SAYI : 1 KONU: OKUL ÖNCESİ ÇOCUĞUNUN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ VE OKULA UYUM

Transkript

1 AYLIK BÜLTENLER SERİSİ EYLÜL, 2014 SAYI : 1 KONU: OKUL ÖNCESİ ÇOCUĞUNUN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ VE OKULA UYUM Sevgili Veliler, 0-6 yaş arasını kapsayan erken çocukluk dönemi, çocuğun en hızlı geliştiği dönemdir. Erken çocukluk dönemindeki deneyimler beynin çalışma biçimi için belirleyicidir. Bu dönemde çocuğu gelişim özellikleriyle tanımak ve gelişmesi için gerekli ortamı hazırlamak, ona destek vermek önemlidir. İnsan gelişiminin hiyerarşik bir sırası vardır ve her çocuk bu gelişimsel sırayı izler. Bir sonraki aşamaya geçebilmek için her aşamayı başarıyla tamamlamak gerekmektedir. Çocukların hepsi bu gelişimsel sırayı takip ederler, ancak bu aşamaları geçirme hızları ve gelişmenin yönü bireysel farklılıklar gösterebilmektedir. Çocuğun geçeceği gelişimsel aşamaları bilmek, çocuğun tanınmasına ve doğru yönlendirilmesine, çocuğun gelişimine ait normal dışı yönelimlerin ve özel ilgi ve yeteneklerinin erken tespit edilmesine olanak sağlayacaktır. Bu noktada ailelerin ve eğitimcilerin çocuğun eğitilmesinde yapacağı rehberlik, temelini gelişim özelliklerine dayandırmalıdır. FİZİKSEL GELİŞİM 4-6 yaş grubu çocukların bu yıl içerisinde geçeceği bazı gelişim aşamalarını şu şekilde özetleyebiliriz: Ayak parmağının ucunda durabilir, tek ayağı ile zıplayabilir ve takla atabilirler. Merdivenlere ve ağaçlara tırmanır, parmak ucunda durabilir, yürüyebilir ve koşabilirler. Keskin el ve parmak hareketleri yapabilmek için dikkati ve ince motor koordinasyonu gelişmiştir. Boncukları ipe dizebilir, küplerden kuleler yapabilirler. Çoğu, kalemi işaret parmağı ile diğer parmakları arasında yetişkinler gibi tutabilir. Örneğe bakarak bazı harf ve işaretleri çizebilir. Makas kullanmayı becerir ve çatal, kaşık kullanabilirler. 1

2 Çocuğun Bedensel- Fiziksel Gelişimini Desteklemek İçin Öneriler: Peçete dağıtmak, masa toplama, çiçek sulama gibi basit ev işlerinde çocuğunuzdan yardım isteyebilirsiniz. Kendi kendine giyinebilmesi için destek verebilirsiniz. Çeşitli şekil ve renkteki küçük boncuklardan birlikte bilezik, kolye yapabilirsiniz. Boyama, kesme, yapıştırma içeren el işleri yaptırabilir, gazete ve dergilerden çeşitli resimleri kesmesini isteyebilirsiniz. Küplerle, Legolar ile kuleler, evler inşa etme gibi oyunlar oynamasını sağlayabilirsiniz. Birlikte top oyunları ya da fiziksel egzersize dayalı oyunlar oynayabilirsiniz. Hayal gücüne dayalı oyunları oynaması için ortam yaratabilirsiniz. ÖZBAKIM BECERİLERİ Bağımsızlık kazanma, bireyselleşme süreçleri hareket yeteneğinin gelişmesi ve beceri geliştirme ile birlikte hız kazanır. Özbakım becerilerini kazanmak bireyin bağımsız, yeterli ve kendine güvenen bir kişi olmasında çok önemli bir yere sahiptir. Büyümenin en önemli göstergesi kendi işini kendi yapabilmek değil midir? Anne babalara nasıl bir insan yetiştirmek istedikleri sorulduğunda en çok verilen cevaplardan biri Kendi ayakları üzerinde durabilen bir kişi cevabıdır. Kendi ayakları üzerinde olduğunu hissetmesi için kişinin yapabildiklerini fark etmesi ve kullanma becerilerini geliştirmesi bir gerekliliktir. Bu yaş grubu çocukları günlük işlerde sorumluluk alır ve yerine getirmeye