ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hilmi TORUN YÜKSEK DOZ HERBİSİT UYGULAMALARININ HEDEF DIŞI BİTKİLERDEKİ OLUŞTURDUĞU ZARARLANMALAR BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2011

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK DOZ HERBİSİT UYGULAMALARININ HEDEF DIŞI BİTKİLERDEKİ OLUŞTURDUĞU ZARARLANMALAR Hilmi TORUN YÜKSEK LİSANS TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu Tez 03/06/2011 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir Doç. Dr. Sibel UYGUR Prof. Dr. F. Nezihi UYGUR Prof. Dr. İzzet KADIOĞLU DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma ÇÜ. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2010YL34 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ YÜKSEK DOZ HERBİSİT UYGULAMALARININ HEDEF DIŞI BİTKİLERDEKİ OLUŞTURDUĞU ZARARLANMALAR Hilmi TORUN ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Danışman :Doç. Dr. Sibel UYGUR Yıl: 2011, Sayfa: 149 Jüri :Doç. Dr. Sibel UYGUR Prof. Dr. F. Nezihi UYGUR Prof. Dr. İzzet KADIOĞLU Yabancı otların kontrolünde kimyasal mücadele, kolay uygulanabilir olması, kısa vadede ekonomik olması ve hızlı sonuç vermesi nedeniyle en çok tercih edilen yöntemlerin başında gelir. Ancak çiftçilerin yanlış kimyasallar (herbisitler) uygulamasıyla beraber, yanlış teknik uygulamalardan dolayı kültür bitkilerinde zararlanmalar meydana getirebilmektedir. Bu çalışma, bu zararları, zarar miktarlarını ve oluşabilecek simptomları ortaya koymak amacıyla planlanmıştır. Çukurova Bölgesi nde üretimi yapılan beş farklı kültür bitkisinde (ayçiçeği, buğday, domates, mısır, pamuk) 2010 yılı içerisinde çalışmalar yapılmıştır. Seçilen yedi farklı etkili maddeye sahip herbisitin dört farklı dozu (önerilen dozun yarısı-n/2, önerilen doz-n, önerilen dozun iki katı-2n ve dört katı-4n) sera koşullarında saksılarda yetiştirilen kültür bitkilerine uygulanmış ve elde edilen veriler fiziksel şekilde incelenmiştir. Bu herbisitler; 2,4-D acid dimethylamin, glyphosate isopropylamine tuzu 480 g/l, bentazone 480 g/l, foramsulfuron 22,5 g/l, mesosulfuron - methyl + iodosulfuron methyl sodium 3 + 0,6 g/l, fluazifop-p-butyl 150 g/l ve prometryne 500 g/l olup seçilen kültür bitkilerindeki etkileri gözlenmiştir. Saksı denemeleri sonucu oluşan belirgin simptomlar 2,4-D aminde domates ve ayçiçeğinde yaprakları ilk önce sarartmış ardından öldürmüş, pamuk yapraklarında tipik bamyalaşma simptomu görülmüş, glyphosateda bütün kültür bitkilerinde dokularda sarartma yapmış ardından dokuların renk değiştirmesiyle kahverengi hale yanmış görünümüne bürünmüş, bentzoneda domates ve buğday bitkilerini cılızlaştırarak bitkiyi çalımsı forma getirmiş, foramsulfuron da bütün bitkilerde ilerleyen dozların katlanmasıyla bitkilerde sarkmalara ve solmalara neden olmuş pamukta yaprak kenarları, yaprak sapları ve yaprak damarlarını kızartmış, mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methyl sodium herbisiti kültür bitkilerinde sarartma yapmış ve bitki boyu gelişimlerini durdurmuş, fluazifob-p-buthyl etkili maddesi bitkilerde büzüştürme yaparak dokuların deforme olmasını sağlamış ve prometryn ise nekroz oluşturmuş daha sonra bitkileri kurutmuştur. Anahtar Kelimeler: Herbisitler, Simptom, Kültür Bitkileri, Fitotoksite I

4 ABSTRACT MSc. THESIS DAMAGES CAUSED BY OVERDOSE HERBICIDE APPLICATIONS ON NON-TARGET PLANTS Hilmi TORUN CUKUROVA UNIVERSITY INSTITUDE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION Supervisor :Assoc. Prof. Dr. Sibel UYGUR Year: 2011, Pages:149 Jury :Assoc. Prof. Dr. Sibel UYGUR Prof. Dr. F. Nezihi UYGUR Prof. Dr. İzzet KADIOĞLU The most common preferable method by the farmers is chemical weed management which is economical in short term and faster result to get rid of weeds. These chemicals (herbicides) are caused some damage to crops due to wrong usage with technical implementation. In this study, we were planned to identify damages, damage rates and possible symptoms of herbicide chemicals. The applications were done on five different crops which are used in Cukurova Region (sunflower, wheat, tomato, corn, cotton) in Four different doses which were advised of half dose (N/2), advised dose (N), two times of advised dose (2N) and four times of advised dose (4N) of seven herbicides were applied on chosen crops which grown in pots under greenhouse conditions. These herbicides were 2,4-D acid dimethylamin, glyphosate isopropylamine salt 480 g/l, bentazone 480 g/l, foramsulfuron 22,5 g/l, mesosulfuron - methyl + iodosulfuron - methyl sodium 3 + 0,6 g/i, fluazifop-p-butyl 150 g/l, and prometryne 500 g/l and also we were checked the herbicide efficiency of damages over crops. In 2,4-D amine made tomato and sunflower leaves first return yellow and then killed, cotton leaves a typical symptom seen nested leaves, the formation of white spots were seen in the form of making, ripening in glyphosate tissue culture plants have all become brown and then burned the tissues changed the appearance of color drenched, in bentzone herbicide tomato and wheat plants in the form of the plant brought the length grows with weak plant, all plants in foramsulfuron herbicide fading the plants progressive doses caused by folding the cotton plants and sagging leaf edges, leaf stems and leaf veins fried, in mesosulfuronmethyl + iodosulfuron-methyl sodium herbicide made plant height development of cultural crops ripening had stopped, fluazifob-p-buthyl effective agent makes the tissues deformed by shrinkage in plants and necrosis formed in the later burned crops seen in prometryn. Key words: Herbicides, Symptom, Crops, Phytotoxcicity II

