TÜRKİYE DE TOHUMLUK SEKTÖRÜ VE AYÇİÇEĞİ ÜRETİCİLERİNİN TOHUMLUK SATINALMA DAVRANIŞLARININ ANALİZİ: TRAKYA BÖLGESİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 TÜRKİYE DE TOHUMLUK SEKTÖRÜ VE AYÇİÇEĞİ ÜRETİCİLERİNİN TOHUMLUK SATINALMA DAVRANIŞLARININ ANALİZİ: TRAKYA BÖLGESİ ÖRNEĞİ Hasan GÜNGÖR 1 K. Cenk SARAÇOĞLU 2*1 Günay GÜNGÖR 3 hgungor@nku.edu.tr cenk.saracoglu@limagrain.com gunaygungor99@gmail.com 1 NKÜ, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Tekirdağ 2 Limagrain Tohum Islah ve Üretim San. Tic. A.Ş/İstanbul 3 NKÜ, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Tekirdağ ÖZET Tarımda uygun tohumluk seçimi, kıt kaynak ve olanakların etkin biçimde kullanılması açısından büyük önem taşır. Girdilerin etkin kullanımı tüm Dünyada tarım politikalarının önemli hedeflerinden birisi olmuştur. Bu nedenle verimi yüksek ve hastalıklara dayanıklı yeni tohumluk üretimi konusunda çalışmalar devam etmektedir. Ülkemizde toplam tohumluk üretiminin %66,7 si, (hibrit ayçiçeği ve mısır, patates, soya, pamuk ve sebze tohumluğu üretiminin neredeyse tamamı) özel sektör tarafından üretilmektedir. Türkiye deki ayçiçeğinin %53,4 ü Trakya da yetişmektedir. Bu nedenle bölgenin araştırma alanı olarak seçilmesi uygun bulunmuştur. Bulgular ayçiçeği tohumluğu kullanan 198 üretici ile yapılan anket çalışmalarından elde edilen orijinal verilerden oluşmaktadır. Araştırma sonucunda; bölgedeki üreticilerin %40,7 si ilk tercihlerinin Tunca çeşidini olduğunu belirtmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Ayçiçeği, tohumluk seçimi, üretici tercihleri SEED SECTOR IN TURKEY AND ANALISYS OF SUNFLOWER SEED PURCHASING BEHAVIOUR OF FARMERS: EXAMPLE OF THRACE REGION. ABSTRACT Selection of suitable seed in agriculture has great importance in terms of scarce resources and efficient use of facilities. Efficient use of inputs has been one of the key objectives of agricultural policies all the world. Therefore, studies continue about production of new seeds with high yield and resist to diseases. 66.7% of the total seed production in our country are met by the private sector. (hybrid sunflower, corn, potato, soybean, cotton and vegetable seed). 53.4% of the sunflower in Turkey are grown in Thrace Region. It is therefore appropriate to be * K.Cenk SARAÇOĞLU tarafından hazırlanmış, Türkiye de Tohumculuk Sektörünün Firmalar ve Üreticiler Açısından Değerlendirilmesi: Trakya Örneği, İsimli Doktora Tezinden alıntıdır. NKÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ. 79

2 selected as the research area. Findings were determined from 198 questionnaires which pursued sunflower farm activities in the region. As a result; The sort of Tunca (40.7%) was determined the first preference of farmers in the region. Keywords: Sunflower, seed selection, farmers preferences 1.GİRİŞ Üretimde kullanılan girdiler dört grup altında toplanır ve üretim faktörleri olarak adlandırılır. Bunlar; toprak, sermaye, emek ve girişimciliktir. Sermaye, üretimin etkinliğini artıran ve kendileri de üretilmiş olan araçlar" olarak tanımlanabilir. Bir çiftçi için sermaye, tarım işletmesinde kullanılan ve sahip olunan tüm varlıklardır. Tarımda tohumluk, yem, gübre, ilaç, akaryakıt ve diğer hammaddeler döner sermaye grubuna girerler. Türkiye de planlı kalkınmanın başladığı yıllardan bu yana tarım politikasının temel hedefleri tarımsal üretimi artırmak, girdi kullanımını yükseltmek, kendine yeterlilik, çevreye duyarlılık, tarımsal kalkınma ve üretici gelirinin yükseltilmesi vb olarak sıralanmaktadır. Girdilerin etkin kullanımı tüm Dünyada tarım politikalarının önemli hedeflerinden birisi olmuştur. Bu nedenle verimi yüksek ve hastalıklara dayanıklı tohumluk