespit edilmiştir. 13

21 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1 Canlı Ağırlık Deneme gruplarından 15 günlük periyotlarla yapılan tartımlar ile saptanan araştırma dönemlerine ait ortalama canlı ağırlıklar ve bu periyotlara göre elde edilen ağırlık artışları gruplar ve cinsiyetlere göre sırasıyla çizelge 4.1. de verilmiştir. Çizelge 4.1 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama canlı ağırlıklar (kg) Canlı Ağırlık Dönemler Erken Sütten Kesilenler (45 gün) Erkek n= 5 Dişi n= 5 Geç Sütten Kesilenler (75 gün) Erkek n= 5 Dişi n= gün 51,46 ± 0,936 46,10 ± 3,044 47,92 ± 2,332 44,20 ± 2, gün 59,34 ± 1,594 a 52,30 ± 3,233 b 51,70 ± 1,362 c 49,28 ± 2,143 d 45. gün 66,92 ± 2,003 61,26 ± 2,864 59,16 ± 1,974 56,84 ± 2, gün 76,58 ± 2,392 70,46 ± 3,292 68,88 ± 2,787 66,72 ± 3, gün 86,14 ± 1,902 80,46 ± 4,678 78,92 ± 3,526 77,58 ± 3, gün 98,62 ± 2,985 92,88 ± 5,625 90,98 ± 5,701 89,34 ± 5, gün 116,12 ± 2,706 96,81 ± 12, ,20 ± 8, ,34 ± 5, gün 134,02 ± 3, ,12 ± 11, ,21 ± 10, ,10 ± 4, gün 152,70 ± 3, ,74 ± 6, ,72 ± 12, ,18 ± 4, gün 174,40 ± 3,934 a 158,98 ± 7,108 a 147,62 ± 13,212 b 149,58 ± 4,101 b 165. gün 196,10 ± 4,268 a 177,68 ± 7,462 a 165,05 ± 14,925 b 165,70 ± 5,515 b 180. gün 217,62 ± 3,906 a 196,66 ± 7,353 a 183,17 ± 16,253 b 184,54 ± 6,037 b Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemlidir (P<0,05). Çizelge 4.1 den de görülebileceği gibi deneme gruplarında 30. günde canlı ağırlık bakımından hem gruplar hem de cinsiyetler arasındaki fark istatistik olarak önemli bulunurken, 150, 165 ve 180. günlerde ise aynı grup içerisinde cinsiyetler arası farklılıklar önemsiz gruplar arasındaki fark ise istatistik olarak önemli bulunmuştur (P<0,05). 14

22 4.2 Cidago Yüksekliği Araştırmada buzağıların büyümelerinin takibinde ölçme bastonu ile cidago yükseklikleri 15 günlük periyotlarla ölçülmüş ve bu değerlerin sonuçları çizelge 4.2. de verilmiştir. Çizelge 4.2 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama cidago yükseklikleri (cm) Cidago Yüksekliği Dönemler Erken Sütten Kesilenler (45 gün) Erkek n= 5 Dişi n= 5 Geç Sütten Kesilenler (75 gün) Erkek n= 5 Dişi n= gün 80,18 ± 0,956 75,96 ± 2,308 75,66 ± 1,891 75,86 ± 1, gün 82,20 ± 0,733 78,58 ± 1,974 79,00 ± 1,516 78,26 ± 1, gün 84,36 ± 0,572 81,92 ± 1,376 82,22 ± 1,524 81,24 ± 1, gün 87,20 ± 0,588 84,30 ± 1,093 84,98 ± 1,547 83,78 ± 1, gün 88,88 ± 0,534 86,26 ± 1,199 87,76 ± 1,912 86,16 ± 1, gün 90,96 ± 0,717 88,88 ± 1,403 90,44 ± 2,144 88,60 ± 0, gün 95,00 ± 1,483 92,42 ± 1,496 92,32 ± 2,253 91,46 ± 1, gün 97,66 ± 1,212 95,04 ± 1,463 94,14 ± 2,626 94,20 ± 0, gün 101,10 ± 0,956 99,62 ± 1,688 97,26 ± 2,724 96,76 ± 0, gün 102,84 ± 0, ,78 ± 1,396 99,54 ± 2, ,32 ± 0, gün 105,16 ± 0, ,38 ± 1, ,48 ± 2, ,76 ± 0, gün 108,02 ± 1, ,50 ± 1, ,11 ± 2, ,58 ± 1,024 Çizelge 4.2 nin incelenmesiyle görüleceği üzere deneme dönemlerinde hem gruplar arası hem de cinsiyetler arası cidago yüksekliği ortalamaları arasındaki fark istatistik olarak önemli bulunmamıştır. 4.3 Sağrı Genişliği Her ölçüm döneminde gruplara ve cinsiyetlere göre saptanan sağrı genişlikleri çizelge 4.3 de verilmiştir. 15