5 TEŞEKKÜR Çalışmam süresince yardımlarını esirgemeyen ve Yüksek Doz Herbisit Uygulamalarının Hedef Dışı Bitkilerdeki Oluşturduğu Zararlanmalar konulu yüksek lisans tezini vererek bana yönlendirici fikirleri ile daima yol gösteren danışman hocam Sayın Doç. Dr. Sibel UYGUR a ve Prof. Dr. F. Nezihi UYGUR sonsuz teşekkür ederim. Tez çalışmamın çeşitli dönemlerinde bana her yönden desteğini esirgemeyen Arş. Gör. Olcay BOZDOĞAN a, Sayın Dr. Akın AKSOY (Bayer Cropscience) a ve Sayın Zir. Müh. Cüneyt Köseoğlu (Syngenta) na teşekkür ederim. Yüksek lisans çalışmalarım esnasında yardımlarını esirgemeyen Herboloji Laboratuvarı arkadaşlarıma ve araştırmamı destekleyen Çukurova Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Birimine teşekkürlerimi sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİNİ... VIII ŞEKİLLER DİZİNİ... X 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Çukurova Bölgesi Hakkında Bilgiler Denemede kullanılan Kültür Bitkileri Hakkında Bilgiler Denemede Kullanılan Herbisitler Hakkında Bilgiler ,4-D Acid Dimethylamin Glyphosate Isopropylamine Foramsulfuron Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl-sodium Bentazone Fluazifop-p-butyl Prometryne Denemeler Hakkında Bilgiler Verilerin Alınması ve Sonuçların Değerlendirilmesi BULGULAR VE TARTIŞMA Herbisitlerin Kültür Bitkilerinde Oluşturduğu Zararlanmalar ve Tanımları ,4-D Acid Dimethylamin in Neden Olduğu Zararlanmalar ,4-D Acid Dimethylamin in Ayçiçeğinde Neden Olduğu Zararlanmalar ,4-D Acid Dimethylamin in Domateste Neden Olduğu Zararlanmalar IV

7 ,4-D Acid Dimethylamin in Pamukta Neden Olduğu Zararlanmalar ,4-D Acid Dimethylamin in Buğdayda Neden Olduğu Zararlanmalar ,4-D Acid Dimethylamin in Mısırda Neden Olduğu Zararlanmalar Glyphosate Isopropylamine in Neden Olduğu Zararlanmalar Glyphosate ın Ayçiçeğinde Neden Olduğu Zararlanmalar Glyphosate ın Domateste Neden Olduğu Zararlanmalar Glyphosate ın Pamukta Neden Olduğu Zararlanmalar Glyphosate ın Buğdayda Neden Olduğu Zararlanmalar Glyphosate ın Mısırda Neden Olduğu Zararlanmalar Bentazone un Neden Olduğu Zararlanmalar Bentazone un Ayçiçeğinde Neden Olduğu Zararlanmalar Bentazone un Domateste Neden Olduğu Zararlanmalar Bentazone un Pamukta Neden Olduğu Zararlanmalar Bentazone un Buğdayda Neden Olduğu Zararlanmalar Bentazone un Mısırda Neden Olduğu Zararlanmalar Foramsulfuron un Neden Olduğu Zararlanmalar Foramsulfuron un Ayçiçeğinde Neden Olduğu Zararlanmalar Foramsulfuron un Domatesde Neden Olduğu Zararlanmalar Foramsulfuron un Pamukta Neden Olduğu Zararlanmalar Foramsulfuron un Buğdayda Neden Olduğu Zararlanmalar Foramsulfuron un Mısırda Neden Olduğu Zararlanmalar Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Neden Olduğu Zararlanmalar Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Ayçiçeğinde Neden Olduğu Zararlanmalar Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Domateste Neden Olduğu Zararlanmalar V

8 Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Pamukta Neden Olduğu Zararlanmalar Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Buğdayda Neden Olduğu Zararlanmalar Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Mısırda Neden Olduğu Zararlanmalar Fluazifop-p-butyl in Neden Olduğu Zararlanmalar Fluazifop-p-butyl in Domateste Neden Olduğu Zararlanmalar Fluazifop-p-butyl in Pamukda Neden Olduğu Zararlanmalar Fluazifop-p-butyl in Buğdayda Neden Olduğu Zararlanmalar Fluazifop-p-butyl in Mısırda Neden Olduğu Zararlanmalar Prometryne in Neden Olduğu Zararlanmalar Prometryne in Domateste Neden Olduğu Zararlanmalar Prometryne in Pamukta Neden Olduğu Zararlanmalar Prometryne in Buğdayda Neden Olduğu Zararlanmalar Prometryne in Mısırda Neden Olduğu Zararlanmalar Uygulanan Herbisitlerin Kültür Bitkilerine Oluşturduğu Zararlanmaların Miktarı ,4-D Amin in Oluşturduğu Zarar Miktarı Glyphosate in Oluşturduğu Zarar Miktarı Bentazone un Oluşturduğu Zarar Miktarı Foramsulfuron un Oluşturduğu Zarar Miktarı Iodosulfuron-methyl + Mesosulfuron-methyl in Oluşturduğu Zarar Miktarı Fluazifob-p-buthyl in Oluşturduğu Zarar Miktarı Prometryn in Oluşturduğu Zarar Miktarı SONUÇLAR KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ VI

9 VII

10 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Sera Çalışmalarında Kullanılacak Olan Kültür Bitkileri Çizelge 3.2. Denemede Kullanılacak Olan Herbisitler, Uygulama Dozları ve Bu Uygulanacağı Kültür Bitkileri Çizelge ,4-D Amin in Kültür Bitkilerinde Gösterdiği Simptomlar Çizelge 4.2. Glyphosate ın Kültür Bitkilerine Gösterdiği Simptomlar Çizelge 4.3. Bentazone un Kültür Bitkilerine Gösterdiği Simptomlar Çizelge 4.4. Foramsulfuron un Kültür Bitkilerine Gösterdiği Simptomlar Çizelge 4.5. Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Kültür Bitkilerinde Gösterdiği Simptomlar Çizelge 4.6. Fluazifop-p-butyl in Kültür Bitkilerinde Gösterdiği Simptomlar Çizelge 4.7. Prometryn in Kültür Bitkilerinde Gösterdiği Simptomlar VIII

