19-20 HAKEM KURULU YAYIN İLKELERİMİZ. 1. Prof. Dr. Cahid BALTACI. Prof. Dr. Mehmet ÇELİK. Prof. Dr. Yücel OĞURLU. Prof. Dr.

Transkript

1

2 19-20 Sayı ÖZEL SAYI TARİH BİLİNCİ Tarih ve Kültür Dergisi Sayı: ÖZEL SAYI Kasım 2012 Tarih Bilincinde Buluşanlar Derneği adına Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Hasan KONUK Yazı İşleri Müdürü Zekeriya AÇIKGÖZ Editör Prof. Dr. Mehmet ÇELİK Genel Koordinatör Recep ŞENAY Yayın Kurulu Prof. Dr. Cahid BALTACI Prof. Dr. Mehmet ÇELİK Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Prof. Dr. Mehmet CAN Prof. Dr. Orhan KILIÇ Prof. Dr. İdris BAL Prof. Dr. Bedri GENCER Prof. Dr. Nihat BULUT Prof. Dr. Yücel OĞURLU Prof. Dr. Tayyar ARI Prof. Dr. Mefail HIZLI Doç. Dr. Mustafa ŞENTOP Doç. Dr. Mazhar BAĞLI Doç. Dr. Ensar NİŞANCI Doç. Dr. Ahmet YILDIZ Doç. Dr. Senai YALÇINKAYA Doç. Dr. Ebubekir SOFUOĞLU Yrd. Doç. Dr. Bedri MERMUTLU Yrd. Doç. Dr. Şükran YAŞAR Yrd. Doç. Dr. Nazım ELMAS Av. Reşat PETEK Sadık YALSIZUÇANLAR Danışma Kurulu Prof. Dr. Erkan TÜRE Prof. Dr. Mustafa SAMASTI Prof. Dr. Ziya KAZICI Prof. Dr. Mehmet MAKSUTOĞLU Dr. Enel ŞENOCAK Veli ŞİRİN Emin ÜSTÜN Hukuk Danışmanları Av. Ömer BOZOĞLU Av. Hüseyin ÖZTÜRK Düzeltme / Tashih H. İbrahim ÖZTÜRKÇÜ Grafik Tasarım A4 Grafik - Recep ŞENAY bilgi@a4grafik.net Baskı / Milsan İdare Yeri Ihlamur Sk. Çadırcı İş Merkezi 18/8 Pendik-İstanbul Tel.: tarihbilincidergisi@gmail.com HAKEM KURULU 1. Prof. Dr. Cahid BALTACI 2. Prof. Dr. Mehmet ÇELİK 4. Prof. Dr. Yücel OĞURLU 5. Prof. Dr. İdris BAL 6. Doç. Dr. Ahmet YILDIZ YAYIN İLKELERİMİZ Tarih Bilinci Dergisi "hakemli dergi" olup altı ayda bir yayınlanır. Derginin sahibi "Tarih Bilincinde Buluşanlar Derneği"dir. Dergide tarih ilmi başta olmak üzere sosyal ilimler ve sanatla ilgili yazılara, hakemlerin kontrolünden geçmiş akademik makalelere yer verilir. Dergimizde yayınlanan yazıların ilmi ve hukuki sorumlulukları yazarlarına aittir. Derginin yayın dili Türkçe'dir. Türkçe'nin dışında başka dillerdeki yazılar için Türkçe özet istenir. Dergide yayınlanacak yazılar on sayfayı geçmemelidir. Yazılar elektronik posta ile tarihbilinci@tbbd.org adresine gönderilmelidir.

3 Prof. Dr. Yücel OĞURLU Kuzey Kafkasya'da Konuşulan Dillere Genel Bir Bakış ve Dillerin Akrabalıkları Üzerine A General Overview OnThe Languages Spoken In Northern Caucasus AndTheir Relations Общий Взгляд На Употребляемые На Северном Кавказе Языки И Языковое Родство Prof. Dr. Ghia Nodia Gürcistan'ın Kuzey Kafkas Politikası: Eski İkilemler, Yeni Eğilimler Georgian PolicyTowardsThe Northern Caucasus: Old Dilemmas, NewTrends Политика Грузии На Северном Кавказе: Старые Дилеммы, НовыеТенденции Doç. Dr. Türkolog, Zaza TSURTSUMIA Çerkes ve Abhazların OsmanlıTopraklarına Sürgünü Expulsion Of Cherkess And Abkhaz People Into OttomanTerritory СсылкаЧеркесов И Абхазцев НаТерриторию Османской Империи Yrd. Doç. Dr. Yasin POYRAZ Kıyıdaş Devletlerin Tezleri ve Uluslararası Hukuk Işığında Hazar'ın Statüsü Status Of Caspian Sea WithinThe Lights Of International Law And The Arguments Of Riparian States Положение Прибрежных Стран И Статус Каспийского МоряВ Рамках Международного Права Prof. Dr. Nadir DEVLET 1917 Devrimi Döneminde Kuzey Kafkasyalı Ahmet Tsalikov'un Rusya Müslümanları Arasında Oynadığı Önemli Rol The Important Role Of Northern Caucasian AhmetTsalikov Among The Russian Moslems DuringThe 1917 Revolution ВажнаяРоль В Среде Российских Мусульман, Сыгранная Выходцем Северного Кавказа, Ахметом Цаликовым, В Период Октябрьской Революции 1917 Года Keisuke WAKIZAKA Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkının Kuzey Kafkasya'daki ToplumYapısı ve SSCB'nin İskan Politikasına Etkileri, 19. Yüzyıl Çarlık Rusya'sı ile SSCB'nin Kuzey Kafkasya'daki İskân Politikalarının Karşılaştırılması The Impact Of Self-determination InThe Social Structure Of Northern Caucasus AndThe Soviet Settlement Policy Comparison OfThe 19th Century Russian Csardom With Ussr InTerms OfTheir Settlement Policies Влияние О Праве Наций На Самоопределение На Общественный Строй Северного Кавказа И Политику ВыселенияСССР Av. Kâzım BERZEG Kafkasya Meselesinin Uluslararası Camiaya Arzı Presentation Of Caucasian IssueToThe International Community Представление Кавказского Вопроса Международному Сообществу Hasan KONUK Kafkasya'nın Jeopolitik Önemi Geopolitics Of Caucasus Геополитика Кавказа Yrd.Doç.Dr. Fethi GÜNGÖR Kafkasya'da Çerkes Bölgelerinin SosyalYapısı Social Structure Of Circass Regions In Caucasus СоциальнаяСтруктураЧеркесских Регионов В Кавказе Fehim TAŞTEKİN Bağımsız Çeçenya Deneyiminden Çerkasya İdealine: Kafkasya'da Çatışma Potansiyelleri FromThe Experience Of Independent ChechnyaToThe Circassia Ideal: Conflict Possibilities In Caucasus Из Опыта НезависимойЧечни К ИдеалуЧеркесии: Kонфликтный Потенциал На Кавказе Evren BALTA PAKER Sovyetler Birliğinden Rusya'ya Kuzey Kafkaslar'da Kontrol, Çatışma veyerel Elitler Control, Conflict And Local Elites In Northern Caucasus From Soviet UnionTo Russia Контроль, Конфликты И МестнаяЭлита Северного Кавказа НачиаяС Периода Советского Союза До России Elena LIASHENKO Yılları Arasında Stavropol Bölgesinde Bölgesel Sovyet Hükümet Sisteminin Kurulması The Establishment OfThe Soviet Local Government System InThe Stavropol Region Основание Областного Советского Правильства В Ставропольском Крае В Период гг. A.D. SAETGARAEV Kuzey Kafkasya Bölgesindeki Siyasi Kimliklerin EtnikYönleri Ethnic Aspects OfThe Political Identity InThe North Caucasian Region Этнические Аспекты Политических Идентичностей В Северокавказском Регионе Yrd. Doç. Dr. Abdülkadir AKIL Kendi Kaderini Tayin Hakkı Ve Diğer Uluslararası Hukuk Kurallari Çerçevesinde Çeçenistan Meselesi Chechnya Issue InThe Scope Of Self-Determination And Other Rules Of International Law Чеченский Вопрос В Рамках Права На Самоопределение И Других Правил Международного Права Janna TARHANOVA Oset-İnguş Anlaşmazlığı: Barış Süreci Осетино-Ингушский конфликт: процесс мирного урегулирования Talha DÜLGERBAKİ Orta Asya'da Uygulanan Serbest Zaman Etkİnlİklerİ Ve Spor

4 17-18 Haziran 2011 tarihinde gerçekleştirdiğimiz "Uluslararası Kuzey Kafkasya Sempozyumu"nda bizleri yalnız bırakmayan, Sn. Emin Üstün, İbrahim Kapaklıkaya, Vahdettin Özcan, Prof. Dr. Yücel Oğurlu, A. Rıza Altunel, Mustafa Demir, Kenan Güler, Doç.Dr. Fethi Güngör, Sinan Tavukçu, Rüstem Kabil, Metin Tavukçu, Zekeriya Açıkgöz, Maruf Çelik'e Verdikleri destek ve katkılarından dolayı Teşekkür Ederiz.