çalışır. Kendileriyle ilgili birçok işi kendi başlarına yapma konusunda heveslidirler. Yemeklerini kendi yiyip, ayakkabılarını bağlayabilir ve kendi kendine giyinip soyunabilir. Düğme ilikleyebilir ve çözebilirler, fermuar açıp kapatabilir. Dişlerini kendi fırçalayabilir, el ve yüzlerini yıkayabilir. Oyuncaklarını toplayabilir ve ufak tefek ev işlerinde size yardımcı da olabilirler. Bezelye ayıklamak, mandalla çamaşır asmak ve kek karıştırmak gibi. Çocuğun Öz bakım Becerilerini Desteklemek İçin Öneriler: Çocuğunuzun öz bakım becerileri gelişimini desteklemek amacıyla ilk yapmanız gereken şey önce fırsat yaratmak, sonra takdir etmektir! Çocuk Bir Kaşiftir Çocuk doğduğunda yepyeni bir dünyaya adapte olmak ve hayatta kalmak zorundadır ve dünyayı keşfedebilmek için duyusal gereçlere sahiptir. Bunların yardımıyla kendine özgü 2

3 yetenek ve ritmine uygun olarak kendi iç disiplinini yaratır. Temel eğilimleri; Keşfetme, oryantasyon ve düzendir. Çocuk bir kaşiftir; önce gözleri ve kulakları, sonra elleri ve diğer duyuları ile keşfeder. Çocuğunuz yeni bir şey yapmaya çalıştığında mutlaka takdir etmeli ve uğraşmaya devam etmesi için desteklemelisiniz. Ancak ne yapın edin, hemen yardım etmeye kalkışmayın! Yeni bir beceriyi kazanmak için yeterli zamana sahip olması gerekir. Hazır olmadığı bir şey için de zorlamamalısınız. Okul çantasını hazırlaması ya da ayakkabısının bağcıkların bağlaması vakit alıyorsa, bunun için onu eleştirmeyin, ihtiyacı olan zamanı verin. Çocukların hareket hızı bizim hızımıza eşit değildir. Biz bazen sabırsızlanır, bir yere gitmek için acele ederiz. Çocuğun kendi hızında hareket etmesine izin vermemiz gerekir. Belki de bu egzersizi aceleniz olmadığı bir zaman yapmanız onun da daha rahat hareket etmesini sağlayacaktır. Yeni becerileri konusunda ne kadar çok egzersiz yaparsa o kadar hızlı ve başarılı olacaktır. Son olarak, çocuğunuzun yaptığı işleri peşinden bir de siz düzeltmeyin. Örneğin, arkasından devamlı yatağı siz de düzeltirseniz, bunu fark edecektir ve böylece ona işini doğru yapamadığı mesajını vermiş olursunuz. Bir işi doğru yapmaktan çok, doğru yapabilmek için sarf ettiği çaba önemlidir. BİLİŞSEL GELİŞİM Bu yaş grubu çocukları eğitim etkinliklerinden zevk alırlar. En az 4 ana rengi (mavi, sarı, kırmızı, yeşil) doğru söyleyebilirler. İnsan resmini, en az 6 öğeyi içerecek şekilde çizebilirler. Nesneleri geometrik özelliklerine (kare, daire, üçgen gibi) göre ayırabilirler. En büyükten en küçüğe doğru nesneleri sıralayabilirler. Nesneleri çeşitli özelliklerine göre karşılaştırabilir, basit soyut kavramları anlayabilirler. Problem çözme becerileri artmıştır (İstediğini elde edebilmek için oyunun kurallarının değiştirilmesi gibi.) Sözel ifade gücü oldukça gelişmiştir. Karmaşık cümleler kurabilirler, anlatımları hızlanmıştır. Basit öyküleri hatırlayabilir ve anlatabilirler. Günlük zaman aralıklarının (rutinlerin) sırasını anlarlar. Örneğin, öğle yemeğinden önce, sonra gibi. 1 den 20 ye kadar birer ritmik sayabilirler ve neden-sonuç ilişkilerine ilgi duyarlar. Bu yaş grubu çocuklarının çoğu, harfleri ve özellikle de kendi isimlerini yazmayı başarırlar. Ayrıca harflere ait sesleri de kavramaya başlarlar. Dikkat süreleri kısa olmakla beraber, sınırlandırılmış bir zaman dilimi içerisinde dikkatlerini yapılan aktiviteye verebilirler. Çocuğun Bilişsel Gelişimini Desteklemek İçin Öneriler: Okuma, yazma ve matematik gibi temel akademik becerilere hazırlanan okul öncesi çocuklarında bu becerilerinin alt yapısını oluşturan bilişsel işlevlerinin ev ve okul gibi doğal 3

