Ruminant. Buzağıdan Süt Sığırına Bölüm I: Buzağıların Beslenmesi

Transkript

1 Buzağıdan Süt Sığırına Bölüm I: Buzağıların Beslenmesi

2 KONU İLGİ Buzağıların beslenmesi Buzağılara uygulanan farklı besleme yöntemlerinin buzağı performansına etkisi TERCÜME VE DERLEME Teknik Ürün Müdürü Kazım Bilgeçli KAYNAKÇA U. Bar-Peled, B. Robinzon, E. Maltz, H. Tagari, Y. Folman, I. Bruckental, H. Voet, H. Gacitua and A.R. Lehrer Increased weight gain and effects on production parameters of Holstein heifer calves that were allowed to suckle from birth to six weeks of age. J. Dairy Sci. 80: Bartlett, K.S Interactions of Protein and Energy Supply from Milk Replacers on Growth and Body Composition of Dairy Calves. M.S. Thesis, University of Illinois, Urbana. Bartlett, K.S., F.K. McKeith, M.J. Vande Haar, G.E. Dahl and J.K. Drackley Growth and body composition of dairy calves fed milk replacers containing different amounts of protein at two feeding rates. J. Anim. Sci. 84: YAYININ KAPSAMI Derlemedir Tercümedir Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir Ürün tanıtımıdır

3 ÖZET Erken dönem buzağı beslemede uygulanan besleme yöntemleri buzağının günlük canlı ağırlık kazancını, ölüm oranını, hastalıklara yakalanma sıklığını ve performansını etkiler. Her canlıda olduğu gibi buzağıların da besin madde gereksinimleri artan canlı ağırlık ve içinde bulundukları çevreye göre değişiklik gösterir. Buzağıların ihtiyaç duyduğu besin maddeleri - sıvı gıdalar (süt & süt ikame yemi) ve kuru yemler (konsantre & kaba yemler) - içinde bulundukları dönemde ihtiyaç duydukları yaşama ve büyüme payları göz önünde bulundurularak sağlanmalıdır. SONUÇ Buzağı döneminde yapılan doğru beslemenin etkileri, buzağının erken sütten kesiminin, canlı ağırlığının ve sağlığının yanı sıra ilk laktasyon süt verimine de yansır.

4 «Doğumdan sonraki ilk 48 saat buzağılar için en kritik zamandır.» Buzağı Besleme Buzağı yetiştiriciliği programlarının ana hedefi, ölüm oranını azaltmak ve çiftlikte mümkün olan en kısa sürede, buzağının sütten kesilip kaba ve konsantre yem tüketmeye başlamasını sağlamaktır. Fakat, erken buzağı dönemi besleme uygulamalarının buzağıların doğumdan sonraki ilk laktasyon süt verimini etkileyebileceği ihtimaline oldukça az önem verilir. Peki; buzağıların yaşamın ilk dönemindeki beslenmesi, hayvanların büyüdükleri zamanki metabolizmalarını ve süt verme kapasitelerini etkileyebilir mi? USDA (Ulusal Hayvan Sağlığı İzleme Sistemi) araştırması, doğumdan sonraki 48 saatte hayatta olan buzağıların sütten erken kesim ölüm oranının %7.9 olduğunu ortaya koymuştur (USDA, 2007). Önceki araştırma sonuçlarından daha düşük olmasına rağmen, sütten erken kesilen buzağıların ortalama sağlık problemi ve ölüm oranı Birleşik Devletler de kabul edilemeyecek ölçüde yüksektir. Hastalık etkenleri ve çevresel stres faktörleri duyarlılığı belirlemede beslemeyle etkileşime girer (Davis&Drackley, 1998).

