2. NARIN EKOLOJİK İSTEKLERİ İklim

Transkript

1 1. GİRİŞ Nar, Akdeniz havzasında binlerce yıldır yetiştirilen geleneksel bir meyvedir. Son yıllarda nar Avrupa ülkelerinin aradığı bir meyve türü olmuştur. Arap ülkeleri, narı kutsal bir meyve olarak gördüklerinden ve meyvesinin serinletici bir etkiye sahip olmasından dolayı büyük bir ilgi göstermektedirler. Avrupa ülkeleri ise bunu, egzotik bir meyve olarak nitelendirmektedir. Nar (Punica granatum L.), genellikle taze ve meyve suyu olarak tüketilen, çeşitli ve değerli maddelerin elde edildiği bir bitkidir. Son yıllarda yetiştirme tekniği, gıda teknolojisi, depolama ve taşıma alanlarında görülen gelişmeler sonucu daha çok tanınan, yetiştiriciliğine ilgi duyulan bir meyve durumuna gelmiştir. Ayrıca günümüzde AIDS için kullanılan yiyecekler sınıfına alınmış ve Japon patentli ilaçlarda yer alan 9 bitkiden biri olmuştur. Narın içerdiği flavanoidlerin güçlü bir antioksidant olduğu belirlenmiştir. Yine, nar meyve suyu ve yağının ömrü uzattığı, kalp hastalıkları ile kanseri önlediği bildirilmiştir (Lansky ve ark., 1998). Narın meyve ve bitkisinin, ilaç, boya, mürekkep, yağ, hayvan yemi, tanen, pektin, sirke gibi ürünlerin eldesinde hammadde olarak kullanılması, bu meyvenin ileriki yıllarda önemli bir endüstri bitkisi olacağı izlenimini vermektedir (Onur, 1988). Günümüzde nar yetiştiriciliği ABD, Afganistan, Çin, Fas, Filistin, Hindistan, Irak, İran, İspanya, İsrail, İtalya, Kıbrıs, Mısır, Suriye, Suudi Arabistan, Tayland, Tunus, Türkiye ve diğer bazı ülkelerde yapılmaktadır. Dünya nar ticareti küçük çaplarda yapılmakla birlikte son yıllarda nara karşı artan talep nedeniyle hızla artmaktadır. Türkiye, İspanya, Tunus, İran, Hindistan ve Afganistan nar ihraç eden ülkelerdir. Narın anavatanı çeşitli kaynaklarda; Güney Batı Asya, Güney Asya, Yakındoğu, Orta Doğu, İran, Afganistan, Güney Kafkasya ve Anadolu gibi farklı bölgeler gösterilmiştir. Ancak bu bölgeler birbirinden çok uzak, çok değişik yerler olmayıp, Asya kıtasının belirli bir kısmını kapsamaktadır. Genel olarak Anadolu, Suriye, İran, Irak ve Afganistan da yabani nar ormanlarına rastlanılmaktadır. Nar, bu ülkelerden çoğunlukla tohumlarının kuşlar tarafından taşınması yoluyla, doğuya ve batıya yayılmıştır. Halen Pakistan, Hindistan, Çin gibi doğu ülkelerinde; Azerbaycan, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan, Gürcistan gibi ülkelerde, Lübnan, İsrail, Cezayir, Tunus, Fas, İspanya, İtalya, Yugoslavya, Yunanistan gibi Akdeniz ülkelerinde ve Amerika kıtasında Arjantin, Şili, Peru, ABD gibi ülkelerde nar yetiştirilmektedir. İklim bakımından yetişebileceği daha birçok ülkede ise az miktarda bulunmaktadır (Onur, 1988). Nar bahçesi kuracak çiftçilerin piyasada henüz 1-2 çeşidi bulabilmesi nar yetiştiricisi için büyük bir sıkıntıdır. Nar yetiştiriciliğinde erkenci, orta ve geççi ve bununla birlikte kırmızı, yumuşak ve orta sert çekirdeklere sahip verimli çeşitlere ihtiyaç artmıştır. 1