4 ortamlarda nasıl geliştirilebileceğini bilmek ve uyaran zenginliği olan bir ortam yaratmak oldukça önemli bir konudur. Uyaran zenginliği olan ortamla kastedilenin pahalı oyuncaklarla oynatmak değil; çocukla birlikte zaman geçirmek ve belirli gelişimsel amaçları olan etkinlikleri planlayabilmektir. Sohbet sırasında sınayan değil, ama düşündüren soruları sohbetin içine katarak; çocuğunuzun akıl yürütme, sorunlar karşısında stratejik çözümlere ulaşma, bilişsel olarak yaptıklarının farkında olma, dikkatini belli bir konuya odaklama vb gibi becerilerinin gelişimine katkıda bulunmak mümkündür. Birlikte şarkılar söyleyip, ona kitap okuyabilirsiniz. Hatırlama becerisini geliştirmek için okuduğunuz hikaye ile ilgili sorular sorabilirsiniz. Evde kullanılan eşyalarla ilgili oyun oynayabilirsiniz. Örneğin, Tabak ne işe yarar? Su ısıtıcıyı nerde kullanırız?, Elektrik süpürgesiyle ne yaparız? gibi. Sınıflandırma becerisini arttırmak için oyunlar oynayabilirsiniz. Örneğin, plastik torbanın içine daire, üçgen, kare gibi şekilleri olan nesneler koyun. Çocuğun bir tane seçip ne olduğunu bulmasını isteyin. Aynı şekilde olanları bir grup yapmasını isteyin. Zaman kavramını geliştirmek için sohbet edin. Örneğin, bir gün içinde neler yaptığını sorabilirsiniz. Sabah kalkar kalkmaz ne yapıyoruz?, Öğlen ne yapıyoruz? gibi, günün bölümlerini kullanarak konuşabilirsiniz. Beraber resim yapın ki, sembolleri zihinde canlandırma kapasitesi gelişsin. Gündelik problem durumlarıyla ilgili çözüm üretmesini destekleyin. Örneğin, yolda yürürken su birikintisine basmadan geçmesi için ne yapabileceğini sorabilirsiniz. Yaratıcı, hayali oyunlarını teşvik edebilirsiniz. Hayali oyun oynamak; çocukların insanlar, hayvanlar ve durumlar hakkında bildiklerini temsil etmede kullandıkları bir yöntemdir. Kendilerini farklı rollerde hayal ederler. Dansçı, doktor, süper kahramanlar gibi. Böylece farklı kimliklere bürünerek, o kimlikleri deneyimlerler. Bu oyunlar, çocuğun iç dünyasını zenginleştir. DİL GELİŞİMİ Bu yaş çocuklarının konuşmasının net, düzgün ve akıcı olması beklenir. Konuşması dilbilgisi kurallarına uyar ve tümüyle anlaşılabilir. Az sayıda ses hatasıyla konuşur. En az 5 kelimeden oluşan karmaşık cümleler kurabilir. Konuşması artık çok fazla çocuksu ifadeler taşımaz. Kelime hazneleri oldukça artmıştır. Konuşmasında zıt anlamlı sözcükleri, olumsuz sözcük yapılarını, bağlaçları kullanabilir. Yakın geçmişteki olayları birbiri ile ilişkilendirerek anlatabilirler. Kurgusu olan kısa hikayeler anlatabilir dakika boyunca kısa bir hikayeyi, okunan bir kitabı dikkatle dinleyebilir. Çocuk şiirlerini ve şarkılarını ezberleyebilir. En az 4 ardışık yönergeyi yerine getirebilir. 4