23 Çizelge 4.3 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama sağrı genişlikleri (cm) Sağrı Genişliği Erken Sütten Kesilenler (45 gün) Dönemler Erkek n= 5 Dişi n= 5 Geç Sütten Kesilenler (75 gün) Erkek n= 5 Dişi n= gün 24,82 ± 0,212 24,76 ± 0,677 24,56 ± 0,338 23,77 ± 0, gün 25,65 ± 0,183 25,44 ± 0,596 25,47 ± 0,454 24,77 ± 0, gün 26,43 ± 0,354 26,05 ± 0,625 25,84 ± 0,446 25,49 ± 0, gün 27,05 ± 0,422 26,65 ± 0,609 26,84 ± 0,364 26,51 ± 0, gün 27,77 ± 0,391 27,43 ± 0,595 27,48 ± 0,283 27,14 ± 0, gün 28,69 ± 0,464 28,57 ± 0,728 28,66 ± 0,597 27,97 ± 0, gün 30,04 ± 0,245 29,81 ± 0,912 29,92 ± 0,863 29,12 ± 0, gün 31,18 ± 0,214 31,08 ± 0,643 30,57 ± 0,874 29,97 ± 0, gün 32,20 ± 0,253 32,15 ± 0,624 30,83 ± 0,886 30,86 ± 0, gün 33,34 ± 0,288 a 32,96 ± 0,475 a 31,55 ± 0,875 b 31,75 ± 0,892 b 165. gün 34,73 ± 0,501 a 33,91 ± 0,476 a 32,64 ± 0,841 b 33,14 ± 0,623 b 180. gün 35,98 ± 0,279 a 35,18 ± 0,612 a 33,76 ± 1,032 b 34,42 ± 0,659 b Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemlidir (P<0,05). Çizelge 4.3 de görüldüğü gibi tüm ölçüm dönemlerinde aynı grup içerisinde cinsiyetler arasındaki farklılık ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemli bulunmazken 150., 165. ve 180. günlerde gruplara ait ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemli bulunmuştur (P<0,05). 4.4 Göğüs Derinliği Her bir ölçüm periyodunda gruplardan elde edilen göğüs derinliği ölçülerinin ortalamaları ve standart sapmaları çizelge 4.4 de gösterilmektedir. 16

24 Çizelge 4.4 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama göğüs genişlikleri (cm) Göğüs Derinliği Erken Sütten Kesilenler (45 gün) Dönemler Erkek n= 5 Dişi n= 5 Geç Sütten Kesilenler (75 gün) Erkek n= 5 Dişi n= gün 33,86 ± 0,412 32,72 ± 0,953 31,78 ± 0,924 32,44 ± 0, gün 34,72 ± 0,353 34,16 ± 0,807 32,98 ± 0,843 34,04 ± 0, gün 36,24 ± 0,596 35,11 ± 0,673 34,34 ± 1,053 35,26 ± 0, gün 37,51 ± 0,914 36,81 ± 0,484 36,14 ± 1,565 36,85 ± 0, gün 38,86 ± 0,842 38,91 ± 0,487 37,53 ± 1,467 38,20 ± 0, gün 40,63 ± 0,561 40,35 ± 0,475 39,03 ± 1,373 39,44 ± 0, gün 42,39 ± 0,458 41,92 ± 0,676 40,51 ± 1,312 40,82 ± 0, gün 44,29 ± 0,354 43,58 ± 0,559 42,66 ± 1,528 43,15 ± 0, gün 45,88 ± 0,377 45,16 ± 0,571 44,02 ± 1,693 44,37 ± 0, gün 47,49 ± 0,474 46,69 ± 0,642 45,72 ± 2,185 45,75 ± 0, gün 48,97 ± 0,435 48,34 ± 0,623 47,31 ± 2,286 47,62 ± 0, gün 50,87 ± 0,424 49,90 ± 0,552 48,77 ± 1,944 49,23 ± 0,624 Göğüs derinliği ölçülerinin tüm ölçüm dönemlerinde ortalamaları arasındaki fark istatistik olarak önemli bulunmamıştır. 4.5 Kürekler Arkası Genişlik Büyüme ölçütlerinden bir tanesi olan kürekler arkası genişliği 15 günlük periyotlarla ölçülmüş ve bu değerlerin ortalamaları çizelge 4.5. de gösterilmektedir. Bu özellik ile ilgili yapılan ölçümlerde tüm dönemlerde cinsiyetler arası ortalama farkları istatistik olarak önemli olmadığı tespit edilmiş fakat 135. gününde deneme gruplarının ortalamaları arasında istatistik olarak önemli farklılık belirlenmiştir (P<0,05). 17