2 2. NARIN EKOLOJİK İSTEKLERİ 2.1. İklim Tropiklerde herdemyeşil, suptropik iklimde ise yaprağını döken bir meyve türü olan nar (Punica granatum L.), pek çok iklim koşulunda sorunsuz yetiştirilebilir. Yetiştiriciliğinin yapılacak bölgede yazların uzun ve sıcak, kışların ise ılık ve yağışlı olması gerekir. Narın soğuklama gereksinimi hemen hemen yok gibidir. Meyvelerini olgunlaştırabilmek için vejetasyon dönemi içinde yüksek bir sıcaklık toplamı ister. Nar, suptropik bölgelerinde genellikle nisan ayında, ılıman iklim bölgelerinde ise mayıs ayında çiçeklenmeye başlamaktadır. Çiçeklenme haziran ayına kadar sürmektedir. Genel olarak kışın -12 C sıcaklığa kadar dayanabilen nar bitkisi, geç çiçek açması nedeniyle ilkbahar geç donlarından zarar görmez, ancak geç olgunlaşan çeşitlerde meyveler, sonbahar erken donlarından etkilenebilmektedir. Yıllık ortalama 500 mm lik yağış yetiştiricilik için yeterlidir. Yaz aylarındaki yağışlar meyve kalitesini bozmakta, özellikle olgunluğa yakın dönemlerde meyve çatlamalarına neden olmaktadır. Meyve olumu döneminde kuru hava koşulları, kaliteli meyvelerin oluşması bakımından önemlidir. Nar, antepfıstığı ile birlikte, çok kurak karasal iklime en dayanıklı kültür bitkisi olarak bilinmektedir. Meyve olgunlaşma süresi, gün ile gün arasında değişmektedir. Bazı tatlı çeşitlerin meyveleri, ekşi çeşitlerin meyvelerine göre gün daha önce olgunlaşmaktadır. Çoğu nar çeşidi için zorunlu bir soğuklama ihtiyacı yoktur. Fakat soğuklara dayanıklı bazı çeşitler az miktarda soğuklama gereksinimine sahiptir. Genel olarak soğuklama süresi saat kadardır. Şiddetli rüzgar olan bölgelerde yetiştirilmemelidir. Eğer yetiştirilecekse bahçe kenarında rüzgarkıranlar oluşturulmalıdır. Aksi halde meyveler bitkinin dikenlerinden ve dal sürtmesinden zararlanarak meyve kalitesi düşecek ve meyve kayıpları olacaktır Toprak Nar, pek çok meyve türüne göre değişik toprak tiplerine daha kolay bir şekilde adaptasyon gösterebilir. Derin, drenajı iyi, alüviyal topraklar nar yetiştiriciliği için en uygun topraklardır. Fakat kumlu, killi, kireçli topraklara da adapte olabilir. Nar bitkisi tuzluluğa orta derecede dayanıklıdır. Ağaç çok alkali ve yavaş drene olan topraklara tolerans gösterebilir fakat iyi bir verim, meyve kalitesi ve ağaç gelişimi için çok alkali ve zayıf drenajlı topraklar uygun değildir. Doğal koşullarda nar tuzlu topraklarda yetişmez. Fakat yetiştiricilikte nar tuzlu topraklara dayanıklı veya tuza tolerant bir tür olarak düşünülür. 2

3 3. NARIN ÇOĞALTILMASI Narlar, odun çeliği, yeşil çelik veya tohumla çoğaltılabilir. Tohumlar, dinlenme istemeden kolaylıkla çimlenebilir fakat elde edilen bitkilerde açılım olduğu için ticari yetiştiricilikte kullanılamaz. Tohumdan yetiştirilen bitkilerden; koyu kırmızıdan pembeye hatta beyaza, tatlıdan ekşiye ve sert tohumludan yumuşak tohumluya kadar değişik özelliklerde meyveler elde edilebilir. Vejetasyon periyodunun sonuna doğru yeşil çelikle çoğaltma yapılabilir. Bu yeşil çelikler sisleme kasalarına dikilerek kışın sera içinde köklendirilir. Fakat bu yöntem çok az kullanılır. Odun çelikleri ile çoğaltma en kolay ve başarılı yöntemdir. Çelikler cm uzunluğunda, 6-12 mm kalınlığında olacak şekilde hazırlanır. Bu çelikler, kışın bir önceki yılın sürgünlerinden veya dip sürgünlerinden alınır. Çelikler, cm lik kısımları toprak üstünde kalacak şekilde sisleme kasalarına veya fidanlıkta hazırlanan çelik tavalarına dikilir. Kallus oluşturmak için çeliğin tabanında yara oluşturmaya veya çeliklere hormon uygulamaya gerek yoktur. Çelikler eğer sisleme kasalarında köklendirilmiş iseler köklendikten sonra fidan torbalarına şaşırtılır. Bu fidanlar yaz sonuna kadar gölgede bekletilir. Torbalı fidan yetiştiriciliğinde ortam olarak genellikle toprak, iyi yanmış çiftlik gübresi ve kum karışımı kullanılmaktadır. 4. BAHÇE KURMA 4.1. Bahçe Yerinin Seçimi Drenajı iyi olan, aşırı rüzgar almayan, kışın sıcaklığın 12 C nin altına düşmediği, toprağı aşırı alkali olmayan yerler nar bahçesi kurmak için uygundur Çeşit Seçimi Narın anavatanlarından biri olduğu için Anadolu da pek çok nar çeşidi ve tipi bulunmaktadır. Bu zenginlikten yararlanmak için pek çok seleksiyon ıslahı çalışmaları yapılmıştır. Özellikle Ege ve Akdeniz Bölgesi ndeki ümitvar nar tipleri belirlenerek günümüze pek çok nar çeşidinin çıkması sağlanmıştır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Tarımsal Araştırma ve Geliştirme Paketi kapsamında Türkmenköy de yürütülen Kıbrıs ekolojik koşullarında değişik nar çeşitlerinin adaptasyonu projesinde 15 nar çeşidi denemeye alınmıştır (Şekil 1). Bu nar çeşitlerinin özellikleri aşağıda sunulmuştur. Denemede yer alan nar çeşitlerinin özellikleri aşağıda verilmiştir. 3

