MAK110 MAKİNE MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ (İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ)

Transkript

1 BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK110 MAKİNE MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ (İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ) Dr. Turan ŞİŞMAN ANKARA

2 Yaşama Hakkı İnsanların en temel hakkı : YAŞAMA HAKKI NASIL BİR YAŞAMA HAKKI? Sağlıklı, fiziksel ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde olmaktır 2

3 İş Sağlığı ve Güvenliği İş yerlerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek kaza ve diğer etkenlerden korunmak ve daha iyi çalışma ortamı sağlamak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalara İş Sağlığı ve İş Güvenliği denir. 3

4 Üretim Platformu + + = TEHLİKE VE RİSK Enerji Tezgah Çalışan TEHLİKE VE RİSK ÖNEMLİ OLAN ÜÇ UNSURUN UYUM İÇERİSİNDE BULUNMASIDIR

5 Amaç 1. Sağlık Çalışanların sağlık gözetimleri 2. Güvenlik Çalışma ortamındaki tehlikelerin ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmalar İnsanın en temel hakkı olan yaşama hakkını tehdit eden ve çoğu kez karşımıza kazalar ve meslek hastalıkları olarak çıkan tehlikelerden; İnsanları korumak, Zararlı unsurları ortadan kaldırmak veya en alt düzeye indirmek, Özetle; daha güvenli bir çalışma ortamı sağlamaktır. 5

6 Amaç Meslek hastalıkları % 100 önlenebilir. İş kazalarının %98 ı önlenebilir. 6

7 Tanımlar İş Sağlığı ve Güvenliği : Çalışanların, taşeronların, ziyaretçilerin ve çalışma alanındaki diğer insanların sağlık ve güvenliklerini etkileyen şartlar ve faktörler. İlgili Taraf : İşyerinin içinde veya dışında olan ve kuruluşun İSG performansı ile ilgilenen yada bu performanstan etkilenen kişi/ kurum. (tedarikçiler, müşteriler, tüketiciler, devlet, çalışanlar, halk, yatırımcılar, sigorta şirketleri, bağlı bulunan holding, üyesi olunan sendika, OSB vb. kurum ve kuruluşlar) 7

8 Tanımlar Tehlike : İnsanların yaralanması ve/veya sağlığının bozulmasına sebep olabilecek kaynak, durum, işlem. Tehlike Tanımlaması : Tehlikenin varlığını tanıma ve özelliklerini tarif etme prosesi. Sağlığın Bozulması : Bir iş faaliyetinin veya işle ilgili durumun yol açtığı ve/veya kötüleştirdiği belirlenebilir, olumsuz fiziksel veya ruhsal durum. 8

9 Tanımlar Olay : Kaza, yaralanma, sağlığın bozulması veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan, işle ilgili olaylar. Yaralanma, sağlığın bozulması veya ölüme sebep olmadan gerçekleşen olaylara hasarsız olay veya tehlikeli oluşum gibi adlar verilir. 9

10 Tanımlar Risk : Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile bunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin birleşimi. Kabul Edilebilir Risk : Kuruluşun yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk. Risk Değerlendirmesi : Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek için 10 kullanılan yöntem.

11 Tanımlar Uygunsuzluk: Doğrudan ya da dolaylı olarak, yaralanma, hastalık, malın zarar görmesi, çalışılan yerin zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine neden olabilecek yönetim sistemi performansından, kanunlardan, işlemlerden, uygulamalardan ve çalışma standartlarından veya benzerlerinden herhangi bir sapma. Düzeltici Faaliyet: Tespit edilen bir uygunsuzluğun veya başka istenmeyen bir durumun sebebinin ortadan kaldırılması için yapılan işlem. Önleyici Faaliyet: Potansiyel bir uygunsuzluğun veya başka bir istenmeyen durumun sebebinin ortadan kaldırılması için yapılan işlem. 11

12 Tanımlar Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ile Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) İş Sağlığı ve Güvenliğini, Tüm mesleklerde işçilerin bedensel, ruhsal, sosyal iyilik durumlarını en üst düzeye ulaştırmak, bu düzeyde sürdürmek, işçilerin çalışma koşulları yüzünden sağlıklarının bozulmasını önlemek, işçileri çalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak, işçileri fizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları sürdürmek, özet olarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamak olarak tanımlamıştır. 12