5 «Daha fazla süt veya süt ikame yemi, buzağılarda yemden yararlanma ve büyüme oranını olumlu yönde etkiler.» Buzağı Yetiştirme Sistemleri Klasik buzağı yetiştirme sistemleri Geçmişte konsantre yem tüketimini teşvik etmek ve erken sütten kesmeye imkan sağlamak amacıyla, doğumdan sonraki ilk haftalarda verilen süt veya süt ikame yemi miktarı kısıtlanmıştır. Son birkaç yılda, büyüme ve yemden yararlanma oranındaki kayda değer gelişmelerin daha fazla miktarda süt veya süt ikame yemiyle besleme yoluyla sağlandığının ortaya konulması erken dönem buzağı beslemeye olan ilginin yeniden artmasını sağlamıştır (Flower ve Weary, 2001; Jasper ve Weary, 2002; Khan ve ark., 2007a,b; Bartlett, 2001; Diaz ve ark., 2001; Tikofsky ve ark., 2001; Blome ve ark., 2003; Brown ve ark., 2005; Bartlett ve ark., 2006). Bu sistemler, hızlandırılmış erken besleme, hızlandırılmış gelişme, iyileştirilmiş besleme, yoğunlaştırılmış besleme ve biyolojik olarak kabul edilebilir gelişim gibi çeşitli isimlerle anılmaktadır. Bu sistemlerin süt işletmesinin kârlılığına etkisine yönelik eksiksiz bir ekonomik model geliştirebilmek için gerekli girdiler şu faktörlere bağlıdır: Büyüme oranları, Ağırlık artışına dayalı gelişim oranları ve maliyet, Sütten kesimi izleyen büyüme, Sağlık, Sonraki dönemdeki süt verimi.

6 «Her canlı gibi buzağılar da yaşama ve büyüme payı için enerji ve proteine ihtiyaç duyar.» Besin Madde Gereksinimleri Genç buzağılardaki besin gereksinimleri dikkate alındığında hızlandırılmış beslemenin dayanağını anlamak kolaydır. Diğer hayvanlar gibi buzağılar da yaşama payı ve büyüme için besin maddesine ihtiyaç duyar. Bununla birlikte, diğer hayvanlarda olduğu gibi gerekli besinlerin miktarı sabit olmayıp vücut ağırlığı (CA) ve vücut ağırlığına göre ortalama günlük kazanca (OGCAK) bağlı olarak değişir. Tablo 1 Ulusal Araştırma Konseyi (NRC) süt sığırları için en son yayımında (NRC, 2001) metabolize olabilir enerji açısından genç buzağılar için enerji gereksinimlerini belirlemiştir. Illinois ve Cornell Üniversitelerinde yapılan yakın tarihli büyüme denemeleri, ABD deki yetiştirme koşullarında erkek dana ve sütçü buzağıların büyüme performansını daha iyi tahmin etmek için iyileştirilmiş NRC denklemleri geliştirmeye yarayan veri sağlamıştır (Tablo 1). Kazanç oranı, kg/gün Kuru madde tüketimi, % CA Me, Mcal/gün HP, g/gün HP, rasyon KM % si Tahmini kazanç:yem

7 Buzağıların Süt ve Süt İkame Yemi İle Beslenmesi «Buzağının içinde bulunduğu çevresel şartlar, yaşama payı için gereken enerji ve protein ihtiyacını arttırır.» Tablo 1 deki verilerle birçok önemli ilke ortaya konulabilir: Öncelikle, sütün kuru maddesinde bulunan besin maddeleri yaşama payı ME gereksinimlerini karşılamak için yeterlidir. Termonötral (yaşamaya uygun sıcaklık sınırları) koşullar altında yaşama payı için ME gereksinimleri 45 kg lık bir buzağı için yaklaşık 1,75 Mcal/gündür. Tam yağlı süt kuru maddesi 5,37 Mcal ME/kg içerir; buna göre 45 kg lık bir buzağının yaşama payı için yaklaşık 325 g süt kuru maddesi ya da 2,6 kg tam yağlı süt (yaklaşık 2.5 L) gerekir. Birçok süt ikame yeminde, tam yağlı süte göre daha düşük oranda yağ içermesi nedeniyle, kuru madde birimi başına ME daha düşüktür (4.6 ila 4.7 Mcal/kg). Bu nedenle, 45 kg lık bir buzağı yaşama payı için yaklaşık 380 g (0,84 lb) süt ikame yemine (yaklaşık 3,0 L) ihtiyaç duyar. Yaşama payının üstünde tüketilen süt kuru maddeleri büyüme için kullanılabilir. Buzağıların daha hızlı büyümesi için daha fazla süt veya süt ikame yemi tüketmesi; büyük buzağıların ise daha fazla başlangıç yemi tüketmesi gereklidir. Buzağılar daha fazla süt veya süt ikame yemi tüketimine daha yüksek CAA (canlı ağırlık artışı) ile yanıt vermektedir (Huber ve ark., 1984; Richard ve ark., 1988; Diaz ve ark., 2001; Jasper ve Weary, 2002; Brown ve ark., 2005; Bartlett ve ark., 2006; Khan ve ark., 2007a,b). Buzağı rasyonunda yaşama payı için gerekli olan ham protein (HP) miktarı kuru madde (KM) yüzdesi cinsinden oldukça düşüktür; fakat, kazanç oranı arttıkça protein miktarı da artar. Rasyonun HP içeriği KM nin yaklaşık %28 inde standarda yaklaşır; bu da sütteki katı maddelerin HP içeriğine yakındır (KM bazında yaklaşık %26).