5 Bu yaştaki çocuk şakalardan ve fıkralardan zevk alır, argo ve uygunsuz sözlerden hoşlanır. Sürekli olarak Neden? Ne zaman? Niçin? sorularını kullanır, ısrarla sözcüklerin anlamlarını sorar. Günlük olayları, rüyalarını, hayallerini paylaşabilir. Çocuğun Dil Gelişimini Desteklemek İçin Öneriler: Kitap okuyabilir, şarkı ve tekerleme söyleyebilirsiniz. Bunlar, kelime dağarcığının artmasına yardımcı olacaktır. Yeni kelimelerin anlamlarını açıklayıp uygun ortamda kullanabilirsiniz. Yaptıklarınızla ve gideceğiniz yerle ilgili konuşabilirsiniz. Aile albümlerine, fotoğraflarına bakarak neler gördüğünüzü birbirinize anlatabilirsiniz. Daha önce dinlediği hikayenin resimlerine bakarak hikayeyi tekrar anlatmasını teşvik edebilirsiniz. Bir şeyi nasıl yaptığını size anlatmasını isteyebilirsiniz. Televizyon seyrederken gördüklerinizle ilgili çocuğunuzla konuşabilirsiniz. Verdiğiniz yönergeleri yerine getirmesini sağlamanız da işe yarayacaktır. Örneğin, Odana git, oyuncak ayını getir gibi. DUYGUSAL VE SOSYAL GELİŞİM Bu yaş grubu çocuğu artık kendi dışındaki dünyanın kuralları olduğunu, başkalarının hak ve istekleri olduğunu görmeye, isteklerinin anında yerine getirilmemesini anlayışla karşılamaya başlar ve sonuçta beklemeyi öğrenir. Duygularını jest ve mimiklerle ifade edip, başkalarının duygu durumlarına uygun tepkiler verebilirler. Zamanla bağımsız davranışlar gösterirler. Kendi seçimlerini yapmak isterler. Kendi kendine yetebildiklerini ve ne kadar becerikli olduklarını kanıtlamak isterler. Yürürken anne veya bakıcılarının önüne geçerler, kendi kıyafetlerini, yemeklerini seçmek isterler. Paylaşma duygusunda artış görünür. Çocuklar istedikleri oyuncakları çekerek veya çığlık atarak istemek yerine, paylaşmaya teşvik edildiklerinde ve diğerlerinin de eşit hakkı olduğu öğretildiğinde, oyuncağı kibarca isteyebilirler ya da verebilirler. Çatışmaların çözümü için anlaşma/işbirliği yoluna gitmeye başlarlar. Ancak henüz duygusal olarak başka çocuklarla rekabet etmeye hazır değillerdir. Çocuğunuzun hayal dünyası oldukça aktif olmaya bu dönemde de devam edecektir. Gerçek ile hayali olanı ayırt etme yeteneği önemli ölçüde artar ancak yine de gerçek ve hayali olan arasındaki farkı zaman zaman karıştırabilir ve ifade edemezler. Gerçek hayatı taklide dayanan oyunları daha karmaşıklaşır. Yeni şeyler denemekten ve risk almaktan hoşlanırlar. 5

6 Genellikle yüksek sesler, karanlık, hayvanlar ve bazı insanlardan korkarlar. Bu yaşta çocuklar, duyguları ve çevrelerindekilerin duygusal ihtiyaçlarını anlamaya başlarlar. Kendine güvenleri artar. İnsanların gözlerine bakar ve dinlemelerini isterler. Cinselliğin daha çok farkında olmaya başlarlar. Kendi cinsiyetini bilir, bebeklerin nereden geldiğini merak edip sorabilirler. Kız ve erkek çocuk arasında davranış farklılıkları gözlenir. Kızlar ve erkekler arasındaki farklılıklar hakkında sorular sormaya başlayabilir, kendi vücutlarını inceleyebilir ve diğer çocukların özel bölgeleri hakkında merakını ifade edebilirler. Anne babalarını kıskanma eğiliminde olabilirler. Anaokuluyla birlikte yeni beklentiler ve kurallarla tanışırlar. Yaşıtlarıyla oyun oynamaktan ve masal dinlemekten çok keyif alırlar. Bencillikleri azalmıştır. Grup içinde aktif rol almaktan hoşlanırlar. Arkadaşlarıyla düzenli olarak iletişim kurarlar. Hatta bir en iyi arkadaş seçmiş olabilirler. Genellikle - fakat her zaman değil- seçilen çocuk aynı cinsiyetten olacaktır. Çocuğunuzun arkadaşları, onun davranışı üzerinde gerçek bir etkiye sahip olmaya başlayacaktır. Doğru, yanlış gibi kavramları öğrenirler. Kolayca utanırlar. Yanlış davranınca suçluluk hissederler. Suçlanma