25 Çizelge 4.5 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama kürekler arkası genişlikleri (cm) Kürekler Erken Sütten Kesilenler (45 gün) Geç Sütten Kesilenler (75 gün) Arkası Erkek n= 5 Dişi n= 5 Erkek n= 5 Dişi n= 5 Genişlik Dönemler 15. gün 19,20 ± 0,401 19,36 ± 0,494 18,78 ± 0,153 18,86 ± 1, gün 20,68 ± 0,392 20,32 ± 0,471 20,54 ± 0,302 20,22 ± 0, gün 21,52 ± 0,306 20,92 ± 0,614 21,64 ± 0,373 21,34 ± 0, gün 22,40 ± 0,324 21,64 ± 0,512 22,54 ± 0,551 22,40 ± 0, gün 23,36 ± 0,217 22,52 ± 0,443 23,56 ± 0,365 23,00 ± 0, gün 24,62 ± 0,330 23,68 ± 0,674 24,58 ± 0,206 23,82 ± 0, gün 26,64 ± 0,935 25,66 ± 1,151 25,12 ± 0,338 24,70 ± 0, gün 28,04 ± 0,843 26,64 ± 1,199 26,42 ± 0,503 25,72 ± 0, gün 28,94 ± 0,815 a 28,42 ± 0,694 a 27,58 ± 0,74 9 b 26,94 ± 0,292 b 150. gün 30,26 ± 0,876 29,22 ± 0,727 28,56 ± 0,855 28,26 ± 0, gün 32,06 ± 1,075 30,26 ± 0,819 29,76 ± 1,142 29,82 ± 0, gün 34,22 ± 0,963 32,92 ± 1,356 32,04 ± 2,062 31,32 ± 0,922 Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemlidir (P<0,05). 4.6 Vücut Uzunluğu Bu özellik buzağıların kemik gelişimlerinin en iyi belirlendiği kriterdir ve yapılan ölçümlerin değerlendirmeleri çizelge 4.6. da gösterilmiştir. Çizelge 4.6 da her bir ölçüm döneminde ortalamalar incelendiğinde tüm dönemlerde cinsiyetler arası ortalamalarda bir fark gözlemlenmezken, 150. ve 180. günlerdeki deneme grupları ortalamaları arasındaki fark istatistik olarak önemli bulunmuştur (P<0,05). 18

26 Çizelge 4.6 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama vücut uzunlukları (cm) Vücut Erken Sütten Kesilenler (45 gün) Geç Sütten Kesilenler (75 gün) Uzunluğu Erkek n= 5 Dişi n= 5 Erkek n= 5 Dişi n= 5 Dönemler 15. gün 77,12 ± 0,783 75,20 ± 1,945 76,04 ± 2,102 74,84 ± 1, gün 79,06 ± 0,672 77,62 ± 1,667 77,88 ± 2,183 77,84 ± 1, gün 81,62 ± 0,605 80,26 ± 1,058 80,56 ± 1,652 80,30 ± 1, gün 84,86 ± 1,026 82,96 ± 0,573 84,84 ± 1,156 83,44 ± 1, gün 87,80 ± 0,987 86,78 ± 1,401 87,44 ± 1,223 86,48 ± 1, gün 91,22 ± 1,693 89,78 ± 1,984 89,98 ± 1,435 89,94 ± 1, gün 94,54 ± 1,305 92,62 ± 1,846 94,34 ± 2,404 92,64 ± 1, gün 97,96 ± 1,343 96,88 ± 2,045 97,38 ± 2,585 95,64 ± 1, gün 103,70 ± 1, ,06 ± 1, ,44 ± 2,503 99,72 ± 1, gün 107,92 ± 1,021 a 106,94 ± 1,153 a 102,36 ± 2,488 b 105,14 ± 1,334 b 165. gün 111,90 ± 1, ,70 ± 1, ,08 ± 2, ,42 ± 1, gün 116,52 ± 1,593 a 115,68 ± 1,245 a 109,39 ± 1,849 b 114,96 ± 1,486 b Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemlidir (P<0,05). 4.7 Göğüs Çevresi Her bir ölçüm döneminde gruplardan elde edilen göğüs çevresi ölçülerinin ortalamaları çizelge 4.7 de verilmiştir. Çizelge 4.7 de görüldüğü üzere ölçümlerin tüm zamanlarında aynı grupta cinsiyetler arası bir fark gözlemlenmezken ölçümlerin 30. gününde tüm buzağıların süt içtiği dönemde gruplar arası ortalamaların farkı istatistik olarak önemli bulunmuş ve bu farklılık 180. günde tekrar gruplar arası ortalamalarda görülmüştür. 19

