TÜRKiYE DiYANET VAKFI YAYlNLARI / 266. Türk Dünyas1n1n. Dini Meseleleri. (Kutlu Doğum Haftası: 1997) Yayına Hazırlayan Dr. Ömer Turan ANKARA 1998 ''

Transkript

1 TÜRKiYE DiYANET VAKFI YAYlNLARI / 266 Türk Dünyas1n1n Dini Meseleleri (Kutlu Doğum Haftası: 1997) Yayına Hazırlayan Dr. Ömer Turan ANKARA 1998 ''

2 Dr. Arslan Karagül HOLLANDA VE BELÇİKA'DA TÜRKLERiN DiNi PROBLEMLERİ Giriş ı960'lı yıllarda, dil ve kültürlerine yabancı oldukları Avrupa'ya çalışmaya giden Türklerin; "misafir işçiler" olarak ayak bastıkları gurbet eller arasında Hollanda ve Belçika da vardı. Hollanda ve Belçika daha ı 50 yıl kadar önce kısa bir süre (ı 830- ı 9839) tek bir krallık idaresi altında bulunmuş ve daha sonra iki ayrı krallığa ayrılarak İkinci Dünya Savaşı öncesine kadar aralarında devam eden sürtüşmeleri savaştan sonra dostluğa çevirebilmiş iki komşu ülkedir. Bugünkü Avrupa Birliği'nin temellerinin atılmasında öncülük etmiş bulunan "Küçük Avrupa"nın hacmi küçük ama gücü büyük münbit ve müreffeh iki ülkesi olan Hollanda ve Belçika asırlarca aynı din, dil ve kültürü paylaşmış iki ülke olarak, tarihi, dini ve kültürel olarak özelliklerinin yanında yabancıların dini ve hukuki durumlarını düzenleyen kanunları itibariyle de benzer ve farklı yönleri bulunmaktadır. Bu tebliğde bu benzerlik ve farklılıklara kısa bir göz atılarak, bu iki ülkede artık sayıları yarım milyona yaklaşan Türklerin yarım asra yakın bir zaman süresi içinde karşılaştıkları dini problemlerinin benzer ve farklı yönleri ile sebeb ve sonuçlarına kısaca temas edilecektir. Ancak, Türkler bu ülkelerde yaşayan tek müslüman grup olmadığından ele alınacak problemierin çoğu diğer müslüman gruplarla ortak problemlerdir. Bu sebeble biz de konuyu genel olarak Müslümanların Dini Problemleri şeklinde ele alacağız. Bu problemlere geçmeden önce Hollanda ve Belçika'nın sosyo-kültürel özelliklerini ve buralardaki dini grupların rakamların diliyle kısaca belirtmeye çalışalım. dağılımını Hollanda ve Belçika'nın Sosyo-Kültürel Özellikleri ve Dini Gruplar Hollanda Resmi Adı Koninkrijk der Nededanden (Nederland'lar Krallığı) Bağımsızlık Tarihi ı 648 Yönetim Şekli Anayasal Monarşi Başkenti Amsterdaın (Hükümet Merkezi: Den Haag/'s Gravenhage) 227

3 Yüzölçümü Nüfusu Halkı Resmi Dili Din Km (Km2'ye 449 kişi) %95 yerli, %5 yabancı Hollandaca/ Flamanca %37 Roms-Katolik, %60 Protestan, %3 Müslüman 111 Hollanda'da Camiierin Takribi Dağılımına Gelince Araplara ait 100 kadar cami vardır. Türklere ait cami ve dernekleri sıralayacak olursak: ı. Diyanet'e bağlı olan (133 cami+ 13 muhtelif dernek), 146, 2. Süleyman Efendi Cemaati... (38 cami + 15 dernek), 53, 3. Milli Görüş 30 cami+ 20 cemiyet ve toplam ı40 civarında teşkilat, 4. Hollanda Demokratik Ülkücü Türk Dernekleri Federasyonu 34 cami derneği, 5. Ratterdam Akyazılı Vakfı (Nur Cemaati) ı Adet Gençlik Merkezi mesddi, 6. Hollanda Türk-İslam Vakfına ait 7 cami, 7. Türk işçileri Derneğine ait 30 civarında teşkilat, 8. Yeni Asya grubu (camisi yok), 9. Alevi-Bektaşi Federasyonu (camileri yok), ı o. Ayrıca Azeri Türklerine ait 2 cami (biri Ehl-i Beyt camii) mevcuttur. Belçika Resmi Adı Bağımsızlık