5 ULUSLARARASI KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU Prof. Dr. Mehmet ÇELİK EDİTÖRDEN Kuzey Kafkasya Sempozyumu Sevgili okuyucu, Tarih Bilincinde Buluşanlar Derneği, kurulduğu günden bu yana, tam beş yıl geçti. Zaman su gibi akıp gitmektedir. Şöyle bir geriye baktığımızda, aldığımız mesafe azımsanacak gibi değil. Biz, hiçbir zaman klasik bir dernekçilik düşüncesinde olmadık. Bir yerimiz olsun, bir tabelamız olsun, haftada veya ayda bir toplanıp çay içelim, sohbet edelim gibi pasif fantezilerin peşine düşmedik. İmkânsızlıklar ve zorluklarla yola çıktığımızda, hep ileriye baktık. Usanmadan, yılmadan, Anadolu'yu karış karış gezdik... Yüzlerce konferansa, panele, açık oturuma, sempozyuma, yemekli toplantılara imza attık. Okuyucumuzla, gönüldaşlarımızla birleştik. Birçok ilde şubeler açtık, tabelalarımızı astık. Çıkardığımız dergiyi anlatmaya lüzum yok... Elinizde... Kalitesine, estetiğine, muhtevasına tam not verdiğiniz için bu dergi günden güne büyüyerek sizlere ulaşmaktadır. Özellikle Özel Sayı larımız çok büyük bir teveccüh gördü. Türk Demokrasisinin Yüzyıllık Serüveni, Ortadoğu, Nasıl Bir Anayasa gibi özel sayılarımız ülkemizde gündem yarattı, düşünen beyinlerin, siyasetçilerin başucu kaynağı oldu. Elinizdeki bu sayı ise Haziran 2011 tarihlerinde Fatih, Ali Emiri Kültür Merkezi'nde gerçekleştirdiğimiz KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU nda birbirinden değerli yerli yabancı bilim adamlarının sundukları bildirilerden oluşmaktadır. Böyle bir sempozyum düzenlememizin sebepleri, amaçları hususunda birşeyler söylemeyi lüzumsuz addediyoruz. Zira Kafkasya'nın gerek tarihimiz açısından ve gerekse günümüz ve geleceğimiz açısından önemini herkes bilmektedir. Dergimizin bu özel sayısında yer alan bildiriler üç dilde kaleme alınmıştır: Türkçe, İngilizce, Rusça. Uluslararası bir yara haline gelen Kafkas halklarının sorunlarını tüm dünyaya duyurmak istediğimiz için bildirileri üç dile çevirdik. Sözü fazla uzatmadan, beğeneceğiniz ümidiyle, bildirilerin içeriği hakkında kısa bilgiler vermeye çalışacağım. 5

6 ULUSLARARASI KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU KUZEY KAFKASYA'DA KONUŞULAN DİLLERE GENEL BİR BAKIŞ VE DİLLERİN AKRABALIKLARI ÜZERİNE / A GENERAL OVERVIEW ON THE LANGUA- GES SPOKEN IN NORTHERN CAUCASUS AND THEIR RELATIONS Prof. Dr.YücelOĞURLU Sayın Oğurlu, bir diller coğrafyası olan Kafkasya'da konuşulan diller hakkında özet bir bilgi verdikten sonra, bu dillerin birbirleriyle akrabalıklarını ve ilişkilerini bildiri konusu yapmıştır. Okuyucunun konuyu daha iyi anlaması için de, tablolarla somut örneklemelerle bu ilişkiyi bilimsel bir tarzda ortaya koymuştur. Kafkas halklarının birbirleriyle ilişkilerine ışık tutması açısından, son derece önemli bir bildiridir. ÇERKES VE ABHAZLARIN OSMANLI TOPRAK- LARINA SÜRGÜNÜ / EXPULSION OF CHERKESS AND ABKHAZ PEOPLE INTOOTTOMANTERRITORY Doç. Dr.TürkologZazaTSURTSUMIA XIX. yüzyılda Rusların katliam, tehdit ve baskıları sonucu Çerkesler ve Abhazlar Osmanlı coğrafyasına göç etmek mecburiyetinde kalmışlardır. Zaza Tsurtsumia, Osmanlı coğrafyasında oluşan bu Kafkas diasporasını derli toplu bir biçimde işlemiştir. KIYIDAŞ DEVLETLERİNTEZLERİ ve ULUSLARARASI HUKUK IŞIĞINDA HAZAR'IN STATÜSÜ /STATUSOF CASPI-AN SEA WITHIN THE LIGHTS OF INTERNATI- ONAL LAW AND THE ARGUMENTS OF RIPARIAN STATES Yrd. Doç. Dr. Yasin POYRAZ Sayın Poyraz'ın bildirisi Uluslararası Hukuk Işığında Hazar'ın statüsünü belirlemeye yöneliktir. Özellikle Sovyetlerin dağılmasından sonra, Rusya ve İran dışında, Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan'ın kıyıdaş devletler olarak sürece dahil olmaları, statü konusunda bazı tartışmaların doğmasına sebep olmuştur. Sayın Poyraz, bu süreci uluslararası hukuk çerçevesinde ele alarak işlemiş, çözüme yönelik tarafların tezlerini de masaya yatırmıştır.son derece önemli bir çalışmadır DEVRİMİ DÖNEMİNDE KUZEY KAFKASYALI AHMETTSALİKOV'UN RUSYA MÜSLÜMANLARI ARA- SINDA OYNADIĞI ÖNEMLİ ROL / THE IMPORTANT ROLE OF NORTHERN CAUCASIAN AHMET TSALIKOV AMONG THE RUSSIAN MOSLEMS DURING THE 1917 REVOLUTION Prof. Dr. Nadir DEVLET Sayın Nadir Devlet, 1917 Devrimi sürecinde Rusya müslümanlarının durumunu ve faaliyetlerini bildirisinde konu edinmekte, bu süreçte Kuzey Kafkasyalı Ahmet Tsalikov'un oynadığı rolü anlatmaktadır. ALANLAR VE OLAMLAR: DÜN VE BUGÜN / ALANS ANDOLAMS: PASTAND PRESENT Akad. (Ord.) Prof. Dr. MuratgeldiSOYEGOV Soyegov'un bir sayfalık kısa bildirisi Alan halkıyla ilgilidir.ansiklopedik bir bilgidir. ULUSLARIN KADERLERİNİTAYİN HAKKININ KUZEY KAFKASYA'DAKİTOPLUMYAPISIVESSCB'NİN İSKAN POLİTİKASINA ETKİLERİ - 19.YÜZYIL ÇARLIK RUSYA' SI İLE SSCB'NİN KUZEY KAFKASYA'DAKİ İSKÂN POLİTİKALARININ KARŞILAŞTIRILMASI / THE IMPACT OF SELF-DETERMINATION IN THE SOCIAL STRUCTURE OF NORTHERN CAUCASUS AND THE SOVIET SETTLEMENT POLICY COMPARISON OF THE 19th CENTURY RUSSIAN CSARDOM WITH USSR IN TERMSOFTHEIRSETTLEMENT POLICIES - KeisukeWAKIZAKA Wakizaka, bildirisinde gerek Çarlık Rusyası ve gerekse Sovyetler döneminde, Rusların Kafkasya'daki sürgün ve iskân politikalarını ele almış, Kafkas halklarının maruz kaldığı şiddet ve zulümleri işlemiştir. Uluslararası hukuk açısından milletlerin kendi kaderlerini tayin hakkı prensibi ışığında önemli analizlerde bulunmuştur. KAFKASYA MESELESİNİN ULUSLARARASI CAMİAYA ARZI / PRESENTATION OF CAUCASIAN ISSUE TOTHE INTERNATIONALCOMMUNITY Av. Kâzım BERZEG Sayın Berzeg, bu bildirisinde duygusal bir üslupla Çerkeslerin hukukî ve insanî haklarını alabilmeleri için, uluslararası kuruluşlara kendilerini daha iyi anlatmalarını ve desteklerini temin etmelerini tavsiye etmektedir. KAFKASYA'NIN JEOPOLİTİK ÖNEMİ / GEOPOLITICS OFCAUCASUS Hasan KONUK Sayın Konuk bildirisinde Kafkasya'nın Jeopolitiği üzerinde durmaktadır. Tarihi süreç içerisinde özetle bu bölgenin önemine dikkat çektikten sonra, günümüzdeki önemine de vurgu yapmaktadır. GÜRCİSTAN'IN KUZEY KAFKAS POLİTİKASI: ESKİ İKİLEMLER, YENİ EĞİLİMLER / GEORGIAN POLICY TOWARDS THE NORTHERN CAUCASUS: OLD DILEMMAS, NEWTRENDS Prof. Dr. Ghia Nodia Sayın Nodia bildirisinde Gürcistan'ın Kuzey Kafkasya politikasını ele almakta, kısa bir tarihçeden sonra Sovyetler dönemindeki durumuna değinmekte, son olarak da bağımsızlığını kazandıktan sonra Kuzey Kafkasya politikasını analiz etmektedir. 6