4 Şekil 1. Nar çeşit adaptasyon projesine ait deneme bahçesi 4

5 İzmir 1 Ağacı orta kuvvette ve verimlidir. Meyve şekli yuvarlak olup kabuk rengi şeker pembe, dane rengi pembe ve şıra rengi kırmızıdır. Orta irilikte meyvelere sahiptir. Tatlı ve yumuşak çekirdeklidir (Ercan ve ark., 1991) (Şekil 2). Şekil 2. İzmir 1 çeşidine ait nar meyveleri 5

6 İzmir 1264 Ağacı orta kuvvette ve orta verimlidir. Meyve şekli basık yuvarlak olup, kabuk rengi kırmızı, dane ve meyve suyu rengi bordodur. İri meyveleri Hicaznar çeşidine çok benzemektedir. Geççi bir çeşittir. Sert çekirdekli ve mayhoş bir çeşittir (Ercan ve ark., 1991) (Şekil 3). Şekil 3. İzmir 1264 çeşidine ait nar meyveleri 6

7 İzmir 1265 Ağacı bodur ve orta verimlidir. Meyve şekli yuvarlak olup, kabuk rengi pembe, dane rengi açık pembe ve meyve suyu rengi pembedir. Orta irilikte meyvelere sahiptir. Tatlı ve yumuşak çekirdekli bir çeşittir (Ercan ve ark., 1991) (Şekil 4). Şekil 4. İzmir 1265 çeşidine ait nar meyveleri 7

8 07 N 03 Antalya dan selekte edilmiştir. Kabuk rengi sarı-yeşil zemin üzerine açık pembe, daneleri beyaz renklidir. Mayhoş ve sert çekirdekli meyvelere sahiptir (Şekil 5). Şekil N 03 çeşidine ait nar meyveleri 8

9 07 N 04 Antalya dan selekte edilmiştir. Meyve kabuk rengi kırmızı, dane rengi ise açık pembedir. Tatlı ve sert çekirdekli meyvelere sahiptir (Şekil 6). Şekil N 04 çeşidine ait nar meyveleri 9

10 07 N 08 Hicaznar Antalya iline bağlı bir ova köyünde, deniz kıyısında, 6x6 m mesafelerle kurulan kapama bir bahçeden selekte edilmiştir. Meyve kabuk rengi koyu kırmızı, dane rengi ise bordoya yakın kırmızıdır. Mayhoş ve sert çekirdekli meyvelere sahiptir. Ekim ayının başında olgunlaşmaktadır (Şekil 7). Şekil 7. Hicaznar çeşidine ait nar meyveleri 10

11 07 N 14 Antalya nın Alanya ilçesinden selekte edilmiştir. Hicaznar çeşidine çok benzemektedir. Meyve kabuk rengi koyu kırmızı, dane rengi ise bordoya yakın kırmızıdır. Mayhoş ve sert çekirdekli meyvelere sahiptir (Şekil 8). Şekil N 14 çeşidine ait nar meyveleri 11

12 33 N 11 Mersin yöresinden selekte edilmiştir. Meyve kabuk rengi sarımsı zemin üzerinde pembe, dane rengi ise açık pembedir. Tatlı ve sert çekirdekli meyvelere sahiptir (Şekil 9). Şekil N 11 çeşidine ait nar meyveleri 12

13 33 N 12 Mersin in Erdemli ilçesinden selekte edilmiştir. Meyve kabuk rengi sarımsı yeşil zemin üzerinde pembe-kırmızı, dane rengi ise pembedir. Mayhoş ve sert çekirdekli meyvelere sahiptir (Şekil 10). Şekil N 12 çeşidine ait nar meyveleri 13

14 33 N 16 Silifke Aşısı İçel in Silifke ilçesinden selekte edilmiştir. Meyve kabuk rengi kırmızı-sarı, dane rengi ise pembe veya kırmızıdır. İri meyveler oluşturur. Mayhoş ve sert çekirdekli meyvelere sahiptir (Şekil 11). Şekil 11. Silifke Aşısı çeşidine ait nar meyveleri 14

15 Canernar 7 Batı Akdeniz Araştırma Enstitüsünde melezleme sonucu elde edilmiştir. Meyve kabuk ve dane rengi pembe-kırmızıdır. Mayhoş ve yumuşak çekirdekli meyvelere sahiptir (Onur ve ark., 1999) (Şekil 12). Şekil 12. Canernar 7 çeşidine ait nar meyveleri 15

16 Canernar 8 Batı Akdeniz Araştırma Enstitüsünde melezleme sonucu elde edilmiştir. Meyve kabuk ve dane rengi kırmızıdır. Mayhoş ve yumuşak çekirdekli meyvelere sahiptir (Onur ve ark., 1999) (Şekil 13). Şekil 13. Canernar 8 çeşidine ait nar meyveleri 16

17 Canernar 11 Batı Akdeniz Araştırma Enstitüsünde melezleme sonucu elde edilmiştir. Meyve kabuk ve dane rengi kırmızıdır. Mayhoş ve yumuşak çekirdekli meyvelere sahiptir (Onur ve ark., 1999) (Şekil 14). Şekil 14. Canernar 11 çeşidine ait nar meyveleri 17

18 Hicrannar 7 Batı Akdeniz Araştırma Enstitüsünde melezleme sonucu elde edilmiştir. Meyve kabuk rengi yeşil zemin üstüne kırmızı, dane rengi ise kırmızıdır. Tatlı ve yumuşak çekirdekli meyvelere sahiptir (Onur ve ark., 1999) (Şekil 15). Şekil 15. Hicrannar 7 çeşidine ait nar meyveleri 18

19 Hicrannar 8 Batı Akdeniz Araştırma Enstitüsünde melezleme sonucu elde edilmiştir. Meyve kabuk ve dane rengi kırmızıdır. Tatlı ve yumuşak çekirdekli meyvelere sahiptir (Onur ve ark., 1999) (Şekil 16). Şekil 16. Hicrannar 8 çeşidine ait nar meyveleri 19

20 4.3. Dikim Narlarda dikim aralıkları 2 m ile 6 m arasında değişmektedir. Kapama nar bahçelerinde en yaygın olarak kullanılan dikim aralıkları 2.5x4 m veya 3x4 m dir. Kuvvetli büyüyen çeşitlerle kurulan ya da güneşlenme ve havalanması yetersiz olan bahçelerde sıralar arası 6x6 m ye kadar çıkarılabilir. Sık dikimde, ağaçların birbirini gölgelemesi sonucu meyve rengi oluşumu yavaşlar, etek dallar kuruyarak bitki yüksek bir taç oluşturur. Sıra aralarının sıklaşması ile bahçenin bakım işleri ve derim güçleşir. Bakım işlemleri sırasında iş makinaları meyvelere ve ağaca daha çok zarar verir. Fidanlar sonbaharda yaprak dökümünden başlayarak kış ayları boyunca ve erken ilkbaharda dikilebilir. Odun gözleri erken sürdüğünden ilkbahar dikimleri geç kalmamalıdır. Kışları çok soğuk geçmeyen bölgelerde sonbahar dikimi daha uygundur. 5. NAR BAHÇELERİNDE YILLIK BAKIM İŞLEMLERİ 5.1. Budama Nar genellikle doğada çalı formunda gelişir. Budama uygulaması yapılmadığı durumda ağaç kuvvetli gelişir ve verime geç başlar. Ağaçlar çalı, tek gövdeli ve çok gövdeli şekillerde budanabilir. Çalı formu ticari yetiştiricilik için uygun değildir. Dikilen fidanlar genellikle narın doğası gereği bol miktarda dip sürgünü üretir. Eğer tek gövdeli yetiştiricilik yapılacaksa bu dip sürgünlerinden en güçlüsü veya dikilen fidanın gövdesi seçilir. Diğer dip sürgünleri ise uzaklaştırılır. Ağaç, goble terbiye sistemine benzer şekilde taçlandırılmalıdır. Bu şekillendirme sırasında tepe alma yapılmalıdır. Aksi taktirde nar ağacı ileride yüksek gövdeli bir şemsiye şeklini alacak, bu durum ise bakım ve derim işlerini güçleştirecektir. Çok gövdeli yetiştiricilikte ise 5-6 gövde olacak şekilde budama yapılmalıdır. Yine bu budama yönteminde de tepe alma unutulmamalıdır. Nar genellikle 2. veya 3. yıldan itibaren verime başlar. Ekonomik verim ise 5-6. yıldan sonra alınabilir. Meyve dalları şekil budamasıyla oluşturulan kuvvetli, dengeli ve yardımcı dallar üzerinde oluşmaktadır. Oluşan obur dallar tepeleri alınarak meyve dallarına dönüştürülmelidir. Bunların dışındaki obur dallar temizlenmelidir. Nar çok sık bir taç oluşturduğu için gerekirse taç içinde seyreltme yapılmalıdır. Nar ağacında genellikle bir yıllık dallarda kısır çiçekler, iki yıllık dallarda ise verimli çiçekler oluşmaktadır. Verim budaması yapılırken buna dikkat edilmelidir. Dal seyreltmesi yapılırken öncelikle kurumuş ve hastalıklı dallar alınmalıdır. 20

21 5.2. Sulama Nar, uzun süre kuraklığa dayanabilir. Kurak koşullar altında çok fazla verimli olmasa da ağaç yaşamını yıllarca devam ettirebilir. Sulama koşulları altında ise ağaç kuvvetli gelişir ve bol ürün verir. Yaz periyodunda yağış bol ve düzenli olursa ağaçlar çok iyi gelişir ve bol meyve verir fakat meyveler yumuşamaya ve düşük taşıma ve depolama kalitesine eğimli olur. İyi kalitede yüksek verim alabilmek için her defasında aynı miktarda olacak şekilde düzenli aralıklarla sulama yapılmalıdır. Gelişme periyodu boyunca yeterli toprak nemi sağlanmalıdır. Yeterli toprak nemi özellikle yaz sonu ve sonbahar başında sağlandığı taktirde çatlamış meyve sayısı da azalacaktır. Ülkemizde nar bahçeleri genel olarak karık usulü sulanmaktadır. Ancak damla sulama ve alttan yağmurlama sulama sistemleri ile daha düzenli bir sulama söz konusu olmaktadır. Sulama sıklığı ve miktarı bölgenin ekolojik koşullarına göre ayarlanmalı, ancak ilk dikim yılında daha sık sulama yapılmalıdır Gübreleme Bitkiye iyi yanmış çiftlik gübresi verilmelidir. İlk yıllarda ağaç başına m3/da, ileriki yıllarda m3/da çiftlik gübresi genel olarak önerilmektedir. Bitkiye çiftlik gübresi, sonbahar- kış aylarında, bütün kök bölgesini kapatacak şekilde verilmeli ve çapa ile toprağa karıştırılmalıdır. Narın organik madde isteği gözetilerek yeşil gübreleme yapılması da yararlı sonuçlar verir. Bunun için bakla, fig gibi bitkiler nar bahçesinin tamamına ekilir ve çiçeklenme dönemlerinde bahçe sürülerek toprağa gömülür. Bu bitkilerin, toprağı azotça zenginleştirmesi bakımından yararı olacaktır. Organik gübrenin toprakta birikimi çok zor olduğu için organik gübrelemeye uzun yıllar devam edilmelidir. Genç nar ağacı her yıl ağaç başına yaklaşık g, yetişkin ağaç ise yaklaşık g saf azota gereksinim duyar. Bu miktar bir veya iki defada uygulanabilir. İlk uygulama zamanı kış sonu, ikincisi ise haziran ayıdır. Yetiştirme periyodu sonuna doğru azot uygulanmamalıdır. Geç azot uygulamaları sonucu meyvelerin olgunlaşması gecikir ve bitki soğuktan zararlanabilir. Aşırı azotlu gübreleme uygulanmamalıdır. Aksi halde sürgün gelişimi gereğinden çok artarak verimin düşmesine, meyvelerde renk oluşumu gerilemesine ve kalitenin azalmasına neden olacaktır. Azotlu gübreler sulama sırasında veya sulamadan hemen önce taç izdüşümüne verilmelidir. Gübrelemenin ardından sulama yapılamayacaksa gübre çapayla toprağa karıştırılmalıdır. 21

22 Nar genel olarak ilk yıllarda ağaç başına yaklaşık g, tam verim çağında ise g saf fosfora gereksinim duyar. Fosforlu gübreler kış aylarında, taç izdüşümüne cm derinlikte uygulanır. Potasyumlu gübrelerin meyve kalitesiyle ilişkisi pek çok çalışmada belirlenmiştir. Genç nar ağacına g/ağaç, verim çağındaki nara ise g/ağaç saf potasyum uygulaması yeterlidir. Potasyumun veriliş zamanı ve şekli fosforlu gübrelerde olduğu gibidir. Narda çinko noksanlığı görülebilir. Bu noksanlığı ortadan kaldırabilmek için kış sonu, ilkbahar başı veya sonunda çinko sülfat uygulaması yapılmalıdır. 6. NAR HASTALIK VE ZARARLILARI 6.1. Harnup güvesi (Ectomyelois ceratoniae Zell.) Harnup güvesi, nar meyvelerini kurtlandırarak meyvelerin çürümesine ve pazar değerinin düşmesine neden olmaktadır. Zararlı, yumurtalarını ben düşme döneminde, özellikle güneş gören meyvelerin çiçek çukuruna genellikle tek tek bırakmaktadır. Yumurtadan çıkan larvalar, ilk önce meyvenin çiçek çukurunda daha sonra ise, meyve içerisine girerek tanelerde beslenmektedir. Bu şekilde zarar görmüş nar meyvelerinin dış kabuğunda önce kahverengileşme olmakta, daha sonra ise meyvenin tamamı çürümektedir. Harnup güvesinin mücadelesinde, kültürel önlemlerin uygulanması çok önemlidir. Bunun için; nar bahçesi içerisinde veya çevresinde zararlının diğer konukçuları yetiştirilmemelidir. Hasat sonrası yere dökülmüş ve ağaç üzerinde kalmış meyveler toplanarak imha edilmelidir. Ayrıca, ben düşme döneminden itibaren yere dökülen meyvelerin haftada bir toplanarak bahçeden uzaklaştırılması da zararlı yoğunluğunun düşürülmesi açısından çok önemlidir (Pala ve ark., 2004) Akdeniz meyve sineği (Ceratitis capitata Wied.) Akdeniz meyve sineğinin larvaları, meyve içerisindeki danelerde beslenerek nar meyvelerinin zamanından önce olgunlaşıp dökülmesine veya kurtlandırmak suretiyle de çürümesine neden olmaktadır. Ayrıca, larvaların beslenmesi sonucunda nar dış kabuğunda yumuşama ve çöküntü meydana gelmekte ve zararlı ile bulaşık meyvelerin, pazar değeri bulunmamaktadır. Akdeniz meyve sineğinin mücadelesinde, kültürel uygulamalar çok önemlidir. Bunun için; zararlıya konukçuluk eden diğer bitkiler nar bahçesi ve çevresinde yetiştirilmemelidir. Hasat sonrası yere dökülen veya ağaç üzerinde kalmış nar meyvelerinin toplanarak toprağa gömülmesi, zararlı yoğunluğunun düşürülmesi açısından önemlidir (Pala ve ark., 2004). 22

23 6.3. Nar yaprakbiti (Aphis punicae Passerini) Nar yaprakbiti, narların genç yaprak, sürgün, çiçek ve meyvelerinde bitki öz suyunu emmek suretiyle zararlı olmaktadır. Zararlı, beslenme sırasında salgıladığı sıvı madde ile fumajine neden olmakta ve yüksek yoğunluk durumunda ise, fotosentezi engelleyerek bitki gelişimini zayıflatmaktadır. Ayrıca, yoğun fumajin nedeniyle de, ürünün hasadını, kalitesini ve dolayısıyla da pazar değerini düşürmektedir. Nar yaprak bitinin mücadelesinde, zararlının çoğalmasına uygun koşulların bahçe içerisinde oluşturulmaması ve kültürel tedbirlerin alınması çok önemlidir. Bu amaçla, yeni tesis edilecek bahçelerde sık dikimden kaçınılmalı, hassas çeşitler yetiştirilmemeli ve her yıl bahçede düzenli budama yapılarak bahçe içerisindeki hava sirkülasyonu sağlanmalıdır. Ayrıca, doğal düşmanların korunması için, yoğun insektisit uygulamalarından kaçınılmalıdır (Pala ve ark., 2004) Unlu bit (Planococcus citri Risso) Unlu bit, narlarda meyvelerin çiçek çukurunda veya meyvelerin birbirlerine değdiği yerlerde emgi yaparak, genç meyvelerin dökülmesine ve meyve kalitesinin düşmesine neden olmaktadır. Ayrıca, emgi sırasında salgılanan tatlımsı madde ile de meyvelerde fumajine neden olmaktadır. Zararlı ile mücadelede, bahçe temizliğine dikkat edilmeli, sürümler tavında yapılmalı, her yıl düzenli budama yaparak bahçe içerisinde iyi bir hava sirkülasyonu sağlanmalıdır. Ayrıca, zararlının diğer konukçuları nar bahçesi içerisinde ve civarında bulundurulmamalı ve yoğun ilaç kullanımından sakınılmalıdır. Unlu bit e karşı Biyolojik mücadele yöntemi de oldukça başarılıdır. İlk zararlı görüldüğünde predatör, Cryptolaemus montrouzieri ve parazitoit, Leptomastix dactylopii salımları yapılmalıdır (Pala ve ark., 2004) Nar beyazsineği (Siphoninus phillyreae Haliday) Nar beyazsineği, bitkinin yaprak altında beslenerek bitkiye doğrudan zarar verdiği gibi, yoğun tatlımsı madde salgılayarak da fumajine neden olmaktadır. Zararlının mücadelesinde, doğal düşmanların başarılı olmasından dolayı kimyasal mücadelenin yerine daha çok kültürel önlemlere ağırlık verilmelidir. Bu amaçla; bahçe tesis ederken temiz fidan kullanılmalı, dikim aralıklarına dikkat edilmeli, sık dikimden kaçınılmalı ve nar ağaçları her yıl düzenli budanarak iyi bir hava sirkülasyonu sağlanmalıdır. Ayrıca, bahçe içerisindeki yabancı ot temizliğine özen gösterilerek, ara tarımı yapılmamalıdır Ağaç sarıkurdu (Zeuzera pyrina L.) Ağaç sarı kurdu larvaları, fidanların ve genç ağaçların gövdelerinde, yaşlı ağaçların ise dallarında uzun galeriler açarak zarar yapmaktadır. Galerilerin bulunduğu bitki organları zamanla zayıflar ve kurur. Bazen, zarar görmüş dal ve gövdeler rüzgarın etkisiyle kırılabilir. Zararlının mücadelesinde, kültürel uygulamalar çok önemlidir. Bu amaçla; budama sırasında veya mevsim boyunca yapılan kontrollerde, zararlı ile bulaşık dallar kesilerek imha edilmelidir. Ayrıca, yoğunluğun düşük olduğu bahçelerde gövde ve dallardaki galerilere ince çelik tel sokularak veya insektisit 23

24 (DDVP) enjekte edilerek, larvaların ölmesi sağlanmalıdır (Pala ve ark., 2004) Kahverengi leke hastalığı (Alternaria alternata) Hastalık ilkbaharda genç yapraklar çiçek ve küçük meyvelerde görülür. Yapraklarda küçük, koyu renkli, düzensiz ve koyu renkli lekeler oluşur. Hastalık ilerledikçe bu lekeler genişler. Bu lekeler hastalık ilerledikçe yaprakların yarıya yakın bir kısmını enfekte edebilir.hastalık çiçek ve küçük meyveleri de enfekte eder. Genellikle kaliksten başlayan koyu kahverengi büyük lekeler şeklindedir. Kabuk kuru mat bir görünüm alır. Gelişme geriler. İleri dönemlerde kabuk çatlamaları ortaya çıkar (Pala ve ark., 2004) Coniella granati meyve çürüklüğü Hastalık meyveleri enfekte etmektedir. Kabuk üzerinde düzensiz, birçok siyah nokta şeklinde leke bulunur. Bu lekelerin etrafı kalın koyu renkli bir hale ile çevrilidir. Siyah nokta şeklindeki lekeler bu çizginin içinde yeralır. Hastalığın şiddetine ve çeşide göre aynı meyve üzerinde çok sayıda leke gelişir. İleri dönemlerde tüm kabuk yüzeyi bu lekelerle kaplanabilir. Fungus ağaç üzerinde önceki yıldan kalan hastalıklı meyveler üzerinde kışı geçirebilir (Pala ve ark., 2004) Aspergillus meyve çürüklüğü (Aspergillus niger) Hastalık meyve olgunlaşma dönemine yakın daha çok görülür. Depolanan narlarda da önemli bir sorundur. Kalikse yakın meyve üzerinde önce renk açılması görülür. Enfete olan bölgede kabuk yumuşar. Sulu bir görüntü alır. Bu kısma çürükçül böceklerinde gelmesi ile hastalık hızla ilerler.meyve kesildiğinde tüm meyve içinin siyah renkli fungus ile kaplandığı görülür (Pala ve ark., 2004) Gövde zamklanma hastalığı (Phytophthora sp.) Hastalık etmeni toprak kaynaklı bir fungustur. Ağır, su tutan drenaj problemi olan yerlerde hastalık daha zararlıdır. Özellikle toprağa yakın olan kök boğazında önce kabukta kuruluk görülür. Daha sonra kabuk dokusu çatlar. İletim demetleri fungusun enfeksiyonu nedeni ile tıkanır, kahverengileşir. Ağaçta sararma ve gelişme geriliği başlar. Şiddetli enfekte olan bitkiler kurur. Salma ve çanak usulü sulama yapılmamalıdır. Karık usulü ve damlama sulama tercih edilmelidir. Sulama sırasında kök boğazı ve gövdenin ıslanmaması önemlidir. Sulama ve yağmur suları hasta ağaçların olduğu bölgeden sağlam ağaçların olduğu bölgeye taşınmamalıdır. Derin dikimden kaçınılmalıdır. Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde bahçe tesis edilmemeli veya bu gibi yerlerde sırta dikim tercih edilmelidir. Dikim öncesi fidanın kök ve gövdesi %1,5 luk bordo bulamacına batırılmalıdır. Toprağa bol organik madde verilmelidir (Pala ve ark., 2004). 24

25 7. DERİM Nar meyvesi genellikle çiçeklenmeden gün sonra olgunlaşmaktadır. Nar meyveleri çeşide göre değişmekle birlikte genel olarak Ağustos ile Ekim ayları arasında olgunlaşmaktadır. Meyvenin olgunluk belirtileri kabuk ve dane renginin çeşide özgü rengi alması, Kaliks ucunun ve erkek organların kuruması ve çeşide özgü SÇKM/ asit oranının oluşmasıdır. Olgun meyveler ağaçtan makasla kesilmelidir. Meyve sapı mümkün olduğunca kısa olmalıdır. Nar meyvesi dalından koparıldıktan sonra olgunlaşmadığı için olgun meyvelerin derilmesine dikkat edilmelidir. Meyve çatlamasından sakınmak amacıyla erken derim yapılması meyve kalitesinin ve verimin düşmesine neden olur. Ülkemizde derim genellikle eylül-kasım ayları arasında yapılmaktadır. Narda, 2-3 çiçeklenme periyodu olduğu için ilk çiçeklerden oluşan meyveler daha önce olgunlaşır. Dolayısıyla tüm meyvelerin aynı anda olgunlaşmasını bekleyip ardından derim yapılırsa ilk çiçeklenme periyoduna ait meyvelerde çatlama görülebilir. İlk çiçeklenmede oluşan meyveler en iri meyveler olduğu için meyve çatlaması sonucu en kaliteli meyvelerde kayıp söz konusu olacaktır. Bunu önlemek için derim 2-3 kez yapılmalıdır. 25

26 8. KAYNAKLAR Ercan, N. Tescil Edilen Nar Çeşitleri. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Çiftçi Broşürü No:54. Ercan, N., Özvardar, S. ve Baldıran, E., Nar Çeşit Araştırma Projesi Ara Sonuç Raporu. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı EgeTarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Menemen, İzmir, 30 s. Kumar, G.N.M., The Pomegranate. In:(Nagy, ed) Wardowski Fruits of Tropic and Subtropical Origin,. Composition, Properties and Uses. P Florida Science Source (FSS) Inc. Lake Alfred, Florida. Lansky, E., Shubert, S. and Neeman, I., Pharmological and Therapeutic Properties of Pomegranate. I. International Symposium of Pomegranate October Orihuela (Alicante) Spain, p: Onur, C. ve N. Kaşka, Türkiye de Nar Yetiştiriciliği, Önemi ve Sorunları. Akdeniz Bölgesi Bahçe Bitkileri Yetiştiriciliğinde Sorunlar, Çözüm Yolları ve Yapılması Gereken Araştırmalar Sempozyumu, 9-13 Nisan , Akdeniz Bölgesi Narlarının Seleksiyonu (Doktora Tezi). Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitisü (Yayımlanmamış) , Nar Yetiştiriciliği. Derim Dergisi Cilt:5 Sayı:4, 192s ,1999. Melezleme Yoluyla Nar (Punica granatum L.) Çeşit Islahı. Türkiye III. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Eylül 1999 Ankara, s Özgüven, A.I. ve B.E. Ak., Indol Butirik Asidin (IBA) Nar Çeliklerinin Köklenmesi Üzerine Etkisi. Ç.Ü.Z.F.Dergisi 8(3) , The Genetic Resources of Pomegranate (Punica granatum L.) in Turkey. Mediterranean Selected Fruits Inter-Country Network. MESFIN. First Plant Genetic Resources Meeting. Instituto Canario de Investiga Clones Agrarias (I.C.T.A.) Tenerife, Canary Islands, Spain. October 2-4, 14p , Suptropik Meyveleri II Ders Notları. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü (Yayımlanmamış). 26

27 , World Production Status of Pomegranate (Punica granatum L.). 2nd MESFIN Meeting on Plant Genetic Resources, 5-8 August,1997, Madeira, Portugal. (Baskıda) and C. Yılmaz, Pomegranate Growing in Turkey. Options Mediterraneennes, Serie A: Seminaires Mediterraneennes Numero 42, p: , S. Çetiner, B.E. Ak ve C. Yılmaz, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Değişik Nar Çeşitlerinin Adaptasyonu Üzerinde Araştırmalar.. Ç.Ü.Z.F. Güneydoğu Anadolu Projesi Tarımsal Araştırma İnceleme ve Geliştirme Proje Paketi Kesin Sonuç Raporu Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayın No: 192, 29 s., Adana , H. Tatlı, M. Coşkun and Y. Daşkan., Fruit Characteristics of Some Mediterranean and Aegean Pomegranate Varieties under Ecological Conditions of Çukurova. V. Inter. Symposium on Temperate Zone Fruits. Adana. Acta Horticulturae 441: Pala, H., E. Canihoş, N. Öztürk, C. Yılmaz, A.I. Özgüven ve M. R. Ulusoy, Nar Hastalıkları, Zararlıları ve Mücadelesi. Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü, Adana, 17s. Yılmaz, M., A.I. Özgüven, B.E. Ak ve S. Çetiner., Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Değişik Nar Çeşitlerinin Adaptasyonu Üzerinde Araştırmalar. Ç.Ü.Z.F. Güneydoğu Anadolu Projesi Tarımsal Araştırma İnceleme ve Geliştirme Proje Paketi Kesin Sonuç Raporu. Ç.Ü.Z.F. Genel Yayın No: 72 Şubat Adana. 22 s. 27