8 Buzağıların Süt ve Süt İkame Yemi İle Beslenmesi (devamı) «20 C deki 45 kg lık buzağı, yaşama payı gereksinimlerini karşılamak ve vücut sıcaklığını korumak için 563 g/gün süt ikame yemine ihtiyaç duyarken, termonötral koşullar altında 382 g/gün yeme ihtiyaç duyar.» Bu ilişkiler buzağının beklenen büyüme performansıyla rasyondaki protein ve enerji tüketimini eşleştirmenin önemine vurgu yapar. Örneğin, %20 HP içeriğine sahip sıradan bir süt ikame yemini normalin iki katı oranında vermek yeterli ölçüde yağsız doku gelişimi sağlamaz ve enerji fazlası yağa dönüştürülür. Diğer taraftan, hızlandırılmış büyüme sağlayan yüksek protein içeriğine sahip süt ikame yeminin (%28 HP) 454 ila 568 g/gün oranında verilmesi buzağılara protein fazlası sağlar. Bu protein daha fazla büyüme için kullanılamaz; çünkü enerji kısıtlayıcıdır. Bu durumda, protein fazlası yıkımlanır ve azot idrarla atılır. Bu noktaya kadar tartışılan gereksinimler buzağıların termonötral koşullar altında bulunması halinde geçerlidir, bu da bu hayvanların vücut sıcaklığını korumak için enerji harcamaya ihtiyaç duymadıkları anlamına gelir. 21 günden genç buzağılar için termonötral kuşak 13 ila 25 C dir (NRC, 2001). Bu aralığın üstünde veya altında, buzağılar vücut sıcaklıklarını korumak için daha fazla enerji harcamak zorundadır: Daha yüksek sıcaklıklarda, hızlı soluk alıp verecek ve terleyeceklerdir. Daha düşük sıcaklıklarda ise ısı üretimini arttırmak için titreyecek ya da diğer yöntemleri kullanacaklardır. Harcanan enerjideki bu artış yaşama payı enerji gereksiniminin bir bölümü haline gelir. Düşük sıcaklıklarda yaşama payı için artan enerji gereksinimi NRC modeli içerisine yerleştirilmiştir (NRC, 2001). Çevre sıcaklığı azaldıkça, ME artışı için yaşama payı gereksinimleri artar. -20 C deki 45 kg lık buzağı yaşama payı gereksinimlerini karşılamak ve vücut sıcaklığını korumak için 563 g/gün süt ikame yemine ihtiyaç duyarken, termonötral koşullar altında 382 g/gün yeme ihtiyaç duyar. Buzağılar termonötral koşullarda aynı miktarda süt veya süt ikame yemiyle beslenirse, büyüme için ayırabildiği enerji daha az olacaktır.