Tarihi Yönetim Şekli Başkenti Yüzölçümü Nüfusu Halkı Resmi Dili Din Koninkrijk Belgie (Belçika Krallığı) ı830 Anayasal Monarşiye dayalı Federal Devlet Brüksel Km2 ıo (Km2'ye 329 kişi) %90.9 yerli (%59.6'sı Flamanca, %39.8 Fransızca, %0.6'sı Almanca konuşan), yabancı %9. ı ( Arap, Türk). Bugünkü gayri resmi rakamlara göre ı20 bin Türk, ı5o bin Marok mevcut. Flamanca, Fransızca, Almanca. Roms-Katalik %88, Müslüman %2.5; Protestan %0.5; Yahudi %0.4. (l) Bu yüzdeler Türklerin sayısı, eski resmi rakamlara göre, , Arapların sayısı iken verilmiş yüzdelerdir. 1992'deki resmi rakamlarda Türklerin sayısı 240 bin, Arapların 228 sayısı ise 194 bindir. Gayri resmi rakamlarda Türkler 300 bin, Araplar 250 bin civarında ifade edilmektedir. Hollanda'da Müslümanların genel sayısı 1995 resmi rakamlarına göre 'dir (bkz. Minderheden in Tel, Forum, September 1997, Utrecht).

4 Camiierin Sayısı Toplam 240 Türklere ait 90 Diyanet. Milli Görüş Nur Cemaati Nakşibendi Kadiriyye ı (Limburg) ı (Gent) Ülkücüler Teşkilatı C. Kaplan Cemaatı ı ı (Brüksel) (Merkez Luik) Gerisi Araplara ait camilerdir. ı (Brüksel, kapalı) Bunun yanında Pakistanlıların 3 Arnavutların 2 camisi olup, 3-5 Müslüman Kardeşler teşkilatı mevcut. Ayrıca Türkiyeli Aleviler Iraklı Şii'ler Hizbüttahrir Teşkilatı Serdar Çelebi grubu gibi gruplar da var. Hemen belirtelim ki, her iki ülkedeki camilerle ilgili rakamlar gayri resmi ağızlardan alınmış rakamlar olup, kesinlik arzetmez ve tam da olmayabüir. Biz bu detaylı rakamları, konumuz itibariyle, Hollanda ve Belçika'daki Türklerin dini problemlerinin ne olduğunu daha baştan her herhalde bu rakamlar da biraz belli eder diye sunduk. Değilki yukarıda ismi geçen gruplar içinde bazılarının birinin diğerinin camisine namaz kılmak için bile uğramak istemediğini de hesaba katarsak esas problemin ne olduğu belki daha iyi anlaşılabilir. Dahası da var: Örneğin geçen Ramazan bayramında bir evdeki koca, Suudi Arabistan'dan gelen telefon haberine uyarak, bayram namazını kılan bazı Türk gruplara ait camiye bayram namazı kılmaya giderken, evde, Diyanet takvimine uymaktan vazgeçmeyen hanımı'nın bir gün daha oruç tutmaya devam ettiği aileleri de yakından müşahede ettik. Bu gibi tezatları her iki ülkede yaşayan Türk ve diğer müslüman gruplar arasında da hemen her yıl müşahede etmekteyiz. Bu gibi ayrılıklar dışardan bakıldığında çok küçük gibi görüne bilir, ancak, Hollanda ve Belçika gibi gayri müslim ülkeler- 229

5 de yaşayan müslümanların dini görünümleri açısından izahı zor bir durumdur. Bu gibi ayrılıkların ne getirip ne götürdüğüne geçmeden önce konumuz olan ülkelerdeki dini ve sosyo-kültürel yapılanmanın dünü ve bugününe kısa bir göz atmak yararlı olacaktır. Hollanda ve Belçika'da Dini Yapılanma ve Eğitim Hollanda ve Belçika'daki dini yapılanınayı kısaca Protestan Hollanda ve Katalik Belçika şeklinde tanımlayabiliriz. Özellikle Hollanda mazisi itibariyle Protestanlığı ile tanınan bir ülke olmuştur. Sebebi ise Avrupa'ya asırlardır hakim olmuş kilisenin ve onun yanılmaz kabul edilen ruhani liderlerinin baskı ve tuturularına tepki olarak doğmuş bulunan protestanlığın, oluşumu yıllarında hızlı bir şekilde yayıldığı ülkelerden birisi de Hollanda'dır. Bu hızlı yayıhşın sebeblerinden birisi de Katalik İspanya'nın hakimiyetinden kurtulmak isteyen Hollanda'da büyük bir istiklal mücadelesinin başlamış olmasıdır. Öyleki bu mücadeleye katılmak otomatikman Protestanlığı savunmak anlamına da geldiğinden 80 yıl süren bu bağımsızlık savaşı Hollanda'nın sadece siyasi bağımsızlığının değil aynı zamanda din özgürlüğününde mücadelesi olmuş ve Protestan Hollanda'yı doğurmuştur. Buna mukabil Güneyde kalan Belçika genelde Katalik kalmış ve siyasi bağımsızlığını Hollanda'dan daha sonra kazanmıştır. Hollanda tarihinde önemli bir yeri olan bu bağımsızlık savaşından sonra Hollanda genelde Protestanların hakim olduğu bir ülke olmuş ve Protestanlık bu devrede devletin resmi dini haline gelmiştir. (Bugün bile Kraliçenin Protestan kalmak zorunluluğu da bu tarihi olguya dayanmaktadır). Çoğunlukta olan Protestanların devlete hakim olduğu bu devrelerde azınlıkta kalmış bulunan Katalikler açıktan ibadet yerleri inşa etmek, açıktan ibadet etmek gibi haklardan uzun zaman menedilmişlerdir. Yahudilere ise toprak sahibi olmak veya devlet hizmetlerinde bulunmak yasaklanmıştır. Bu durum ve özellikle eğitim konusundaki kısıtlamalar uzun mücadelelere yol açmış ve nihayet 19. yüzyılın ilk yarısında eğitim özgürlüğü sağlanarak devletin izni olmadan okul açabilmek ve görevli tayin etmek hakkı şekilde yarar sağlanmıştır (1848). Ancak eğitimde devlet desteğinden eşit lanmak için başlatılan ve okullar savaşı denilen uzun bir mücadele bir asır kadar devam ettikten sonra ( ) nihayet 1920 de son şeklini alarak her türlü din, mezhep-meşrep esası üzerine kurulacak olan okullarda da, belli şartlar dahilinde, yüzde yüz devlet desteği anayasal bir hak olarak tanınmıştır121. Bu durum Hollanda'da stunlaşma (verzuiling) denilen ve nötr... bir yapıya sahip olan devlet kurumlarının yanında dini veya gayri dini yapıya sahip kurumların oluşmasına imkan sağlamıştır. Bu stunlaşma eğitim, (2) A. KaragüL İslamitisch godsdienstonderwijs op de basisschol in Nederland, 1994, s. 100 vd. 230

6 siyaset, sağlık, basın-yayın gibi her sahada hillen de kendini göstermekte olup teoride müslümanlar için de geçerlidir. Ancak zikredilen bu stunlaşmanın artık oldukça hafiflernesi ve hatta ortadan kalkması (ontzuiling) yönünde eğilimler varsa da ortaya Hümanizm esasları üzerine oturtulınuş yeni bir stunlaşmanın daha (Üniversite kurma vs. şeklinde) çıktığı da görülmektedir. Eğitimde devletin mali desteği itibariyle Belçikadaki durum Hollanda'daki durumdan biraz daha farklıdır. Belçika'da din ve mezhep esası üzerine kurulacak olan okulların binasının temini ceınaatlere yüklenmiş, devlet ise eğitim görevlilerinin maaşlarını üstlenmiştir. Diğer dini cemaatlere nisbetle mali bakımdan çok zayıf durumda olan müslümanların okul binaları satın alma ve bakımını üstlenmeleri zor olduğundan Suudilerin mali desteğiyle ayakta duran İslam Kültür Merkezince açılan bir ilkokul dışında başka bir okulun açılınası beklenıneınektedir. Buna mukabil Hollanda'da her türlü masrafı devletçe karşılarran diğer dini teınele dayalı okullar gibi İslami temele dayalı olarak açılmış bulunan 29 ilkokul vardır. Hollanda'da mevcut 8500 ilkokulun yarıdan fazlasının dini bir teınele dayalı olarak açılmış olduğu göz önüne alımnca müslümanların ülkedeki sayılarına nisbetle 29 İslam okulu çok küçük bir rakamdır. Ancak, çok kültürlü bir toplumun renkliliğini gösteren ve belli bir ihtiyaca cevap vermesi beklenen iyi bir başlangıçtır. Bu konuya az sonra tekrar değineceğiz. Bundan önce Hollanda ve Belçika'da toplumunun sosyo-kültürel açıdan konumuz itibariyle önem arzeden iki özelliğine de kısaca değinmek istiyorum. Bu özelliklerden biri bu ülkelerdeki plural toplum özelliği ve diğeri de bu topluında dinin aldığı yerdir. Sosyo-Kültürel Yapılanma a) Çok Kültürlü Toplum Özelli~i Hollanda ve Belçika çok dinli, çok kültürlü toplum denilen yani değişik din ve kültüre sahip grupların bir arada yaşadığı plural bir toplum yapısına sahiptir. Tarihi boyunca hep Hıristiyanlık kültürüne dayalı ve herşeyin buna göre düzenlenmiş olduğu monokültürel bir yapıya sahip olan Hollanda ve Belçika'da bu durum 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra değişik sebeblerle hızlı bir şekilde değişerek plüriforın bir toplum oluşmuştur. Bu ülkelerde artık söz konusu olan, bir zamanlar iki ayrı din şeklinde telakki edilen, sadece protestanlık veya kataliklik değil, sayı olarak artık ikinci sırada gelmeye başlayan müslümanlar, bu ülkelerde derin bir maziye sahip Yahudiler, önemli ölçüde mensupları bulunan Hinduizm, Budizm gibi değişik dinlerin yanında hiç bir din mensubu olmayan Humanizm veya Ateizm gibi değişik akımlardan çeşitli adet, gelenek ve görenekiere mensup insan grupları yan yana veya iç içe yaşamaktadırlar. Örneğin Hollanda'da 600 (altıyüz) çeşit dini ve kültürel grupların varlığından söz edilmektedirr

7 Bütün bu grupların herbirinin kendine göre ayrı din, felsefe, adet, gelenek ve görenek farklılıkları vardır. Bu adet, gelenek ve görenek farklılığı sadece değişik inanç ve kültüre sahip olanlar için değil, ayrıı dine mensup olan ve buralara değişik milliyetlerden gelmiş bulunan müslümanlar için de geçerlidir. Aynı dine mensup oldukları halde bu ülke, dil, mezhep, adet ve gelenek farklılıkları Avrupa'da yaşayan ve en az değişik ülkeden gelme müslümanlar arasında da en azından dil bakımından bir komünikasyon problemi oluşturmakta ve bu da ortak dini sorunlara yansımaktadır. Bu sorunlara az sonra değinilecektir. b) Dinin Marjinalliği veya Sekülarizesi Problemi Dinin marjinelliği ve sekülarizasi konusuna gelince: Hollanda ve Belçika toplumu, tarihi ve bu günü itibariyle Hıristiyan bir toplum veya en azından Hıristiyanlık kültürü geleneğine sahip bir toplumdur. Ancak bu ülkelerde kijiselerin toplum üzerindeki etkisinin gittikçe azaldığı, kijiselerin gittikçe boşalarak fonksiyonunu kaybettiği ve "sekularisasi proces" (laiklik süreci) denilen kiliseden kopuşun gittikçe çoğaldığı müşahade edilmektedirı 4 ı. Örneğin Hollanda'da kiliseye kayıtlı olmayanların sayısı 1889'da %1, 1960%18 ikenı 5 ı bugün Hıristiyan toplumun yarıdan çoğunun kiliseyle alakasını kestiğinden ve %45'nin ateist olduğundan bahsedilmektedir!6ı. Her ne kadar kişinin Kiliseye kayıtlı olup olmanıası onun Hıristiyan olup olmadığını gösteren bir ölçü olmasa da Kiliseye kayıtlı olup devanı edenlerin sayısı Kilisenin ve dolayısiyle dinin toplum içindeki öneminin göze görülür bir belirtisi olmaktadır. Gerçi kiliselere kayıtlı olmak artık mecburi de değildir. Ancak bu ülkelerde din (Hıristiyanlık) şu veya bu şekilde marjinal bir pozisyon almış olduğu için Hıristiyanlık kültürüne biraz daha yabancı olan İslam'ın iki kat bir marjinal pozisyonda kalmış olması söz konusudur. Nitekim bir zanıanlar Hollanda'da dini kurumlara (kiliselere) yapılan devlet yardımının canıilerin çoğalmaya başlanıasiyle kademeli olarak azaltılarak neticede 1985'ten sonra tanıanıen kesilmiş olması bunun açık bir örneğidir(7). (3) Algemeen Dagblad, 14 November Geniş bilgi için bkz. Hoekstra, E.G., en M.H. Ipenburg, Wegwijs in religieus en levensbeschouwelijk Nederland. Handboek religies, kerken, stromingen en organisaties, Kampen (Nederland), 1995, pp (4) Fransızcadaki laicite (Laiklik) kavramının yerine kullanılan sekülarisasi kavramı Batıda sadece kilise ve devlet işlerinin (yetkilerinin) birbirinden ayniması şeklinde değ;il aynı zamanda dine ilginin azalması anianıında da kullanılmaktadır. Burada kastedilen de bu ikinci anlamdır. (5) Wilterdiiık, N. en Bart van Heerikhuize (red.), Samenlevingen. Een verkenning van het terrein van de sociologie, Groningen (Nederland), 1989, s. 16. (6) Trouw, 17 Februrari (7) Hollanda'da 1962'den itibaren 770 kiliseye 150 milyon gulden kadar yardım yapılmış olmasına rağ;men camilere 1976'dan 1981'e kadar toplam (31 camiye) bir buçuk milyon gulden kadar bir yardım yapılmıştır (bkz. Nico Landman, Van Mat tot Minaret; de Instituonalisering van de Islam in Nederland (Seccade'den Camiye; Hollanda'da İsldm'ın Kurumsallaşması), Amsterdam, 1992, s. 280, doktora tezi). 232

8 Her ne kadar bugün yarım milyondan fazla Müslümanın yaşadığı Hollanda'da ve yarım milyona yakın Müslümanın yaşadığı Belçika'da sayıları bir kaç yüzü aşan camiierin birinci nesil cemaatle dolup taşması normal sayılırsa da, bir kaç nesil sonra bu ülkelerdeki camiierin de kiliselerin akibetine uğrayacağı endişesi bu ülkelerde din eğitiminden mahrum yetişen gençliği yakından görenleri ciddi olarak düşündürmektedir. Avrupa'da yaşayan genelde bütün müslümanların ve özelde Türklerin dini problemleri de işte bu noktadan başlamaktadır. Bu itibar la Hollanda ve Belçika'da yaşayan Türklerin en önemli problemlerinin başında genelde çocuklarının din eğitim problemi, özelde ise ilerideki ihtiyaca cevap verebilecek olan din görevlilerinin eğitimi yani Hollanda'daki meşhur deyimiyle imam eğitimi problemidir. Bu sonuncusu Hollanda'da özellikle son yıllarda üzerinde en çok konuşulan ve sık sık resmi ağızlardan da basın ve yayında gündeme getirilen bir konudur. Ona geçmeden önce biz bir nebze okullardaki din eğitiminden bahsedelim ve önce Hollanda'dan başlayalım. Din Eğitimi ve İmam Eğitimi a) Din Eğitimi Hollanda'da sadece ilkokula giden 80 binden fazla müslüman çocuğun yarıya yakını Türk'tür. Biraz önce de değindiğimiz gibi Hollanda'da l988'den itibaren açılan 29 İslam okuluna giden çocukların sayısı ise 5000 (beş bin) civarındadır ( 1996 yılı itibariyle 5500). Bu nihayet %5'lik %6'lık bir orandır. Halbuki Hıristiyanlık (katolik, protestan) temelleri üzerine kurulmuş okullara giden Hollandalı çocukların sayısı %62'nin üzerindedir. Müslüman çocukların yarıya yakını da bu okullara gitmektedir. Daha fazlası ise devlet okullarına gitmekte ama devlet okullarında da, sadece bir bölgedeki (Rotterdam bölgesi) okul hariç din dersi en azından bugün için yoktur. Bu eksikliğin birinci sebebi Hollandaca ders verebilecek olan yetkili din dersi öğretmeni eksikliği ikincisi ise müslüman velilerin organize eksikliğidir. Birinci problemi gidermeye ilk adım olarak biz bir kaç yıldır Amsterdam'daki Dinler Arası Pedagoji Akademisi'nde okuyan müslüman öğrencileri bu göreve de hazırlamaya çalışmaktayız. Ancak öğrenci sayımız henüz çok azdır. Belçika'da ise 700'e yakın öğretmen resmi görevli olarak değişik okullarda İslam din dersi vermektedirler. (Tahminen %25 kadarı Türk). Ancak bu sayı mevcut ihtiyaca cevap veremediğinden yeni öğretmen yetiştirme ve atama konusu gündemde olup yeni kurulmuş bulunan Belçika Müslümanlar İcra Konseyinin (Executieve van de Moslims van Belgie) bu konudaki çalışmaları devam etmektedir. Konuyu fazla uzatmamak için adı geçen (Hollanda'daki) İslam okulları hakkında bir kaç cümle daha ekleyerek dikkatleri bu okullardan alınan dip- 233

9 lamaların malesef T.C.deki yetkililerce kabul edilmediği konusundaki haberlere çekmek istiyorum. Eğer bu doğruysa ki bazı velilerden aldığımız şikayetler ve Hollanda Eğitim Müşaviri'nin de tesbiti bu yöndedir, bu fevkalade büyük bir hata ve Hollanda devletinin resmen tanıdığı eğitim hakkına da mugayir bir tutumdur. Zira Hollanda'da İslam ilkokullarından alınan diplomanın diğer ilkokullardan, ki bunun Katoliği, Protestanı vs. de var, hiç bir farkı yoktur ve müfredat programları da, inanca göre değişen, din dersleri hariç aynıdır. Bu münasebetle hiç bir gerekçe bu okullardan alınan diploınayı diğer okullardan alınanlara eşit tutmamayı mazur gösteremez. Binaenaleyh yanlış anlaşılınaya dayalı bir yanılgı olarak gördüğümüz bu tutumun derhal değiştirilmesini ilgililere Hollanda Türk toplumu adına kemlli-i hürmetle arzediyoruz. Şu anda Hollanda'da bulunan değerli Eğitim Müşavirimizin bu konuyla ilgili arzettiği rapor doğrultusunda bu hatanın derhal düzeltileceğini umarız. b) İmam Eğitimi İkinci konumuz Hollanda'da çok konuşulduğunu belirttiğimiz "İmam Eğitimi" sorunudur~ Bu konuda özellikle bir noktayı iyi anlamakta yarar vardır. Hollanda'da imam eğitimi isteği sadece camilerde görev yapacak olan imamların kalıcı olması ve Hollandacayı da bilerek çevresine ve gelecek nesillere de faydalı olması ihtiyacından değil ama aynı zamanda hapishane, hastahane ve ordu evleri gibi yerlerde Hollandaca bilen imarnlara duyulan ihtiyaçtan kaynaklanmaktadır. Hollanda'da hastahane, mahpushane ve ordu'da imamların din görevliliği konusu en az cami içi din görevliliği kadar önemli ve henüz tamamen boş bir sahadır. Hollandaca'da "Geestelijke verzorging" olarak ifade edilen ve gerek dini gerek dini olmayan ruhi, manevi bakımı kapsayan bu hizmet alanı diğer Batı ülkeleri gibi burada da yerleşmiş bir gelenek ve kanuni bir haktır. Bu sebeble de mesela Hollanda'da her hastahane ve mahpushanede en az 4-5 Hıristiyan din görevlisi hatta Humanist görevliler mevcuttur. Özellikle büyük şehirlerdeki hastahanelerdeki hastaların artık % 15-20'sinin müslüman hastalardan, mahkumların en az l/3'nin müslüman mahkumlardan meydana geldiği düşünülürse buralarda görev yapabilecek, dil bilen kaliteli imama duyulan acil ihtiyaç Hollanda'da imam eğitiminin sık sık gündeme gelme sebeplerinden biridir ve bu konuda değişik kanallardan çalışmalar sürmektedir. Bu cümleden olarak bir yanda Anamur'da Hollanda'dan gelen Türk öğrencilerin Hollanda'ca da öğrenerek eğitim gördüğü Anadolu İ.H.Lisesi eğitimine devam ederken, diğer yanda Amsterdam'da da İslami temele dayalı lise açma çalışmaları devam etmekte ve ilgili Bakanlık da buna izin vermektedir. Ancak bize göre ne burada görülecek din dersleri ne de Türkiye'den lise seviyesinde alınacak bir meslek eğitimi Hollanda ve 234

10 Belçika'da özellikle hastahane, mahpushane gibi yerlerde görev yapabilmeye yeterli olabilecektir. Zira buralarda görev yapan Hıristiyan din görevlilerinde aranan şart yüksek okul veya üniversite mezunu olmalarıdır. Bu itibarlahollanda ve Belçika'da ilahiyat Yüksek eğitimine olan ihtiyaç örneğin Türkiye'de bu eğitime olan ihtiyaçtan daha çoktur. Zira buralarda onlarca hastahane ve mahpushanede Hollandaca bilen yüksek tahsilli din görevlisine ihtiyaç vardır. Şu anda Hollanda'da dil bilen ve 2-3 hastahane, 5-6 mahpushanede kadro dışı, kısmi görevli 5-10 müslüman din görevlisinden başka bu gibi yerlerde müslüman din görevlisi yoktur. Ayrıca gerek Arap ülkelerinden gerek Türkiye'den geçici olarak gelecek imarnlara kapıları kapatma veya oturumlarını zorlaştırma eğilimi en azından Hollanda'da siyasetin gündemindedir. Temsil Meselesi Hollanda ve Belçika'da gerek imamların bu gibi yerlere kadrolu olarak tayini, gerekse diğer dini hizmetlerin tam olarak yürütülebilmesi bu ülkelerde Müslümanları temsilen kurulacak bir konsey veya komisyonun ilgili Bakanlıklarca tanınmasına bağlıdır. Hollanda ve Belçika'da Müslümanların dini problemlerinin başında gelen bu konu ne Hollanda'da ne de Belçika'da henüz halledilebilmiş değildir. Halbuki Belçika' da diğer dinler gibi İslam Dini'nin de resmen tanınmış olduğu 23 yıl önce ilan edilmiştir. Ancak bu pratikte tam olarak bir işlerlik kazanamamıştır. Buna karşılık Hollanda'da böyle bir ilan söz konusu olmamakla beraber, buradaki gelişmeler Belçika'dan bir kaç adım daha ileridedir. Belçika'da sadece bir İslam ilkokulu açılabilirken, Hollanda'da 29 İslam ilkokulu açılahilmiş olması buna misal gösterilebilir. Ayrıca Hollanda'da hastahanelerde Müslüman din görevlilerinin görevlendirilmesinin şartları ve içeriği konusunda Hollanda Sağlık Bakanlığı'nca finanse edilen -bizim de içinde bulunduğumuz- iki yıllık bir araştırma projesi Ekim 1997'den itibaren Utrecht Devlet Hastahanesi'nde başlatılmış bulunmaktadır. Hollanda Adalet Bakanlığı da Güney Hollanda Bölgesindeki hapishanelere iki yıllığına deneme olarak 5-10 imam atama kararı almış ve bunun için ayrı bir komisyon oluşturmuştur. Belçika'da henüz böyle bir şey yoktur. Gerek Hollanda ve gerek Belçika'da bu tür dini problemierin ele alınarak çözüme kavuşturulmasının birinci şartını buralarda İslam dini adına tek bir temsil konseyinin Müslümanlar tarafından oluşturularak devletce resmen tanınması meselesi oluşturmaktadır. Belçika'da Arabistan'ca finanse edilen İslam Kültür Merkezi'ne bir zamanlar din eğitimi öğretmeni atama yetkisi tanınmış ancak son yıllarda uzun tartışma konusu olan bu yetki buradan alınarak Bakaniıkça oluşturulmuş bir komisyona devredilmiştir. Elli 235

11 kişilik bir genel kurula, ı 7 kişilik bir yönetime sahip bulunan Belçika Mü s-. lümanlar İcra Konseyi (executieve van de Moslims van Belgie) isimli bu konsey şu anda sadece eğitim konusunda yetkili tek konseydir. Hollanda'da ise devletce resmen kabul edilen tek bir konsey henüz oluşturulamamış olup çalışmalar hillen devam etmektedir. Burada l992'den bu yana mevcut olan iki konseyin birleştirilmesi gayesiyle oluşturulmuş bulunan Camiler Konseyi'ne hemen hemen bütün Türk gruplar katılmış olmasına rağmen diğer müslüman grupların tam katılımı henüz sağlanamamıştır. Hollanda ve Belçika'da müslümanların dini problemlerinin bir çoğunun halli her şeyden önce bu temsil kurumlarının işlerliğine bağlıdır. Böyle bir temsil kurulu oluştuğu ve Devletçe de tanındığı takdirde Belçika'da camilerdeki imamların maaşları ve ev kirası bile devlet kasasından ödenme durumunda olacaktır. Hollanda'da bu mümkün değilse de hastahane, mahpushane ve ordu gibi yerlere ilgili kurumlardan maaşlı imamlar atanabilecektil Ayrıca Müslümanların birliği için önem arzeden kurban kesimi ve bayram günlerinin tesbit ve tayini, helal kesim ve yiyecek kontrolü, Hollandaca yazılmış dini yayınların tetkik ve tashihi, Müslümanlara kabristanlık tahsisi gibi hususların düzenlenmesinde de böyle bir temsil organına ihtiyaç vardır. Sonuç Netice olarak şunu diyebiliriz ki Hollanda'da bundan bir asır kadar önceki ( 1879) nüfus sayımına göre sayıları sadece 49 kişidenrsı ve Belçika'da ise daha yarım asır öncesinde sayıları sadece bir kaç yüz kişiden oluşan müslümanlarınr 9 ı bu ülkelerdeki toplam sayıları artık bir milyon'a yaklaşınca problemleri de gittikçe büyümeye başlamıştır. Ancak bize göre esas problem her şeyden önce müslümanların kendi aralarındaki komünikasyon, diyalog ve birlik problemidir. Diğer bütün problemierin çözümü büyük ölçüde bu problemin aşılmasına bağlıdır. Şu anda Belçika'da icraata - başlamış bulunan mezkur Müslümanlar İcra Konseyi (Executieve) ile Hollanda'da yeni kurulmuş bulunan (7 Mart 1997) Camiler Konseyi bu konuda yeni bir ümit vaad etmektedirler. Alemiere rahmet olarak gönderilen ve bugün Kutlu Doğumu'nun coşku ve heyecanla kutladığımız son peygamberin ümmeti problem olan ümmet değil çözüm bulan ümmet olmalıdır. O büyük Peygamberin şu güzide topluluğuna saygılarımla. (8) bkz. Hans Knippenberk, De Religieuze kaart van Nederland, 1992, s (9) bkz. Monique Renaerts, De geschiedenis van de ISLAM in Belgie en de problematielc van de erkenning. Fonds Injormatief, 1995, s