13 Amaç 1. Çalışanları korumak 2. Üretim güvenliğini korumak 3. İşletme güvenliğini korumak 13

14 Kaza Nedir? Ani, istenmeyen ve planlanmamış, genellikle ölüm, yaralanma veya maddi hasarla sonuçlanan bir olay 14

15 İş Kazası (ILO - International Labour Organisation) Uluslararası Çalışma Örgütü Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınmamış olan, etrafa zarar verecek nitelikteki olaylar. (WHO - World Health Organization) Dünya Sağlık Örgütü: Önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara, makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay. 15

16 Kaza Nedenleri? %19,5 % Güvensiz hareketler 2 Güvensiz şartlar 3 Bilinmeyen %79,5 16

17 Güvensiz Hareketler Güvenlik donanımını kullanılmaz duruma sokmak, Sorumsuz biçimde görev verilmeden yada uyarılara aldırmadan güvensiz çalışmak, Tehlikeli cihazlar kullanmak yada donanımını güvensiz biçimde yönetmek, Güvensiz yükleme, istif, karıştırma, yerleştirme ve benzeri davranışlar, Hareketli yada tehlikeli yerlerde çalışmak, Tehlikeli hızda çalışma yada alet kullanma, Güvenliği önemsememek yada kişisel koruyucu malzemeyi kullanmamak, Şaşırmak, kızgınlık, yorgunluk, 17 suistimal, irkilme gibi davranışlar.

18 Güvensiz Şartlar Kusurlu, pürüzlü, sivri, kaygan, eskimiş ve çatlak aletler, Güvensiz yapılmış, alet, tesis ve benzerleri, Yetersiz bakım, tıkanıklıklar, kapanmış geçitler, Yetersiz aydınlatma, göz kamaştıran ışık kaynakları, Güvensiz iş elbisesi yada gözlük, eldiven ve maske vermemek, yorucu yüksek topuk ve benzeri şeyler, Yetersiz havalandırma, kirli hava kaynakları vb. Güvensiz yöntemler ve mekanik, kimyevi, elektriksel, nükleer koşullar. 18

19 Güvensiz Hareketler ve Güvensiz Şartlar 19

20 Güvensiz Hareketler ve Güvensiz Şartlar 20

21 Zarar Gören Organlar %15 %8 %10 %3 %15 %15 %34 21

22 Yaralanma Türlerine Göre İş Kazaları Kırık Çıkık Burkulma ve gerilerek zorlanma Uzuv kaybı Ezilme Kesik Delinme, batma Yanık Derin olmayan yaralanma Kas yırtılması İç organlarda yaralanma ve kanama Beyin sarsıntısı Kalp krizi (yapılan işle bağlantılı) Solunum ile ilgili bozukluk Zehirlenme Çapak kaçması ve batması Diğerleri 22

23 Nedenlerine Göre İş Kazaları Kişinin düşmesi Parça düşmesi Sabit bir nesneye veya kişiye çarpma Bir nesnenin delmesi veya batması Hareketli nesne ile kişinin çarpışması Zararlı ve zehirli maddelere maruz kalma Tehlikeli maddeye maruz kalma Göze kimyasal sıçraması Yanıcı maddelerin ateş alması Aşırı kas zorlaması Çapak sıçraması Elektrik akımına maruz kalma İki nesne arasına sıkışma Ortam koşullarının olumsuzluğu Aşırı sıcak ile temas Servis kazaları 23

24 Güvenlik Risklerin, tanımlanmamış bir zaman aralığı süresince, kabul edilebilir düzey içinde kalma yeteneğini ifade eder. TEHLİKE RİSK? 24

25 Tehlike İşin yapımı ve yürütülmesi sırasında meydana gelen tehlikeli durum ve tehlikeli davranışların zaman ve mekan şartlarında bir araya gelmesinden kaynaklanan, ölüm, hastalık, yaralanma veya hasara sebebiyet veren istenmeyen olay Bir kişiye, maddeye, cihaza, işe veya iş yürütümüne; Sakatlık, Hasar, Kayıp veya Zarar verme ihtimali olan her şey... 25

26 Risk Tehlike durumundaki zararın gerçekleşmesi, meydana gelmesidir. İşyerinde, meydana gelebilecek, çalışanlara veya çalışma çevresine zarar yada hasar verici nitelikteki bir olayın, meydana gelme ihtimali ile zarar verme derecesinin bileşkesidir. 26

27 Risk Risk = İ x D İ : İhtimal, olasılık D: Zararın derecesi Tehlikelerden kaynaklanan bir olayın, meydana gelme ihtimali ile zarar verme derecesinin bileşkesidir. 27

28 Risk Suya girilirse köpek balığı bir risktir. Diğer tehlikeler nelerdir? Hindistan cevizi Hava Güneş Yağmur Rüzgar Deniz Ağaç Söz konusu riskleri değerlendirirken, konuyu tehlikenin çeşitleri ve büyüklüğü nispetinde ele almalıyız. 28