9 Buzağıların Süt ve Süt İkame Yemi İle Beslenmesi (devamı) «Sütten kesme sırasında büyümenin azalmasını önlemek veya en aza indirmek için buzağılar günlük yaklaşık 1 kg başlangıç yemi tüketene kadar sütten kesilmemelidir.» Buzağılar geleneksel olarak yaşamlarının ilk haftasında serbest olarak başlangıç yemiyle birlikte sınırlı miktarlarda süt veya süt ikame yemiyle (doğum CA nın %8 i ila %10 u oranında) beslenir. Sıvı olarak verilen bu yemler, CA nın %16 sı ila %20 si ya da kuru madde olarak CA nın %2 si ila %2,5 i aralığında olan serbest tüketimlerden daha düşüktür (Hafez ve Lineweaver, 1968). Kısıtlı oranda sıvı yemle besleme yaklaşımı, başlangıç yeminin erken tüketimini teşvik etmek ve daha yüksek değerli yemin girdi maliyetlerini en aza indirmek amacıyla ortaya çıkmıştır. Buna ilave olarak, ilk süt ikame yemleri düşük kaliteliydi ve buzağılara fazla miktarlarda verildikleri zaman iyi değerlendirilememekteydi (Davis ve Drackley, 1998). Kısıtlı besleme sadece yaşama payı gereksinimlerine olanak verir ve termonötral koşullar altında yaklaşık 227 g/günlük OGCAK ye karşılık gelir (Tablo 1). Başlangıç yeminin tüketimi artarak her hafta iki katına çıktıkça, buzağıların hızlı şekilde büyümeye başlaması için yeterli oranda besin tüketmesi gerkir (Kertz ve ark., 1979). Kolay bir kural, yaşamın ilk haftasında CA nın %1,5 i kadar süt kuru maddesi sağlamak ve daha sonra bir yemleme programı bittiğinde, ikinci haftadan hayvan sütten kesilmeden bir hafta önceye kadar CA nın %2 si oranında sütle beslemektir (Stamey ve ark., 2005). Başlangıç yeminin tüketimi konvansiyonel sistemle beslenen buzağıların gerisinde kalacak; fakat sıvı tüketimi azaltıldığında yaklaşık olarak aynı orana yükselecektir (Stamey ve ark., 2005; Hill ve ark., 2006, 2007). Sütten kesme sırasında büyümenin azalmasını önlemek veya en aza indirmek için buzağılar günlük yaklaşık 1 kg başlangıç yemi tüketene kadar sütten kesilmemelidir.

10 «Hızlandırılmış programlar, daha yoğun besleme programlarına göre sütten kesim sırasında büyümede daha az azalma ve daha az sindirim bozukluğuna yol açarken, kritik olan ilk 2 ila 3 haftada beslenme durumunu iyileştirmeye devam eder.» Erken Beslemenin Faydaları Hızlandırılmış ve konvansiyonel programlar Bu orta dereceli programlarda konvansiyonel ve hızlandırılmış programların arasındaki düzeylerde sıvı tüketimi uygulanır (Stamey ve ark., 2006; Hill ve ark., 2006). Bu programlar daha yoğun besleme programlarına göre sütten kesim sırasında büyümede daha az azalma ve daha az sindirim bozukluğuna yol açarken kritik nitelikteki ilk 2 ila 3 haftada beslenme durumunu iyileştirmeye devam ettiği rapor edilmiştir (Hill ve ark., 2006; Stamey ve ark., 2006). Orta dereceli programlarda kullanım için geliştirilen süt ikame yemleri %24-26 oranında HP içerir ve CA nın %1,5 i ile %1,75 i oranında verilir. Bu programların uygulaması daha kolay olmasına rağmen tamamen erken büyüme potansiyeline odaklanmaz. Bu programlar nakledilen ya da kolostrumdan mahrum kalan buzağılarda yoğun programlara oranla daha kolay uygulanabilir (Hill ve ark., 2006). Hızlandırılmış erken beslemenin faydaları İlk 2 ila 3 haftada beslenme durumunun iyileştirilmesinin faydaları arasında reprodüktif yaşa (ve dolayısıyla buzağılama yaşına) daha erken ulaşma, enfeksiyonlara dayanıklılık ve devamındaki süt veriminin artması vardır. Artan büyüme ve ilk buzağılamanın daha erken olması Eğer sütten kesilmede CA ya da boy farkları sürdürülürse, düvelerin erken büyümesinin artması buzağılama yaşının 2 hafta daha öne çekilmesini sağlar. Buzağılar daha hızlı büyümeye devam ederse, avantaj 1 aydan daha fazla olabilir. Buzağılama yaşındaki bu azalmayı gerçekleştirebilmek için düvelerin yaştan ziyade vücut boyutuna göre yetiştirilmesi gerekir. Buzağıların süt tüketiminden elde ettikleri ilave besinleri etkin şekilde kullanabilmesi için erken dönemde kolostrumu yeterli olarak tüketmesi önemlidir. Buna ek olarak, nakil gibi stres faktörlerine uyum sağlama sürecindeki buzağılar yaşamlarının erken dönemlerinde süt katı maddelerini yeterli düzeyde değerlendirebilme yeteneğine sahip olamayabilir.