üretimi konusunda çalışmalar hız kesmeden devam etmektedir. Zira 2050 yılına kadar sadece Dünya nüfusunun doyurulabilmesi için tarımsal üretimin %70 oranında artması gerekmekte, gelişmekte olan ülkelerde ise bu oranın %100 seviyesine çıkması beklenmektedir (FAO, 2009). Bu oranların gerçekleşmesi için verimli ve hastalıklara dayanıklı çeşitlerin kullanılması oldukça büyük önem arz etmektedir. Özellikle insan beslenmesindeki önemi düşünüldüğünde tarla ve endüstri bitkileri ön plana çıkmaktadır. Tarımsal üretimin başlangıcı tohumdur. Tohum, gıda zincirinin ilk halkasını, biyolojik ve kültürel çeşitliliğin ise temelini oluşturur. Sertifikalı tohum fiziksel, biyolojik ve genetik değer bakımından özellikleri belirlenen ve resmi makamlarca bu özellikleri belgelenen materyal demektir. Bitkisel üretim materyali olan tohum, ülkelerin tarım sektörleri için stratejik bir öneme sahiptir. Günümüzde tohum sadece tarımsal bir girdi değil aynı zamanda teknoloji kullanılarak elde edilen ve yüksek gelir getiren ekonomik değere sahip bir üründür. Buğday, ayçiçeği ve çeltik gibi önemli tarla ürünlerinin birim alana verimi Türkiye ortalamasının üzerinde olan yerlerden birisi de Trakya dır. TÜİK verilerine göre; Türkiye deki buğdayın %6,5 i, ayçiçeğinin %53,4 ü, Çeltiğin %46,6 sı ve kanolanın %73,1 i Trakya da (Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli) yetişmektedir. Islah edilmiş ve hibrit tohumlukların yoğun olarak kullanıldığı bölge, araştırma alanı olarak seçilmiştir. Ülkemizde tohum sektörü son 25 yılda büyük gelişme göstermiştir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre, ülkemizde bugün itibarıyla kamu ve özel sektör tarafından yapılan ıslah çalışmaları sonucunda elde edilen yerli çeşitlerin tohumluk piyasamızdaki payı yıllara göre ortalama %35-40 arasında değişmektedir. Söz konusu bu oranın önümüzdeki 5 yıl içerisinde %50 ye ulaşacağı tahmin edilmektedir. Tohumluk üretiminde özel sektörün payı yıllar itibarıyla artmaktadır yılında toplam tohumluk üretiminin %45 ini özel sektör karşılarken, 2011 yılında %66,7 sini karşılamaktadır yılı verilerine göre hibrit ayçiçeği, hibrit mısır, patates, soya, pamuk ve sebze tohumluğu üretiminin neredeyse tamamını özel sektör üretmektedir. Bu araştırmada, Türkiye de ayçiçek tohumluğu sektörü incelenmiş ve üreticilerin tohumluk satın alma davranışlarının analizi yapılmıştır. Araştırma sonucunda; ülkemizdeki tohumluk arzının yaklaşık %20 kadarının ithalat yoluyla karşılandığı ve bunun %70-80 inin doğrudan bitkisel ürün yetiştirmede girdi, geri kalanı ise iç veya dış pazarlar için sertifikalı tohumluk üretmede ara malı olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Bölgedeki üreticilerin %40,7 sinin ilk tercihleri olarak Tunca çeşidini, % 9,56 sının ise tek bir tohum yerine riski azaltmayı tercih ederek LG5580+LG5543CL+Tunca karması kullandıkları araştırma bulgularından bazılarıdır. 80

3 2.MATERYAL VE YÖNTEM 2.1.Materyal Araştırmanın materyali birincil ve ikincil kaynaklardan oluşmaktadır. Kaynaklar üç aşamada toplanmıştır. Birinci aşamada daha önce konu ile ilgili yapılan çeşitli araştırmalar incelenmiş, ikinci aşamada araştırmanın örneklemesi için gerekli veriler Tarım İl ve İlçe müdürlüklerinden elde edilmiş ve üçüncü aşamada tohum firmalarına ve üreticilere dönük anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Araştırma materyalinin üreticilere dönük bölümü için Trakya Bölgesindeki üç il Edirne, Tekirdağ, Kırklareli araştırma kapsamına alınmıştır. Üreticilerle yapılan anketlerden elde edilen veriler araştırmanın birincil verilerini oluşturmaktadır. İkincil veriler ise, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB), Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü (BÜGEM) Devlet İstatistik Enstitüsü, Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birliği (TSÜAB), Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derneği (TÜRKTED) Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü (TTSMM) belgelerinden elde edilmiştir Yöntem Yapılan ön görüşmeler sonucunda tohum şirketlerinin bölgedeki hedef kitlesinin büyük çiftçiler olduğu ve küçük çiftçilerin büyük çiftçilerin üretim kararlarını sürekli gözlemleyerek üretim kararlarını verdikleri belirlenmiş, böylece arazi büyüklüklerine göre yapılan örneklemede 50 dekarın altındaki işletmeler kapsama alınmamıştır. Araştırma bölgesinin genişliği göz önüne alındığında bu çalışma için belirlenen en uygun yöntemin tabakalı örnekleme yöntemi olduğu anlaşılmış ve 4 grup altında hesaplama yapılmıştır (Yamane, 2001). Çizelge 2.1. Örnek sayısının belirlenmesinde kullanılan parametreler 1. Grup 2.Grup 3.Grup Gruplar (50-99 da) ( da) ( da) (500 da ve üzeri) Nh St. Sapma (Sh) 37,955 60,745 87, ,002 Sh , , , ,550 D 3,25 11,89 31,82 123,31 Arit. Ort. 70, , , ,30375 Örnek Sayısı N (Toplam Çiftçi Sayısı) n (Toplam örnek sayısı) 680 Çizelge 2.1'de örnek sayısının belirlenmesinde kullanılan parametreler ve arazi gruplarına göre hesaplanan anket sayıları gösterilmiştir. Yapılan hesaplamalara sonucunda Trakya bölgesinde 50 dekarın üzerinde arazide tarımsal faaliyet yapan toplam çiftçiden 680 i ile görüşülmesi yeterli bulunmuştur. Bölgedeki ürünlerin ekiliş alanlarına göre anket sayısı dağıtılmış, böylece çizelge 2.2 te gösterildiği gibi ayçiçeği üretimine düşen anket sayısı 198 olarak belirlenmiştir. Ziyaret edilmesi gereken yerleşim yerleri için ayrıca örneklemeye gidilmemiş ve anketler, köylerin ekim alanları dikkate alınarak rastgele gerçekleştirilmiştir. Çizelge 2.2. Üretici anket sayılarının illere ve ürünlere göre dağılımı Tarla Ekiliş Tekirdağ Anket Edirne Anket Kırklareli Toplam Dağılımları (%) Ürünleri Alanları (da) Sayısı sayısı Anket Sayısı Anket Sayısı Buğday , Ayçiçeği , Arpa , Mısır , Diğer , Toplam

4 3. TÜRKİYE DE TOHUMCULUK SEKTÖRÜ Türkiye tohumluk pazarı esas olarak; sebzeler, serin iklim tahılları ve yem bitkileri ile endüstri bitkileri olmak üzere üç grupta sınıflandırılabilir. Yıldan yıla hızlı bir artış gösteren hibrit sebze tohumlukları ticarete konu olan pazarın parasal değeri içinde en büyük kısmını oluşturmaktadır. Diğer yandan mısır, ayçiçeği, pamuk ve şeker pancarı gibi hibrit tohumlukların oluşturduğu endüstri bitkileri ise tohumluk pazarının ikinci büyük segmenti konumundadır. Özellikle sertifikalı buğday ve arpa tohumluklarını kapsayan serin iklim tahılları ve yem bitkileri grubu parasal değer olarak değilse bile tohumluk miktarı olarak en önde gelmektedir. Çeşitli çevrelerce yapılan hesaplamalar sonucunda Türkiye topraklarına her yıl 1,5-2 milyar dolar değerinde tohum ekildiği bu durumun sektörün büyüklüğünü gösterdiği ifade edilmektedir. Türkiye de ilk bitki ıslah çalışmaları ve kaliteli tohumluk üretimleri 1926 yılında tohum ıslah istasyonlarının kuruluşu ile başlamış, 1980 li yılların başlarında tohumculuk sektörü ile ilgili temel politikalarda önemli değişiklikler yapılarak, kamu esaslı bir tohumluk tedarik sisteminden özel girişimi esas alan bir tohumluk endüstrisi modeline geçilmiştir. Ekonominin serbestleştirilmesi ve tohumluğun dış ticaretteki kısıtlamalarının kaldırılması sonucunda özel sektör yatırımlarının önü açılmış, yerli veya yabancı pek çok tohumluk firması ya doğrudan ya da ortaklıklar yoluyla piyasaya girmiştir. Böylece özel tohumculuk firmalarının sayısı, kapasitesi ve faaliyetleri kısa sürede hızla artarak ulusal tohumculuk endüstrisi, özel sektör