YAPRAĞI YENEN SEBZELERDE GÜBRELEME

Transkript

1 YAPRAĞI YENEN SEBZELERDE GÜBRELEME (MARUL- ISPANAK- LAHANA) İnsan beslenmesinde büyük önemi olan sebzelerin yetiştirme teknikleri, ıslahı ve bitki koruma konularında ülkemizde bilimsel çalışmalar yapılmış olmasına rağmen birkaç sebze hariç (sanayi sebzeleri yetiştiriciliği ve sera yetiştiriciliği) toprak verimliliği ve gübreleme konusunda yeterli sayıda bilimsel çalışma yapılamamıştır. Web sayfamızın bu bölümünde verilen bilgiler, ülkemizin iklim ve toprak şartlarına uygun diğer ülkelerde yapılan bilimsel çalışmalar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Sebzelerin gübrelenmesi aşağıdaki gibi birkaç bölüm halinde verilmiştir. - Yaprağı yenen sebzeler: Marul, ıspanak, lahana - Meyvesi ve tohumu yenen sebzeler: Domates, biber, hıyar, patlıcan, taze fasulye, taze bakla, bezelye, bamya, kabak - Çiçek kısımları yenen sebzeler: Karnabahar, enginar - Toprak altı ve toprak üstü yenen sebzeler: Havuç, turp, kereviz, pırasa, soğan, sarımsak. kuşkonmaz Çok dağılım gösteren sebzelerin gübrelemesinde, yetiştirme tekniğine (açıkta, serada, alçak tünelde), sulama yöntemine (sulamasız, karık, damla sulama) ve yetiştirme amacına (taze tüketim, konserve, salça) uygun olarak, toprak analizi temel alınmalıdır. Toprak istekleri Gelişme dönemi kısa ( ay) olan, kışlık yazlık üretilebilen, açıkta ve örtü altında yetiştirilen, sulamasız sulamalı (karık- damlama) tarımı yapılabilen yaprağı yenen sebzeler, taban suyu yüksek olmayan, iyi havalanabilen, organik maddece zengin, 1

2 fazla kireçli olmayan, ph değerleri arasındaki hafif ve orta bünyeli (kumlu- milli tın) toprak ister. Yazlık üretimde ise orta, orta- ağır (killi tın) topraklarda daha iyi yetiştiriciliği yapılır. Yaprağı yenen sebzeler orta derecede toprak tuzluluğuna karşı hassastır. Genellikle fide dikimi yoluyla yapılan yetiştiricilikte, Batı ülkelerinin uyguladığı dikimden sonra verilen can suyunun (özellikle yazlık üretimde) başlangıç solüsyonu (başlangıç gübresi) şeklinde olması fide tutum oranını artırır ve fide kök gelişmesini hızlandırarak yüksek verim alınmasını sağlar. Başlangıç solüsyonu (gübreli su), 100 lt suda g MKP gübresi (%52 P2O5 +%34 K2O) g Çinko Sülfat (ZnSO4.7H2O) eritilerek hazırlanır. MKP temin edilememesi durumunda, aynı miktarda MAP (%12 N + % 61 P2O5) g suda erir Potasyum Sülfat (%51 K2O Solopotas) kullanılabilir. Fide dikiminden sonra fide başına ml (bir çay bardağı) kadar bu eriyik şeklinde hazırlanmış can suyu verilmesi yararlı olur. Gübre kullanımı Yaprağı yenen sebzelerin gelişme dönemi kısa olduğu için, fide dikim öncesi taban (toprak altı) gübre uygulaması yapılmalıdır. Sık yetiştirilen ıspanakta taban gübre uygulaması serpme; sıra usulü fide dikimi yapılan (lahana ve marul) sebzelerde ise bant usulü taban gübre uygulaması uygundur. Gübreler fide dikim derinliğinin 5-6 cm kadar altına ve yanına gelecek şekilde uygulanır. Üst gübreleme ise, yağış ve sulama durumuna göre fide dikiminden 1 ve 2 ay sonra uygulanır. Sulama yapılmayan yörelerde kışlık üretimde üst gübreleme yağış öncesinde; sulama yapılan yazlık- kışlık yetiştiricilikte ise üst gübreleme sulama öncesinde yapılmalıdır. Damla sulama ile yetiştiricilikte dekara uygulanacak fosforlu gübrenin %70 kadarı (veya tamamı), potasyumlu gübrelerin %50 kadarı ve azotlu gübrenin %30-40 kadarı taban gübre olarak, geriye kalan kısımları damla sulama ile uygulanır. Üst gübrelemede %21 N Amonyum Sülfat tercih edilmelidir. Yaprağı yenen sebzeler olması nedeniyle, yaprakta Nitrat (NO3) birikimi olmaması için ikinci üst gübrelemenin hasattan en geç bir ay kadar önce uygulaması gerekir. Dekara verilecek gübre miktarları ve cinsleri, Tablo- 1 ve Şekil- 1 de verilen bir ton ürün miktarı ile kaldırılan besinler dikkate alınarak, dekara alınacak ürün miktarına ve toprak analizine göre belirlenmelidir. Tablo- 1: Yaprağı yenen sebzelerle topraktan kaldırılan bitki besin elementleri (kg/ton ürün) Kaldırılan besin elementleri kg/ton ürün Bitki AZOT (N) FOSFOR (P 2O 5) PATASYUM (K 2O) KALSİYUM (CaO) MAGNEZYUM (MgO) Marul Lahana Ispanak