11 IX

12 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Denemelerde Kullanılan Sırt Pülverizatörü Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Yarısının (100 ml/da) Ayçiçeği Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun (200 ml/da) Ayçiçeği Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun İki Katının (400 ml/da) Ayçiçeği Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Dört Katının (800 ml/da) Ayçiçeği Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Yarısının (100 ml/da) Domates Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun (200 ml/da) Domates Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun İki Katının (400 ml/da) Domates Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Dört Katının (800 ml/da) Domates Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Yarısının (100ml/da) Pamuk Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun (200ml/da) Pamuk Bitkisinde Haftalık Olarak Oluşturduğu Simptomlar Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun İki Katının (400ml/da) Pamuk Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Dört Katının (800ml/da) Pamuk Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Yarısının (100 ml/da) Buğday Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun (200 ml/da) Buğday Bitkisinde Oluşturduğu Simptomlar X

13 Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun İki Katının (400 ml/da) Buğday Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Dört Katının (800 ml/da) Buğday Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Yarısının (100ml/da) Mısır Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun (200ml/da) Mısır Bitkisinde Haftalık Olarak Oluşturduğu Simptomlar Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun İki Katının (400ml/da) Mısır Şekil ,4-D Amin in Önerilen Dozunun Dört Katının (800ml/da) Mısır Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Yarısının (150 ml/da) Ayçiçeği Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun (300 ml/da) Ayçiçeği Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun İki Katının (600 ml/da) Ayçiçeği Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Dört Katının (1200 ml/da) Ayçiçeği Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Yarısının (150 ml/da) Domates Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun (300 ml/da) Domates Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun İki Katının (600 ml/da) Domates Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Dört Katının (1200 ml/da) Domates Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Yarısının (150 ml/da) Pamuk XI

14 Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun (300 ml/da) Pamuk Bitkisinde Haftalık Olarak Oluşturduğu Simptomlar Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun İki Katının (600 ml/da) Pamuk Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Dört Katının (1200 ml/da) Pamuk Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Yarısının (150 ml/da) Buğday Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun (300 ml/da) Buğday Bitkisinde Haftalık Olarak Oluşturduğu Simptomlar Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun İki Katının (600 ml/da) Buğday Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Dört Katının (1200 ml/da) Buğday Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Yarısının (150 ml/da) Mısır Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun (300 ml/da) Mısır Bitkisinde Haftalık Olarak Oluşturduğu Simptomlar Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun İki Katının (600 ml/da) Mısır Şekil Glyphosate ın Önerilen Dozunun Dört Katının (1200 ml/da) Mısır Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Yarısının (75 ml/da) Ayçiçeği Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun (150 ml/da) Ayçiçeği Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun İki Katının (300 ml/da) Ayçiçeği Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Dört Katının (600 ml/da) Ayçiçeği XII

15 Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Yarısının (75 ml/da) Domates Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun (150 ml/da) Domates Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun İki Katının (300 ml/da) Domates Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Dört Katının (600 ml/da) Domates Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Yarısının (75 ml/da) Pamuk Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun (150 ml/da) Pamuk Bitkisinde Haftalık Olarak Oluşturduğu Simptomlar Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun İki Katının (300 ml/da) Pamuk Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Dört Katının (600 ml/da) Pamuk Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Yarısının (75 ml/da) Buğday Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun (150 ml/da) Buğday Bitkisinde Haftalık Olarak Oluşturduğu Simptomlar Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun İki Katının (300 ml/da) Buğday Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Dört Katının (600 ml/da) Buğday Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Yarısının (75 ml/da) Mısır Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun (150 ml/da) Mısır Bitkisinde Haftalık Olarak Oluşturduğu Simptomlar Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun İki Katının (300 ml/da) Mısır XIII

16 Şekil Bentazone un Önerilen Dozunun Dört Katının (600 ml/da) Mısır Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Yarısının (100 ml/da) Ayçiçeği Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun (200 ml/da) Ayçiçeği Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun İki Katının (400 ml/da) Ayçiçeği Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Dört Katının (800 ml/da) Ayçiçeği Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Yarısının (100 ml/da) Domates Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun (200 ml/da) Domates Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun İki Katının (400 ml/da) Domates Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Dört Katının (800 ml/da) Domates Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Yarısının (100 ml/da) Pamuk Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun (200 ml/da) Pamuk Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun İki Katının (400 ml/da) Pamuk Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Dört Katının (800 ml/da) Pamuk Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Yarısının (100 ml/da) Buğday Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun (200 ml/da) Buğday XIV

17 Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun İki Katının (400 ml/da) Buğday Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Dört Katının (800 ml/da) Buğday Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Yarısının (100 ml/da) Mısır Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun (200 ml/da) Mısır Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun İki Katının (400 ml/da) Mısır Şekil Foramsulfuron un Önerilen Dozunun Dört Katının (800 ml/da) Mısır Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Yarısının (12,5 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Ayçiçeği Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun (25 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Ayçiçeği Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun İki Katının (50 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Ayçiçeği Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Dört Katının (100 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Ayçiçeği Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Yarısının (12,5 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Domates Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun (25 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Domates XV

18 Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun İki Katının (50 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Domates Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Dört Katının (100 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Domates Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Yarısının (12,5 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Pamuk Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun (25 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Pamuk Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun İki Katının (50 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Pamuk Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Dört Katının (100 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Pamuk Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Yarısının (12,5 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Buğday Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun (25 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Buğday Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun İki Katının (50 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Buğday Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Dört Katının (100 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Buğday XVI

19 Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Yarısının (12,5 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Mısır Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun (25 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Mısır Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun İki Katının (50 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Mısır Şekil Mesosulfuron-methyl + Iodosulfuron-methyl sodium un Önerilen Dozunun Dört Katının (100 gr/da ml Yayıcı-Yapıştırıcı) Mısır Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun Yarısının (37,5 ml/da) Domates Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun (75 ml/da) Domates Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun İki Katının (150 ml/da) Domates Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun Dört Katının (300ml/da) Domates Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun Yarısının (37,5 ml/da) Pamuk Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun (75 ml/da) Pamuk Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun İki Katının (150 ml/da) Pamuk Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun Dört Katının (300ml/da) Pamuk Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun Yarısının (37,5 ml/da) Buğday XVII

20 Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun (75 ml/da) Buğday Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun İki Katının (150 ml/da) Buğday Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun Dört Katının (300ml/da) Buğday Bitkisinde Oluşturduğu Simptomlar Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun Yarısının (37,5 ml/da) Mısır Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun (75 ml/da) Mısır Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun İki Katının (150 ml/da) Mısır Şekil Fluazifop-p-butyl in Önerilen Dozunun Dört Katının (300 ml/da) Mısır Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun Yarısının (150 ml/da) Domates Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun (300 ml/da) Domates Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun İki Katının (600 ml/da) Domates Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun Dört Katının (1200 ml/da) Domates Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun Yarısının (150 ml/da) Pamuk Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun (300 ml/da) Pamuk Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun İki Katının (600 ml/da) Pamuk Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun Dört Katının (1200 ml/da) Pamuk XVIII