ağırlıklı bir konuma gelmiştir. Halen 130 civarında tohumculuk firması araştırmacı kuruluş statüsüne sahiptir. Türkiye de tohumculuk endüstrisi sürekli bir gelişme ve büyüme göstermiş ve Özel Tohumculuk Şirketlerinin Sayısı 581 e ulaşmıştır. Son yıllarda Tohumculukta çok önemli yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu zeminde, özel sektör, yasalara uygun olarak organize olmuş ve Tohum Sanayicileri Alt Birliği (TSÜAB) kurulmuştur. TSÜAB, tüzel kişiliğe sahip kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşudur. Tohumculuk Kanunu nun 16. Maddesi uyarınca kurulmuş ve 2008 yılında faaliyete geçmiştir. TSÜAB ın Temel Felsefesi; Yasaların verdiği yetkiler çerçevesinde, Türkiye tohumculuk sanayisini temsil etmek, üyelerinin hak ve menfaatlerini korumak ve Türkiye Tohumculuk Sektörü nü geliştirmektir. Türkiye de faaliyet gösteren tüm tohumluk sanayicisi ve üreticisi şirketlerin TSÜAB a üye olmaları yasal bir zorunluluktur. Mayıs 2013 tarihi itibarıyla, kayıtlara göre 581 şirket TSÜAB a üyedir. Çizelge 3.1. Türkiye de tohumluk üretimi ve ticareti YIL ÜRETİM İTHALAT İHRACAT (ton) Miktar (ton) Değer (bin $) Miktar (ton) Değer (bin $) Kaynak: Türkiye de yaklaşık 70 ten fazla bitki türünde, 2012 yılı itibariyle toplam 650 bin ton kadar sertifikalı tohumluk üretilmektedir. Özel sektör kuruluşları esas itibarıyla hibrit mısır, hibrit ayçiçeği, hibrit şekerpancarı, pamuk, hibrit ve standart sebze tohumlukları, patates, bazı yem bitkileri, çeltik, arpa ve son yıllarda ise buğday tohumluğu üretimi yapmaktadır. Kamu 82

5 kuruluşları ise geleneksel olarak buğday, arpa ve bazı yem bitkileri ve yemeklik baklagiller üzerine yoğunlaşmıştır. Türkiye de tohumluk üretimi ve ticaretine ilişkin veriler ise, Çizelge 3.1 de yıllar itibariyle ayrıntılı olarak gösterilmektedir. Çizelgeden de anlaşılacağı gibi Türkiye de tohumluk üretimi ve ihracatı düzenli olarak artarken, ithalat yıldan yıla dalgalanma göstermektedir. Ülkemizde 1980 yılında hibrit ayçiçeği tohumluğu üretimi yapılmazken, 2013 yılında üretim miktarı ton seviyelerine ulaşmıştır. Aynı yıllar arasında patates tohumluğu üretimi 24 kat, hibrit mısır tohumluğu üretimi 9 kat, sebze tohumluğu üretimi ise 5 kat artmıştır. Türkiye de 2012 yılında yaklaşık olarak 320 bin ton buğday, 43 bin ton arpa, 33 bin ton hibrit mısır, 9 bin ton çeltik, 15 bin ton hibrit ayçiçeği 1200 ton hibrit şeker pancarı, 185 bin ton patates, 23 bin ton pamuk ve 2500 ton kadar sebze tohumluğu üretilmiştir. ( Bügem,2013) Çizelge 3.2 de 2011 yılı itibariyle ithalat ve ihracata en çok konu olan tohumluk türleri ve bunların parasal değerleri gösterilmektedir. Çizelge 3.2. Dış ticarete en çok konu olan tohumluk türleri İthalata konu olan başlıca tohumluk türleri İhracata konu olan başlıca tohumluk türleri Türler Parasal Değer(1000 $) Parasal Değer(1000 $) Türler ) Domates ) Ayçiçeği ) Patates ) Mısır ) Hıyar ) Pamuk ) Mısır ) Kabak ) Kabak ) Domates Kaynak: GTHB, BÜGEM, 2013 Türkiye domates, patates, hıyar, mısır ve kabak ithal ederken ayçiçeği, mısır, pamuk, kabak ve domates tohumluğu ihraç etmektedir. Uluslararası ticarete konu olan tohumluğun değeri içinde Türkiye nin payı % 5,7 olarak hesaplanmıştır. TSÜAB üyesi firmaların bulundukları bölgelere, faaliyet alanlarına ve sermaye yapısına göre dağılımı çizelge 3.3 te gösterilmektedir. Çizelge 3.3. Firmaların bulundukları bölgelere, faaliyet alanlarına ve sermaye yapısına göre dağılımı Firmanın Bulunduğu Coğrafi Bölge Firmanın Faaliyet Alanı Firmanın Sermaye Yapısı Coğrafi Bölge Adet % Ürün Adet % Sermaye Sayı % İç Anadolu Bölgesi ,4 Hububat ,9 Yerli ,6 Marmara Bölgesi ,9 Patates 94 16,2 Yabancı 17 2,9 Akdeniz Bölgesi 85 14,6 Yem Bitkileri ,0 Ortaklık 3 0,5 Güney Doğu Anadolu 53 9,1 Mısır 45 7,7 Firma ,0 Bölgesi Sayısı Ege Bölgesi 48 8,3 Sebze ,0 Doğu Anadolu Bölgesi 24 4,1 Mercimek - Nohut 26 4,5 Karadeniz Bölgesi 21 3,6 Ayçiçeği 36 6,2 Firma Sayısı ,0 Pamuk 9 1,5 Şekerpancarı 14 2,4 Firma Sayısı ,4 Kaynak: TSÜAB, 2013 Çizelgeden de anlaşıldığı gibi Türkiye deki firmaların önemli bir bölümü (%96,6) yerli sermaye ile kurulmuş şirketlerdir. Çizelgeye göre Türkiye deki tohum firmalarının %33,39 u İç Anadolu Bölgesi nde, %26,85 i Marmara Bölgesi nde, %14,62 si Akdeniz Bölgesi nde ve %9,12 si Güney Doğu Anadolu Bölgesi nde faaliyet göstermektedir. 83

6 Araştırma sonucunda en fazla üretimin hububat tohumluğu alanında olduğu anlaşılmaktadır (%44,21). Sektörde halen 581 dolayında lisanlı tohum üreticisi firma bulunduğu ve üretimin özel sektör lehine artmaya devam etme eğiliminde olduğu belirlenmiştir. Son yıllara bakıldığında, hibrit mısır, ayçiçek, patates, pamuk ve sebze üretiminin tamamının özel sektör tarafından yapıldığı görülmektedir. Çizelge 3.4 te Türkiye de tohumculuk sektörünün SWOT Analizi Yöntemiyle değerlendirilmesi yapılmıştır. Analiz sonucunda dikkat çekici zayıf yönler ve tehditler bulunmasına rağmen; özellikle Türkiye nin zengin tarım topraklarına, stratejik bölgesel konuma, işgücüne, deniz ve iç su kaynaklarına ve tohumluk üretimi için elverişli çok değişik ekolojilere sahip olması, genç ve dinamik nüfusu, artan refah seviyesi yanında, büyük tüketici komşu ülkelerin varlığı nedeni ile sürekli artan tarımsal ürün dış satımı sonucunda tarım sektörü büyüme ve gelişme yolunda olup yurt içi tohumluk pazarı sürekli genişlemesi, ekonominin diğer alanlarında olduğu gibi tohumculuk sektöründe de örgütlü, deneyimli, gelişmiş Dünya ile yakın ilişkili dinamik bir özel sektör ve nitelikli işgücü bulunması, gibi faktörlerin oldukça etkin olması tohumculuk sektörünün gelecekte daha da güçlenerek gelişeceğini göstermektedir. Çizelge 3.4. Tohumculuk sektörünün SWOT analizi yöntemiyle değerlendirilmesi Güçlü Yönler: Kamuya ait izolasyon sorunu olmayan geniş tarım işletmelerin özel şirketlere tohumluk üretimi için kiralanabilmesi, Organik tarım ve iyi tarım uygulamaları sistemlerinin bitkisel üretimde giderek yaygınlaşması, Bitkisel üretime sağlanan desteklemeler, Yetişmiş teknik elemanın varlığı, Türkiye nin zengin tarım topraklarına, stratejik bölgesel konuma, işgücüne, deniz ve iç su kaynaklarına ve tohumluk üretimi için elverişli çok değişik ekolojilere sahip olması, Geleneksel tarımsal üretimin azalmış olması, Genç ve dinamik nüfusu, artan refah seviyesi yanında, büyük tüketici komşu ülkelerin varlığı Sahip olduğu küçük ölçekli firmalar değişen şartlara hızla uyum sağlayabilmekte, gelişmiş ülke firmalarına göre çok daha dinamik davranabilmesi. Zayıf Yönler: Parçalı araziye sahip küçük işletmelerin olması, Girdi maliyetlerinin her geçen gün yükselişi, Tarımsal üretimde ülkesel planlama eksikliği, Üretici organizasyonlarının etkin ve güçlü olmaması, AR-GE'ye yeterince kaynak ayrılmaması, ayrıca özel sektörün gerek kamu ve gerekse üniversiteler ile ortak Ar- Ge projeleri yapma ve sonuçlandırma geleneğinin olmaması, Girdi kullanımında dışa bağımlılık, Bitki ıslahında yetersizlik, Teknoloji kullanımının tüm bölgelerde eşit olmayan dağılımı, Sertifikalı tohum ve fidan kullanımının bir türlü gerçek anlamda istenen seviyeye gelememesi, Üretim tekniklerinin yanlış kullanılması ve üreticilerin teknik eğitim seviyesinin yetersizliği. Sektördeki sermaye birikimi yetersiz, firmaların ölçeği ise küçüktür. Fırsatlar: En önemli fırsat; insan gücü: Çalışkan, kıvrak zekâlı, takip eden genç bir nesil. Teşvik, hibe, kredi ve diğer desteklerin sağladığı önem anlaşıldığı için devamının olması, Her geçen gün artan gıda talebi nedeniyle bitkisel üretimin daha önemli hale gelmesi, Tarımsal AR-GE çalışmalarının özel sektöre açılması Havza bazlı üretim planlamasının hayata geçmiş olması, Ulusal ve Uluslararası örgütlerle işbirliği imkânlarının artması, Tüketici taleplerinin ve bilincinin artmasıyla değişen arz yapısı, Üreticilerin eğitim seviyesinin eskiye nazaran yüksek olması, Bilinçli girdi kullanımının artması, Tehditler: Çevre faktörlerinin olumsuz etkilenmesi, Ürün fiyat dalgalanmaları ve uluslararası spekülasyonlar, Üretim maliyetlerinin artışları, Tarım arazisinin tarım dışı kullanımı, İş gücünün yetersiz olması ve her geçen gün işçi bulmada zorluklar yaşanması Dünya daki ekonomik ve siyasi krizler ve dış pazar zorlukları, Tarım sektörünü ilgilendiren konularda yetki dağınıklığı, Lojistik maliyetlerinin yüksekliği, Kırsal alanda değişen demografik yapı ve genç nüfusun tarıma azalan ilgisi, Medya kaynaklı bilgi kirliliği, bunun düzelmesinin zorlukları, 84

7 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Çizelge 4.1 de anket yapılan işletme sahiplerinin yaş gruplarına göre dağılımı verilmiştir. 50 yaş ve üzeri yaşında olan işletmeci sayısının fazla olduğu dikkat çekmektedir. Buradan çiftçi nüfusunun yaş ortalamasının orta yaş seviyesinde olduğu çizelgeden anlaşılmaktadır. Çizelge 4.1. İşletme sahiplerinin yaş gruplarına göre dağılımı İller/Yaş Tekirdağ Edirne Kırklareli Trakya Adet % Adet % Adet % Adet % 25 ve aşağısı 2 2,6 2 2,9 1 0,9 5 2, ,4 6 8,1 6 11, , , , , , , ,2 56 ve üzeri 28 36, , , ,4 Toplam 77,0 100,0 70,0 100,0 51,0 100,0 198,0 100,2 Çizelge 4.2 de işletme sahiplerinin eğitim durumları itibariyle dağılımı görülmektedir. İşletmecilerin büyük bir bölümü (% 60.15) ilköğretim mezunudur. % u ortaöğretimi tamamlamışken; üniversite mezunlarının oranı dikkat çekici biçimde yüksek bulunmuştur (%7.5). Nispeten geniş arazilere sahip bu işletmecilerin ailelerinin gelir ve kültür düzeylerinin yüksek olması nedeni ile üniversite eğitimi alabilme olanaklarına kavuştukları anlaşılmaktadır. Bu işletmeciler önder çiftçi vasıfları ile çevresindeki diğer işletmelere de iyi örnek olmaktadırlar. Çizelge 4.2. İşletme sahiplerinin eğitim durumlarına göre dağılımı Eğitim Durumu Tekirdağ Edirne Kırklareli Trakya Adet % Adet % Adet % Adet % İlköğretim 41 53, , , ,6 Ortaöğretim 17 22, ,0 9 17, ,2 Lise 7 9,1 4 5,7 7 13,7 18 9,1 Yüksekokul 2 2,6 2 2,9 1 2,0 5 2,5 Lisans 10 13,0 3 4,3 2 3,9 15 7,6 Toplam , , , ,0 Tekirdağ ilinin eğitim düzeyi bakımından diğer iki ile kıyasla oldukça önde olduğu anlaşılmaktadır. Gelir-eğitim düzeyi arasında bir ilişkinin varlığı yanı sıra, İstanbul a yakınlık da diğer bir etken olarak ifade edilebilir. Çizelge 4.3. Üreticilerin ekimini yaptıkları türler Trakya İller/Ekim Yaptığı Tür Adet % Ayçiçeği+Buğday 87 44,1 Ayçiçeği + Buğday + Arpa 33 16,5 Ayçiçeği + Buğday + Arpa + Mısır + Çeltik + Fiğ 20 10,3 Hepsi 58 29,1 Toplam ,0 Çizelge 4.3 te işletme sahiplerinin ekim yaptığı türlere göre dağılımı sıralanmıştır. Ayçiçeği + buğday % 44,12 oranıyla bölgede ilk sırayı almaktadır. Ayçiçeği + buğday + arpa % 16,47 lik oranla önemli ölçüde ekim alanını kapsarken; çok farklı türlerin bir arada 85

8 yetiştirildiği işletmeler % 16,47 oranında bulunmuştur. Hepsinin bir arada yetiştirildiklerini ifade eden işletmelerin oranı hayli yüksek olup; % 28,12 düzeyindedir. Çizelge 4.4. İşletmelerin ayçiçek tohumluğu satın alma yerleri Tohumun Tekirdağ Edirne Kırklareli Trakya Alındığı Yer Adet % Adet % Adet % Adet % Trakya Birlik 16 20, , , ,3 Trakya Birlik + Tarım Kredi Koop , ,1 9 17, , , ,3 7 13, ,2 Pancar Koop. + Bayii 17 22, , , ,7 Pancar Koop. + Bayii + Ziraat Odaları 3 3,9 6 8,6 5 9,8 14 7,1 Pancar Koop. + Ziraat odası Trakya Birlik + Tarım Kredi Koop.+ Bayii 4 5,2 1 1,4 1 2,0 6 3,0 + Onder Çiftçi Toplam , , , ,0 Çizelge 4.4 de işletmelerin ayçiçeği tohumluğu satın alınırken tercih ettikleri satış noktaları görülmektedir. Trakya Birlik % 28,53 gibi yüksek oranda öncelikli rağbet gören satış alma yeridir. Trakya birliğin yanı sıra tarım Kredi Kooperatifleri de tercih edilen diğer satış yeri olarak ifade edilmektedir (%22,65). Çizelgeden de görüleceği üzere; üreticilerin önemli bir bölümü çok sayıda seçeneği işaret etmektedir. Pancar Kooperatifleri, Ziraat odaları, bayiler ve Önder Çiftçi teşkilatı bunlar arasında sayılabilir. İllere göre dağılımda ise; Kırklareli de Trakya Birlik, Tekirdağ da Trakya Birlik + Tarım Kredi Kooperatifi (%29,9), Edirne de ise yine Trakya Birlik (%32,37) ön plana çıkmaktadır. Çizelge İşletmelerin iki üretim döneminde tercih ettikleri tohumluk çeşitleri Önceki yıl Tercih Edilen Çeşitler Bu Yıl Tercih Edilen Çeşitler Çeşit Adı Adet % Çeşit Adı Adet % LG ,6 LG ,6 LG Tunca + Sanay 3 1,5 LG LG 5543 CL 3 1,5 LG LG 5543 CL + Tunca 19 9,6 LG LG 5543 CL+ Tunca 19 9,6 LG Tunca + P64 G46 4 2,0 LG LG 5543 CL + P64G46 0 0,0 Tunca 74 37,4 LG Tunca + Sanay 3 1,5 Tunca + PR 64 G ,5 LG Tunca + P64G46 3 1,5 Tunca + Sanay 18 9,1 Tunca 81 40,9 LG 5543 CL + Sanay 6 3,0 Tunca + P 64G ,1 LG 5543 CL 5 2,5 Tunca + Sanay 13 6,6 LG 5543 CL + Tunca 8 4,0 LG 5543 CL 6 3,0 LG 5543 CL + Tunca + Pioneer 5 2,5 LG 5543 CL + Tunca 7 3,5 PR 64 G ,5 LG 5543 CL+ Tunca + Sanay 6 3,0 Sanay 10 5,1 P 64G ,6 Sanbro 4 2,0 Sanay 11 5,6 Sanay + Sanbro 2 1,0 May 4 2,0 Sanay + Oliva 3 1,5 Toplam ,0 Sanay + P R 64 G ,0 Toplam ,0 Çizelge 4.5. de işletmelerin tercih ettikleri ayçiçek tohumlukları ele alınmıştır. Çizelgeden de görüleceği üzere araştırma kapsamına alınan üreticilerin çok önemli bir bölümü (%40,74) Tunca çeşidini ilk tercihleri olarak belirtmişlerdir. Edirne ilinde bu oranı %60,12 düzeyine ulaştığı görülmektedir. Tekirdağ da Tunca çeşidi ekenlerin oranı %41,24 iken; Kırklareli de %34,19 olarak hesaplanmıştır. %9,56 oranında ise LG LG 5543 CL +Tunca karması diğer tercihler arasında sayılabilir. Üreticilerin çok sayıda çeşide üretim desenleri içerisinde yer verdiği ve henüz arayış içerisinde oldukları anlaşılmaktadır 86

9 Çizelge 4.6. Üreticilerin ayçiçek tohumluğu çeşidini tercih ve vazgeçme nedenleri Tercih Etme Nedenleri Adet % Vazgeçme Nedenleri Adet % Verim + Yağ oranı 61 30,8 Verim ve kalitesi düşük 78 39,4 Verim + Yağ oranı + Hastalıklara 29 14,6 Torbadaki tohumun kalitesi iyi değil 70 35,4 dayanımı Verim + Yağ oranı + Hastalıklara 16 8,1 Çimlenme oranının düşük olması 19 9,6 dayanımı + Eğik tablalı oluşu Verim 14 7,1 Köse ve cılız görünümlü olması 24 12,1 Verim + Yağ oranı + Hastalıklara 9 4,5 Orobanja dayanıklı olmaması 7 3,5 dayanımı + Eğik tablalı oluşu + Fiyatı Verim + Yağ oranı + Hastalıklara dayanımı + Eğik tablalı oluşu + Fiyatı+Orobanja dayanımı 69 34,8 0,0 Toplam ,0 Toplam ,0 Çizelge 4.7 de işletme sahiplerinin mevcut tohumların kalitelerini hangi kriterlere göre değerlendirdiklerine ilişkin veriler sıralanmıştır. %27.94 ü ilginç bir bulgu olarak firma imajını öne sürmüşlerdir. Çizelge 4.7. Üreticilerin tohumluk kalitesini değerlendirme kriterleri Üreticilerin Kalite Tekirdağ Edirne Kırklareli Trakya Kriterleri Adet % Adet % Adet % Adet % Ambalaj 11 14, ,3 8 15, ,6 Tohumun görünümü 8 10, ,1 4 7, ,1 Çimlenme oranı 9 11,7 9 12,9 4 7, ,1 Firma Adı 26 33, , , ,8 Fiyat 6 7, ,3 7 13, ,6 Hepsi 17 22, , , ,7 Toplam , , , ,0 Verim ve kalite düşüklüğü öncelikli sorun olurken (% 39.41), torbadaki tohumun kalitesinin iyi olmadığını ifade eden üreticilerin oranı oldukça yüksek düzeydedir (%35.00). Çizelge 4.8. İşletmelerin ürünlerini (Ayçiçek) pazarlama yerleri Ayçiçeğinin Tekirdağ Edirne Kırklareli Trakya Pazarlandığı Yer Adet % Adet % Adet % Adet % Trakya Birlik 21 27, , , ,8 Trakya Birlik + Tarım Kredi Koop. 8 10,4 4 5,7 4 7,8 16 8,1 Tüccar 12 15,6 5 7,1 5 9, ,1 Tüccar + Bayii 18 23, ,6 6 11, ,2 Tüccar + Ticaret Borsası + Önder 12 15, , , ,7 Çiftçi Trakya Birlik + Tarım Kredi Koop.+ Ticaret Borsası +Fabrika 6 7,8 5 7,1 3 5,9 14 7,1 Toplam , , , ,0 Çizelge 4.8 de işletmecilerin hasat ettikleri ayçiçeğini pazarladıkları yerler itibariyle dağılımı verilmiştir. İşletmelerin önemli bir bölümünün ürünlerini doğrudan Trakya Birliğe teslim ettikleri anlaşılmaktadır (%35,15). 87

10 4.SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırma sırasında elde edilen ve vurgulanması gereken başlıca araştırma bulguları şöyle sıralanabilir: Üreticilerin yaş ortalaması %40.9 oranı ile 50 yaş ve üzeri olarak bulunurken; en genç üreticilerin Edirne ve Tekirdağ illerinde olduğu tespit edilmiştir. Genç nüfusun tarımdan uzaklaştığı çok açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Ayçiçeği tohumluklarında işletme sahipleri verim, orabanja dayanıklılık, eğik tabla yapısı ve yüksek yağ oranının önemli olduğunu vurgularken; tohumlukların satın alındığı yerlerden Trakya Birlik ve Tarım Kredi Kooperatifleri ön plana çıkmaktadır. Çiftçilerin % 41 i ürettikleri ayçiçeğini Trakya Birlik e pazarlamaktadır. Ayçiçeği üreticilerinin en fazla tercih ettiği çeşit % 43 gibi çok yüksek bir oranla Tunca olarak belirlenmiş olup Tunca nın tercih edilmesinde en büyük etkenin verim ve yağ oranındaki yükseklik avantajı olduğu anlaşılmıştır. Sektörle ilgili sorunların giderilmesine yönelik bazı öneriler ise şöyle sıralanabilir: Teknolojik gelişmelerin yakından takibi ve erişimi kolaylaştırılmalı ve sektörün ihtiyaç duyduğu eğitimli insan kaynağının yaratılmasına yönelik programlar uygulanmalıdır. Mevcut kurulu AR-GE kaynaklarının sektörün talepleri doğrultusunda ve kontrolünde etkin bir biçimde kullandırılması giderek kıt hale gelen kaynakların gelecekte etkin kullanımı açısından son derece önemlidir. Üreticilerin yeni ve daha iyi tohumluk arayışının devam ettiği araştırmanın önemli sonuçlarındandır. Bu durum firmalar açısından bir avantaj olmakta ve yeni çeşitlerin üretilmesi ve pazarlanabilmesi için ortam oluşturmaktadır. Firmaların daha uzun yıllar ülkemizdeki varlıklarını sürdürecekleri ileri sürülebilir sayılı kanun sonrası sektördeki yapılanmadan dolayı karşılaşılan sorunlar ve anlayış farklılıkları ortadan kaldırılmalı, tıkanan kısımları, yönetmelikler ve mevzuatlarda düzenlemeler yapılmalıdır. Firmaların özellikle fuarlara katılımı desteklenmeli, tanıtım, seminer ve toplantılarda kullanılmak üzere sunum teknikleri eğitimi verilmeli ve arazi çalışmalarında elde edilen sonuçların toplantı, fuar ve organizasyonlarda kullanımı sağlanmalıdır. KAYNAKLAR Akgün İ, Kaya M (2003). Türkiye de Tohumculuğun Dünü ve Bugünü. SDÜ FBE Dergisi 7:1. Anonymous (2013). Tohumculuk Sektör Raporu, T.C. Ekonomi Bakanlığı, İhracat Genel Md. BÜGEM (2013). GTHB, Geçit H, Bayraktar N, Koçak N (2011). Türkiye de Tohumculuğun Durumu. IV. Tohumculuk Kongresi, Samsun. Güngör H, Güngör G (2001). Trakya Bölgesi Un Sanayii Sektör Analizi. TÜAF Projesi, Proje no: 301, Tekirdağ. İnan İ.H, Güngör H., (1992). Ayçiçek Tohumluğu Pazar Araştırması., Tekirdağ Semerci A., (1998). Trakya da Tarımsal Yapı ve Başlıca Tarım Ürünlerinde Verimlilik Analizleri,T.Ü.FBE TÜRKTED (2009). Türkiye Tohum Sektörü Kitapçığı. Ankara. TSÜAB (2013). Yamane, T. (2001), Temel Örnekleme Yöntemleri, Literatür Yayıncılık, (Çeviri: A. Esin ve Ark.), İstanbul. 88