11 «Süt veya süt ikame yemiyle beslenen buzağıların sağlığında meydana gelen iyileşmeler, immun sistem özellikleri ya da fonksiyonundaki değişikliklerden ziyade genel beslenme statüsünün iyileşmesine bağlıdır.» Buzağı Besleme ve Sağlık Sağlığın güçlenmesi Yaşamın ilk döneminde sağlığın zayıf olmasının süt verimine ve sürü yaşantısına uzun vadeli etkilerinin olduğuna inanılır. Hayvanların sonraki verimiyle doğum sonrası dönemdeki hastalıkları ilişkilendiren epidemiyolojik çalışmalar belirli bir hastalık ile hayatta kalabilirlik ve verimlilik arasında güçlü bir ilişki ortaya koymamıştır; fakat buzağılardaki solunum yolu hastalığı yaşını ilk buzağılamaya çıkarmıştır (Correa ve ark., 1988). Buzağılarda yaşamın ilk dönemindeki durgunluk daha kısa sürü ömrü için önemli bir risk faktörüydü. 90 günlük yaştan önce durgunluk belirtisi gösteren buzağıların (durgun görünüş, halsizlik, sarkık kulaklar ve yem tüketmemeyle tanımlanan) 90 günlük yaştan sonra ölme ihtimali 4.3 kat ve sürüdeki diğer ineklere göre süt veren sürüden ayrılma ihtimali 1.3 kat daha fazladır (Curtis ve ark., 1989; Warnick ve ark., 1997). Araştırmacılar bu durumun zayıf sağlık koşulları ve optimum düzeyin altında beslenmenin sonucunda oluşabileceğini öne sürmüştür. Yaşamın ilk dönemine ilişkin veriler hastalıklara direncin azalmasında, sağlık ve refahın kötüleşmesinde yetersiz beslenmeye işaret eder. Williams ve ark. (1981) serbest veya başlangıç yemine kısıtlı erişim şeklinde olmak üzere iki farklı miktarda süt ikame yemiyle beslenen (600 g/gün ve 300 veya 400 g/gün) buzağıları karşılaştırmıştır. En yüksek OGK ve en düşük mortalite, başlangıç yemine ad libitum olarak erişebilen ve daha yüksek oranda süt ikame yemiyle beslenen buzağılarda görülmüştür. Daha yakın tarihte, Khan ve ark. (2007b) tam yağlı sütle hızlandırılmış oranda beslenen buzağıların fekal skorlarında düşüş ortaya koymuştur. Mevcut veriler daha fazla oranlardaki süt veya süt ikame yemiyle beslenen buzağıların sağlığında meydana gelen iyileşmelerin immun sistem özellikleri ya da fonksiyonundaki değişikliklerden ziyade genel beslenme statüsünün iyileşmesine bağlı olduğunu göstermektedir.

12 Buzağı Besleme ve Sağlık (devamı) «En yüksek OGK ve en düşük ölüm oranı, başlangıç yemine serbest olarak erişebilen ve daha yüksek oranda süt ikame yemiyle beslenen buzağılarda görülmüştür.» Genç buzağıların sağlık durumu erken beslenme ve çevreye bağlıdır. Yetersiz beslenme özellikle soğuk ya da sıcak stresi döneminde sorun haline gelebilir; bu dönemlerde vücut sıcaklığının düzenlenmesi için yaşama payı gereksinimleri artar. Kış döneminde barınaklarda yetiştirilen Jersey buzağılarında süt ikame yeminin enerji kaynaklarıyla değiştirilmesinin önemini belirlemek amacıyla bir deneme yapılmıştır (Drackley ve ark., 1996). Bu amaçla, uygun bir temel besleme rejiminin oluşturulması gerekli olmuştur. CA nın %8 i oranında konvansiyonel süt ikame yemiyle beslenen Jersey düveleri CAlarını koruyamamış ve bu hayvanlarda yüksek oranlarda sağlık sorunları görülmüştür. Aynı süt ikame yeminin CA nın %10 u oranında verildiği hayvanlar düşük düzeylerde CA kazanmış; fakat sağlık durumları iyileşmemiştir. Buzağılar sadece CA larının %12 si oranında beslendiklerinde sağlıklarını koruyabilmiş ve az miktarda CA kazancı sağlamışlardır.