27 Çizelge 4.7 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama göğüs çevreleri (cm) Göğüs Erken Sütten Kesilenler (45 gün) Geç Sütten Kesilenler (75 gün) Çevresi Erkek n= 5 Dişi n= 5 Erkek n= 5 Dişi n= 5 Dönemler 15. gün 88,68 ± 0,523 86,16 ± 2,082 84,94 ± 1,701 84,08 ± 1, gün 93,12 ± 0,715 a 91,52 ± 1,695 a 89,04 ± 1,761 b 88,10 ± 1,913 b 45. gün 97,30 ± 1,204 95,96 ± 2,207 93,12 ± 1,732 93,44 ± 1, gün 101,80 ± 2, ,42 ± 2,060 98,36 ± 1,693 98,38 ± 1, gün 105,88 ± 1, ,52 ± 1, ,30 ± 2, ,86 ± 1, gün 109,68 ± 0, ,06 ± 1, ,76 ± 2, ,78 ± 1, gün 114,60 ± 0, ,74 ± 2, ,90 ± 2, ,70 ± 1, gün 119,70 ± 1, ,94 ± 2, ,82 ± 4, ,96 ± 1, gün 124,92 ± 0, ,48 ± 1, ,16 ± 5, ,08 ± 1, gün 129,06 ± 0, ,96 ± 1, ,32 ± 5, ,16 ± 1, gün 134,64 ± 0, ,96 ± 1, ,02 ± 5, ,88 ± 1, gün 138,92 ± 1,253 a 136,66 ± 2,362 a 132,24 ± 4,479 b 131,78 ± 1,781 b Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemlidir (P<0,05). 4.8 But Çevresi Ölçüm dönemlerinde elde edilen but çevresi uzunluklarına ait ortalamalar çizelge 4.8 de verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü üzere tüm dönemlerde cinsiyetler arası bir fark gözlemlenmezken, 120. ve 135. günlerde alınan ölçümlerde deney grupları ortalamaları arasındaki fark istatistik olarak önemli bulunmuştur. 20

28 Çizelge 4.8 Ölçüm dönemlerinde grup ve cinsiyetlere göre ortalama but çevresi uzunlukları (cm) But Çevresi Dönemler Erken Sütten Kesilenler (45 gün) Erkek n= 5 Dişi n= 5 Geç Sütten Kesilenler (75 gün) Erkek n= 5 Dişi n= gün 93,38 ± 0,855 89,44 ± 2,291 90,64 ± 1,494 88,20 ± 1, gün 97,58 ± 1,082 93,48 ± 2,403 93,04 ± 1,601 92,26 ± 1, gün 100,96 ± 1,613 96,30 ± 2,132 96,38 ± 1,752 96,24 ± 1, gün 104,40 ± 1,274 99,18 ± 1, ,98 ± 1, ,64 ± 1, gün 106,46 ± 1, ,20 ± 2, ,54 ± 2, ,50 ± 1, gün 110,48 ± 1, ,08 ± 2, ,40 ± 2, ,12 ± 1, gün 115,96 ± 1, ,38 ± 3, ,28 ± 2, ,04 ± 1, gün 120,24 ± 0,584 a 117,94 ± 3,102 a 112,86 ± 2,676 b 115,20 ± 1,865 b 135.gün 124,76 ± 0,836 a 121,82 ± 2,818 a 117,36 ± 2,877 b 119,32 ± 1,587 b 150. gün 129,32 ± 0, ,08 ± 2, ,94 ± 3, ,56 ± 1, gün 134,30 ± 0, ,36 ± 2, ,96 ± 4, ,08 ± 2, gün 138,38 ± 1, ,30 ± 1, ,16 ± 4, ,32 ± 1,936 Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemlidir (P<0,05). 21