29 Risk Korunulabilir, Öğrenilebilir, Analiz edilebilir, Azaltılabilir, Kontrol edilebilir, Yönetilebilir. 29

30 Risk 30

31 Risk 31

32 Risk 32

33 Risk 33

34 Risk 34

35 Risk 35

36 Risk 36

37 Risk 37

38 Risk 38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48 Tehlikenin Tanımlanması Çalışan herhangi bir enerji kaynağı ya da tehlikeli materyal ile temas eder mi? Elektrik Sıcak-soğuk Kimyasal maddeler Radyasyon Gazlar ya da dumanlar Su ya da buhar Yetersiz hava

49 Tehlikenin Tanımlanması Çalışan herhangi bir şeye çarpabilir mi? Hareketli veya uçan nesneler Düşen materyal

50 Tehlikenin Tanımlanması Çalışan herhangi bir şeye çarpabilir mi? Duran veya hareketli nesneler Keskin köşeler Aniden dışarı çıkan nesneler

51 Tehlikenin Tanımlanması Çalışan herhangi bir şeyin içinde-üzerinde veya arasında sıkışabilir mi? Açılıp kapanan nesneler Hareketli veya duran nesneler

52 Tehlikenin Tanımlanması Çalışan kayarak veya bir yere takılarak düşer mi? Aynı seviyede Daha aşağı seviyede

53 Tehlikenin Tanımlanması Çalışan için aşırı zorlama ihtimali var mı? Kaldırırken Çekerken İterken

54 Risk Değerlendirmesi Sistematik olarak Tehlikeleri belirlemek, Riskleri ortaya çıkarmak ve Riskleri kontrol etmek için uygun nitel ve/veya nicel yöntemler kullanılarak yapılan çalışmaların bütünüdür. 54

55 Kabul Edilebilir Risk İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Kanuni zorunluluklar ve işletmenin İSG politika ve uygulamaları dikkate alındığında, kabul edebilecek düzeye indirilmiş risk. 55

56 Kabul Edilebilir Risk 56

57 Kazaların Temel Nedenleri 57

58 Kazaların Temel Nedenleri 58

59 Rakamlarla İş Sağlığı ve Güvenliği Dünyadaki işgücü İşle ilgili ölümler İş kazaları Meslek hastalıkları 2.8 milyar 2.2 milyon 270 milyon 160 milyon Dünya GSMH 30 trilyon $ İSG kaynaklı kayıp % 4

60 Rakamlarla İş Sağlığı ve Güvenliği Dünya Her gün; 1 milyon iş kazası olmakta, çalışan işle ilgili hastalıklar,1.096 çalışan iş kazası nedeniyle ölmekte Türkiye Her gün; 172 iş kazası olmakta, 4 kişi iş kazası nedeniyle ölmekte, 6 kişi sürekli iş göremez hale gelmektedir. Bu kayıpların maddi değeri ülkelerin GSYİH nın % 3-5 i arasında değişmektedir.

61 İş Güvenliği Uzmanlığı İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi amacı ile tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile mühendis, mimar ve teknik elemanların iş sahası genişlemiş bulunmaktadır. İş Güvenliği Uzmanı: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip mühendis, mimar veya teknik eleman. Teknik Eleman: Teknik öğretmenler, üniversitelerin fen veya fen-edebiyat fakültelerinin fizik, kimya ve biyoloji bölümleri mezunları ile üniversitelerin meslek yüksekokullarının iş sağlığı ve güvenliği programı 61 mezunlarını kapsar.

62 İş Güvenliği Uzmanlığı İş Güvenliği Uzmanı Nasıl Olunur? Mühendis, mimar veya teknik elemanlar; iş güvenliği uzmanlığı eğitimlerini vermek üzere, gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren şirketlerce kurulan ve işletilen müesseseler tarafından düzenlenen eğitimlere katılıp daha sonra İş Sağlığı Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından yapılacak ya da yaptırılacak sınavda başarılı olduklarında yine İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen iş güvenliği uzmanlığı belgesi alırlar. 62

63 İş Güvenliği Uzmanlığı Yapılan bu sınavlarda sorulan 4 şıklı 100 sorudan 70 veya daha üstü puan alanlar, İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikasını almaya hak kazanırlar. Alınan eğitimlerin süresi her sertifika için 220 saattir. Bunun 180 saati teori olup 40 saati de pratik eğitimdir. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir. 63

64 İş Güvenliği Uzmanlığı Görev Alanları ile İlgili Önemli Hususlar 6331 sayılı kanunla çalışanı olan ve kanunda belirtilen istisna iş yerleri dışında tüm işyerlerinde İş Yeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanlığı hizmeti alma zorunluluğu getirilmiştir. Bu kanunla iş yerleri çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli olarak sınıflandırılmıştır. Tehlike sınıfı: İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak işyeri için belirlenen tehlike grubunu ifade eder. 64

65 İş Güvenliği Uzmanlığı Çok tehlikeli olarak sınıflandırılan işyerlerinde (A) Sınıfı İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı, Tehlikeli olarak sınıflandırılan işyerlerinde (B) Sınıfı İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı, Az tehlikeli olarak sınıflandırılan işyerlerinde (C) Sınıfı İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı çalıştırma zorunluluğu getirilmiştir. 65

66 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Önlemek ödemekten daha insanidir Önleyici tedbirin sonuçları Olası kazaların önlenmesi, Daha insani davranış, Verimlilik, Üretkenlik, Karlılık hedeflerini yakalamaktır. 66

67 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Yasalar çıkarmak Denetlemek Teknik çalışmaların alt yapısını oluşturmak İş güvenliği kural ve talimatlarına uygun çalışma Düzenini korumak Teknik güvenlik konularında çalışmalar yapılmasını sağlamak Emniyetsiz durumları gidermek 67

68 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Güvenlik kültürü, güvenliği veya emniyeti tehdit edebilecek davranış veya uygulamalarla, bunların yer aldığı ortak kullanım ya da etki alanında bulunan canlıların veya araç gereç gibi nesnelerin zararını en aza indirmeyi amaçlayan, güvenlik ve emniyete öncelik veren, algı, inanç, tutum, kural, roller, sosyal, teknik ve politik uygulamalarla yetkinlik ve sorumluk hislerinin bütünüdür.

69 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Negatif güvenlik kültürü, insanların var olan riskleri risk olarak görmediği, görse bile önemsemediği, boş verdiği veya riskler karşısında kendine aşırı güven duyduğu bir kültüre karşılık gelir.

70 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Pozitif güvenlik kültürünün, karşılıklı güven üzerine kurulmuş iletişim, iş güvenliğinin önemine yönelik paylaşılan algılamalar ve önleyici tedbirlerin etkinliğine duyulan güven ile nitelendirilir.

71 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Güvenlik Kültürü sağlıklı ve güvenli davranışın bir alışkanlık haline getirilmesidir. İş sağlığı ve güvenliğinde hedef; çalışma hayatında ve toplumda ortak bir Güvenlik Kültürü kavramının oluşturulmasıdır. Güvenlik kültürü, ortak amaç olan iş güvenliğini ve yüksek kalitede hizmet sağlamayı ekip çalışması ile gerçekleştirmeyi hedefleyen bir yapıya sahiptir. Güvenlik kültürü, çalışma ortamının güvenliğini sağlamak amacıyla yönetimin ve işçilerin gerçekleştirdiği ortak taahhüttür.

72 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Eğitim ve güvenlik kültürü, çalışma yaşamında kalite ve verimliliğin sağlanması ve sürdürülmesinde en temel öğedir. Kültür için neler yapılmalı? Ulusal İSG Politikası, Uluslar arası sözleşmelerin kabulü, Ulusal İSG Mevzuatı, Ulusal ve sektörel düzeyde sosyal diyalog, İSG eğitimi, Tanıtım, Farkındalık ve bilinç artırma.

73 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü

75 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Güvenlik kültürü ancak; iş sağlığı ve güvenliğinin temel bir konu olarak eğitime entegrasyonu ile mümkün olabilir. GÜVENLİK KÜLTÜRÜ BİR DAVRANIŞ BİÇİMİDİR ÖĞREN VE ÖĞRET

76 İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü tek bir saniye Güvenlik kurallarını yazmak 1 dakikayı alır, Güvenlik toplantısı yapmak 1 saatimizi alır, İyi bir güvenlik programını planlamak 1 haftayı alır, Hazırlanmış bu programı uygulamaya almak 1 ayı alır, Güvenlik ödülü kazanmak ise 1 yılı alır, Tüm bunlar yaşamı süresince çalışanı güvenli kılar, Ancak bir kaza sadece 1 saniyede tüm bunları yok etmeye yeter. Güvenli çalışmak için şimdi zaman ayıralım ve çalışanlarımızın / arkadaşlarımızın güvenli çalışmaları konusunda yardımcı olalım