21 Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun Yarısının (150 ml/da) Buğday Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun (300 ml/da) Buğday Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun İki Katının (600 ml/da) Buğday Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun Dört Katının (1200 ml/da) Buğday Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun Yarısının (150 ml/da) Mısır Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun (300 ml/da) Mısır Bitkisinde Haftalık Olarak Oluşturduğu Simptomlar Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun İki Katının (600 ml/da) Mısır Şekil Prometryne in Önerilen Dozunun Dört Katının (1200 ml/da) Mısır Şekil Ayçiçeğinde 2,4-D Amin Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Domatesde 2,4-D Amin Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Pamukda 2,4-D Amin Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Buğdayda 2,4-D Amin Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Mısırda 2,4-D Amin Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Ayçiçeğinde Glyphosate Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Domatesde Glyphosate Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması XIX

22 Şekil Pamukda Glyphosate Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Buğdayda Glyphosate Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Mısırda Glyphosate Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Ayçiçeğinde Bentazone Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Domatesde Bentazone Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Pamukda Bentazone Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Buğdayda Bentazone Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Mısırda Bentazone Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Ayçiçeğinde Foramsulfuron Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Domatesde Foramsulfuron Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Pamukda Foramsulfuron Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Buğdayda Foramsulfuron Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Mısırda Foramsulfuron Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Ayçiçeğinde Iodosulfuron-methyl sodium + Mesosulfuron-methyl Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması127 Şekil Domateste Iodosulfuron-methyl sodium + Mesosulfuron-methyl Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması128 XX

23 Şekil Pamukta Iodosulfuron-methyl sodium + Mesosulfuron-methyl Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması129 Şekil Buğdayda Iodosulfuron-methyl sodium + Mesosulfuron-methyl Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması129 Şekil Mısırda Iodosulfuron-methyl sodium + Mesosulfuron-methyl Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması130 Şekil Domateste Fluazifob-p-buthyl Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Pamukta Fluazifob-p-buthyl Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Buğdayda Fluazifob-p-buthyl Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Mısırda Fluazifob-p-buthyl Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Domateste Prometryn Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Pamukta Prometryn Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Buğdayda Prometryn Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması Şekil Mısırdada Prometryn Etkili Maddeli Herbisitin Farklı Dozlarının ve Kontrolun Kıyaslanması XXI

24 1. GİRİŞ Hilmi TORUN 1. GİRİŞ Yabancı otlar, kültür bitkilerinde doğrudan veya dolaylı zararlara neden olan bitki koruma sorunlarının başında gelirler. Tarım alanlarında yabancı otlar, kültür bitkileri ile büyüme yeri, besin maddesi, su, ışık gibi faktörler için rekabete girmesinin yanında kültür bitkilerine zararlı pek çok bitki patojeni ve böceklere konukçuluk ederler. Bunun yanı sıra bazı tarımsal uygulamaların sağlıklı ve süratli yapılmasına da engel olurlar (Uygur ve ark., 1984). Dünyadaki toplam civarındaki bitki türünün yaklaşık 250 tanesi uluslar arası düzeyde ciddi sorun olan yabancı otlardır (Radosevich ve Holt, 1984). Ülkemizde ise bugüne kadar kaydedilen yabancı ot türü sayısı 1500 civarındadır (Uluğ ve ark., 1993). Kültür bitkileri yetiştiriciliğinde büyük sorunlardan biri olan yabancı otlar, M.Ö yıllarında tarımsal üretimin başlamasıyla beraber yabancı otlar, üretimde sorunlar meydana getirmeye başlamıştır. Çapalar, 4000 yıl sonra ilk tarımsal alet olarak üretim sırasında kullanılmaya başlamış, 5000 yıl sonra ise çeki gücünün tarıma girmesiyle tarımsal faaliyetler hız kazanmıştır. Günümüze kadar yapılan bu üretimleri esnasında yabancı otlar, neden oldukları sorunları artırarak devam ettirmiştir. Mekanik aletlerin 1920 li yıllarda tarıma dahil olması, 1930 lu yıllarda biyolojik mücadeleye başlanması ve 1947 yılında ise ilk herbisitler olan 2,4-D Acid Dimethylamin ve MCPA etkili maddelerinin kullanılmaya başlanması ile beraber yabancı otlara karşı yapılan ilk kimyasal herbisit mücadelesi başlamıştır (Hopkins, 1989). Diğer mücadele yöntemlerine göre daha kolay uygulanan, daha kısa sürede etki gösteren ve daha ucuz olan herbisitler diğer yabancı ot mücadele yöntemlerinden daha yaygın bir kullanım alanına sahiptir (Zoschke, 1994). Pestisitlerin büyük bir bölümünü oluşturan herbisitler, günümüzde sürdürülebilir tarım alanlarında kullanılan en fazla zirai kimyasal ilaçlar olup etkili madde miktarına göre tüm pestisitlerin % 37 sini kapsamaktadır (Kiely ve ark., 2004). 1

25 1. GİRİŞ Hilmi TORUN Yabancı otları kontrol altına almak için yapılan çalışmalarda en önemlisi kimyasal mücadeledir. Geçmişten günümüze kadar yapılan çalışmalarda Çukurova Bölgesi nde kullanılan zirai kimyasal ilaçların kültür bitkileri içerisindeki yeri ve önemi vurgulanmıştır. Yabancı otların kontrolünde kullanılan mücadele yöntemlerinden biri olan kimyasal mücadelede; uygulanabilirliğinin kolay olması, kısa sürede etki göstermesi, ekolojik koşullardan çok fazla etkilenmemesi ve diğer birtakım yöntemlere göre maliyetinin kısa vadede az olması nedeni ile günümüzde en çok tercih edilen yöntemlerin başında gelmiştir. Yeni tarım tekniklerinin hızlı bir şekilde gelişmesiyle birlikte iş gücünün pahalılaşması, herbisit kullanılmasının daha da artmasına neden olmuştur. Sonuçta hem dünyada hem de ülkemizde pestisitler içerisinde tüketim açısından herbisitler ilk sıraya oturmuştur. Herbisit uygulamaları, sürdürebilir tarımın gerçekleştiği alanlarda insanların kültüre almış olduğu bitkilerde, verimin azalmasına neden olan yabancı otlara karşı yapılan uygulamalardır. Yabancı otlara karşı kullanılan kimyasallara Herbisit denir. Kısaca herbisitler, kültür bitkileri içerisinde ekonomik anlamda verim kaybına neden olan yabancı otların ve bu istenmeyen yerde yetişen yabancı otların zararlanması ve öldürülmesi için uygulanırlar. Tarımda kullanılan herbisitler, yabancı otlarda zarar meydana getirmek için seçicidirler. İçeriğindeki bileşiklerden dolayı bazı herbisitler yabancı otlarda yüksek seviyede zararlanmalar meydana getirirken bazılarında düşük derecede zararlanmalar meydana getirirler. Herbisitlerin uygulanması esnasında veya sonrasında kültür bitkilerinde bir takım üretim sorunları da herbisit kullanımının artışına paralel olarak artmıştır. Kültür bitkisi bazında bu sorunlar direkt kültür bitkisinde fitotoksite şeklinde, toprağa uygulanan bazı herbisitlerin bir sonraki ürüne zarar vermesi şeklinde, ürünlerde kalıntı, çevre kirliliği, aşırı kullanılmasından dolayı kültür bitkisinin gelişiminde zayıflama ve verim kaybı şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu olumsuz etkilerin ana nedeni ise herbisitlerin püskürtülmesi esnasında hedefin kaçırılması, yanlış alet ve ekipmanların seçimi, uygulama aletlerinin uygulamadan önce kalibrasyonlarının yapılmaması, yanlış etki mekanizmasına sahip herbisitlerin seçimi, herbisitlerin önerilen fenolojik dönemde uygulanmaması ve uygulama esnasında çevresel koşulların uygunsuzluğu şeklinde sayılabilir. 2