7 ULUSLARARASI KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU KAFKASYA'DA ÇERKES BÖLGELERİNİN SOSYAL YAPISI / SOCIAL STRUCTURE OF CIRCASS REGIONS IN CAUCASUS Yrd.Doç.Dr. FethiGÜNGÖR Sayın Güngör, Kafkasya'daki Çerkes Bölgelerinin Sosyal Yapısı adlı bildirisinde, önce Adıgeler (Çerkesler)in yaşadıkları coğrafyayı ve tarihi geçmişini özetler. Sosyal yapıyı, önce aileden başlayarak, evlilik ve aile kurumunu genişçe izah eder. Sonra, ekonomik yapı, eğitim ve töre üzerinde durur. En sonunda da sosyal tabakalaşma, feodalite ve demografik yapı üzerinde durur.sosyolojik açıdan derli toplu bir çalışmadır. BAĞIMSIZ ÇEÇENYA DENEYİMİNDEN ÇERKASYA İDEALİNE: KAFKASYA'DA ÇATIŞMA POTANSİYEL- LERİ / FROM THE EXPERIENCE OF INDEPENDENT CHECHNYA TO THE CIRCASSIA IDEAL: CONFLICT POSSIBILITIES INCAUCASUS FehimTAŞTEKİN Sayın Taştekin bildirisinde Kafkasya'da etnik ve dinî çatışmaların devam edeceğini, bunun da Rusya'nın bölgede takip ettiği politikalardan kaynaklandığını vurgulamaktadır. SOVYETLER BİRLİĞİNDEN RUSYA'YA KUZEY KAFKASLAR'DA KONTROL, ÇATIŞMA VE YEREL ELİTLER / CONTROL, CONFLICT AND LOCAL ELITES IN NORTHERN CAUCASUS FROM SOVIET UNION TO RUSSIA Evren BALTA PAKER Sayın Paker bildirisinde Rusya'nın Kafkasya'yı yönetirken, yerel elitlerle nasıl işbirliği yaptığı ve bu yönetsel işbirliğinin avantaj ve dezavantajları üzerinde durmaktadır. KUZEY KAFKASYA BÖLGESİNDEKİ SİYASİ KİMLİK- LERİN ETNİK YÖNLERİ / ETHNIC ASPECTS OF THE POLITICAL IDENTITY IN THE NORTH CAUCASIAN REGION A.D. SAETGARAEV (Bilimsel Danışman Professor M.Kh. FARUKSHIN) Saetgaraev, Kuzey Kafkasya coğrafyasında siyasal kimliklerin etnik köken ile ilişkisi üzerinde durmaktadır. KENDİ KADERİNİ TAYİN HAKKI VE DİĞER ULUSLARARASI HUKUK KURALLARIÇERÇEVESİNDE ÇEÇENİSTAN MESELESİ / CHECHNYA ISSUE IN THE SCOPE OF SELF-DETERMINATION AND OTHER RULES OF INTERNATIONAL LAW Yrd. Doç. Dr.AbdülkadirAKIL Sayın Akıl, Kafkasya'da önemli bir sorun olan Çeçenistan meselesini konu edinmektedir. Uluslararası hukuk kuralları çerçevesinde kendi kaderini tayin hakkına sahip olmanın bütün şartlarını taşıdıklarını, ancak Rusya'nın meseleye hukukî açıdan değil, siyasî açıdan yaklaştığı için problemin halledilemediğini vurgulamaktadır. Bildiri, hukukî açıdan önemli bir çalışmadır. OSET-İNGUŞ ANLAŞMAZLIĞI: BARIŞ SÜRECİ / OSET-INGUS DISPUTE: PEACE PROCESS JannaTARHANOVA 1992 Oset İnguş anlaşmazlığını konu edinen bildiride Tarhanova, ÇİASSAR'ın(öncelikle Kuzey Osetya'nın) kısa bir tarihçesini verir. Daha sonra barış ve müzakere süre-cini anlatır. 1993'ten itibaren günümüze kadar yaşanan bu süreçte alınan kararların yeraldığı bu bildiri okuyucuya konu hakkında derli toplu bilgi sunmaktadır. İşte böyle sevgili okuyucular,sağlıkla okuyunuz YILLARI ARASINDASTAVROPOL BÖLGE- SİNDE BÖLGESEL SOVYET HÜKÜMET SİSTEMİNİN KURULMASI / THE ESTABLISHMENT OF THE SOVIET LOCAL GOVERNMENT SYSTEM IN THE STAVROPOL REGION Elena LIASHENKO Liashenko bildirisinde yıllarında SSCB'nin Stavropol bölgesinde kurdukları Sovyet hükümet modelinin ekonomik alanda başarısızlığa uğradığını, 1917 öncesi bölgedeki tarım ve hayvancılığın gerilediğini anlatır. Sevgilerimle, Mehmet Çelik 7

8 ULUSLARARASI KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU KUZEY KAFKASYA'DA KONUŞULAN DİLLERE GENEL BİR BAKIŞ ve DİLLERİN AKRABALIKLARI ÜZERİNE Prof. Dr.Yücel OĞURLU İstanbulTicaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Kafkasya Bölgesi, Endonezya ve Hindistan bölgeleri gibi Dünyanın en fazla dil çeşitliliğinin olduğu bölgelerdendir. Kafkasya bölgesi ve halklarının dilleri dilbilimcilerin her zaman ilgisini çekmiştir ve aslında tehlike altında olan bu dillerin kullanıcılarının sayılarındaki artış dikkat çekicidir. Kafkasya'da konuşulan diller arasında üç temel grup olan Kafkas,Türk ve İran dilleri dikkat çeker.türk dilleri, göreceli olarak Türkiye'de akademik çevrelerce üzerlerinde daha fazla çalışma yapılmış dillerdir. Bu amaçla, Türkiye'de daha yakından bilinen Türki diller yerine, onlara göre daha az bilinen ve bazıları sadece tek bir köy ve çevresinde konuşulan Kafkas dilleri grubu daha ilginçtir ve bu çalışmada da sözkonusu diller üzerinde odaklanılmıştır. Kuzeydoğu Kafkasya'da konuşulan Azeri, Kumuk ve Nogay Türkçeleri üzerinde Türkiye'de normal olarak birçok çalışma yapılmışken, Kafkas ve İran alt dil grupları hakkındaki çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu nedenle, bu diller üzerinde BatıAvrupa, Rusya veabd'de çok sayıda bilimsel çalışma yapılmasına rağmen,türkiye'de yeterince bilinmemektedir. Türk dil grubundan olanların karşılıklı anlaşılabilirliği oldukça yüksek iken, Kafkas ve İran dil grubundan olanlarda anlaşılabilirlilik yüzdesi oldukça düşüktür. Geçmişte, Türk dillerinden özellikle, Kıpçak ve Oğuz dil gruplarından alınan ödünç kelimeler Kafkas dil gurubundaki dillerde ilgi çekici seviyededir. Avarca örneğindeki gibi, çevresindeki küçük dil ve lehçeleri yutan veya Kumukça, Azerice ve Lezgice örneğindeki gibi çevresindeki dillere kelimeler vererek onları etkileyen diller de bulunmaktadır. Bu arada, linguistik biliminin politik amaçlarla kullanımı, dilbilim çalışmalarının bilimsel olmaktan çok onu bir araca dönüştürmektedir. Bu nedenle, dürüst dilbilimcilerin bölgeyi yönlendirmelere kapalı bir şekilde ciddiyetle çalışmaları gerekir. Kafkas dilleri, birbiriyle akrabalıkları mutlak ve tartışmasız dillerdir. Bu çalışmada da, bu şekilde bir karşılaştırma yapılırken temel ve kök kelimeleri seçerek çalışma yapılmıştır. Bu dillerin leksikolojik karşılaştırması, sözkonusu dillerin akrabalıklarını mutlak şekilde ortaya koyacaktır. Çalışmada, yurtdışından bilim adamlarının tespit ettiği örneklere de atıf yapılarak yer verilmiştir. Bunun dışında, bizzat tespit ettiğim kelimeler üzerinden karşılaştırmalı tablolar oluşturarak sözkonusu yakınlık ve akrabalıkları tespit ettiğimi söyleyebilirim. Karşılaştırmada, Kuzeydoğu Kafkas dilleri karşılaştırmalarda başlangıç olarak alınmıştır. Kafkasya, tarihin eski dönemlerinden bu yana, gezgin ve tacirlerin, hükümdarların, şairlerin, ediplerin ilgisini çekmiş olan, büyüleyici, etkileyici ve biraz da ürkütücü bir masallar diyarı olarak algılanmıştır. Geçmişte, kimi insanların zihninde, Simurg, Anka, Kafdağı, Prometheus'un esareti, efsaneye dair çağrışımlarla yer tutmuştur. Kimilerine ise, etrafındaki savaşçı ve hâkim kavimlerin tam bir işgali başaramadıkları zorlu bir coğrafyayı çağrıştırıyor. Bugünün Kafkasya'sı mitolojinin veya Lermantov'un, Alexander Dumas'ın ya da Tolstoy'un roman ve hikâyelerinden mülhem hayallerin çok ötesinde uluslararası politika ve çatışmalar, enerji, savaş gibi güncel diğer gerçekliklerle yanyana zikrediliyor. Gerçekten de Kafkasya, diller, etnik kökenler, tarih, coğrafya, uluslararası ilişkiler, enerji problemleri, kültür, inançlar, folklor gibi onlarca ayrı veçheden incelenebilecek zengin bir coğrafyadır. Bu sebeple, bölge dil, tarih, felsefe, hukuk, teoloji, folklor, siyasetbilim, mitoloji gibi onlarca farklı disiplin ve meraklı ilgi konusunun odağında kalmıştır. Düşüncenin dışavurumu ve dış dünyayla beynin köprüsü olan dil de, günümüzde sadece bir dilbilim konusu olmaktan çıkmıştır. Aslında, dilin kökeni bile başlı başına onlarca makale oluşturabilecek bir konudur. Bunun için, bu çalışmada, konunun tek bir boyutu olan dil (lisan) konusuna odaklanmayı tercih ettim. Çalışma metodolojisi olarak, iki farklı yaklaşım seçilebilirdi. Gramer üzerinden karşılaştırma yapılabilir veya leksikolojik bir karşılaştırma yapılabilirdi. Bu çalışmada, Kafkasya ve özellikle de Kuzeydoğu Kafkas halklarının konuştuğu dillere dışlayıcı olmayan bir yaklaşımla genel göndermelerde bulunmaya çalıştık. Fakat, sözkonusu alan, 80 dil ve diyalektin konuşulduğu bir saha olunca, ihtiyatı hiçbir şekilde elden bırakmamak gerektiği ortadadır. Ayrıca, Türkiye'de Kafkas dilleri hakkındaki çalışmaların genelinde, bir kargaşanın ve önemli önyargıların olduğu bilinmektedir. Bu önyargılar; özellikle, tarihler, etnik köken ve atalar, dillerin birbiriyle ilişkileri konusundaki genellemelerden kaynaklanmaktadır. Bazen, dillerin akrabalıklarına dair sarfedilen cümleler, isabetsiz, yuvarlak ve genellemeci olabilmektedir. Kafkas dilleri hakkında yaygın bir kanaati ifade eden birbiriyle asla anlaşamayacak kadar uzak küçük diller genellemesi her zaman geçerli midir? Veya sıklıkla yapılan bu ayrıştırıcı vurgunun yanında, acaba artık bu diller arasında akrabalık ve yakınlık vurgusunu irdelemek daha uygun olmaz mı? 9