29 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırmada gruplardan elde edilen canlı ağırlık ortalamaları incelendiğinde, 30. günde hem gruplar hem de cinsiyetler arasında bir fark olduğu gözlemlenmekte ve bu dönemde görülen farklılığın sebebi ise 75 gün süre süt içirilen 8056 kulak numaralı erkek buzağının doğumdan sonraki ilk ay içerisinde pnömoni geçirmesi ve bu hastalıktan dolayı ağırlık kaybı yaşamasıdır. Canlı ağırlık artışı değerlerinde 150., 165. ve 180. günlerdeki ortalamalar da istatistik olarak önemli bir fark olduğunu ortaya koymakta ve 45 gün süt içen buzağıların, 75 gün süt içen buzağılara göre canlı ağırlık artışlarının her iki cinsiyette de daha fazla olduğu görülmektedir. Canlı ağırlık artışı 105. günden sonra her iki grup ve cinsiyet için de en yüksek seviyeye ulaşmıştır fakat 45 gün süt içen grubun ağırlık artışının 75 gün süt içen gruba göre daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. Araştırmayla elde edilen bu bulgu (Şekerden ve Şahin 2000) tarafından siyah alaca dişi buzağıları ile yürütülen araştırmanın bulguları ile uyum içerisindedir. Cidago yüksekliği ortalamaları tüm araştırma süresince hem gruplar hem de cinsiyetler arasında hiç bir farklılık göstermediği için sütten kesim zamanının cidago yüksekliği üzerinde önemli derecede farklı etki yaratmadığı söylenebilir. Sağrı genişliği özelliği için elde edilen verilerin ortalamalarına bakıldığı zaman 150. güne kadar hem gruplar arasında hem de cinsiyetler arası farkın istatistik olarak önemli olmadığı görülürken, 150. günden sonra diğer birkaç özellikte olduğu gibi gruplar arası fark istatistik olarak önemli bulunmuş ve 45 gün süreyle süt içen hayvanlar 75 gün süreyle süt içenlere göre sağrı genişliği özelliği bakımından daha iyi gelişim göstermiştir. Göğüs derinliği ortalamalarına bakıldığı zaman hiçbir dönemde istatistik olarak bir fark olmadığı tespit edilmiş ve değerlerin verilen literatür bilgisine (Şekerden 2001) benzediği söylenebilir. 22

30 Kürekler arkası genişlik özelliğinin grup ve cinsiyet ortalamaları incelendiğinde cinsiyetler arasında hiçbir dönemde farklılık istatistik olarak önemli bulunmazken araştırmanın 135. gün değerlerine baktığımızda burada gruplar ortalaması arasındaki farkın istatistik olarak önemli bulunduğunu ve 45 gün süt içen buzağıların gelişmelerinin 135. gününde kürekler arkası genişliklerinin gelişiminin diğer gruba göre daha fazla olduğu söylenebilir. Araştırmada vücut uzunluğu verilerinin ortalamaları deneme süresince cinsiyetler arası farklılığın istatistik olarak önemsiz olduğunu göstermektedir. Buna göre süt içme rejimleri ilk 180 günde vücut uzunluğuna cinsiyet bazında etkili olmamaktadır denilebilir. Aynı zamanda gelişimlerinin 150. ve 180. gün değerleri farklı süt içirme uygulamaları gruplar arasında 45 gün süt içen grubun lehine gelişimini daha fazla olmasını sağlamaktadır. Bir diğer araştırma kriteri olarak incelenen göğüs çevresi çizelgesi incelendiğinde tüm dönemlerde cinsiyet ortalamaları arasında önemli bir fark olmadığı görülürken, 30. ve 180. günde grup ortalamaları arasında önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir. 30. gündeki farklılığın 8056 kulak numaralı buzağının geçirmiş olduğu pnömoni hastalığının gelişmesini negatif yönde etkilemesi söylenebilir. Ancak 180. günde grup ortalamaları arasındaki önemli farkın kısa süre süt içmeye bağlı olarak ortaya çıktığı söylenebilmektedir. But çevresi ortalamaları incelendiğinde cinsiyet ortalamaları arasındaki fark tüm dönemlerde önemli bulunmamıştır. Buna karşın 120. ve 135. günlerdeki ortalamalar gösteriyor ki araştırma grupları ortalamaları arasındaki fark önemli bulunmuş olup, 45 gün süt içirilen buzağıların but gelişmeleri 120. ve 135. günlerde işletmenin uyguladığı 75 günlük rejim uygulanan buzağılara göre daha fazla gelişim gösterdiği söylenebilmektedir. Araştırma sonuçlarının ışığında bazı özelliklerde erken sütten kesmenin olumlu ve önemli etkisinin olduğu görülmektedir. 45 gün süt içen grup lehine olan bu farklılık, 23