ve eleştiriyi kabul etmeleri zordur. Ama diye başlayan uzun cümleler kurar ve cezalara tepki gösterirler. Kas gücü ve motor becerilerini test etmekten hoşlanırlar. Öfke ve kıskançlık duygularını fiziksel yollarla ifade edebilirler. Çocuğun Sosyal-Duygusal Gelişimini Desteklemek İçin Öneriler: Çocukların duygularını ifade etmelerine, diğerlerinin düşüncelerini dinlemelerine, sorunu bulmalarına ve birlikte çözüm bulmalarına fırsat vererek çocuğunuza yardımcı olabilirsiniz. Yaşıtlarıyla oynayacağı, enerjisini boşaltabileceği fırsatlar yaratabilirsiniz. Çocuğun paylaşmayı öğrenmesine destek olun. Örneğin, herkesin kendi sahip oldukları eşyaları olduğunu öğretin. O kitap arkadaşının, bu kalem senin gibi. Paylaşma konusunda örnek olun. Paylaşmakta zorlandığını hissettiğinizde paylaşmanın zor olduğunu fark ettiğinizi gösterin. Ödünç verme ve ödünç almayı öğretin. Paylaşma davranışı gördüğünüzde takdir edin. Okuldaki aktivitelere katılımını destekleyin, takdir edin. İyi davranışlarını sık sık takdir edebilirsiniz, böylece bu davranışlar kalıcı olacaktır. Günlük yaşadıklarını, duygu ve düşünceleri hakkında sohbet edebilirsiniz. Her çocuk birbirinden farklıdır ve kendine özgü bir gelişim profiline sahiptir. Çok çeşitli etmenler bu gelişiminde rol oynayabilir. OKULA UYUM Anaokuluna başlamak çocuğun toplumsallaşma sürecinde çok önemli bir basamaktır. Okul öncesi eğitim, bir anlamda çocuğun aile dışına attığı ilk adım olarak düşünülmelidir. 6

7 Çocuk, anaokuluna başladığı zaman tüm kurallarını bildiği aile ortamından henüz hiçbir kuralını bilmediği, tanımadığı kişilerin bulunduğu bir ortama girmektedir. Bu yeni durum, tabii ki çocuklarda uyum sorunu yaratabilir. Bazı çocuklar başlangıçta belirsizlik ve terk edilme(ayrılma) kaygısı yaşayabilir. Çoğunlukla koruyucu ve aşırı hoşgörülü aile ortamından gelen çocuklarda bu kaygılar daha yoğun yaşanır. Ancak çocuk ortama alıştıktan ve öğretmenlerini tanıdıktan sonra kaygılar ortadan kalkar. Bu süreç içinde aileler de birçok kaygı yaşayabilmektedir. Bazen aileler çocuklarından ayrıldıkları için kendileriyle ilgili suçluluk ve kaygı duyguları yaşarlar ki bu sinyaller çocuğun okul korkusunu arttırıcı bir faktör olabilmektedir. Bu nedenle ebeveynin kararlılığı ve iç rahatlığı çocuğun uyum süreci için çok önemlidir. Yani çocuğun anaokuluna başlama sürecinde ebeveynin de de duygusal olarak hazır olması gereklidir. Çocuğun ayrılırken duygusal olarak anne veya babanın üzüntü ve kaygısını hissetmesi uyum sürecini zorlaştırmaktadır. Uyum sürecindeki tepkiler bireysel farlılıklar göstermektedir. Bazı çocuklar ilk üç gün ya da bir hafta ilgili ve istekli olur. Anaokulu onun için oyun alanı gibidir. Ama zamanla annesi ile birlikte olmak ister, sürekli okula gelmenin anlamını yeni kavrar ve tepki gösterir. Diğer bazı çocuklar ise en baştan itibaren anneden ayrılmak istemez. Sınıfa gelmesini, yanında olmasını ister ve doğal olarak ağlama gözlenir. Bu durum, aşırı endişe, gerginlik, karın ağrısı, kusma, iştahsızlık, yorgunluk, uykusuzluk gibi tablolara da neden olabilir. Bununla karşılaştığınızda, çocuğunuzla konuşarak sıkıntısının nedenini anlamaya çalışın. Anaokuluna uyum sağlama konusunda yaşanan sorun yalnızca ebeveynden ayrılma zorluğu değildir. Evlerinde bakıcı bulunan birçok çocuk daha önceden bu ayrılığı yaşamıştır fakat ayrılığı güvenli, tanıdık bir ortamda kendi oyuncakları ile beraberken yani kendi evinde yaşamıştır. Okula başladığında ise bu güvenli ve tanıdık ortamı bulamaz. Yeni çocukların bulunduğu farklı bir ortamdır artık. Örneğin; eşyaları başkalarıyla paylaşmayı kabul etmek onun için oldukça zordur(özellikle ben-merkezci olduğu bu dönemde). Uyum Sürecinde Ailenin Yapabilecekleri Ailenin göstereceği kararlılık, sabır, okul öncesi eğitime ve başladığı eğitim kurumuna gösterdiği inanç ve güven çocuğun uyumunu kolaylaştırır. Anaokulu hakkında çocuğa açıklama yapmak ve anaokulunu tanıtmak uyumu kolaylaştırır. Çocuğun okulu sevmesi ve istemesi için, aile çocukla birlikte okula gitmeli, gezmeli, çocuğu öğretmen ve idarecilerle tanıştırmalı. Anaokulunun sadece çocukların bulunduğu bir yer olduğu söylenip anne ve babaların bulunmadığı, işe gittiği açıklanmalıdır. Aile çocukla okula geliş gidiş saatleri ile ilgili konuşmalı, sadece belli bir zaman dilimi içinde anaokulunda kalacağı söylemeli, onu alabileceği süreyi onun anlayacağı terimlerle anlatıp, o süreyi geçirmeden almaya dikkat etmelidir. 7

8 Anaokulunun her gün gidilmesi gereken oyun, arkadaş ve eğitim yeri olduğu anlatılmalı ancak abartılmış ve yanlış bilgi verilmemelidir. Aksi durumda çocuk kendisine anlatılanlarla bulduklarını karşılaştığında aradığını bulamayacak ve okula güveni kalmayacaktır. Özellikle ilk günlerde çocuk kapıdan teslim edilip kapıdan teslim alınmalı, vedalaşma mümkün olduğunca kısa tutulmalı. Vedalaşmada ayrılma konusunda kararlı davranılmalı. (Onu öpüp Ben şimdi gidiyorum deyin ve geri geleceğinizi söyleyin. Bunun ne zaman olacağını onun anlayacağı terimler çerçevesinde ifade edin. Sonra elinizi sallayıp yolunuza devam edin. İyi olduğunu kontrol etmek için durup arkaya göz atmayın.) Çocuk anaokuluna birlikte geldiği ebeveyni yanında ağlıyor, onun gitmesine izin vermiyorsa okula bağımlı olmadığı bir kişi tarafından getirilmeli ve okula düzenli devam etmesi konusunda ısrarlı olunmalıdır. Yakınmaya devam etse bile sakin ve kararlı davranılmalıdır. İlk günlerde fazla soru sormak, ne yediği ile ilgilenmek çocuğun uyumunu bozabilir. Sadece Günün nasıl geçti? diyerek kendisinin anlatması beklenilmeli veya özel bir durum varsa okulla iletişimde bulunulmalıdır. Çocuğun anaokulunu reddetmesi durumunda, büyükanne/büyükbaba gibi aileden birinin çocuktan yana tutum göstermesi, ona güç verir ve tepkisini büyütür. Okula gidiş tüm aile bireyleri tarafından desteklenmeli ve aile bireyleri uyum içinde olmalıdır. Aile çocuğa okulda mutlu olacağını, güvenlikte olacağını, orada onunla ilgilenecek bir öğretmeni olacağını, isteklerini öğretmeni ile paylaşabileceğini söyleyerek çocuğun öğretmenine karşı güven duymasını sağlamalıdır. Uyum sorunları hafta başından hafta sonuna doğru aşağı ivme gösterecektir. Ancak hafta sonundan sonra bu ivme tepe yapabilir. Bu normal bir süreçtir. SABIR- SAKİNLİK-KARARLILIK bu süreci kısaltıcı faktörlerdir. Özel Üsküdar SEV İlköğretim Okulu Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Servisi KAYNAKÇA Çocuğunuz Büyürken Dizisi.Çev: Erdün, O. Ö. Beyaz Balina Yayınları, İstanbul, Tamer Ergin Düşünme Becerileri Eğitim Programı makalesi İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü 8