9 ULUSLARARASI KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU Kafkas dilleri üzerinde kelime ve gramer düzeyinde karşılaştırma yapmadan bu diller hakkında konuşmanın doğru olmadığını ifade etmek gerekir. Gerçekten de, bu konu üzerinde iddialı bir çalışma, ancak dilbilim konusuna yıllar verilmesiyle mümkün olabilir. Burada şu noktaya dikkat çekmek gerekir: Birçok diğer dilde de olduğu gibi, Kafkas dilleri hakkındaki ilk çalışmalar, Batılı ve özellikle de Rus dilbilimcileri tarafından yapılmıştır. Batılıların çalışmalarının yürütülmesinde, başlangıçta 1 biraz oryantalizm, biraz da dini sebepler ve politika olmakla birlikte bugünkü çalışmaların çoğunda, bu öncü çalışmaların izleri vardır. Diğer yandan, bugüne kadar Kafkas dilleri ortak sözlüğü çıkarılmamış, dil yakınlıkları üzerinde ciddi çalışmalar maalesef yapılmamıştır. Bununla birlikte, bu tür çalışmaları prototipleri ortaya çıkmaya başlamıştır ve bu çalışmalar son 2 derece önemlidir. Hâlbuki bu tür çalışmalar, sosyal ve politik sonuçları da olan, bugün Kafkasya'da yaşanan ve yaşatılan etnik sorunların önemli bir kısmını hafifletecek nitelikte temeller olabilirler. Bugünün Kafkasya'sında, halkların dil ve kültürlerinin ortak özelliklerden çok, ayrılınan noktalara yapılan vurgular, dikbaşlılık, cehalet, kışkırtılan etnik kaosun körükleyicisi olmaktadır ve yakın gelecekte de devam etmesi maalesef muhtemeldir. Kültürel yakınlık ve ortak mirasın değerlendirilmesi ile, Kafkas dillerinin kendi arasındaki benzerlikleri, en azından aynı öbekteki diller üzerinde ciddi, objektif ve iyiniyetli çalışmalar yapılması, geleceğin Kafkasya projeksiyonunu değiştirecek barışçıl katkılar sağlayabilir. Kafkas dilleri yerine, Kafkasya'da konuşulan diller şeklinde bir başlık seçimimiz, Kafkas dilleri ifadesinin daha dar olmasıyla ilgilidir. Bunu şöyle açıklamak istiyorum: Kafkas dilleri denildiğinde, sadece Kafkasya'nın yerli halklarının konuştuğu ve büyük dil aileleriyle akrabalığını ispatlamanın zor olduğu bir dil grubu akla gelir. Halbuki, Kafkasya bölgesinde Kafkas dilleri dışında Türk ve İran kökenli diller de bulunmaktadır. Bu dillerin Kafkasya'ya sonradan gelen milletler olduğu düşüncesi yanında, bu milletlerin kökenlerini binlerce yıl öncesine dayandıran görüşler de dikkat çeker. Bunun için bu konuyu tarih ve etnoloji çerçeveli başka bir çalışmaya bırakmak gerekir. Bugüne kadar yapılan dilbilim çalışmalarına göre Kafkas dilleri, birbiriyle akrabalıkları mutlak ve tartışmasız dillerdir. Bu dillerin leksikolojik karşılaştırması, sözkonusu dillerin akrabalıklarını ispatlamada önemli bir usuldür. Fakat şu durumu tespit etmek gerekir ki; şimdiye kadarki çalışmalarda genellikle Kafkas dillerindeki kelimeler altalta sıralanarak yetinilmiş ve konu yeterince irdelenmemiştir. Bir kısmında ise, yeterli karşılaştırma yapılamamış ve ödünç kelimeler üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada ise, bir karşılaştırma yapılırken temel ve kök kelimeler seçilerek dilbilim açısından anlamlı bir yöntem tercih edilmiştir. Çalışmada, yurtdışından bilim adamlarının bugüne kadar tespit ettikleri örneklere atıf yapılarak alıntılanmıştır. Bunun dışında, bizzat tespit ettiğim kelimeler üzerinden karşılaştırmalı tablolar oluşturarak sözkonusu yakınlık ve akrabalıkları tespit ettiğimi söyleyebilirim. Karşılaştırmada, Kuzeydoğu Kafkas dilleri karşılaştırmalarda temel olarak alınmış ve Kuzeybatı Kafkas dillerine de göndermeler yapılmıştır. KAFKASYADAKİ DİLLEREGENEL BAKIŞ Kafkasya Endonezya ve Hindistan bölgeleri gibi, dillerin sayıca yoğunlaştığı bölgelerden biridir. Bölgede bu kadar çok dilin varlığı konusunda farklı tezler ileri sürülse de, bunların içinden en önemlisi ve kabul göreni, doğal engellerin farklı dillerin oluşumuna sebep olduğu tezidir. Dağlar, derin vadiler, nehirler, bu halkaları zaman içerisinde daha az temasla farklılaştırarak yeni şive, lehçe ve dillerin ortaya çıkmasına sebep olduğu önemli bir tezdir ve haklılık payı yüksektir. Günümüzde Yüksek Kafkas sıradağları üzerinde, zirvelerden dağ eteklerine kadar, kimine göre 80, kimine göre 40 civarında dil konuşulmaktadır. Kafkas sıradağları tarihi açıdan bakılırsa, Batıda onun bütün çevresini işgal ederek ilerleyen Roma'nın; Doğuda ise Perslerin doğal sınırını oluşturmuştur. Küçük halkların neredeyse birbirinden habersizce yüzyıllarca yaşadığı bölge, dil etkileşiminin az olduğu bir coğrafyadır. Dilbilimcileri hayrete düşürecek kadar çok dilin bu küçük coğrafyada yanyana 3 bulunması, bölgenin geçmişte diller dağı (cebeli elsine), bugün ise açık etnografya müzesi adıyla ünlenmesine yol açmış. Ama asıl dikkat çekici olan konulardan birisi, bu kadar çeşitli dile rağmen bu kadar yakın benzerlikler, ortak kültür, benzer psikolojinin varlığıdır. Kafkas dilleri, kendi arasında, Rusların yaptığı ve zamanla herkesin kabullendiği coğrafi bir ayırımla, Kuzey Kafkas dilleri ve Güney Kafkas dillerinden oluşur. Kuzey Kafkas dilleri kendi arasında, Kuzeybatı Kafkas dilleri (Abhaz-Adige dilleri) ve Kuzeydoğu Kafkas dilleri (Nah-Dağıstan dilleri) olarak ikiye ayrılır. Bir başlangıç olarak kaleme aldığımız bu çalışmada, Güney Kafkasya'da konuşulan diller hesaba katılmayacaktır. Aksi halde, Azeri Türkçesi, Gürcüce ve Ermenice de dâhil olmak üzere, çok geniş bir dil haritası önümüzde durur. Ancak, yeri gelmişken belirtmek gerekir ki, Kafkasya'nın Güneyinden yalıtılması girişimi, aslında, daha kolay hükmedebilmenin bir yolu olarak yapay bir ayrımdır, bununla birlikte başarıya ulaşmıştır. 10

10 ULUSLARARASI KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU Yoksa Güney Kafkasya ve Kuzey Kafkasya Rus işgalinden önce birbiriyle çok daha fazla benzeştiği tarihi kayıtlardan ve bölge göçmenlerinin Türkiye'de kendilerini adlandırmalarından rahatlıkla anlaşılabilir. Güney Kafkasya'nın Kuzeye yakın kesimlerinden gelen bütün halklar kendisini, Dağıstanlı olarak tanımlamıştır. Türkiye sınırındaki Batum'dan göçedenler de Kafkasyalı kimliğini tercih etmektedirler. Kafkasya'da konuşulan onlarca dilin bir kısmı Kafkas, diğer bir kısmı Türkî ve İranî gruptandır. Bu dillerden, Türkî grup hakkında Türkiye'de bilimsel çalışmalar yapılmış olduğundan Türk dilbilim ve etnoloji literatüründe kısmen de olsa 4 bilinmektedirler. Bunun için çalışmamızda, göreceli olarak daha az bilinen Kafkas dil grubundan olan dillere ve Türkiye'de yeterli çalışmanın yapılmadığını düşündüğümüz bu sahayı tercih ettik. Kuzey Kafkasya genelinde konuşulan dilleri, akrabalıklarına göre sınıflandırırsak; birinci ayrımda, Kafkas,Türk ve İran dil ailelerine mensup diller şeklinde üçlü bir ayırım ortaya çıkar. Kuzey Kafkasyadaki Türkçeyle akraba diller; Karaçay, Nogay, Kumuk ve Terekeme Türkçesidir. Farsçayla yakın veya benzerlikleri olan diller ise, Osetçe vetatçadır. Osetçe, zaman bakımından eski bir tarihde ayrıldığından ve Adıge dillerinden aldığı kelimelerle Farsçadan oldukça uzaklaşmıştır. Tatça ise, komşu Azericeden ve Lezgice'den kelimeler almış ve vermiş olmakla birlikte Farsçayla yakınlığı bir lehçeden çok şive düzeyindedir. Kuzey Kafkas dillerini ise kendi arasında doğu ve batı şeklinde ayırmak öteden beri kabul görmüştür. Dağıstan dilleri, Kuzeydoğu Kafkas dilleri veya diğer bir adlandırmayla Nah- Dağıstan dilleri adıyla bilinir ve Kafkasya'nın doğusunda konuşulan ve Kafkas dilleri ailesine bağlı bir dil grubunu ifade eder. Bunlar belli başlı iki alt kola ayrılır. Bunlardan ilki, Nah kolu (Nah dilleri) üst başlığında toplanan birbirinin yakın akrabası olançeçence, İnguşça ve Bats dilleridir. İkinci kol olan Dağıstan dilleri kolu ise ilkine göre birbirinden daha uzak sayılabilen ama akraba olan dillerden oluşur. Onları da yakınlıklarına göre, 1. Avar-Andi-Dido, 2. Lak-Dargva 3. Lezgi öbekleri şeklinde ayırmak mümkündür. Dağıstan dilleri, ilk bakışta, dinleyenlerin birbirinden ayırmaları mümkün olmayan, harf bakımından zengin ve boğazdan harfleri olan dillerdir. Çoğu birbiriyle anlaşamasa da, dil mantıkları ve bazı kelime benzerlikler ile gramer yakınlıkları şaşırtıcı derecede benzerdir. Bu konuya ileriki yazılarımızda örnekler vermeyi planlıyoruz. Bu alt öbeklere rağmen, Çeçence ile Avarca arasında, Çeçence ile Lezgice arasında, Lezgice ile Avarca veya Lakça arasında benzerlik ve akrabalık bulunmadığını ileri sürmek, dilbilime çok uzak olmanın göstergesi olabilir. Hatta birbiriyle hiç ilişkisi olmayan dil öbeklerinden birbirilerine geçen kelime sayısı hiç de azımsanamaz. Türk dili olan Terekeme ile İrani dilllerden olan Tatça arasındaki kelime benzerlikleri ve hatta dilin yapısına etkisi bile ilgi çekicidir. Lezgicenin, kendisine yakın akraba olan Tabasaran, Rutul, Hinaluk ve Tsakhur dillerine geçen yüzyılda verdiği kelime sayısı hiç de az değildir. Yine, Modern Avarcanın, AvarDido grubundaki 5 bütün alt dillere kelime verdiği söylenebilir. Aksini düşünmek zaten imkânsızdır. Kuzeyde Avarcanın, gazavat döneminde yakın dilleri ve kabileleri birleştirici olan yapıcı etkisi, maalesef güneyde Lezgi dilleri arasında başarılamamış, süreç yarım kalmıştır. Kumukça'nın Lingua Franka (ortak anlaşma dili) olması, Rus işgali sonrasında sona ermiştir. Rusça resmi dil olmanın ötesinde, bugün sadece Dağıstan'ın değil, bütün bir sabık Sovyet coğrafyasının Lingua Franka'sı olmuştur ve yakın gelecekte de bu durumunu sürdürecek görünmektedir. Böylece, bütün bölge dilerinin öyle veya böyle etkileşim sonucunda aldıkları kelimeler de vardır. Dağıstan dilleri arasındaki temeldeki akrabalık ve ortak kelimeleri yanında, bu dillerin Türkçe, Arapça ve Farsça'dan aldıkları kelimelerin ve ayrıca son yüzyıldır Rusçadan alınan ortak kelimelerin katkısıyla, bu diller arasındaki kelime ortaklığı ilk kez bu derecede artmıştır. Kuzey Batı Kafkas dilleri ise Türkiye'de özellikle bölgeden göç eden ailelerin torunlarından olan yazarlar tarafından 6 incelenmiştir ve bunlara ilişkin sınırlı sayıda da olsa materyal bulunmaktadır. Adığece'nin Batı (Ç'ahe) ve Doğu (Şhağ) veya Kabardeyce olarak bilinen iki lehçesi farklı şivelere ayrılır. Batı lehçesinde Abzah, Bjeduğ, Çemguy ve Şapsığ ağızları Doğu (Kabardey) lehçesinde ise Büyük Kabardey, Besleney, Mozdok ve Kuban şiveleri yer alır. Rus dilbilimcilerinin iki ayrı dil olarak kabul ettikleri Batı lehçesi "Adığey dili" olarak Doğu lehçesi 7 ise "Kabardey-Çerkes dili" olarak adlandırılmıştır. Bu dillerin mevcut durumu büyük sürgün bilinmeden anlaşılamaz. Adıge-Abhaz-Ubıh grubundan olan bu dillerin hem Kuzey Kafkasya'daki hem de sürgün sonrasında Türkiye, Ürdün, Suriye'deki en büyük temsilcisi Kabardeycedir ve fonetik olarak diğer Adıge-Abhaz dillerine göre Çeçen- Dağıstan dillerine benzer ve yakın seslere sahiptir. Abhaz- Adıge şivelerinden olan Abzeh, Şapsığ, Hatkuay, Nehüc, Çemguey, Besleney vs. gibi şivelerin bugün artık ne Kafkasya'da ne de dışında konuşan sayısı sadece onbinlerle, hatta binlerle ifade edilmektedir. Ubıhça'nın son konuşanı ise Türkiye'de (Balıkesir-Manyas) 1992 yılında vefat etmiştir. Kabardeyce ise Kafkasya'da altı yüzbin ve Kafkasya dışında da en büyük grup oldukları dikkate alınırsa önemli sayıdaki konuşanı ile daha ümit verici bir noktadadır. 11

11 ULUSLARARASI KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU Kafkas dillerinin akrabalığının ortaya konulması dilbilim bakımından meraklı ve ilgi çekici bir sahadır. Fakat konunun bu anlamdaki bilimsel değeri kadar, bölge halklarının akrabalıklarını yeniden anlamalarıyla bölgeye barış ve huzur getirecek önemli bir tarafı daha vardır. Bu sebeple, uzun zamandır savaş ve kargaşayla anılan bir bölge barışına küçük de olsa akademik bir katkı sağlamak önemli bir insani görevdir. Çalışmanın bu genel bölümünden sonra, ekte tablolar halinde Kafkas dillerinin genelindeki benzerliklere kendi bulgu ve tespitlerim ile diğer dilbilimcilerin çalışmalarından katkılarla dikkat çekmeye çalışacağım: KAFKAS DİLLERİNDEN KARŞILAŞTIRMALI ÖRNEKLER Yabancı kaynaklardaki çalışmalardan önemli bulduğum Straostin'den üç örnek verdikten sonra kendi araştırma ve tespitlerimle devam edeceğim: Türkçe Çeçen Lak Lezgi Rutul Görmek Gır- Kwa Agwa Hagwa (Aku-) Kaynak: Straostin, s.2. Türkçe Çeçen Avar Lezgi Kabar Ubıh Yol neq' niq' req' g'wagw meg'e Kaynak: Straostin, s.78 Türkçe Avar Kabardey Abhaz Lezgi Yapmak Fiili Ha We Awra Avu- Kaynak: Straostin, s.2. Bu noktadan sonra ortak harf, karakter ve vurgu içeren temel kelimeleri seçerek kendi tespitlerime yer vermek istiyorum: Türkçe Kan Lezgi Tabasaran Agul Jiw Jif Jiv Türkçe Karın Türkçe Parmak Lezgi Rufun Dargin Tup' Tsakhur Wuhun Lezgi Tub Türkçe Parmak Lezgi içu, iç, yeç, wiç, nâça, nâpç, amç, Çeçence A'j Türkçe Lezgi Khinalug Abhaz Kabardey Çoğul Eki ler, --lar -ar -er -r -r(a) -her Türkçe Adıge Çeçence Avar Lezgi Tabasaran Dargin Su Psi H'i Hü Yad Yıd Şid Şin 12

12 ULUSLARARASI KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU Avar Khor (akarsu) H'ü (Su) Lezgi Hül (deniz) Türkçe Lezgi Dargin Kabardey Abhaz Ay Varz Baz Maze (E)mze Türkçe İnguş Avar Lezgi Tabasaran Dargin Yeni Ts'eena Ts'iiyab Ts'iyi Ts'iyi Ts'iigan Türkçe Lak Lezgi Kısa Kut'a Kütü Türkçe Avar Lezgi Ubıh Az Hit'inab T'imil T'a Türkçe Kabardey Ubıh Lezgi dilleri Çeçence Kız, Gelin Pşaşe Şaşe Sas(e) Sus Saş (Gelin) Siesıg (Hanım) Türkçe Çeçen Lezgi -ma ma- mir- -ç. t'- Türkçe Çeçen Avar Lezgi Adıge Bir T'sha' San Sad Sa Zı, Se, Za, Sı, Se Türkçe Çeçen Lezgi Adıge Avar Benim So Zi Si Dir Türkçe Çeçen Lezgi Bulut Marha Marf (Yağmur) Türkçe Abzeh Kabardey Adıge Çeçen İnguş Rüzgâr Dama Dame Tame T'am (Kanat) Moıkh (Rüzgar) Tkam Türkçe Kabardey Adıge Çeçen/İnguş Lak Dargin Tabasaran Lezgi Buğday H'e H'e K'ı/Muq H'a Muhi Muh' Muh' Türkçe Abhaz Abzeh Çeçen/İnguş Avar Lak Dargin Tabasaran Lezgi Boğa/Öküz At'se Ts'u Stu/ Ust Ots Nits unts Yits Yats 13

13 ULUSLARARASI KUZEY KAFKASYA SEMPOZYUMU Türkçe Elma Abzeh Çeçen/İnguş Lak Avar Dargin Tabasaran Lezgi Çva A'j/a'j Ğivç Ğeç Ğints Viç İç Türkçe Çeçen Avar Lezgi Adıge Kalp Moıtt Mats Mez Bize/beze Türkçe Abhaz Kabardey Çeçen Lezgi Adıge Ördek Babıts' Babıtş Bad' P'at' Bayat' Türkçe Çeçen Çeçen Tabasaran/Tsakhur Yarın P'ak'a (Ertesi gün) P'aka Baga Türkçe Göz Türkçe Güneş Avar Çeçen Dargin Lezgi Tabasaran Abhaz Ber Berg Hüli Vil Uli La Avar Lezgi Kabar Abhaz Rağ De'ga Türkçe Avar Lezgi Kabardey Adige Dolmak fiili Asuma As'una Yez Azna AVAR-DİDO GRUBUNDA SAYILARIN BENZERLİĞİ Avar Andi Botlix Godoberi Chamalal Bagulal Tindi Karata Axvax Xvarshi Dido Hinux Bezhta Hunzib 1 se-w se-b se-b Seb se-b se-b ce-b che-be Has sis Hes Hõs e h~s 2 che-gu ke-da ke-da echida ke-ra ke-ja ke-da ke-da qiwene qiano qo-no qona qan.u 3 lob-gu habu-da labu-da lalada lab-da lab-da lab-da lwadabe lona loino lono lana lana 4 =ogo-gu =ugu-da =u?u-da =o?uda =o:-ra =o?o-ja =o?o-da =oqo-da u~qe-n uj-no uqi-no õqo-na oq'e.n 5 inshdu-gu ishtu-da insh:t:uda i~s:uda inshtu-ra insh:tu-ja insh:tu-da i~sh:tu-da leno leno le-no lina li.no Kaynak: Mark Rosenfelder, Numbers in 5000 Languages KAYNAKÇA Gülreyhan Novruzova, Dağıstan-Derbent BölgesiTerekemeTürklerinin Dini Hayatı, ErciyesÜniversitesiSBE.,Yüksek LisansTezi, Mehmet Dursun Erdem, (Yeni BirTürk DiliTarihi Kitabı,Akar,Ali 2005.Türk DiliTarihi,ÖtükenYayınları, İstanbul) hakkında kitap değerlendirmesi,turkishstudies /Türkoloji Dergisi I (2006),Sayı: 1. Murat Papşu, Adığe veabaza Dilleri, Rosenfelder, Mark, Numbers in 5000 Languages SergeyStarostin, AConciseGlossary ofsino-caucasian,appendix to "Sino-Caucasian", İndirilmeTarihi: UfukTavkul, Kafkasya'da KonuşulanTürk Lehçeleri, Kırım Dergisi, 15 (57), UfukTavkul, Kafkasya'daki NogayTatarlarının Etno-Politik DurumlarıÜzerineSosyolojik BirAnaliz, Kırım Dergisi, 11 (41-44), UfukTavkul, KumukTürkleri -Tarihleri,SosyalYapıları ve DilleriÜzerine Bir İnceleme-, Kırım Dergisi, 13 (50), Werner Fröhlich, Basque-Caucasus Glossary, Diğer önemli bir kaynak da Wolfgang Schulze, Zur Sprachgeschichte des Kaukasus, Münih YücelOğurlu, Dağıstan Dilleri ve Halkları adıylayeni Fikir Dergisi, (UluslararasıAkademikAraştırma Dergisi),Yıl 1,Sayı 2,Ağustos 2009, İstanbul. 14

14 INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF NORTH CAUCASUS A GENERAL OVERVIEW ON THE LANGUAGES SPOKEN IN NORTHERN CAUCASUS AND THEIR RELATIONS Prof. Dr.Yücel OĞURLU Istanbul Commerce University, Faculty of Law. Caucasus Region is among the top regions that host the most diversity of languges such as Indonesia and India. Caucasus has always attracted the attentions of lnguists and indeed the number of speakers of these languages whereas it is under the risk has been increasing. There are three major language groups spoken incaucasus: Caucasus,Turkish and Persian languages.turkish languages are the ones which have been researched more often by the academicians in Turkey. Fort his reason, instead of more familiar Turkic languages Caucasus languages which are not very well known and some of them can only be spoken in just one village are more interesting and this study will focus on them. While there are so many researches done on Azeri, Kumyk and Nogay Turkish in Turkey, there is hardly any research on Caucasus and Iranian language groups. For this reason, although these languages are researched inwestern Europe, Russia and USA,They are not very well known inturkey..while intelligibility between the Turkic languages is so high; it is so low in languages of Caucasus or Iranian origin. In the past, the words derived from Turkic languages, exclusively from Kıpchak and Oguz language groups are frequent in Caucasus language group. As in the example of Avari,there are some languages that absorbs the smaller languages and dialects, and also there are some languages such as Azeri, Lezghi, Kumyk etc that affect other languages by giving some vocabulary to them. By the way, use of linguistics with the political aims, is rather a tool than being scientific. So, honest linguistics should examine the region with no bias and outsider affects. Affinity of Caucasus languages with eachother is absolute and undisputable. In this study, while making such a comparison, basic and root words are taken for consideration. Lexicological comparisons of these languages will certainly reveal the affinity of these languages. In this study, examples taken from foreign researches will also be referred. Apart from this, I can say that I found affinities by myself by forming comparable tables with the words I chose. In this comparison, North-EasternCaucasus languages are taken as a basis. Caucasus, since the ancient history was seen as a land of charming, effective and a bit frightening tales attracted the interests of travellers, tradesmen, poets, and scholars. In the past, Sİmurg, Phoenix, Mount Kaf and the captivity of Prometheus occupied mythical places within people's mentality. Caucasus Today is more talked with international politics and conflicts, energy, war etc rather than mythology, novels and stories of Lermontov, A.Dumas and Tolstoy. In reality Caucasus is a rich geography which can be examined for languages, ethnic origins, history, geography, international relations, energy problems, culture, and beliefs folklore. So, the region had always been the focus of the concerns about languages, history, philophy, history, philosophy law, theology, folklore, political sciences mythology The language which is the revelation of the beliefs, and the bridge between outerworld and the brain, is now not only a subject of linguistics. In fact, the origin of languages is itself a matter of several articles. Therefore, I preferred to mention only one dimension of the topic that is the language itself. As a studying methodology, two different approaches could be chosen. It should be compared in terms of grammar or lexicology In this study, we tried to refer to the Caucasus, and exclusively North Eastern Caucasus langu-ages with a non-discriminative general approach. However, as the subject matter contains 80 different languages and dialects it is certain that the caution should not be overlooked. In addition in general of the studies about Caucasus languages conducted it is known that there are confusions and prejudices. These prejudices are caused by the dates, ethnic origin and ancestors, an the generalisations about the relations of languages with each other. Sometimes, the sentences about the affinity of languages can be inappropriate, round and generalising. Is the general statement of the minor languages which can never be understood mutually about thecaucasus languages always true? Or together with this discriminative emphasis done very frequently isn't it better to examine the affinity between these languages? It should be noted that it is not correct to talk about Caucasian languages without comparing them in terms of vocabulary and grammar. An assertive study on this matter can only be possible by spending years on linguistics. It should be highlighted that as in many other languages, the first researches about Caucasian languages were conducted by the Western and especially the Russian linguists. In conducting these researches Westerners generally had a kind orientalism, some religious and also political motivations, in most of the studies of today the traces of these early Works can be seen. 15

15 INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF NORTH CAUCASUS On the other hand, until today there is not any published common Caucasus languages dictionary and there are not serious Works on language affinity. In addition, now we can see some prototypes of the studies of this kind and these studies are highly important. However, such studies could be a kind of Fundamentals that may alleviate the ethnic problems happening in Caucasus. In today's Caucasus, the emphasis mostly given to the discriminative points such as thoughtfulness, ignorance rather than the common features of language and culture of peoples are triggering the ethnic chaos and unfortunately it is highly probable to go on like this in the future.with the assessment of cultural affinity and common heritage, conducting serious, objective and favourable researches on the affinity of Caucasus languages between each other or at least the languages in the same group may contribute to the Caucasus projection of the future in a peaceful way. Our selection of title as the languages spoken in Caucasus instead of Caucasus languages, is about the fact that the term Caucasus languages has a more limited concept. I want to explain it like this: When it is said Caucasus languages, a language group which is only spoken through indigenous people of Caucasus and is difficult to prove the affinity to the larger language groups comes into mind. Whereas, in Caucasus region apart from the Caucasus languages, there are also Turkic and Iranian languages as well. Together with the ideas that these languages had come to thecaucasus in a later period of time, there are also some other views that trace the origins of these languages to the thousands of years ago.therefore, it is better to leave this subject to an another study with a historical and ethnological framework. According to the linguistic researches conducted until now, Caucasus languages are the languages that have undoubtedly and certainly affinity to each other. Lexicological comparison of these languages is an important method in proving the affinity of them. But it should be noted that, within the researches conducted until now, generally the words incaucasus languages are listed in sequences subordinately and this subject was not examined well enough. In some of these researches, they weren't compared enough and the focus was given to the borrowed vocabulary. In this study, basic and root words are chosen for comparing and a reasonable method of linguistics was preferred. In this study, the examples taken from foreign scientist are referred and explained in details. Apart from this, I can say that I identified some forms of affinity in some of the words by myself and formed comparable tables fort hem. In these comparisons, North Eastern Caucasus languages are taken as a basis and NorthWestern Caucasus languages also referred. A GENERAL OVERVIEW ON THE LANGUAGES SPOKEN IN CAUCASUS As Indonesia and India, Caucasus is one of the regions that have the most diversity on the numbers of languages spoken. Although there are different views on the possible reasons of having so much diversified languages, the most common and highly approved one is that the natural barriers caused the emergence of different languages. Mountains, deep valleys and rivers blocked the contact of these people within time and so different accents and dialects also languages emerged after the differentiation of the languages by less contact. This thesis is an important explanation of the reason and it is highly possible. Toady, over the highcaucasus Mountains, from the summits to the foots, there are 80 for some people, and 40 different languages are being spoken for some other thinkers. Taking the history of Caucasus Mountains into account, they were the natural borders of the Roman Empire which was expanding around it in the West, and in the East it was the border of the Persians. This region in which the minor peoplelivedwithoutanycontactwhiteachotherfor centuries, is a geography in which there is little or no language interaction.. Presence of so many different languages being spoken in this small which is enough for surprising the linguistics allowed them to call the region as mountains of languages in the past, and an open ethnography museum in modern times. But the real surprising thing is that, in spite of this huge diversity, there is the presence of similar psychology common culture and similarities. Caucasus languages are composed of Northern Caucasus and Southern Caucasus languages classified so by the Russians according to the geographical categorising and approved by everyone later on. Northern Caucasus languages are divided into two within itself as Northwestern Caucasus languages (Abhaz-Adyge languges) and North Eastern Languages (Nah-Dagestan languages). In this study that we consider as a starter, the languages spoken in the Southern Caucasus will not be taken into account. Otherwise, there would be a wide languages map comprising of Azeri Turkish, Georgian and Armenian. However, it should be noted that, the separation of Caucasus from its Southern part is indeed an artificial method of ruling easily, but it is achieved. 16

16 INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF NORTH CAUCASUS Whereas, the similitaries between the Southern and Northen Caucasus and their common features can be easily understood from the historical records of the times before the Russian occupation and the attitudes of immigrants in Diaspora. All the people moved from the northern parts of the SouthernCaucasus called themselves as Dagestani.The people who migrated from Batumi, near the borders of Turkey also chose the namecaucasians for themselves. One part of the diverse languages spoken i the Caucasus is the Caucasian and the others are from the Turkic or Iranian origin. As there are many scientific studies about the Turkic ones of these languages, they are at least partially known in Turkish linguistics and ethnology. Therefore, in our study, we focused on the languages from Caucasus language groups which are not very well known and on which there are not manyworks. If we categorise the languages spoken in Northern Caucasus according to their affinity in the first section there are groups of languages which are connected to the Caucasian, Turkic and Iranian language families. The languages which are close to the Turkish in Northern Caucasus; Karachay, Nogay, Kumyk andterekemeturkish.the languages which are close to Persian are Osetian and Tatian. As the Osetian separated from the group in a distant past and with the words it taken from Adyge languages it went so much further of the Persian. Although Tatian has taken some words from the neighbouring Azeri and Lezghi and has given to them its affinity to the Persian is on the level of dialect rather than theaccent. It has always been approved to separate NorthernCaucasus languages into two groups as Eastern and Western. Dagestan languages are known as North Eastern Caucasus languages or in another saying as Nah-Dagestan languages and it defines a language group spoken in the East of Caucausus with the group ofcaucasus languages.they are divided into two main groups. First one is Nah languages composed of Chechen, Ingush and Bats languages. The second group is Dagestani and it is comprised of some languages which are not very close to each other but still have some affinity. It is possible to classify them according to their affi-nity levels as 1. Aar-Andi-Ddo 2.Lak-Dargva 3.Lezghi. Dagestan languages are the languages which are difficult to distinguish at first and that have a wide variety of letters with pharyngeal sounds. Although most of them cannot communicate with each other it is surprising that there many similar words and their linguistic logic is almost the same. We are planning to give some other examples for this matter. In spite of these subgroups, the claims that there is no affinity between Chechen and Avari, Chechen with Lezghi, Lexghi and Avar or Lakia can be a sign of being too much away from linguistic competence. There are even too many words that are passed from a very distant language which has really no relation. The Word similarity and their effects on structure on languages between Terekeme, a Turkish language and Tatia, an Iranian language are also striking. The number of words that are passed from Lezghi to the languages of Tabarasan, Rutul, Hinaluk and Tsakhur in the last century is remarkably high. And again, it can be said that modern Avar language has given vocabulary to all the subgroups inavar-dido language group.to think differently is indeed impossible. The combining effect of Avar language in the North during the years of the war, could not be seen in the South with Lezghi languages and the process of cooperation between the tribes was not successful. The Lingua franca (common language) status of Kumyk changed after the Russian occupation. Beyond being the official language, Russian has become the lingua franca of all the former Soviet geography including the Dagestan and it seems to pursue this situation in the near future. Thus, w may say that here are so many common words taken from all these languages through interaction. In addition to the affinity and common words between the Dagestan languages, through the words taken from Turish,Arabis and Persian and in the last century from the Russian the number of common words between these languages has dramatically increased. NorthWesternCaucasus languages have been examined by the writers who are the descendents of the immigrants especially toturkey and there can be found some materials on them although their number is limited. Adyge language's two dialects known as Western ( Ç'ahe) and Eastern (Şhağ) or the Kabardey are divided into several accents. In the Western dialect Abzeh, Bjedugh, Chemguy and Shapsıgh accents can be counted; and in the Eastern dialect there are Great Kabrdey, Besleney, Mozdok and Kuban accents. Accepted as two different languages by the Russian linguists, Western dialect is called as Adyge language and the Eastern was called as Kabardey-Cherkess language. The current situation of these languages cannot be understood well without knowing the Great Exile. The largest representative of these languages which belong to Adyge,Abhaz Ubykh group is Kabardey language both in Northern Caucausus and in Turkey, Syria and Jordan after the Exile.In comparison to other Adyge-Abhaz languages Kabardey language is more similar to the Chechen Dagestan languages in terms of phonetic, and it has more similar words. The number of people who speak different Adyge- Abzegh accents such as Abzeghi Shapsıgh, Hatkuay, Nehüc, Chemguey, Besleney etc is now less than ten thousands an even thousands both incaucasia and the diaspora. The last person to speak Ubyk died in Turkey (Balıkesir- Manyas) in If it is considered that it has the largest number of people speaking this language with people in Northern Caucasus, the situation is more hopeful fort he Kabardey language. 17

17 INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF NORTH CAUCASUS Revealing the affinity of Caucasus languages is an attractive and curious field of linguistics. But as well as the scientific value of this subject there is also a sociological side of it that may bring peace and serenity by realizing their affinity to each other. Fort his reason, it is a kind humanitarian responsibility to contribute to the peace of the region which has always been familiarised with wars and conflicts by way of an academic work. After the general chapter of this study, I will try to attract your attention towards the affinity of languages with my own findings and the other linguists' studies through the table of words: COMPARATIVE EXAMPLES FROM CAUCASUS LANGUAGES After giving three examples from Straostin, whom I found as important in foreign sources, I will give my own researches and findings: Turkish Çeçen Lak Lezgi Rutul Görmek Gır- Kwa Agwa Hagwa (see) (Aku-) Resurce: Straostin, s.2. Turkish Çeçen Avar Lezgi Kabar Ubıh Yol (road) neq' niq' req' g'wagw meg'e Resurce: Straostin, s.78 Turkish Avar Kabardey Abhaz Lezgi Yapmak Fiili (do) Ha We Awra Avu- Resurce: Straostin, s.2. Bu noktadan sonra ortak harf, karakter ve vurgu içeren temel kelimeleri seçerek kendi tespitlerime yer vermek istiyorum: Turkish Kan (blood) Lezgi Tabasaran Agul Jiw Jif Jiv Turkish Karın (tummy) Turkish Parmak (finger) Lezgi Rufun Dargin Tup' Tsakhur Wuhun Lezgi Tub Turkish Parmak (finger) Lezgi içu, iç, yeç, wiç, nâça, nâpç, amç, Çeçence A'j Turkish Lezgi Khinalug Abhaz Kabardey Çoğul Eki ler, --lar (s) -ar -er -r -r(a) -her Turkish Adıge Çeçence Avar Lezgi Tabasaran Dargin Su (water) Psi H'i Hü Yad Yıd Şid Şin 18

18 INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF NORTH CAUCASUS Avar Khor (akarsu)(potamic) H'ü (Su)(water) Lezgi Hül (deniz) Turkish Lezgi Dargin Kabardey Abhaz Ay (moon) Varz Baz Maze (E)mze Turkish İnguş Avar Lezgi Tabasaran Dargin Yeni (new) Ts'eena Ts'iiyab Ts'iyi Ts'iyi Ts'iigan Turkish Lak Lezgi Kısa (shirt) Kut'a Kütü Turkish Avar Lezgi Ubıh Az (any) Hit'inab T'imil T'a Turkish Kabardey Ubıh Lezgi dilleri Çeçence Kız, Gelin (girl) Pşaşe Şaşe Sas(e) Sus Saş (Gelin) Siesıg (Hanım) Turkish Çeçen Lezgi -ma (not) ma- mir- -ç. t'- Turkish Çeçen Avar Lezgi Adıge Bir (one) T'sha' San Sad Sa Zı, Se, Za, Sı, Se Turkish Çeçen Lezgi Adıge Avar Benim (my) So Zi Si Dir Turkish Çeçen Lezgi Bulut (cloud) Marha Marf (Yağmur) Turkish Abzeh Kabardey Adıge Çeçen İnguş Rüzgâr (wind) Dama Dame Tame T'am (Kanat) Moıkh (Rüzgar) Tkam Turkish Kabardey Adıge Çeçen/İnguş Lak Dargin Tabasaran Lezgi Buğday (wheat) H'e H'e K'ı/Muq H'a Muhi Muh' Muh' Turkish Abhaz Abzeh Çeçen/İnguş Avar Lak Dargin Tabasaran Lezgi Boğa/Öküz (bull, ox) At'se Ts'u Stu/ Ust Ots Nits unts Yits Yats 19

19 INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF NORTH CAUCASUS Turkish Elma (apple) Abzeh Çeçen/İnguş Lak Avar Dargin Tabasaran Lezgi Çva A'j/a'j Ğivç Ğeç Ğints Viç İç Turkish Çeçen Avar Lezgi Adıge Kalp (heart) Moıtt Mats Mez Bize/beze Turkish Abhaz Kabardey Çeçen Lezgi Adıge Ördek (duck) Babıts' Babıtş Bad' P'at' Bayat' Turkish Çeçen Çeçen Tabasaran/Tsakhur Yarın (tomorrow) P'ak'a (Ertesi gün) P'aka Baga Turkish Göz (eye) Turkish Güneş (sun) Avar Çeçen Dargin Lezgi Tabasaran Abhaz Ber Berg Hüli Vil Uli La Avar Lezgi Kabar Abhaz Rağ De'ga Turkish Avar Lezgi Kabardey Adige Dolmak fiili (fill) Asuma As'una Yez Azna AVAR-DİDO GRUBUNDA SAYILARIN BENZERLİĞİ Avar Andi Botlix Godoberi Chamalal Bagulal Tindi Karata Axvax Xvarshi Dido Hinux Bezhta Hunzib 1 se-w se-b se-b Seb se-b se-b ce-b che-be Has sis Hes Hõs e h~s 2 che-gu ke-da ke-da echida ke-ra ke-ja ke-da ke-da qiwene qiano qo-no qona qan.u 3 lob-gu habu-da labu-da lalada lab-da lab-da lab-da lwadabe lona loino lono lana lana 4 =ogo-gu =ugu-da =u?u-da =o?uda =o:-ra =o?o-ja =o?o-da =oqo-da u~qe-n uj-no uqi-no õqo-na oq'e.n 5 inshdu-gu ishtu-da insh:t:uda i~s:uda inshtu-ra insh:tu-ja insh:tu-da i~sh:tu-da leno leno le-no lina li.no Kaynak: Mark Rosenfelder, Numbers in 5000 Languages REFERENCES Gülreyhan Novruzova, Dağıstan-Derbent BölgesiTerekemeTürklerinin Dini Hayatı, ErciyesÜniversitesiSBE.,Yüksek LisansTezi, Mehmet Dursun Erdem, (Yeni BirTürk DiliTarihi Kitabı,Akar,Ali 2005.Türk DiliTarihi,ÖtükenYayınları, İstanbul) hakkında kitap değerlendirmesi,turkishstudies /Türkoloji Dergisi I (2006),Sayı: 1. Murat Papşu, Adığe veabaza Dilleri, Rosenfelder, Mark, Numbers in 5000 Languages SergeyStarostin, AConciseGlossary ofsino-caucasian,appendix to "Sino-Caucasian", İndirilmeTarihi: UfukTavkul, Kafkasya'da KonuşulanTürk Lehçeleri, Kırım Dergisi, 15 (57), UfukTavkul, Kafkasya'daki NogayTatarlarının Etno-Politik DurumlarıÜzerineSosyolojik BirAnaliz, Kırım Dergisi, 11 (41-44), UfukTavkul, KumukTürkleri -Tarihleri,SosyalYapıları ve DilleriÜzerine Bir İnceleme-, Kırım Dergisi, 13 (50), Werner Fröhlich, Basque-Caucasus Glossary, Diğer önemli bir kaynak da Wolfgang Schulze, Zur Sprachgeschichte des Kaukasus, Münih YücelOğurlu, Dağıstan Dilleri ve Halkları adıylayeni Fikir Dergisi, (UluslararasıAkademikAraştırma Dergisi),Yıl 1,Sayı 2,Ağustos 2009, İstanbul. 20

20 МЕЖДУНАРОДНЫЙ СИМПОЗИУМ СЕВЕРНОГО КАВКАЗА ОБЩИЙ ВЗГЛЯД НА УПОТРЕБЛЯЕМЫЕ НА СЕВЕРНОМ КАВКАЗЕ ЯЗЫКИ и ЯЗЫКОВОЕ РОДСТВО Профессор-Доктор Юджель ОГУРЛУ Член преподавательского состава Юридического Факультета Стамбульского Коммерческого Университета Кавказскийрегион это один из регионов, который, наряду с Индиейи Индонезией, отличается большим языковым разнообразием. Сам регион Кавказских гор и языки общения различных, проживающих там, народов, всегда привлекали внимание языковедов всего мира. Особенно же любопытным является тот факт, что, казалось бы, на этих находящихся в группе риска языках говорит все больше и больше людей. По сравнению с другими языками, тюркские языки это языки, с которыми в академический среде Турции были проведено значительное количество работ. Именно поэтому, вместо тщательно изученных в Турции тюркских языков, ученые отдают предпочтение исследованию гораздо менее изученным, на которых общаются лишь единственная деревня и ее окрестности, языкам Кавказского региона. Теперь работы сфокусировались именно на подобных языках. В то время, как огромное количество работ ученых были с такими тюркскими языками северо-восточного Кавказа, как азербайджанский, кумыкский и ногайский языки, языковые подгруппы Кавказа и Ирана до настоящего времени практически не были исследованы. Именно поэтому, даже несмотря на многочисленные научные исследования, проведенные со стороны ЗападнойЕвропы, России и США, в Турции о них знают очень мало. И если представители различных языков тюркскойгруппы довольно хорошо понимают друг друга, то способность к пониманию друг друга представителями кавказскойи иранскойязыковойгруппы очень низкая. Очень любопытным оказалось то, что в кавказской языковойгруппе повсеместно встречаются слова, перенятые в прошлом из тюркских языков, и в частности из кыпчакскойи огузской группы. Помимо этого, существуют и такие языки, которые, подобно аварскому, поглощают незначительные языки и диалекты окружающих окрестностейили же наоборот, подобно кумыкскому, азербайджанскому и лезгинскому языкам, обогащают своими словами языки окрестностей. Между тем, использование лингвистической науки в политических целях выносит ее за научные рамки и превращает языковедческие работы лишь в политическое средство. Поэтому порядочные языковеды должны со всейсерьезностью относиться к своим работам, не допуская региональнойнаправленности. Языки Кавказского региона это бесспорно и безусловно родственные языки. Соответственно и работы с ними проводились путем их сопоставления и выделения базисных и коренных слов. Лексикологическое сопоставление этих языков непременно выявит существующее между ними родство. В нашейработе также имеют место и, представленные в виде цитат, примеры, составленные иностранными учеными. Помимо этого, создав таблицы сопоставления на примерах выявленных лично мнойслов, я могу достоверно заявить о том, что мне удалось выявить их близость и родство. Выполняя данные сопоставления, я начал работу со сравненийязыков северо-восточного Кавказа. С древних времен Кавказ привлекал внимание путешественников, торговцев, монархов, поэтов, баснописцев и всегда ассоциировался с чарующими, волнующими и немного пугающими легендами. В прошлом Кавказ ассоциировался в умах некоторых людейс такими мифическими образами, как Симург, Анка, гора Каф и пленение Прометея. Некоторые же воспринимают его, как сложныйрегион, которыйтак и не смогли полностью покорить господствующие в округе воинствующие племена. Сегодня же, при упоминании Кавказа, все чаще на ум приходят не изящные иллюзии, навеянные мифами, романами и рассказами Лермонтова, Александра Дюма и Толстого, а такие актуальные реалии, как международная политика, перестрелка, энергетика, военные действия и тому подобное. На самом же деле, Кавказ это такойгеографическийрегион, которыйможно изучать с множества различных аспектов: языки, этнические истоки, история, география, международные отношения, энергетические проблемы, культура, вероисповедания, фольклор и т.п. По этойпричине Кавказскийрегион стал центром десятков таких дисциплин, как язык, история, философия, право, теология, фольклор политология, мифология, и просто любопытства. Язык, как средство отображения мыслейи мост сообщения мозга с внешним миром, сегодня уже перестал быть лишь предметом языковедения. На самом деле, даже сущность языка это тема, на которую может быть написано множество статей. Именно поэтому, в даннойработе я предпочел сфокусироваться на однойиз его сущностейязык, как речь. В качестве рабочейметодики можно было выбрать два различных подхода. Можно было выполнить граммати- ческое или лексикологическое сопоставление. Используя подход, не допускающийпренебрежительного отношения к языкам общения кавказских и северокавказских наро- дов, в этойработе мы постарались найти общие посылки. Однако, учитывая то, что это регион, где люди общаются на различных 80-ти языках и диалектах, необходимо пос- тоянно проявлять осторожность. Помимо этого, всем известно, что в большейчасти работ, касающихся кавказских языков в значительноймере присутствуют беспорядок и предрассудки. Эти предрассудки обязаны своим происхождением истории, этническим корням, пре- дкам и обобщениям в вопросах языковых взаимоотн- ошений. Иногда, применяемые для выражения родствен- ности языков, предложения могут быть неточными, замкнутыми и обобщенными. 21