3 Şekil - 1: Topraktan kaldırılan besin maddeleri (kg/ton ürün) Kaldırılan besinler kg / ton ürün ,3 8 6,9 3,8 4,8 5,3 1,2 1,8 1,2 MARUL ISPANAK LAHANA N P2O5 K2O Sulanmayan ve karık usulü sulama ile gübreleme Tablo- 1 deki bir ton ürün ile kaldırılan besin maddesi miktarları dikkate alınarak dekardan alınabilecek ürüne ve toprak analizine göre taban ve üst gübre kullanmak yüksek verim ve kalite için önemlidir. Tablo- 1 ve Şekil- 1 incelendiğinde, yaprağı yenen sebzelerin topraktan en çok potasyum ve azotu kaldırdığı, fosforun ise daha az oranda alındığı görülmektedir. Kaldırılan besin elementleri miktarı oransal (%) olarak hesaplandığında, yapraklarda potasyumun % , azotun % ve fosforun % oranında olduğu görülür. Şekil- 2: Yaprağı yenen sebzelerde oransal (%) besin elementi dağılımı MARUL ISPANAK 31% AZOT(N) 33% AZOT(N) 59% 10% FOSFOR(P2O5) POTASYUM(K2O) 55% 12% FOSFOR (P2O5) LAHANA 51% 9% 40% AZOT(N) FOSFOR(P2O5) POTASYUM(K2O) 3

4 Yapılan bilimsel çalışmaların sonucuna göre hafif bünyeli topraklarda üç besinli (NPK), orta- orta bünyeli topraklarda (potasyumca zengin) ise iki besinli (NP) kompoze gübrelerin taban gübre olarak kullanılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Tablo- 2 de hafif ve orta bünyeli topraklar için örnek gübre önerisi yapılmıştır. Ortalama toprak değerleri dikkate alınarak yapılan gübre tavsiyesi sadece bir öneri olup, Toros Tarım uzmanına danışarak ve toprak analizine göre gübre kullanınız. Tablo- 2: Yaprağı yenen sebzelerde sulamasız veya karık sulama ile gübreleme (kg/da) Gübreleme zamanı Taban gübre (fide dikiminde - ekimde) 1. üst dikimden bir ay sonra 2. üst dikimden iki ay sonra Taban gübre (fide dikiminde) 1. üst fide dikiminden bir ay sonra Fide dikiminden iki ay sonra X: Dekardan 3-5 ton ürün i.in Hafif bünyeli topraklar (az su tutan) Gübre cinsi Kg gübre/dekar Zn veya (SO3)+ 10 OM %21 N AS ve ve Potasyum nitrat 8-10 %21 N AS Orta Ağır Bünyeli topraklar (yeterli su tutan) Zn Veya (SO 3) +10 OM %21 N AS %21 N AS Damla sulama ile gübreleme Marul bitkisi açıkta yaz yetiştiriciliğinde ve özellikle serada yapılan yetiştiricilikte kısa dönem için ikinci ürün olarak yetiştirilebilmektedir. Sera yetiştiriciliğinde genellikle damla sulama ile sulama yapılmaktadır. Damla sulama ile yetiştiricilik yapılıyorsa, damla sulamaya uygun gübrelerle (suda eriyebilir tortu bırakmayan) gübreleme yapmak gerekir. Tablo- 3 te damla sulama ile gübreleme programı verilmiştir. Taban gübre: Dekara kg Zn veya kg gübresi fide dikim öncesi toprağın cm derinliğine karıştırılır. 4

5 Damla sulama ile uygulanacak gübreler aylık olarak verilmiştir. Aylık gübre miktarları o ay içinde yapılacak sulama adedine bölünerek uygulanır (Tablo- 3). Tablo- 3: Damla sulama ile gübreleme Kg gübre/dekar/ay AS MAP KNO 3 Magnezyum Sülfat** Gelişme dönemi (dikimden sonra) 1. ay ay ay* * Gübrelemeyi hasattan 2 hafta önce tamamlayın ** toprak çok kumsal ise magnezyum sülfat (MgSO 4.7H 2O) kullanınız. Çinko Sülfat(g) Beslenme kontrolü Gelişme dönemlerinin kısa olması ve sonbahar- kışlık üretimi ile yazlık üretimi yapılması nedeniyle yaprağı yenen sebzelerin yapraklarında bulunması gereken besin elementi miktarları 100 g kuru maddede(k.m) gram ve miligram (ppm)/kg olarak Tablo- 4 te verilmiştir. Taze olarak yaprağı tüketilenlerde yapraktaki nitrat azotunun ppm/kg dan fazla olmaması insan sağlığı bakımından önemlidir. Gübrelemede bu konuya dikkat etmek gerekir. Özellikle yaz aylarında üretilenlerde toprakta sulamaya ve azot formuna önem vermek gerekir. Toprakta yeterli rutubet (su) miktarı artıkça, sudaki nitrat (NO3) miktarı oransal olarak NO3 - (- ) elektrik yüküne sahip olduğu için kil mineralleri tarafından tutulmaz. Bu nedenle toprak suyundaki nitrat miktarı artar ve bitki tarafından fazla alınır. Yüksek seviyede birikim (400 ppmden fazla) olursa insan sağlığı bakımından tehlikelidir. Aynı zamanda yapraktan gübrelemede ve özellikle ikinci üst gübrelemede nitratlı gübrelerle gübreleme yapmamak, bunun yerine Amonyum Sülfat kullanmak gerekir. Tablo- 4:Yaprağı yenen sebzelerin yapraklarındaki besin elementleri (kuru maddede) Bitki Yaprakta K.M % makro besin elementleri N P K Ca Mg MARUL ISPANAK LAHANA Yaprakta K.M mg=ppm/kg mikro besin elemenleri Fe Mn Zn Cu B MARUL ISPANAK LAHANA

6 Yaprağı yenen sebzelerde yaprak örneklerinin, gelişmenin ve besin maddesi alımının en hızlı olduğu dönemde, yani fide dikiminden gün sonra alınması gerekir. Yaprağı yenen sebzelerin açıkta kışlık üretiminde en çok fosfor ve potasyum noksanlıkları görülür. Fosfor noksanlığı yapraklarda yeşil rengin pembeleşmesi- morarması şeklinde görülürken, potasyum noksanlığı dış yapraklardan (yaşlı) yaprak uçlarının ve kenarlarının açık sarı- sarı kahverengi lekeler halinde görülmesi ile ortaya çıkar. Azot eksikliğinde ise özellikle lahanada baş bağlaması az olur ve sebze gevşek yapılı olur. Çok kumsal topraklarda, yaşlı yapraklarda damar aralarında renk açılması görülür. Yaprağı yenen sebzelerde gübre kullanımı için Toros Tarım bayiniz kanalı ile bilgi alınız. 6