31 hem cinsiyet hem de gruplar arasında belirgin olarak görülmüş, bazı özelliklerde ise bir farklılık belirlenmemiştir. Bu çalışma neticesinde süt sığırı üretimi yapan işletmelerde en önemli gelir kaynağı olan sütün buzağılara daha kısa süre ile ve buna bağlı olarak daha az içirilebileceği ve süt satışlarından elde edilen gelirlerin de böylece artabileceği söylenebilir. 24

32 KAYNAKLAR Akman, N., Tuncel, E., Yener, M., Kumlu, S., Özkütük, K., Tüzemen, N., Yanar, M., Koç, A., Şahin, O. ve Kaya, Ç. Y Türkiye de Sığır Yetiştiriciliği. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi Tebliğ Kitabı TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayını 691. s., Ankara. Anonim, 2006a. Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: Anonim, 2002b. Süt Sığırlarının ve Buzağıların Bakım ve Beslenmesi. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü yayın no: 68, 79.s., Ankara. Anonim, 2006c. Sığırcılık Şubesi Çalışmaları. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Tanıtım Broşürü No: 5. Web adresi: Erişim tarihi: Coşkun, B Buzağıların Beslenmesi. S. Ü. Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı. Web adresi: Erişim tarihi: Donna, M., Amaral- Philips, Patty, B. Scharko, John T. Johns, and Franklin S., Feeding and Managing Baby Calves from Birth to 3 Months of Age. Erişim tarihi: Ertuğrul, M. ve Apaydın, M Siyah Alaca Buzağılarının Az Süt ile Büyütülme Olanakları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı 40 (1-2), Ankara Işık, N Büyük ve Küçükbaş Hayvan Besleme (Ruminantların Beslenmesi) 2. Baskı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yayını, s , Ankara. İzgi, N., Ramiz, A., Kılıç, A. ve Şahin, M Malak Yetiştirmede Manda Sütü Yerine İnek Sütü Kullanım İmkanları. Afyon Mandacılık Araştırma Enstitüsü Yayını. 1992, Afyon. Kapalp, Y En Az Sütle Buzağı Besleme İmkanları (l). Afyon Yem Bitkileri Üretme ve Zootekni Deneme İstasyonu. Yayın no: 1, Afyon. Koçak, Ö. ve Güneş, H Development Traits of Calf s With Dried Hay Added to Their Rations at Different Periods. İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 30 (1), , Özhan, M., Tüzemen, N., ve Yanar, M Büyükbaş Hayvan Yetiştirme. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayını s , Erzurum. Şekerden, Ö., Erdem, H., Kankurdan, B. ve Özlü, B., Seasonality of Parturations and Growth pattern of Anatolian Buffaloes Calves Under the Conditions of Village. 5 th World Buffalo Congress, Management and Welfare Commission, October Caserta, Italy. Şekerden, Ö. ve Şahin, M Siyah Alaca Dişi Buzağıların Farklı Miktar ve Süre ile Beslenmesinin 0-12 Ay Periyodunda Büyüme Performansına Etkileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gergisi 5 (1-2): , Hatay Şekerden, Ö aynı Şartlarda Yetiştirilen Siyah Alaca Sığır ve Anadolu Mandasının 0-12 Ay Periyodunda Gelişim Performansının Karşılaştırılması. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 6 (1-2): 71-78, 2001, Hatay. 25

33 Winter, K. A Comparative Performance and Digestibility in Dairy Calves Weaned at Three, Five and Seven Weeks of Ages. Canadian Journal Animal Science, 65: , Canada. Yıldız, G Buzağı Besleme İlkeleri. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı. Web adresi: Erişim tarihi:

34 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Gökçen ÇELİK Doğum Yeri : Ankara Doğum Tarihi : Medeni Hali : Bekar Yabancı Dili : İngilizce Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) Lise : Ankara Ayrancı Lisesi ( ) Lisans : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü ( ) Yüksek Lisans: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı ( ) Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl: Ankara Sanayi Odası: