40.Ders Notu. İş Ekipmanlarının Tasarım, İmalat ve Kullanımında İş Sağlığı ve Güvenliği. Ali KOCAER

Transkript

1 40.Ders Notu İş Ekipmanlarının Tasarım, İmalat ve Kullanımında İş Sağlığı ve Güvenliği Ali KOCAER 1

2 Sıra No / Konu 40 / İş Ekipmanlarının Tasarım, İmalat ve Kullanımında İş Sağlığı ve Güvenliği Konunun genel amacı Öğrenme hedefleri Konunun alt başlıkları Yüz yüze / toplam ders saati Katılımcıların, işyerlerinde kullanılan iş ekipmanlarının tasarım aşamasından başlamak üzere imalat ve kullanımı hakkında dikkat edilmesi gereken iş sağlığı ve güvenliği hususlarında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır. Bu dersin sonunda katılımcılar; İş ekipmanlarında bulunması gereken asgari güvenlik şartlarını belirtir. İmalatçıların iş ekipmanları konusundaki sorumluluklarını sıralar. Makinelerin güvenli kullanımına yönelik işaret ve talimatları tanımlar. İş ekipmanlarının imalatçılarının sorumlulukları İş ekipmanlarının güvenli kullanımı o Makine, tezgâh ve tesislerde güvenlik Makinelerin işaretlenmesi İşletme talimatları İş ekipmanlarında bulunacak asgari gerekler Makine koruyucuları İlgili mevzuat ve uygulamaları A Sınıfı B Sınıfı C Sınıfı 1/3 2/5 2/4 Eğitici U-1, U-2*, U-3, U-4**, U-6* *Endüstri mühendisi, makine mühendisi veya makine teknik öğretmeni **Teknik 2

3 TANIMLAR İş Ekipmanı : İşin yapılmasında kullanılan herhangi bir makina, alet ve tesisi, CE işareti: Community Europe ifadesinin baş harflerinden oluşmaktadır. AMACI : Ürünlerin, amacına uygun kullanılması halinde insan can ve mal güvenliği, bitki ve hayvan varlığı ile çevreye zarar vermeyeceğini, diğer bir ifadeyle ürünün güvenli bir ürün olduğunu gösteren bir işarettir. İş ekipmanının kullanımı : İş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyeti, Tehlikeli bölge : Kişilerin sağlık ve güvenlik yönünden riske maruz kalabileceği, iş ekipmanında veya çevresinde bulunan bölgeyi, Maruz kişi : Tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişiyi, Operatör : İş ekipmanını kullanma görevi verilen işçi veya işçileri, Makina: En az bir parçası, uygun çalıştırıcı, kumanda ve güç devreleri vasıtasıyla hareket eden muhtelif parça ve gruplardan oluşan, malzemeyi işlemeye, taşımaya veya ambalajlamaya yarayan gereçleri;... Emniyet Parçaları: Değiştirilebilir teçhizat olmamak kaydıyla, bir güvenlik fonksiyonu gerçekleştirmek üzere piyasaya arz edilen ve arızalanması veya hatalı çalışması durumunda, maruz kalan şahısların sağlık ve emniyetinin tehdit altına girdiği parçayı, İmalat Amacı : Bir makinanın tasarım aşamasında hedeflenen kullanım tarzını belirten temel kabuller, 3

4 Üretici, makinanın tasarım, imalat ve talimatların hazırlanması esnasında sadece makinanın normal kullanımını değil, aynı zamanda beklenen makul kullanılmasını da dikkate almalıdır. Kullanım Ömrünün Safhaları : Makina ömrünün, * tasarım, imalat, nakliye, montaj, deneme, ayar, * işletme, periyodik kontrol, bakım onarım ve hurdaya ayırma, dahil bütün safhalarını, ifade eder. İMALATÇININ MAKİNALARDA GÜVENLİK İLE İLGİLİ SORUMLULUKLARI a) Bakiye Riskler Hakkında İkaz : Tasarım ve imalat aşamasında alınan bütün tedbirlere rağmen, bakiye risklerin olduğu durumlarda... üretici gereken ikazları sağlamalıdır. b) İşaretleme (Etiketleme): Bütün makinalar, açıkça ve en az aşağıdaki bilgileri ihtiva edecek şekilde işaretlenmelidir; Üreticinin adı ve adresi, - CE işareti ve imal yılı - Serisinin veya tipinin kısa gösterilişi, - Gerekirse, seri numarası, - Yapım yılı. - Ayrıca, üreticisinin makinayı potansiyel patlayıcı ortamda kullanılmasının amaçlandığı durumlarda, bu durum, makina üzerinde mutlaka belirtilmelidir. * Makinalar, ayrıca tipine ait ve emniyetli kullanılması için esas olan bilgileri (mesela, bazı dönen parçaların en yüksek devir hızları, bağlanan aletlerin en büyük çapları, kütle vb.) taşımalıdır. * Bir makinanın, kaldırma makinaları kullanılarak taşınmasının gerektiği durumlarda, makinanın kütlesi açıkça okunur ve bir yanlış anlamaya mahal vermeyecek şekilde belirtilmelidir. * Bu Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin (f) bendinde atıf yapılan değiştirilebilir parçalar aynı bilgiyi taşımalıdır. 4

5 c) İşletme Talimatları: Her makinada en azından aşağıdaki bilgileri ihtiva eden işletme talimatı bulundurulmalıdır; Makinanın bakım imkanlarına (ithal edicisinin adresi, tamircisi vb. ) ait uygun ilave bilgiler ile beraber makina üzerinde işaretlenmiş bilgilerin tekrarı; Makinanın önceden belirtilen şekilde kullanılması, Operatörler tarafından kullanılabilecek çalışma yerleri, Güvenliği sağlamak amacıyla aşağıdaki talimatlar bulundurulmalıdır; İşletmeye alma, Kullanma, Makinanın ve ayrı ayrı taşınacak çeşitli parçalarının kütlesinin verilmesiyle elle taşıma, Takma ve sökme, Ayar, İdame ettirme, bakım (servis ve onarım), Gerekli olduğu yerlerde, eğitim talimatları, Gerekli olduğu durumlarda makinaya bağlanabilen takımların temel karakteristikleri. Gerekli olduğu durumlarda, talimatlar makinanın kullanma güçlüklerine de dikkati çekmelidir.... Bütün makinalar, servise alındıklarında, orijinal dilindeki bir talimat veya bu talimatın makinanın kullanılacağı ülkenin dili veya dillerindeki bir tercümesi ile verilmelidir. Bu talimatlar, üretici tarafından mahalli dile tercüme edilmelidir. Talimatlar, hizmeti alma, bakım, muayene, düzgün çalışıp çalışmadığının kontrolü ve uygun olduğu durumlarda, makinanın onarımı ile ilgili teknik resimleri ve diyagramları ve özelikle güvenlikle ilgili olan faydalı talimatları ihtiva etmelidir. Makinayı tarif eden herhangi bir doküman, güvenlik bakımından, talimatlarla ters düşmemelidir... teknik dokümanlar, bu maddenin..gürültü emisyonlarına ve... titreşimle ilgili bilgiler vermelidir. Gerekli durumlarda talimat, titreşim ve gürültüyü azaltmak için gereken tesisat ve montajla ilgili kuralları sağlamalıdır. Üretici, makinayı muhtemel patlayıcı ortamda kullanılmasını amaçladığı durumlarda, talimatlarda gerekli bilgiler verilmelidir. Makinaların meslekten olmayan kişilerce kullanılmasının tahmin edildiği durumlarda, talimatların yerleştirilmesi ve ifade edilmesinde ifade şeklinin seçilmesi 5

6 bu gibi operatörlerden beklenen makul anlama ve genel eğitim seviyesi dikkate alınmalıdır. MAKİNA EMNİYETİ YÖNETMELİĞİ (98/37 AT) Bu Yönetmelik, aşağıda belirtilenler hariç, makinalar ile emniyet parçalarını kapsar. Ayrıca bu Yönetmelik, makinalar ile emniyet parçalarının arıza veya kötü çalışma durumlarında, bunların etkisine maruz kalan insanların güvenliğine ve sağlığına yönelik riskleri bertaraf etmeye yönelik bir güvenlik fonksiyonunu yerine getirmek üzere pazara arz edilen emniyet teçhizatlarını da kapsar. Bu Yönetmelik, aşağıda belirtilenler hariç, makinalar ile emniyet parçalarını kapsar. Ayrıca bu Yönetmelik, makinalar ile emniyet parçalarının arıza veya kötü çalışma durumlarında, bunların etkisine maruz kalan insanların güvenliğine ve sağlığına yönelik riskleri bertaraf etmeye yönelik bir güvenlik fonksiyonunu yerine getirmek üzere pazara arz edilen emniyet teçhizatlarını da kapsar. MAKİNA Tanımı : En az bir parçası, uygun çalıştırıcı kumanda ve güç devreleri vasıtasıyla hareket eden gereçler. Emniyet Parçaları : Değiştirilebilir teçhizat olmamak kaydıyla, bir güvenlik fonksiyonu gerçekleştirmek üzere piyasaya arz edilen ve arızalanması veya hatalı çalışması durumunda, maruz kalan şahısların sağlık ve emniyetinin tehdit altına girdiği parça. Kapsam Dışı Makinalar : Yüklerin kaldırılması ve indirilmesi için kullanılan makinalar hariç, güç kaynağı sadece doğrudan uygulanan kol gücü olan makinalar. Hasta ile doğrudan temas eden tibbi kullanım amaçlı makinalar. Fuar alanlarında veya eğlence parklarında kullanılan özel makinalar. Buhar kazanları, tanklar ve basınçlı kaplar. Özellikle nükleer amaçlar için tasarımlanmış veya hizmete konulmuş ve bozulmaları halinde radyoaktivite yayan makinalar. Bir makinanın parçasını teşkil eden radyoaktif kaynaklar. Ateşli silahlar. Benzin mazot,parlayıcı sıvılar ve tehlikeli maddeler için depolama tankları ve boru hatları. Sadece yolcuların hava veya karayolu, demiryolu veya su yolu şebekeleriyle taşınmasına mahsus araçlar ve bunların römorkları. (maden çıkarma sanayinde kullanılan araçlar kapsam dışı değildir). 6

7 Denizde hareket eden vasıtalar ve seyyar açık deniz tertibatları ile bunların üzerindeki teçhizatlar. Teleferikler dahil kişilerin kamuya açık veya özel taşınmalarına mahsus kablolu taşıma hatları. Tarım veya orman traktörleri (74/150/at-tekerlekli tarım ve orman traktörleri tip onayı yönetmeliğinde tanımlanan). Özellikle askeri amaçlarla veya emniyeti sağlamak amacıyla tasarlanmış ve inşa edilmiş makinalar. 15 dereceden daha fazla bir eğimle yerleştirilmiş sabit raylar arsaında hareket eden bir kabine sahip insan ve eşyaların taşınmasına mahsüs asansörler ile madenlerde kullanılan cevher asansörleri, tiyatro asansörleri ve insan veya yük kaldırmak için kullanılan şantiye asansörleri. Üzerlerinde küçük dişlilerin hareket ettiği ray kullanılan insan taşıyıcı araçlar. Makinalar veya emniyet parçaları için, bu yönetmelikte atıfta bulunulan risklerin kısmen veya tamamen özel yönetmelikler kapsamında yer alması halinde, bu yönetmelik risklere karşı bu tür makinalara veya emniyet parçalarına uygulanmaz. Makinalar için risklerin esas itibariyle elektrikten kaynaklandığı durumlarda, bu tür makinalar münhasıran belirli gerilim sınırları dahilinde kullanılmak üzere tasarlanmış elektrikli teçhizat ile ilgili yönetmelik (73/23/at) kapsamına girer. MAKİNA EMNİYETİ YÖNETMELİĞİ KAPSAMINA GİREN MAKİNALAR 1. Ahşap ve benzeri malzemeler veya et benzeri malzemeler için kullanılan tek yada çok bıçaklı daire testereler. - Sabit gövdeli, iş parçası elle veya sökülebilir bir güç sürücüsü ile beslenebilen, çalışma sırasında takım ilerlemesi olmayan testere tezgahları, - Kesme sırasında takım ilerlemesi olmayan, testere taşıyıcı gövde veya arabası el ile idare edilen testere tezgahları, - İş parçasının beslenmesi için mekanik aksamı olan, kesme sırasında takım ilerlemesi olmayan, yüklemesi ve ya boşaltması el ile yapılan testere tezgahları, - İş parçasının beslenmesi için mekanik aksamı olan ve kesme sırasında takım ilerlemesi olan, yüklemesi veya boşaltması el ile yapılan testere tezgahları, 2. Ahşap işleri için, el ile beslemeli,yüzey işleme makinaları. 3. Ahşap işleri için, tek yüzeyden alarak ayarlayan, el ile yükleme veya boşaltma makinaları. 7

8 4. Ahşap ve benzeri malzemeler veya et ve benzeri malzemeleri işlemek için, el ile yüklemeli veya boşaltmalı, sabit veya hareketli yataklı ve hareketli arabalı testere makinaları. 5. Ahşap ve benzeri malzemeleri işlemek için,1,2,3,4 ve 7. Maddelerinde belirtilen makine tiplerinin oluşturduğu kombine makinalar. 6. Ahşap işlemek için çoklu takım tutuculu, el ile beslemeli zıvana tezgahları. 7. Ahşap ve benzeri malzemeleri işlemek için, el ile pinol hareketi uygulayan kalıpçı frezeleri. 8. Ahşap işlemek için portatif,zincirli testereler. 9. Malzemelerin soğuk işlenmesi için kullanılan el ile yüklemeli veya boşaltmalı, stroku 6 mm den, hızı 30 mm/sn den yüksek olan, bükme presleri de dahil presler. 10. El ile yüklemeli veya boşaltmalı, enjeksiyon veya sıkıştırmalı (preslemeli) plastik kalıplama makinaları. 11. El ile yüklemeli veya boşaltmalı, enjeksiyon veya sıkıştırmalı (preslemeli) kauçuk kalıplama makinaları. 12. Aşağıda belirtilen, yer altı çalışmaları için üretilmiş makinalar. -ray üzerinde çalışan makinalar; lokomatif ve dekoviller. -hidrolik güçle çalışan tavan destekleri. -yer altında çalışan makinalarda kullanılan içten yanmalı motorlar. 13. El ile yüklemeli, evsel atıkların toplanması için kullanılan sıkıştırma donanımlı çöp kamyonları. 14. Ek ı. Madde de tanımlananlardan kavramalı, sökülebilir tranmisyon mileri ve koruyucuları. 15. Araç bakım asansörleri. 16. Üç metreden daha fazla dikine yüksekliklerden düşme riski taşıyan kişilerin indirilip kaldırılmasında kullanılan aygıtlar Patlayıcıların (pyrotechnics) imalatında kullanılan makinalar. Önsöz CE İŞARETİ ( BİLGİ NOTU - KOSGEB) 1985 yılından bu yana Avrupa Komisyonu çeşitli ürün grupları için direktifler yayınlamaktadır. Yeni Yaklaşım Direktifleri olarak anılan bu direktifler, sağlık, güvenlik, çevre ve tüketiciyi koruma konusunda uyulması gereken şartları belirtmektedir. Avrupa Birliği'ne üye devletler, bu direktifleri genellikle iki yıllık geçiş süreci içinde ulusal yasaları haline getirmekle ve bu şartlara uygun olmayan kanunları yürürlükten kaldırmakla yükümlüdürler. 8

9 Türkiye gibi Avrupa Birliği dışında yer alan ülkelerden Avrupa Birliği ülkelerine ihraç edilen ürünler için de aynı zorunluluklar geçerli olmaktadır. Bir direktifin geçiş sürecinin sonunda, belirtilen şartlara uygun olarak üretilmeyen, yani sağlık, güvenlik, çevre ve tüketiciyi koruma şartlarına uymayan ürünlerin, AB ülkelerine girişi ve pazarlanması mümkün değildir. Üreticiler, gerek AB ülkelerinde gerekse AB dışındaki ülkelerde, direktiflere uygunluğu sağlayarak bu uygunluğun işareti olan CE' İşaretini ürünleri üzerlerine iliştirirler. Günümüze kadar birçok ürün grubu için Yeni Yaklaşım direktifleri yayınlanmıştır. Yakın gelecekte daha pek çok ürün için direktifler çıkarılması konusunda AB'de çalışmalar devam etmektedir. Üreticilerin, direktiflerin şartlarını sağlayabilmelerine yol göstermek amacıyla Avrupa çapında standartlar hazırlanmaktadır. Uyumlaştırılmış Avrupa Standartları olarak adlandırılan bu standartlar, Avrupa Birliği ülkelerindeki ulusal standartların bir araya getirilerek düzenlenmesi şeklinde olmaktadır. Avrupa Standartları (EN Normları), Avrupa Standartlar Enstitüleri olan CENELEC (Elektrik ürünleri), ETSI (Telekomünikasyon ve enformasyon teknolojileri) ve CEN (Diğer ürünler) kuruluşları tarafından ulusal standardizasyon kuruluşları ile işbirliği yapılarak hazırlanmaktadır. Üreticiler, standartların gereklerini yerine getirmekte serbesttirler. Yani standartlara uymak zorunlu değildir ve sadece yol göstericidirler. EN standartları, ürünlerin geliştirilmesi ve üretimi için teknik bilgileri içermektedir ve direktiflerde belirtilen zorunlu gereklerin genişletilmiş, ayrıntılandırılmış şeklidir. Kısaca söylemek gerekirse, AB direktifleri ürünlerin nelere uyması gerektiğini, EN standartları ise bu uygunluğun nasıl elde edilebileceğini içerir. Ürünlerin düşük riskli sınıflarda yer alması durumunda, üreticiler ilgili direktiflerin gereklerini yerine getirdikten sonra CE İşaretini ürünlerinin üzerinde kullanabilirler. Yüksek riskli gruplarda yer alan ürünler için ise üreticinin yaptığı çalışmalara ek olarak AB üye ülkeleri devletlerince onaylanmış test ve belgelendirme kuruluşlarının devreye girmesi, gerekli incelemelerin ve testlerin yapılması gerekmektedir. AB'ye tam üyelik başvurusunda bulunan ve AB ile Gümrük Birliği Anlaşmasını imzalamak üzere olan Türkiye de, endüstrimiz ve ihracatçılarımız için bu konu bir çok açıdan önem taşımaktadır. Konunun iyi anlaşılarak gerekli çalışmaların yapılması endüstrimiz yararına olacaktır. Bu kitapçıkla, üreticilerimize ve ihracatçılarımıza AB direktifleri ve CB İşareti konusunda bilgi vermek ve yaygın olarak yapılan yanlışları düzeltmek amacını taşımaktayız. 1. CE İşareti Nedir? Hangi Kuruluşlar CE İşareti Vermek İçin Yetkilidir? 1985 yılında çıkarılmaya başlanan "Yeni Yaklaşım Direktifleri" çeşitli ürünler için sağlık, güvenlik, çevre ve tüketiciyi koruma konularında zorunlu şartları içermektedir. Şu anda AB'de pazarlanmakta olan ürünlerin 40%'sı direktiflerce belirtilen CE 9

10 işaretini taşımaktadır. CE, "Conformite Europeenne" yani Avrupa'ya Uygunluk kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır. Bu işaret, ilgili ürünün direktiflerce belirtilen şartlara uygun olarak üretildiğini ve pazara sunulduğunu belirtir. CE İşareti bir kalite işareti değildir. Örnek olarak, CE İşaretini taşıyan bir uçurtma güvenlik şartlarına uyabilir, ancak iyi uçmak zorunda değildir. CE İşaretini taşımayan ürünler, AB'de pazarına alınmaz ve hatta AB dışında üretilen ve CE İşareti taşımayan ürünlerin bu ülkelere girmesi mümkün değildir.ce İşareti, Türkiye gibi AB dışında yer alan ülkelerden ihraç edilen ürünler için pasaport görevi görmektedir. CE İşaretini veren yetkili bir kuruluş, ne Avrupa Birliği'ndeki ülkelerde ne de AB dışındaki ülkelerde yoktur. AB'de Onaylanmış Kuruluşlar bulunmaktadır. Ancak, bu kuruluşlar, direktiflerde belirtilen durumlarda, yüksek risk taşıyan ürünler için uygunluk değerlendirmesi işlemlerini yürütürler. Bunun dışında kalan ürünler için, üreticiler uygunluk çalışmalarını yaptıktan sonra CE İşaretini ürünleri üzerinde kullanırlar. Yani CE İşareti yetkili bir kuruluş tarafından verilmez, üreticiler ürünlerine CE işaretini kendileri iliştirirler. 2. CE İşaretinin Endüstrimize ve Dış Ticaretimize olan etkileri nelerdir? CE İşareti, sadece direktiflerin şartlarına uygun olan ürünlerin üzerinde kullanılabilir. Bazı ürün grupları için, CE İşareti kullanılması çok kolay yöntemlerlee olabileceği gibi, bazı ürün grupları için üçüncü kuruluşların (Onaylanmış Kuruluş - Notified Bodies) 10

11 devreye girmesi ve ürün testinin yapılması ve hatta çok riskli ürünler için kalite güvence sistemlerinin üreticilerce kullanılması gerekebilir. Ne yazık ki, günümüze kadar endüstrimizde sağlık, güvenlik, çevre ve tüketici koruma konularına pek önem verilmemiştir. Bu nedenle, ekonomik işbirliklerinin hızla oluştuğu dünyamızda, üreticilerimiz tasarım, üretim ve servis anlayışlarını değiştirmek zorundadırlar. Bu değişimin sonuçlarını, iç pazarda yaşam standardının yükselmesi olarak dış pazarda ise daha geniş pazar şansı bulma olarak görmek mümkündür. AB ile Gümrük Birliği antlaşmasının imzalanması aşamasında olan Türkiye'de üreticilerimizin CE işareti çalışmalarını yapmaları ve önümüzdeki yıllara hazır olarak girmeleri kendi menfaatlerinedir. 3. "Ürün Sorumluluğu" Kimdedir? Daha önceden, ürünlerle ilgili herhangi bir riskli durum oluştuğunda tüketici bunu ispatlamak durumundaydı. Ancak, Yeni Ürün sorumluluğu Yasası'na göre, ilgili üründen dolayı bir kaza olursa veya AB ülkelerinden biri, ürünün, CE işaretinin gereklerine uymadığını, yani yeterince güvenli olmadığını iddia ederse üretici kendisinin bütün önlemleri aldığını ve riskli durumun ürünün yanlış kullanımından veya yapılan uyarılara uyulmadığından dolayı olduğunu ispatlamak zorundadır. CE İşareti çalışmaları sırasında, direktiflerde belirtildiği gibi hazırlanması gereken "Teknik Dosya"'yı oluşturulan Komisyon inceler ve sonucunda üretici ve ithalatçı için katı yaptırımlarda bulunabilir. Üretici, bu nedenle, ürün sorumluluğun sadece kendinde olduğunu göz önüne alarak, eksiksiz ve yanlışsız olarak hazırladığı Teknik Dosyayı en son ürünün üretildiği tarihten itibaren 10 yıl süre ile saklamakla yükümlüdür. Yanlış ve eksik yapılmış CE işareti çalışmalarının, daha sonra çok riskli durumlar yaratabileceği düşünülürse konunun önemi anlaşılabilir. 1. Onaylanmış Kuruluşların CE İşaretinde Rolleri Nelerdir? Uygunluk Değerlendirmesini Nasıl Yürütürler? Türkiye'de Onaylanmış Kuruluş Var mıdır? Onaylanmış Kuruluşlar, ulusal yetkililerin yetki alanı içindedirler ve onların sorumluluklarını üstlenirler. Bu yetkinin yasal bir yetki olması nedeniyle, ulusal yetkililer yalnızca kendi ulusal sınırları içindeki kurumları onaylayabilirler. Onaylanmış Kuruluşların bir kaç direktif için onay almaları, bir kaç modülün tamamının sorumluluğunu taşımaları anlamına gelir. Örneğin, sadece Makina Direktifi konusunda ve/veya LV ve/veya EMC konusunda Onay verme işlemi ulusal yetkililerce yapılmaktadır. Üye ülkeler yeni Yaklaşım Kararlarına göre onayladıkları kuruluşları Komisyona bildirmek zorundadırlar. Ürünleri riskli gruplarda yer alan üreticilerimiz çok masraflı olan uygunluk değerlendirme işlemlerini AB'deki Onaylanmış Kuruluşlara yaptırmak zorundadırlar. Onaylanmış Kuruluşlar, direktiflerde belirtilen yöntemlerle, ya Teknik Dosyayı 11

12 inceleyerek, yada ürünün bir örneği üzerinde gerekli testleri yaparak ilgili direktiflere uygunluğu belirlerler. CE Consultancy Europe, bu çok yüklü masrafları biraz olsun azaltabilmek amacıyla, Onaylanmış Kuruluşlara ihtiyacı olan benzer üreticilerin ortak olarak bir Onaylanmış Kuruluş ile anlaşmalarını sağlayarak ve böylece masrafları bölüştürerek uygunluk değerlendirme işlemlerini yürütmekte yardımcı olmaktadır. 4. Üreticilerin, AB Direktiflerinde Belirtilen Zorunlu Şartlara Uygunluk Yolunda İzlemeleri Gereken Yöntem Nedir? CE işareti, sadece direktiflerde belirtilen şartlara uygunluk sağladığında ürünler üzerinde kullanılabilir. Bu nedenle, ürünün özelliklerine göre mevcut direktifler incelenmeli ve hangi direktif veya direktiflerin geçerli olacağına yanlışsız karar verilmelidir. Ürün üzerinde yer alan CE İşareti, ilgili bütün direktiflere uygunluğu gösterir. Bir çok ürün, güvenlik açısından düşük riskli ürün gruplarında yer almaktadır. Bu nedenle, üretici uygunluk çalışmalarını yaptıktan sonra bir beyanat yayınlayarak, ürünün zorunlu güvenlik, sağlık, çevre ve tüketici koruma şartlarına uyduğunu belirtir ve CE İşaretini ürünlerin üzerinde kullanır. Diğer ürünler için, yani yüksek riskli ürünler, üreticinin beyanatı yeterli olmamaktadır. Bu durumda, ürünlerin üçüncü kuruluşlarca incelenmesi ve test edilmesi gerekmektedir. Uygunluk prosedürlerinin daha kolay izlenebilmesi amacıyla, AB'nde modüler sistem hazırlanmıştır. A'dan H'a kadar çeşitli risk gruplarında 8 modülün yer aldığı bu sistemde, üreticiye hangi yolu izlemesi gerektiği, hangi kuruluşların devreye girmesi gerektiği hakkında bilgi verilmektedir. Her direktif için değişik modüller geçerli olabilmektedir. Örnek olarak, Makina Direktifi için A ve B modülleri, EMC ve oyuncaklar için A, B ve C, aktif vücuda yerleştirilebilen tıbbi cihazlar için A, B, D, F ve H modülleri (Ek 1 ). Ancak, her durumda Onaylanmış Kuruluşlara ihtiyaç olup olmadığından bahsedilmemiştir Onaylanmış Kuruluşların devreye girebileceğinin bahsedildiği durumlarda dahi, Onaylanmış Kuruluşlarca yapılan Tip Testine gerçekten ihtiyaç olmayabilir. Bunu bir örnekle açıklayabiliriz. Makina Direktifinin Ek 4 kısrnında yer almayan, diğer bir deyişle düşük riskli grupta yer alan makinalar için üreticinin kendi yaptığı uygunluk çalışmaları ve beyanatı yeterlidir. Oysa A modülünde Onaylanmış Kuruluşlardan bahsedilmiştir. Ek 4'de yer alan ve ilgili bütün EN standartlarına uygun olarak üretilmeyen makinaların Onaylanmış Kuruluşlarca uygunluk değerlendirmesi yapılması gerekmektedir. Ek 4'de yer alan ve ilgili ve mevcut olan bütün EN standartlarına uygun üretilen makinalar için üretici, üç ayrı yöntemden birisini seçebilir. Birincisi, direktiflerde belirtilen teknik dosya hazırlanıp Onaylanmış Kuruluşa yollanır ve Onaylanmış Kuruluş bu dosyayı gerekli gördüğü durumlarda incelenmesi için saklar. İkincisi, teknik dosya Onaylanmış Kuruluşa yollanır, Onaylanmış Kuruluş uygulandığı söylenen standartlara ne derece uyulup uyulmadığını dosyadan inceler 12

13 ve dosya için bir uygunluk sertifikası verir. Üçüncüsü ise, üretici mamulün bir örneğini Onaylanmış Kuruluşa yollar ve Onaylanmış Kuruluş uygunluk değerlendirmesi işlemlerin yapar. Bu prosedürlerin farklı olmasının sebebi ise tamamen üreticinin, ürettiği makinanın teknolojisini ne derece gizli tutmak istediği konusu ile ilgilidir. Örneğin çok yeni bir teknoloji ile üretilen bir makinanın üreticisi, ayrıntılı çizim ve hesapları içeren teknik dosyasını Onaylanmış Kuruluşa göndermektense mamulün bir örneğini göndererek test edilmesini tercih edebilir. Makina Direktifi dışında, çok yüksek risk oranına sahip olan ürünler için, örnek olarak kalp pilleri, piyasaya sürülen her ürünün güvenlik ve sağlık şartlarına kesinlikle uyması gerekmektedir. Bu nedenle, azami Kalite Güvence Sistemine sahip olunması, üreticinin ürünlerini tek tek test ettirme zorunluluğundan kurtarabilir 5. Makina Direktifinin Ek 4 Kısmında Yer Alan Yüksek Riskli Ürünler Için Standartlara Uymak Mecburi midir? Ürünler, ister riskli gruplarda ister düşük riskli gruplarda yer alsın, EN standartlarına uymak mecburi değildir. EN'ler sadece direktiflere uygunluğun nasıl yapılacağı konusunda fikir verebilirler ve bu da birçok durumda standartlara uyumu kaçınılmaz yapar. Riskli gruplarda yer alan ürünler için mevcut standartlara uygun üretim yapmak Onaylanmış Kuruluş tarafından yapılan uygunluk değerlendirme işlemlerini kolaylaştırır. Her ne kadar, yasal olarak direktiflere uyum mecburi, standartlara uyum tercihi de olsa standartlara uygun üretim yapmak her zaman için en sağlıklı yoldur. Özellikle yüksek riskli ürünler için bu konu daha da çok önem taşımaktadır 6. Hangi Ürünlerle İlgili Olarak Yeni Yaklaşım Direktifleri Vardır ve Hangi Tarihlerden İtibaren Direktiflere Uygunluk Zorunludur? Genellikle, direktiflerde belirtilen zorunlu şartlar nihai ürünler için olduğu kadar, nihai ürünlerin parçaları için de geçerli olmaktadır. CE işareti, hidrolik bir preste kullanıldığı gibi, ofis sandalyesinin hidrolik mekanizmasında da kullanılmaktadır. Şu anda, Ek 2'deki listedeki ürünler için Yeni Yaklaşım direktifleri bulunmaktadır. Bir ürün bir direktif kapsamında olabileceği gibi, bir başka ürün de bir kaç direktif kapsamında yer alabilir. Direktiflerin çıkarılmasından sonra iki yıldan dört yıla kadar bir geçiş süresi tanınır. Bu süre için AB ülkeleri, direktiflerin gereklerini kanunlaştırmakla yükümlüdürler. Zorunlu uygunluk tarihleri yine Ek 2'deki listede belirtilmiştir. Bazı direktifler, zaman içinde değişikliklere uğrayabilir, fakat uyulması gereken direktiflerin en son halidir. 7. Yan Sanayi Üreticilerinin CE İşareti Konusunda Yapmaları Gerekenler Nelerdir? CE işareti ilgili direktiflerde belirtilen şartlara uygun olan son ürünler üzerinde kullanılmaktadır. Fakat bu demek değildir ki yan sanayide üretilen veya sistemle için üreticiler hiç bir çalışma yapmayacaktır. Son üründe kullanılmak üzere üretilen bütün 13

14 sistem ve ünitelerin üreticileri, ilgili direktiflerin gerektirdiği tüm şartları sağlayacaklar, çalışmalarını yapacaklar teknik dosyalarını hazırlayacaklar ve "Üreticinin Beyanatı" diye adlandırılan bir deklarasyonu doldurarak ürünlerinin CE işaretinin koşullarına uygun olarak üretildiğini beyan edeceklerdir. Ancak Ürünleri üzerinde CE işaretini kullanmayacaklardır. 8. Nihai Ürün Üreticileri Yan Sanayiden Aldıkları Parçalar İçin Ne Yapmak Zorundadırlar? Nihai ürün üreticileri, bütün ürünün sorumluluğunun kendilerinde olduğunu bilerek yan sanayiden aldıkları bütün sistem ve üniteler için "Üreticinin Beyanatı" adlı belgeyi istemelidirler. Bu beyanatı, ürettikleri nihai ürünün teknik dosyasına koyarak, kullandıkları parçaların tamamen sağlık, güvenlik, çevre ve tüketici koruma şartlarına uyduğunu ispat edebilirler. 9. Türkiye Açısından Durum Nedir? Ülkemiz AB'ye tam üye olmamakla beraber, Gümrük Birliği'nin 1996 yılı başında, yürürlüğe girmesiyle, AB ile ilişkilerinde üçüncü ülkelerden farklı bir konum kazanmıştır. Bu farklılık AB'ye üye ülkelerle mal satışında tam rekabete girmemizin yanı sıra, mal üretiminde de Birlik içinde belirlenmiş standartların Türkiye açısından da zorunluluk haline gelmesidir. Nitekim AB ile ülkemiz arasında imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması'nın maddelerinin bu konuya ilişkin düzenlemeler getirdiğini görmekteyiz. Anlaşmanın bu maddelerinde teknik engellerin kaldırılması ile ilgili mevzuat uyumunun Türkiye tarafından kararın yürürlüğe girişinden itibaren 5 yıl içinde yapılması ve uyum sağlanan her konuda malların serbest dolaşımı öngörülmektedir. Bu kapsamda Birlik içinde CE işareti ile ilgili getirilen düzenlemeler ülkemiz açısından da 2001 yılında yürürlüğe girecektir. Yani, 2001 yılı sonrasındaki CE kapsamındaki mallar için sanayicilerimiz ürünlerini AB tarafından yapılan düzenlemelere uygun hale getirmek ve CE işaretini malların üzerine koymak zorundadır yılından itibaren tabloda isimleri belirlenmiş konularda imal edilmiş ürünlerin üzerinde CE işareti taşımayan ürünler AB ülkelerine ihraç edilemeyecektir. Dolayısıyla sanayicilerimiz AB'ye ihracat konusunda sıkıntı yaşayacaklardır. Konunun diğer bir boyutu da CE işareti taşımayan malların yurt içinde satışı ile ilgilidir. CE işareti bulunmayan malların Türkiye'de satışında da üreticiler sıkıntı yaşayabileceklerdir. Zira Gümrük Birliği'nde, Türkiye, AB'nin rekabet kurallarına uymak durumundadır. Bu kurallara uyulmadığı takdirde üye ülkelerin şikayet hakkı doğmaktadır. Konu CE işareti ile ilişkilendirecek olursa, Türkiye için geçiş sürecinin bitimi olan 2001 yılından itibaren AB üye ülkeleri, Türk sanayicisinin ürettiği ve Türkiye'de sattığı CE işareti taşımayan bir malı haksız rekabet yapması nedeniyle şikayet etme olanağına kavuşacaktır. Çünkü, CE işaretini, bir ürünün alabilmesi icin belirli koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu koşulların yerine getirilmesi ise 14

15 sanayi açısından önemli bir maliyet doğurmaktadır. Çünkü sanayiciler bu koşulların yerine getirilmesi için testler yaptıracak, teknik dosyalar hazırlayacak ve yetersizlik halinde ciddi ölçülerde yatırım yapmak zorunda kalacaklardır. CE işareti bulunmayan bir ürün ise bu maliyetten kurtulmakta ve bir avantaj sağlamaktadır. Bu nedenle haksız rekabet oluşmaktadır. Dolayısıyla ürünü ve işareti olmadan ve gerekli nitelikleri taşımadan üreten bir sanayici yurt içinde de satış yapamayabilecektir. Ülkemiz sanayicisi açısından büyük önem taşıyan bu konunun dikkate alınması ve anlaşılması gerekmektedir yılına kadar olan geçiş dönemimizin maalesef son derece savrukça harcanmış ve çıkarılması gereken mevzuat ve yönetmelikleri tamamlanamamıştır. Bu nedenle önümüzdeki bir yıllık dönemde sanayicilerimizin gerekli önlemleri hiç vakit kaybetmeden, acilen alması ve devletin de özellikle katlanılacak maliyetler için destek sağlaması sonucunda, bu konunun çözümlenmesi zorunluluk taşımaktadır. 15

16 16

17 İŞ EKİPMANLARINDA GÜVENLİK İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI YÖNETMELİĞİ Birinci Bölüm Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1 Bu Yönetmeliğin amacı; işyerinde çalışanlar tarafından kullanılan iş araç ve gereçleri ile ilgili sağlık ve güvenlik yönünden uyulması gerekli asgari şartları belirlemektir. Kapsam Madde 2 Bu Yönetmelik, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren tüm işyerlerini kapsar. Dayanak Madde 3 - Bu Yönetmelik, İş Kanununun 78 inci maddesine göre düzenlenmiştir. Tanımlar Madde 4 - Bu Yönetmeliğin uygulanma amacı bakımından gerekli görülen terimlerin anlamları aşağıda belirtilmiştir. İş ekipmanı : İşin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, edevat ve tesis, İş ekipmanının kullanımı : İş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyet, Tehlikeli bölge : Kişilerin sağlık ve güvenlik yönünden riske maruz kalabileceği, iş ekipmanında veya çevresinde bulunan bölge, Maruz kişi : Tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişi, Operatör : İş ekipmanını kullanma görevi verilen işçi veya işçiler.

18 İKİNCİ BÖLÜM İşverenlerin Yükümlülükleri Genel yükümlülükler Madde 5 a) İşveren, işyerinde kullanılacak iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve bu ekipmanın işçilerin sağlık ve güvenliğine zarar vermemesi için gerekli tüm tedbirleri alacaktır. İşveren, iş ekipmanını seçerken işyerindeki özel çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik yönünden tehlikeleri göz önünde bulundurarak, bu ekipmanın kullanımının ek bir tehlike oluşturmamasına dikkat edecektir. b) İş ekipmanının, çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tamamen tehlikesiz olması sağlanamıyorsa, işveren riski en aza indirecek uygun önlemleri alacaktır. İş ekipmanları ile ilgili kurallar Madde 6 a) Bu Yönetmeliğin 5 inci madde hükmü saklı kalmak kaydıyla, işveren: 1. Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten sonra işyerinde ilk defa kullanılacak iş ekipmanının; i. Yürürlükteki ilgili mevzuat hükümlerine, ii. İş ekipmanı ile ilgili uygulanabilir bir yasal düzenleme yoksa, bu Yönetmeliğin Ek-I inde belirlenen asgari koşullara, uygun olmasını sağlayacaktır. 2. Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte işyerinde kullanılmakta olan iş ekipmanı, bu tarihten sonra 4 yıl içerisinde Ek-I de istenen asgari şartlara uygun hale getirilecektir. b) İşveren, iş ekipmanının kullanımı süresince, yeterli bakımını yaptırarak yukarıdaki (a) bendinde belirtilen hususlara uygun durumda olması için gerekli önlemleri alacaktır. c) İşveren, işyerinde kullanılan iş ekipmanının, bu Yönetmeliğin Ek-II sinde belirtilen hususlara uygun güvenlik düzeyinde olmasını sağlayacaktır. İş ekipmanının kontrolü Madde 7- a) İş ekipmanının güvenliğinin kurulma şartlarına bağlı olduğu durumlarda; ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer

19 değişikliğinde uzman kişiler tarafından kontrolü yapılacak, doğru kurulduğu ve güvenli şekilde çalıştığını gösteren belge düzenlenecektir. b) İşverence, arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek iş ekipmanının; uzman kişilerce periyodik kontrollerini ve gerektiğinde testlerinin yapılması, çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra; arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için uzman kişilerce gerekli kontrollerin yapılması, sağlanacaktır. c) Kontrol sonuçları kayıt altına alınacak, yetkililerin her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanacaktır. İş ekipmanı işletme dışında kullanıldığında, yapılan son kontrol ile ilgili belge de ekipmanla birlikte bulunacaktır. d) Hangi tür iş ekipmanlarının kontrollara tabi tutulacağı, kontrolların kimler tarafından ve hangi sıklıkla ve hangi şartlar altında yapılacağı ile kontrol sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nca belirlenir. Özel risk taşıyan iş ekipmanı Madde 8 Çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden özel risk taşıyan iş ekipmanlarının kullanılmasında aşağıdaki önlemler alınacaktır. a) İş ekipmanı sadece o ekipmanı kullanmak üzere görevlendirilen ehil kişilerce kullanılacaktır. b) İş ekipmanlarının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı, bu işleri yapmakla görevlendirilen uzman kişilerce yapılacaktır. İş sağlığı ve ergonomi Madde 9 Asgari sağlık ve güvenlik gereklerinin uygulanmasında, işçilerin iş ekipmanı kullanımı sırasındaki duruş pozisyonları ve çalışma şekilleri ile ergonomi prensipleri işverence tam olarak dikkate alınacaktır. Çalışanların Bilgilendirilmesi Madde 10 - a) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin 10 uncu maddesi hükmü saklı kalmak kaydıyla, işveren, işçilere kullandıkları iş ekipmanı ve kullanımına ilişkin yeterli bilgi ve uygun olması halinde yazılı talimat verecektir. Bu talimat, üretici tarafından ekipmanla birlikte verilen kullanım kılavuzu dikkate alınarak hazırlanacaktır. b) Bu bilgiler ve yazılı talimatlar en az ;

20 1. İş ekipmanının kullanım koşulları, 2. İş ekipmanında öngörülen anormal durumlar, 3. İş ekipmanının önceki kullanım deneyiminden elde edilen sonuçlar, ile ilgili bilgileri içerecektir. İşçiler, kendileri kullanmasalar bile çalışma alanında veya işyerinde bulunan iş ekipmanlarının kendilerini etkileyebilecek tehlikelerinden ve iş ekipmanı üzerinde yapılacak değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilecektir. c) Bu bilgiler ve yazılı talimatlar, ilgili işçilerin anlayabileceği şekilde olacaktır. İşçilerin Eğitimi Madde 11 - İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin 12 nci maddesi hükmü saklı kalmak kaydıyla işverence ; a) İş ekipmanını kullanmakla görevli işçilere, bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yollarını da içeren yeterli eğitim verilecek, b) Bu yönetmeliğin 8 nci maddesinin (b) bendinde belirtilen, iş ekipmanlarının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı konularında çalışanlara, yeterli özel eğitim verilecektir. İşçilerin görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması Madde 12 - İşveren, bu Yönetmelik ve eklerinde belirtilen konularda İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin 11 inci maddesine uygun olarak işçilerin veya temsilcilerinin görüşlerini alacak ve katılımlarını sağlayacaktır. İlgili Avrupa Birliği Mevzuatı ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İlgili Avrupa Birliği Mevzuatı, Yürürlük ve Yürütme Madde 13 - Bu Yönetmelik 30 Aralık 1989 tarih ve 89/655/EEC sayılı, 5 Aralık 1995 tarih ve 95/63/EC sayılı, 27 Haziran 2001 tarih ve 2001/45/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifleri esas alınarak hazırlanmıştır. Yürürlük

21 Madde 14- Sağlık Bakanlığı nın görüşü alınarak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanan bu Yönetmelik Resmi Gazetede yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 15- Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. EK-I İŞ EKİPMANINDA BULUNACAK ASGARİ GEREKLER 1. Genel hususlar Bu ekte belirtilen hususlar, bu Yönetmelik hükümleri dikkate alınarak ve söz konusu ekipmanda bunlara karşılık gelen riskin bulunduğu durumlarda uygulanır. Bu ekte belirtilen asgari gerekler, yeni iş ekipmanlarında aranacak temel gereklerdir. Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte kullanılmakta olan iş ekipmanlarında bu gerekler mümkün olduğunca uygulanır. 2. İş ekipmanlarında bulunacak asgari genel gerekler 2.1 İş ekipmanında bulunan ve güvenliği etkileyen kumanda cihazları açıkça görülebilir ve tanınabilir özellikte olacak ve gerektiğinde uygun şekilde işaretlenecektir. Kumanda cihazları zorunlu haller dışında, tehlikeli bölgenin dışına yerleştirilecek ve bunların kullanımı ek bir tehlike oluşturmayacaktır. Kumanda cihazları, istem dışı hareketlerde tehlikeye neden olmayacaktır. Operatör, ana kumanda yerinden tehlike bölgesinde herhangi bir kimsenin bulunmadığından emin olabilmelidir. Bu mümkün değilse makine çalışmaya başlamadan önce otomatik olarak devreye girecek sesli ve ışıklı ikaz sistemi bulunacaktır. İş ekipmanının çalıştırılması veya durdurulması sırasında doğabilecek tehlikelere maruz kalan işçilerin bu tehlikelerden korunabilmeleri için yeterli zaman ve imkanı olmalıdır. Kumanda sistemleri güvenli olmalıdır. Bunlarda meydana gelebilecek herhangi bir hasar veya kırılma tehlikeli bir duruma neden olmamalıdır. Kontrol sistemleri güvenli olacak ve planlanan kullanım şartlarında olabilecek arıza, bozulma veya herhangi bir zorlanma göz önüne alınarak uygun nitelikte seçilecektir.

22 2.2 İş ekipmanlarının çalıştırılması, bu amaç için yapılmış kumandaların ancak bilerek ve isteyerek kullanılması ile sağlanacaktır. Bu kural, işçiler için tehlike oluşturmadığı sürece; - Her hangi bir sebeple ekipmanın durmasından sonra tekrar çalıştırılmasında, - Hız, basınç gibi çalışma şartlarında önemli değişiklikler yapılırken de uygulanacaktır. Bu kural otomatik çalışan iş ekipmanının normal çalışma programının devamı süresindeki tekrar harekete geçme veya çalışma şartlarındaki değişikler için uygulanmaz. 2.3 Bütün iş ekipmanlarında, ekipmanı tümüyle ve güvenli bir şekilde durdurabilecek bir sistem bulunacaktır. Her bir çalışma yerinde, tehlikenin durumuna göre, iş ekipmanının tamamını veya bir kısmını durdurabilecek ve bu ekipmanın güvenli bir durumda kalmasını sağlayacak kumanda sistemi bulunacaktır. İş ekipmanlarının durdurma sistemleri, çalıştırma sistemlerine göre öncelikli olacaktır. İş ekipmanı veya tehlikeli kısımları durdurulduğunda, bunları harekete geçiren enerji de kesilmiş olacaktır. 2.4 İş ekipmanının tehlikesi ve normal durma süresinin gerektirmesi halinde iş ekipmanında acil durdurma sistemi bulunacaktır. 2.5 Parça fırlaması veya düşmesi riski taşıyan iş ekipmanları, bu riskleri ortadan kaldıracak uygun güvenlik tertibatı ile donatılacaktır. Gaz, buhar, sıvı veya toz çıkarma tehlikesi olan iş ekipmanları, bunları kaynağında tutacak ve/veya çekecek uygun sistemlerle donatılacaktır. 2.6 İşçilerin sağlığı ve güvenliği açısından gerekiyorsa, iş ekipmanı ve parçaları uygun yöntemlerle sabitlenecektir. 2.7 İşçilerin sağlık ve güvenliği açısından önemli bir tehlike oluşturabilecek, iş ekipmanının parçalarının kırılması, kopması veya dağılması riskine karşı uygun koruma önlemleri alınacaktır. 2.8 İş ekipmanının hareketli parçalarıyla mekanik temas riskinin kazaya yol açabileceği hallerde; iş ekipmanı, tehlikeli bölgeye ulaşmayı önleyecek veya bu bölgeye ulaşılmadan önce hareketli parçaların durdurulmasını sağlayacak uygun koruyucular veya koruma donanımı ile donatılacaktır. Koruyucular ve koruma donanımı: - sağlam yapıda olacak, - ilave tehlike yaratmayacak,

23 - kolayca yerinden çıkarılmayacak veya etkisiz hale getirilemeyecek şekilde olacak, - tehlike bölgesinden yeterli uzaklıkta bulunacak, - ekipmanın operasyon noktalarının görülmesini gereğinden fazla kısıtlamayacak, - sadece işlem yapılan alana girişi kısıtlayacak, bunlar çıkarılmadan parça takılması, sökülmesi ve bakım için gerekli işlemlerin yapılması mümkün olacaktır. 2.9 İş ekipmanının çalışılan veya bakımı yapılan bölge ve operasyon noktaları, yapılacak işleme uygun şekilde aydınlatılacaktır İş ekipmanının yüksek veya çok düşük sıcaklıktaki parçaları, işçilerin teması veya yaklaşması riskine karşı korunacaktır İş ekipmanına ait ikaz donanımları kolay algılanır ve anlaşılır olacaktır İş ekipmanı sadece tasarım ve imalat amacına uygun işlerde ve şartlarda kullanılacaktır İş ekipmanının bakım işleri, ancak ekipman kapalı iken yapılabilecektir. Bunun mümkün olmadığı hallerde, bakım işleri yürütülürken gerekli önlemler alınacak veya bu işlerin tehlike bölgesi dışında yapılması sağlanacaktır. Bakım defteri bulunan makinalarda bakımla ilgili işlemler günü gününe bu deftere işlenecektir İş ekipmanlarının enerji kaynaklarını kesecek araç ve gereçler kolayca görülebilir ve tanınabilir olacaktır. Ekipmanın enerji kaynaklarına yeniden bağlanması işçiler için tehlike yaratmayacaktır İş ekipmanlarında, işçilerin güvenliğinin sağlanmasında esas olan ikaz ve işaretler bulunacaktır İşçilerin üretim, bakım ve ayar işlemleri yapacakları yerlere güvenli bir şekilde ulaşabilmeleri ve orada güvenli bir şekilde çalışabilmeleri için uygun şartlar sağlanacaktır Bütün iş ekipmanı, ekipmanın aşırı ısınması veya yanmasına veya ekipmandan gaz, toz, sıvı, buhar veya üretilen, kullanılan veya depolanan diğer maddelerin yayılması riskine karşı işçilerin korunmasına uygun olacaktır Bütün iş ekipmanı, ekipmanın veya ekipmanda üretilen, kullanılan veya depolanan maddelerin patlama riskini önleyecek özellikte olacaktır Bütün iş ekipmanı, işçilerin doğrudan veya dolaylı olarak elektrikle temas riskinden korunmasına uygun olacaktır.

24 3. Özel tipteki iş ekipmanında bulunacak asgari ek gerekler Kendinden hareketli veya bir başka araç vasıtasıyla hareket edebilen iş ekipmanları için asgari gerekler Üzerinde işçi bulunan iş ekipmanı; ekipmanın bir yerden bir yere götürülmesi sırasında tekerleklere veya paletlere takılma veya temas etme riski de dahil işçiler için oluşacak bütün riskleri azaltacak şekilde uygun sistemlerle donatılacaktır. İş ekipmanının çekicisi ile çekilen ekipman veya aksesuarları ya da yedekte çekilen herhangi bir nesnenin, birbirine çarpma veya sıkışma riskinin bulunduğu durumlarda, bu ekipmanlar çarpma ve sıkışmayı önleyecek koruyucularla donatılacaktır. Çarpma veya sıkışma riski önlenemiyorsa, işçilerin olumsuz etkilenmemesi için gerekli önlemler alınacaktır. İş ekipmanının hareketli kısımları arasında enerji aktarımını sağlayan kısımların yere teması nedeniyle hasar görmesi veya kirlenmesine karşı önlem alınacaktır. Üzerinde işçi bulunan hareketli iş ekipmanı, normal çalışma koşullarında devrilme riskine karşı; - cihaz bir çeyrekten (90 0 ) fazla dönmeyecek şekilde yapılmış olacak veya - bir çeyrekten fazla dönüyorsa, üzerinde bulunan işçinin etrafında yeterli açıklık bulunacak veya - aynı etkiyi sağlayacak başka sistem olacaktır. Bu koruyucu yapılar iş ekipmanının kendi parçası olabilecektir. Çalışma sırasında iş ekipmanı sabitleniyorsa veya iş ekipmanı devrilmesi mümkün olmayacak şekilde tasarımlanmışsa koruyucu sistemler gerekmez. İş ekipmanında, ekipmanın devrilmesi halinde, üzerinde bulunan işçinin ekipman ile yer arasında sıkışarak ezilmesini önleyici sistem bulunacaktır. - sürücü için kabin olacak veya Üzerinde bir veya daha fazla işçinin bulunduğu forkliftlerin devrilmesinden kaynaklanan risklerin azaltılması için; - forklift devrilmeyecek yapıda olacak veya - forkliftin devrilmesi halinde, yer ile forkliftin belirli kısımları arasında taşınan işçiler için, yeterli açıklık kalmasını sağlayacak yapıda olacak veya - forklift, devrilmesi halinde sürücünün forkliftin parçaları tarafından ezilmesini önleyecek yapıda olacaktır. Kendinden hareketli iş ekipmanı hareket halinde iken kişiler için risk oluşturuyorsa aşağıdaki şartları sağlayacaktır. a) Ekipmanda yetkisiz kişilerce çalıştırılmasını önleyecek donanım bulunacaktır. b) Aynı anda hareket eden birden fazla elemanı bulunan iş ekipmanında bu elemanların çarpışmasının etkilerini en aza indirecek önlemler alınacaktır.

25 c) Ekipmanı frenleyecek ve durduracak bir donanımı bulunacaktır. Güvenlik şartları gerektiriyorsa, ayrıca bu donanımın bozulması halinde otomatik olarak devreye giren veya kolayca ulaşılabilecek şekilde yapılmış acil frenleme ve durdurma sistemi bulunacaktır. d) Güvenliğin sağlanmasında, sürücünün doğrudan görüş alanının yetersiz kaldığı durumlarda, görüşü iyileştirmek için uygun yardımcı araçlar kullanılacaktır. e) Gece veya karanlık yerlerde kullanılmak üzere tasarımlanmış iş ekipmanında, yapılan işi yürütmeye uygun ve işçilerin güvenliğini sağlayacak aydınlatma sistemi bulunacaktır. f) İşçileri etkileyebilecek yangın çıkma tehlikesi olan iş ekipmanının kendisinin veya yedekte taşıdığı ekipmanın kullanıldığı yerin hemen yakınında yangın söndürme cihazları bulunmuyorsa, bu ekipmanlarda yeterli yangın söndürme cihazları bulunacaktır. g) Uzaktan kumandalı iş ekipmanı, kontrol sınırlarının dışına çıkması halinde otomatik olarak hemen duracak şekilde olacaktır. h) Uzaktan kumandalı iş ekipmanı, normal şartlarda çarpma ve ezilme tehlikelerine karşı korunaklı olacak, bunun sağlanamadığı hallerde diğer uygun araçlarla çarpma riski kontrol altına alınacaktır. Yüklerin kaldırılmasında kullanılan iş ekipmanları için asgari gerekler Yüklerin kaldırılması için sabit olarak kurulan iş ekipmanları, kullanımı sırasında, sağlam, dayanıklı ve özellikle de kaldırılacak yükler için belirlenen kaldırma noktalarında oluşabilecek gerilime dayanıklı olacaktır. Yüklerin kaldırılması için kullanılan makinalarda, kaldırılabilecek maksimum yük açıkça görülebilecek şekilde işaretlenmiş olacak, makinanın değişik şekillerde kullanımında da maksimum yükü gösteren levhalar veya işaretler bulunacaktır. Kaldırma için kullanılan aksesuarlar da güvenli kullanım için gereken özelliklerini gösterecek şekilde işaretlenmiş olacaktır. İnsan kaldırmak ve taşımak için tasarlanmamış iş ekipmanları, amacı dışında kullanımını önlemek için uygun bir şekilde ve açıkça işaretlenecektir. a) işçilere çarpması, Sabit olarak kurulan iş ekipmanı, yükün; b) tehlikeli bir şekilde sürüklenmesi veya düşmesi, c) istem dışı kurtulması, riskini azaltacak şekilde tesis edilecektir.

26 İşçileri kaldırma veya taşımada kullanılan iş ekipmanlarında; a) taşıma kabininin düşme riski uygun araçlarla önlenecek, b) kullanıcının kendisinin kabinden düşme riski önlenecek, c) özellikle cisimlerle istenmeyen temas sonucu, kullanıcının çarpma, sıkışma veya ezilme riski önlenecek, d) herhangi bir olay neticesinde kabin içinde mahsur kalan işçilerin tehlikeye maruz kalmaması ve kurtarılması sağlanacaktır. Şayet, çalışma yerinin özelliği ve yükseklik farklılıklarından dolayı yukarıda (a) bendinde belirtilen risk, alınan güvenlik önlemlerine rağmen önlenemiyorsa, emniyet katsayısı daha yüksek güvenlik halatı ile techiz edilecek ve her çalışma günü kontrol edilecektir. EK-II İŞ EKİPMANININ KULLANIMI İLE İLGİLİ HUSUSLAR Bu ekte belirtilen hususlar, bu Yönetmelik hükümleri dikkate alınarak ve söz konusu ekipmanda bunlara karşılık gelen riskin bulunduğu durumlarda uygulanır. 1. Tüm iş ekipmanları için genel hükümler 1.1. İş ekipmanları, kullanan işçilere ve diğer çalışanlara en az risk oluşturacak şekilde yerleştirilecek, kurulacak ve kullanılacaktır. Bu amaçla, iş ekipmanının hareketli kısımları ile çevresinde bulunan sabit veya hareketli kısımlar arasında yeterli mesafe bulunacak ve ekipmanda kullanılan ya da üretilen enerjinin ve maddelerin güvenli bir şekilde temini ve uzaklaştırılması sağlanacaktır İş ekipmanının kurulması veya sökülmesi, özellikle imalatçı tarafından verilen kullanma talimatı doğrultusunda güvenli koşullar altında yapılacaktır Kullanımı sırasında yıldırım düşmesi ihtimali bulunan iş ekipmanı yıldırımın etkilerine karşı uygun araçlarla korunacaktır. 2. Kendinden hareketli veya bir başka araç vasıtasıyla hareket edebilen iş ekipmanlarının kullanımı ile ilgili hükümler 2.1. Kendinden hareketli iş ekipmanları, bu ekipmanların güvenli kullanımı ile ilgili uygun eğitim almış işçiler tarafından kullanılacaktır İş ekipmanı bir çalışma alanı içinde hareket ediyorsa, uygun trafik kuralları konulacak ve uygulanacaktır Kendinden hareketli iş ekipmanının çalışma alanında görevli olmayan işçilerin bulunmasını önleyecek gerekli düzenleme yapılacaktır. İşin gereği olarak bu alanda işçi bulunması zorunlu ise, bu işçilerin iş ekipmanı nedeniyle zarar görmesini önleyecek uygun tedbirler alınacaktır.

27 2.4. Mekanik olarak hareket ettirilen seyyar iş ekipmanlarında, ancak güvenliğin tam olarak sağlanması halinde işçi taşınmasına izin verilecektir. Taşıma sırasında iş yapılması gerekiyorsa ekipmanın hızı gerektiği gibi ayarlanacaktır Çalışma yerlerinde, işçiler için güvenlik ve sağlık riski yaratmayacak yeterli hava sağlanması şartıyla içten yanmalı motorlu seyyar iş ekipmanı kullanılabilir. 3. Yük kaldırmada kullanılan iş ekipmanı ile ilgili hükümler 3.1.Genel hususlar Yük kaldırmak için tasarlanmış seyyar veya sökülüp-takılabilir iş ekipmanlarının zemin özellikleri de dikkate alınarak öngörülen bütün kullanım şartlarında sağlam ve kararlı bir şekilde kullanılması sağlanacaktır İnsanların kaldırılmasında sadece bu amaç için sağlanan iş ekipmanı ve aksesuarları kullanılacaktır. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 5 inci maddesindeki hükümler saklı kalmak kaydıyla olağanüstü veya acil olan istisnai durumlarda insanları kaldırmak amacıyla yapılmamış iş ekipmanı, gerekli önlemleri almak ve gözetim altında olmak şartıyla insanların kaldırılmasında kullanılabilir. İşçiler yük kaldırmak için tasarlanmış iş ekipmanı üzerindeyken, ekipmanın kumandası için her zaman görevli bir kişi bulunacaktır. Kaldırılan kişilerin güvenilir haberleşme imkanları olacaktır. Tehlike halinde tahliye için güvenilir araçlar bulunacaktır İşin tekniği yönünden zorunlu olmadıkça kaldırılan yükün altında insan bulunmaması için gerekli tedbir alınacaktır. İşçilerin bulunabileceği korunmasız çalışma yerlerinin üzerinden yük geçirilmeyecektir. Bunun mümkün olmadığı hallerde uygun çalışma yöntemleri belirlenerek uygulanacaktır Kaldırma aksesuarları, sapanın şekli ve yapısı dikkate alınarak, kaldırılacak yüke, kavrama noktalarına, bağlantı elemanlarına ve atmosfer şartlarına uygun seçilecektir. Kaldırmada kullanılan bağlantı elemanları kullanımdan sonra sökülmüyorsa, bunların özellikleri hakkında kullanıcıların bilgi sahibi olması için belirgin bir şekilde işaretlenmiş olacaktır Kaldırma aksesuarları bozulmayacak veya hasar görmeyecek şekilde muhafaza edilecektir Kılavuzsuz (askıda iken serbest olan yük) yükleri kaldırmakta kullanılan iş ekipmanı Çalışma alanları kesişen iki veya daha fazla kaldırma aracı ile kılavuzsuz yüklerin kaldırıldığı bir alanda, yüklerin ve/veya kaldırma araçlarının elemanlarının çarpışmaması için gerekli önlemler alınacaktır.