26 1. GİRİŞ Hilmi TORUN Kültür bitkileri içerisinde bulunan yabancı otlara karşı üretici firmaların gerçekleştirmiş olduğu bu kimyasal uygulamaları ruhsatlandırma denemeleri yapılırken kültür bitkilerinin gelişimleri, dönemleri ve hatta çevreye vermiş olduğu zararlar göz önünde tutulmuş ancak çiftçilerin gerçekleştirecek oldukları uygulama sırasındaki yanlış teknik uygulamalar hesaba katılmamıştır. Sonuçta herbisitlerin uygulanması esnasında veya sonrasında kültür bitkilerinde bir takım sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu çalışma herbisit uygulamalarında meydana gelen sorunları ortaya koymak ve oluşan zararlanmaların sayısal oranlarını belirlemek amacıyla bu çalışma planlanmıştır. Etkili maddeleri 2,4-D acid dimethylamin, glyphosate, foramsulfuron, bentazone, fluazifob-p-buthyl, mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methyl sodium ve prometryn olan ticari preparatların farklı dozları mısır, pamuk, domates, ayçiçeği ve buğday kültürlerine uygulanmış ve bu kültür bitkilerinde oluşan belirgin simptomlar görsel olarak tanılanarak fotoğraflandırılmıştır. Ayrıca oluşan zararlanmaların miktarı da periyodik olarak kaydedilerek farklılıkların ne şekilde ortaya çıktığı tespit edilmeye çalışılmıştır. 3

27 1. GİRİŞ Hilmi TORUN 4

28 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hilmi TORUN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Amerika Birleşik Devletleri, Oklahoma eyaletinde yapılan bir çalışmada, Schnelle ve Cole (1964) fidanlık ve rekreasyonel alanlarda 2,4-D amin, glyphosate ve amonyum sulfamate gibi önemli herbisitlerin uygulayışını gerçekleştirmiş ve bu uygulamanın ardından bitkilerde oluşan simptomları ayırarak incelemişlerdir. Oliver ve Frans (1968), trifluralin etkili maddeli herbisitin uygulanmasıyla pamuk ve soya kökleri üzerinde etkisini ortaya koymuş ve bunun yanında bu herbisitin topraktaki kalıcılığı ile ilgili araştırmalar yapmışlardır. Wills (1978), glyphosate ın pamuk üzerindeki fitotoksik etkisini saptayarak pamuk bitkisinin gövde kısmındaki boğumlarda ve boğum aralarında uzamanın durduğunu ve olgunlaşmayan sürgünlerin oluştuğunu saptayarak glyphosate herbisitinin dokular arasındaki geçişinin nasıl meydana geldiğini belirlemiştir. Kanada da Saskatchewan Üniversitesi nde yapılan bir araştırmada, Faye (1981) nin denemesinde 2,4-D amin ve MCPA herbisitlerinin park ve bahçe bitkilerinde sorun olan yabancı otlara karşı uygulanırken hedefin kaçırılıp genç fidanlara gelmesi sonucu fidanların sürgün veren kısımlarında doku bozulmalarının ve sürgün kısımlarında kıvrılmaların olduğunu gözlemiştir. Kapusta ve ark. (1986), dört yılı aşkın süreyle yaptıkları çalışmalarda soya tarlasında bulunan yabancı otlara karşı çıkış sonrası kullanılan herbisitleri kullanarak denemeler yapmışlardır. bentazone, acifluorfen, 2,4-DB ile kombine edilen naptalam/dinoseb Soyanın gelişimi sırasında uygulanarak erken dönemde soyanın üzerinde gözle görülür hafif simptom oluşumları meydana getirmiş, meydana gelen simptomlar ise soyanın gelişiminden 21 gün sonra daha belirgin olarak ortaya çıkmıştır. Bentazone ile uygulanan 2,4-DB nin farklı soya çeşitleri üzerindeki denemelerinde ise herhangi bir simptomla karşılaşılmamıştır. Adcock ve ark. (1990), soya bitkisinin yapraklarına uyguladıkları çıkış sonrası paraquat ve glyphosate ile sadece ışığın yansımasıyla gelişen soya yapraklarının gelişimlerini radyometreyle hassas şekilde ölçerek karşılaştırmışlardır. paraquat ve glyphosate uygulanan bitkilerin yaprak ağırlığında, yaprak sayısında ve bitkilerin gövde ağırlığında normal gelişen bitkilere kıyasla daha hassas olduğu 5

29 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hilmi TORUN ortaya çıkarılmıştır. İlerleyen zamanlarda ise herbisit uygulanan yapraklarda kloroz, nekroz ve deformasyonlar meydana gelmiştir. Amerika da yapılan bir denemede Al-Khatib ve ark. (1992), tatlı kiraz bitkisi üzerinde farklı herbisitleri farklı dozlarda uygulayarak simptom oluşumlarını gözlemişlerdir. Chlorsulfuron, thifensulfuron, bromoxynil, 2,4-D amin, glyphosate ve 2,4-D amin + glyphosate ı iki yaşındaki kiraz ağaçlarına meyve oluşumu gerçekleşirken uygulamışlardır. Sırasıyla fitotoksite oluşumları Chlorsulfuron> 2,4-D amin> glyphosate> 2,4-D amin + glyphosate> thifensulfuron> bromoxynil olmuştur. Chlorsulfuron, 2,4-D amin ve glyphosate yüksek derecede zarar oluşturmaları yanında tüm uygulamalarda simptomlar meydana gelmiştir. Uygulanan herbisitler ise karakteristik simptomlar oluşturmuş fakat bazı uygulanan herbisitlerin oluşturduğu simptomlar hastalığa, mineral eksikliğine ve çevresel faktörlerin oluşturduğu simptomlara benzemiştir. Hatta analizlerde uygulanan bazı herbisitlerin bitki dokularında kronik simptom oluşturduğu tespit edilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri nde Snipes ve ark. (1992), quinclorac ın farklı pamuk çeşitleri üzerinde oluşturduğu fitotoksik zararı belirlemeye çalışmışlardır. Washington da yapılan bir çalışmada Al-Khatib ve ark (1993), yeni dikilmiş olan şaraplık Lemberger üzüm çeşidi üzerinde chlorsulfuron, thifensulfuron, bromoxynil, 2,4-D amin, glyphosate ve 2,4-D amin + glyphosate herbisitlerini uygulamışlardır. Bütün uygulanan herbisitler simptom meydana getirmiş en fazla zararlanma 2,4-D amin de ve en az zararlanma ise bromoxynil de oluşmuştur. Denemelerde ise yeni yetiştirilmekte olan üzüm çeşidinin aynı yerde yetiştirilen eski üzüm çeşidine göre herbisitlere daha hassas olduğu da saptanmıştır. Eski dikilen üzüm çeşidinin hemen her yerinde özellikle belirgin chlorsulfuron ve glyphosate simptomları görülmesine rağmen 2,4-D amin zararlanmasına uygulamalarda çok az rastlanmıştır. Böylelikle bazı herbisitlerin oluşturduğu simptomlar teşhis için anahtar simptomlar olurken, bazıları ise diğer etmenlerin neden olduğu simptomlara benzemiştir. Johnson ve ark. (1993) nın, yılları arasında yapmış olduğu çalışmalarda nicosulfuron, primisulfuron, imazethapyr ve DPX-PE350 herbisitlerini ele alarak mısır, pamuk, darı, çeltik ve soya kültürleri üzerinde gözle görülecek 6

30 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hilmi TORUN simptomları belirlemeye çalışmışlardır. Bitkiler farklı zaman aralığında dikilerek simptomların ortaya çıkması için 52 hafta herbisit uygulamasından sonra beklenmiştir. Zaman aralığı arttıkça kültür bitkileri üzerinde simptom oluşumlarının düzeldiği saptanmıştır. Nicosulfuron ve primisulfuron uygulamalarından sonra 14. haftaya kadar, uygulanan DPX-PE350 den de 52. haftaya kadar herhangi bir simptom oluşumu meydana gelmemiştir. Imazethapyr ise bir yıl sonra soya dışında tüm ürünlerde simptom oluşturmuştur. Washington Üniversitesi nden Al-Khatib ve Parker (1993), kiraz, üzüm, yonca ve gül gibi farklı kültürlerde 2,4-D amin ve glyphosate herbisitlerinin oluşturacağı zararlanma belirtilerini ele almış ayrıca thifensulfuron, chlorsulfuron ve bromoxynil herbisitlerinin meydana getirdiği zararlanmaları da gözlemlemişlerdir. Morishita ve Downard (1994), phenmedipham ve pyramin herbisitlerinin şekerpancarında uygulanan farklı dozlarının zararlı doku oluşumlarını saptamış ve sürgünlerdeki etkilerini gözlemişlerdir. Amerika Birleşik Devletleri nde Arizona ve California Üniversitelerinin ortaklığıyla birlikte Tickes ve ark. (1996), herbisit zararlanmalarını herbisit gruplarına göre şematize ederek ayırmış ve herbisit simptom anahtarı oluşturarak broşür şeklinde çiftçilere ve ilgili makamlara dağıtmışlardır. Prostko ve Baughman (1999), Teksas Bölgesi nde yetiştirilen yerfıstığına glyphosate, 2,4-D amin ve chlorsulfuron herbisitleri uygulayarak bu herbisitlerin oluşturduğu simptomları tek tek tarafından sınıflandırılarak şematize edilmiştir. Dotray ve ark. (2001), farklı bölgelerde yetiştirilen yerfıstığında yaptıkları uygulamalarda çıkış sonrası, zamanında uygulanmayan imazapic etkili maddesinin etkilerini gözlemlemiş ve belirli bir süre sonra yerfıstığında gözle görülür sararmaları ve doku bozulmalarını saptamışlardır. Wilson ve ark. (2002), yaptığı denemede uygulanan glyphosate ve glufosinate in şekerpancarı yaprakları üzerinde oluşturduğu doku bozulmalarını ve oluşumlarını incelemişlerdir. Kansas Üniversitesi nden Brown ve ark. (2004), darı ile yaptıkları çalışmada metsulfuron ile clopyralid + fluroxypyr karıştırılan herbisitin uygulanmasının ardından darıda herhangi bir simptoma rastlanmamış fakat metsulfuron ile 7

31 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hilmi TORUN karıştırılan dicamba + 2,4-D amin de darıda yapraklarda gözle görülür deformasyonlar ve sürgün gelişiminin durduğunu tespit etmişlerdir. Illinois Eyaletinde yapılan denemelerde Kelley ve ark. (2005), soyada yabancı otlara karşı büyümeyi önleyici herbisitlerden 2,4-D amin, clopyralid ve dicamba denemiş ancak spray halinde uygulanan bu herbisitlerin hedefi kaçırıp kültür bitkisi soyaya gelmesiyle soya bitkisinin üzerindeki yapraklarda kıvrılmaların ve sararmaların meydana geldiğini ortaya çıkarmışlardır. Figueroa ve Doohan (2006), çilek üzerine yaptıkları çalışmada çıkan yabancı otlardan Senecio vulgaris e karşı çıkış sonrası clopyralid herbisiti uygulanması ile yabancı ot kontrolunu sağlamıştır. Ancak normal dozunda clopyralid uygulamasının çilekte hasarlara yol açtığı ve çilekte verimi azalttığı görülmüştür. Çileğin hasat için kendini yenilemesi esnasında meyvesi bulunmadığı zaman dozu arttırılıp uygulanan clopyralid etkili maddesinin tam anlamıyla alanda bulunan tüm yabancı otları kontrol altına aldığı ancak çilek bitkisine zarar verdiğini saptamışlardır. Richardson ve ark. (2007) nın yapmış oldukları denemelerde pamukta uygulanan farklı çıkış sonrası yabancı otlara karşı kullanılan trifloxysulfuron veya çıkış öncesi kullanılan pendimethalin in etkinliğine bakmışlardır. Bu uygulamaların sonucunda kullanılan trifloxysulfuron un ardından filizlenen pamukta çıkış sonrası trifloxysulfuron etkinliğinin yabancı otları kontrol altına aldığı fakat pamukta simptom meydana getirdiği, çıkış öncesi uygulanan pendimethalin in ise gözle görülür zararlanma oluşturmadığını karşılaştırma yaparak saptamışlardır. Amerika Birleşik Devletleri Wisconsin Üniversitesinde Trower ve Boerboom (2008), farklı çıkış öncesi ve çıkış sonrası kullanılan herbisitleri etki mekanizmalarına göre ayırıp kültür bitkileri üzerindeki simptom belirtilerini herbisit gruplarına göre ayırmışlardır. Herbisit simptomlarının tanısının pratik olması içinde anlaşılır bir herbisit anahtarı çıkarmışlardır. Everman ve ark. (2008) nın yapmış oldukları çalışmalarda çıkış sonrası kullanılan bazı herbisitlerin etkilerini saptamaya çalışmışlardır. 2,4-D amin, dicamba + diflufenzopyr, nicosulfuron ve primisulfuron gibi farklı herbisitleri ele almışlardır. Çıkış sonrasında mısırda nicosulfuron ve primisulfuron etki yaratmamış ancak 2,4-D 8

32 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hilmi TORUN amin ve dicamba + diflufenzopyr in etkileri görülmüştür. Herbisitlerin oluşturduğu bu simptomları gözlemişlerdir. Geier ve ark. (2009) nın Kansas da yaptıkları bir çalışmada darıya çıkış öncesi uygulanan acetochlor ve s-metolachlor un darı üzerindeki etkilerini karşılaştırmıştır. Ayrıca uygulanacak olan bu etkili maddeye sahip herbisitlere ise atrazine ilave etmişlerdir yılından 2007 yılına kadar yabancı otlar üzerindeki kontrol yüzdesi dozun iki katına çıkarılmasıyla artmıştır ancak normal dozun arttığı yerde darıda herhangi bir değişime rastlanmamıştır. Normal dozun uygulandığı parsellerde darının gelişimi normal iken, dozun iki katına çıktığı yerlerde darının boyu gözle görülür şekilde kısa kalmıştır. Sonuçta dozun iki kat arttığı yerde yabancı ot kontrolü yüksek olmasına rağmen, darının boy uzaması ise azalmıştır. Bailey (2007), saksı denemesinde tütün üzerinde trifloxysulfuron ve halosulfuron un etkilerine bakılmıştır. Uygulanan herbisitlerin ardından bir hafta sonra simptom oluşumları gözlenmiştir. Saksı denemelerinde tütün bitkisinde oluşturduğu simptomlardan dolayı gelişimini sürdüremediğini saptamış fakat yapılan tarla denemelerinde simptom oluşumu dışında tütün bitkisinin gelişimine devam ettiğini kanıtlamıştır. Marple ve ark. (2007) nın Manhattan da yaptığı çalışmada hormonal etkili 2,4-D amin, 2,4-D ester, clopyralid, picloram, fluroxypyr, triclopyr ve dicamba herbisitleri 6-8 yapraklı dönemde olan pamuk bitkisine farklı dozlarda uygulanmıştır. Uygulamadan 14 gün sonra bütün herbisitlerin pamuk bitkisinin yapraklarında triclopyr ve clopyralid herbisitleri haricinde kupa şeklini almıştır. triclopyr ve clopyralid herbisitlerinin pamuk yapraklarını beyazlattığı ve kloroz oluşturduğu görülmüştür. Pamukta simptom oluşturma oranlarına göre 2,4-D ester> 2,4-D amin> picloram> dicamba> fluroxypyr> triclopyr> clopyralid sıralaması bulunmuştur. Zaman ilerledikçe simptomların daha belirginleştiği saptanmıştır. Sonuç olarak uygulanan 2,4-D amin ve picloram herbisitlerinin pamuğa karşı daha hassas olduğu bulunmuştur. clopyralid ve triclopyr in ise pamukta en erken simptom oluşturduğu kaydedilmiştir. Ferrell ve ark. (2007) nın yaptığı çalışmada farklı boya sahip pamuk bitkilerine uygulanan çıkış sonrası glyphosate + diuron ve flumioxazin + MSMA ın 9

33 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hilmi TORUN etkileri gözlenmiştir. Pamuk boyu uzun olan bitkilerde, kısa boylu pamuk bitkilerine göre glyphosate + diuron un yapmış olduğu etkinin daha fazla olduğu bulunmuştur. flumioxazin + MSMA kombinesinin uygulanmasıyla pamuk bitkisinde boy fark etmeksizin gene gözle görülür simptom oluşumları çıkarılmıştır. İlerleyen haftalarda flumioxazin + MSMA nın pamukta verim kayıpları oluşturduğunu saptamışlardır. Wicks ve ark.(2007) nın Nebraska da yapmış oldukları denemede çıkış öncesi kullanılan isoxaflutole in farklı derinliklere ekilen mısır bitkisindeki simptomlarını araştırmışlardır. Mısır bitkisinin daha yüzeye ekilmesiyle Isoxaflutole in mısırda simptom oluşturduğu görülmüş, ancak daha derin ekilen diğer mısır bitkisinde gözle görülür herhangi bir sorunla karşılaşılmamıştır. Amerika nın Manhattan Eyaletinde Marple ve ark. (2008) nın yürüttüğü çalışmalarda mısır bitkisine uygulanan 2,4-D amin ve dicamba nın etkilerini araştırmışlardır. Mısır bitkisi 3-4 yapraklı dönemindeyken 2,4-D amin yüksek derecede simptom oluşturmuştur ancak dicamba nın zarar oluşturmasının yanında 2,4-D amin herbisiti kadar etkili simptom meydana getirmemiştir. 2,4-D amin in uygulanmasının ardından mısırda bitki dokularında sararma ve verim kayıpları bulunmuştur. Ayrıca mısıra uygulanan dicamba nın simptom oluşturmasının ardından ilerleyen zamanlarda tekrar simptomun düzeldiğini bulmuşlardır. Soltani ve ark. (2008) nın yaptıkları denemede iki yıllık periyot içerisinde Meksika fasulyesi üzerine tarla denemelerinde çıkış sonrası kullanılan bentazon, imazethapyr ve bunların kombinasyonlarını denemişlerdir. Az dozda uygulanan bentazone ve imazethapyr bitki üzerinde minimum simptom oluştururken bitki boyunda, meyve ağırlığında ve verimde etki göstermemiştir. Imazethapyr in dozunun artışıyla beraber fasulyede simptom oluşumu ve simptomun kalıcılığı artmıştır. Kombine edilen bentazone ve imazethapyr in ise fasulye üzerinde simptom oluşumunu azalttığını saptamışlardır. Soltani ve ark. (2009), yeni bir herbisit olan saflufenacil in mısır bitkisinde geniş yapraklı yabancı otlar için denemiştir. Tarla denemelerinde çıkış öncesi ve çıkış sonrası saflufenacil herbisitini mısır bitkisine uygulamışlardır. Çıkış öncesi uygulanan saflufenacil in farklı dozlarının mısırda sorun yaratmadığı, çıkış sonrası kullanılan bu herbisitin mısırda yaprak kenarlarından başlayarak yaprakları kızarttığı 10

34 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hilmi TORUN sortaya çıkarılmıştır. Çıkış öncesi saflufenacil mısıra önerilirken, saflufenacil in yapmış olduğu yüksek derecede simptom oluşumundan ve verim kaybından dolayı çıkış sonrası uygulamasını önermemişlerdir. Everitt ve Keeling (2009) yaptıkları çalışmada dicamba ve 2,4-D amin herbisitlerinin pamuk üzerinde yapmış olduğu etkileri araştırmışlardır. Pamuk bitkisinin gelişimi, pamuk verimi ve lif ağırlığı üzerine yaptıklar denemelerde pamuk bitkisinin farklı gelişim evrelerine uygulanan bu herbisitlerin etkilerine bakmışlardır. Uygulamadan 14 gün sonra ve pamuk bitkisinin farklı gelişim dönemlerinde zararlanma gözlenmiştir. Ayrıca 2,4-D amin in dicamba ya göre simptom oluşturma miktarının pamuk bitkisinde daha fazla olduğunu ortaya çıkarmışlardır. Amerika Birleşik Devletleri nin Kuzey Karolina Eyaletinde yapılan bir çalışmada Jordan ve ark. (2009) yerfıstığına uygulanan flumixazin herbisitinin etkilerini gözlemişlerdir. Yerfıstığının dikiminden sonra geç kalınan flumixazin uygulamasının yerfıstığında yapraklarda simptom oluşturduğunu saptamışlardır. Ayrıca farklı yerfıstığı çeşitlerine zamanında uygulanan flumixazin in sorun çıkarmadığı ortaya konmuştur. Geniş yapraklı yabancı ot kontrolünde kullanılan saflufenacil in mısırdaki etkileri Moran ve ark.(2011) tarafından gözlenmiştir. Mısırın çıkışı sonrasında uygulanan herbisitin yapmış olduğu zaralanma miktarı azken, 2-3 yapraklı dönemdeki mısıra uygulanan bu herbisitin zararlanma miktarında artış gözlemişlerdir. Mısırın 3-4 yapraklı döneminde uygulanan saflufenacil in mısır yapraklarını kızartarak simptom oluşturmasıyla beraber verim kayıplarına neden olduğunu saptamışlardır. Kentucky Araştırma Enstitüsünden Bachi (2010), yapmış olduğu çalışmayla 2,4-D amin in ayçiçeğine uygulanmasıyla yapraklarda kıvrılmalar, çukurlaşmalar, taraklı yapı oluşumları ve yaprakların incelerek sapla beraber bitkinin ipliksi görünüme bürünmesini ortaya çıkarmıştır. Ayrıca farlı 2,4-D amin dozlarının da etkilerini araştırmıştır. Amerika da Smith (2010) in 2,4-D amin ile yapmış olduğu çalışmada domatese uygulanan 2,4-D amin in domates yapraklarında meydana gelecek simptom oluşumlarını belirlemeye çalışmıştır. Domates yapraklarında uygulama 11

35 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hilmi TORUN sonucu çukurlaşmalar, bükülmeler ve bitkide çarpık sürgün oluşumlarının gerçekleştiğini saptamıştır. Teksas Üniversitesi nden Dotray (2007), çalışmasında gelişmiş pamuk bitkisine çıkış sonrası uygulanan 2,4-D amin in etkilerini saptamak amacıyla gerçekleştirmiştir. Zararlanmaların ise pamuk bitkisinde, bitkinin genç yapraklarının kenarlarından başlayarak büzüştürdüğünü, cılızlaştırdığını ve bozuk sürgün oluşumlarını tetiklediğini bulmuştur. Yine Amerika nın Ohio Eyaletinde yapılan bir çalışmada 2,4-D amin herbisitinin buğday bitkisine erken uygulanmasıyla, buğday bitkisinde bozuk yaprak oluşumları ve bodur bitki oluşumları saptanmıştır (Anonymus, 2008). Lookabaugh (2011) denemelerini serada gerçekleştirmiş olup, serada glyphosate ın etkisini domates üzerinde araştırmış ve araştırmalar sonucu hedef dışı domatese gelen glyphosate ın genç sürgün oluşturan taze dokularında sararmaları ve beyaz doku oluşumlarını saptamıştır. Dekker (1997) yaptığı araştırmalar sonucu bentazone herbisitinin geniş yapraklı kültür bitkilerinde oluşturduğu zararlanmalardan bahsederken, zararlanmaların ilk önce yapraklarda nekroz şeklinde ortaya çıktığını, sonrasında nekrozların artarak yaprakları kahverengi şekle dönüştürerek kurutmaya başladığını belirtmiştir. Diebold ve ark (2004) nın yapmış olduğu çalışmalarda tatlı mısıra uygulanan farklı bentazone dozları ile kontrol koşullarında yetiştirilen tatlı mısırı kıyaslamışlardır. Bentazone uygulanan tatlı mısırda gözle görülür sararmalar ve doku bozulmaları gözlemişler ve kontroldeki tatlı mısırın boyunun bentazone uygulanan mısıra göre daha uzun olduğunu bulmuşlardır. 12