Demokrasi Denetim Raporu

Transkript

1 Demokrasi Denetim Raporu Genç Vatandaşlar İle Demokrasi Buluşmaları Ulusal Ajans Projesi Nisan DEMOKRASİ DENETÇİLERİ DERNEĞİ Proje kapsamında çalıştaylar süresince katılımcıların hazırladığı raporlar konsolide edilerek oluşturulmuştur.

2 İÇİNDEKİLER ADALETE GÜVEN ANAYASA DEĞİŞİKLİK PROSEDÜRÜ....5 ANAYASAL VE YEREL UZLAŞMA...8 AZINLIKLAR VE KÜLTÜREL FARKLAR 14 BİLGİYE ERİŞİM...21 HALKIN KATILIMI HALKIN HÜKÜMETE GÜVENİ..29 İŞ VE SOSYAL GÜVENCEYE ERİŞİM...31 KADIN HAKLARI POLİTİK MİLLİYET VE VATANDAŞLIK 41 RÜŞVETTEN KORUNMA..47 SERBEST VE ADİL SEÇİMLER TEMEL İHTİYAÇLARIN KARŞILANMASI

3 ADALETE GÜVEN (CONFIDENCE IN THE LEGAL SYSTEM) YARGIYA GÜVEN: Araştırma şirketi Konda nın verilerine göre Türkiye de yaşayan insanların yarısı Ülkemizde vatandaş ve devletin kurumları hukuk karşısında eşittir cümlesine inanmıyor. Kanunlar ve mahkemeler beni korur cümlesine inananların oranı ise %60. Halkın %58 i ise hukuku hayatı düzenleyen kurallar olarak anlamıyor, devletin vatandaşı denetlemek için koyduğu kurallar olarak anlıyor. Araştırmaya göre fazla mesaisi ödenmeyenlerin %45 i bu durumu, hukuka başvurmam, hayat böyle şeklinde açıklıyor. Komşunuz sizi taciz ederse ne yaparsınız? sorusuna kadınların yüzde 35 i Hukuka başvurmam, hayat böyle. cevabını veriyor. Bir diğer ilginç veri ise kadın şiddeti ile ilgili. Nitekim eşinden şiddet gören kadınların yüzde 25 i buna rıza gösteriyor ve Kader böyle. diyor. Kadınların yüzde 34 ü ise sadece eşinin şiddetinden yakınıyor. Avukata ve mahkemeye gidenlerin oranı ise %41. Adalet Gözet Projesi- İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi nin yaptığı bir araştırmanın sonuçları ise şu şekildedir: 2

4 Kadir Has Üniversitesi nin 2013 yılında yapmış olduğu Türkiye de Sosyal-Siyasal Eğilimler Araştırması 26 kent merkezinde, 18 yaş üstü bin kişiyle yüz yüze görüşülerek gerçekleştirildi. Araştırmayı Prof. Dr. Mustafa Aydın, Prof. Dr. Hasan Bülent Kahraman, Prof. Dr. Osman Zaim ve Prof. Dr. Banu Baybars Hawks yönetti. 26 Aralık Ocak 2014 tarihleri arasında yapılan araştırmanın dikkat çeken sonuçları şöyle: o En çok güvenilen kurum önceki senelerde olduğu gibi yine Ordu oldu ama 2011 de %59,9 olan güven, 2013 te %51,7 ye geriledi. o İkinci sırada cumhurbaşkanı yer aldı. Ama 2011 de %48,3 olan güven oranı bu sene %40,7 ye düştü. o Güven endeksinde en ciddi düşüş polis ve kolluk kuvvetlerine güvende görüldü de polise güven %52,7 iken 2013 te %35,3 e geriledi. o Araştırma sonucunda en az güvenilen kurumun %19 ile medya olurken; medyayı %21,7 ile siyasi partiler ve %23,3 ile YÖK/ÖSYM takip ediyor. Ankete katılanlara bu sene ilk defa Türk yargısının bağımsız olduğunu düşünüyor musunuz sorusu yöneltildi. Bu soruya katılımcıların %59,7 si hayır, yüzde 24,2 si ile evet yanıtı verdi. Türkiye de yargının siyasallaştığını düşünenlerin oranı ise bir yılda %52,5 ten %58,4 e çıktı. Yargıya güvenenlerin oranı 2011 de %38,8, 2012 de %32,7 iken 2013 te %26,5 e geriledi. Yargıya güvenmeyenlerin oranının ise %50,4 olduğu görüldü. OECD VERİLERİNE GÖRE ADALETE GÜVEN: OECD 2013 verilerine göre Türkiye, Devlet Güvenirliği açısından en az güvenilen ülkeler arasında yer aldı. Temel hakların en iyi teminat altına alındığı ülkelerin İskandinav ülkeleri olduğu görülürken, bu ülkeleri Yeni Zelanda ve İspanya izledi. Raporda insan haklarının en az teminat altında bulunduğu OECD ülkelerinin Türkiye, Meksika ve Yunanistan olduğunu bildirdi. Rapordaki verilere göre Türkiye de 2007 yılında %56 olan hükümete güven oranı, 2012 yılında %53 e indi. OECD ortalamasına göre ise hükümetler 2007 de vatandaşlarının %45 inin güvenine sahipken 2012 de bu oran %40 a indi. En büyük düşüş finansal, ekonomik 3

5 ve mali krizin etkilediği Slovenya, Portekiz, Yunanistan ve İrlanda da yaşandı. Aynı dönemde Slovak Cumhuriyeti, İsviçre, İsrail, İngiltere ve Fransa da hükümete güven arttı. BAKANLIK VERİLERİNE GÖRE BAZI İSTATİSTİKLER: Savcılık verilerine göre 2013 yılında yapılan her 100 soruşturma ortalama 90 günde tamamlandı, soruşturulan kişi veya suçlardan 49'u hakkında kamu davası açıldı. Ceza mahkemelerimiz bu 49 kişi veya suçu gün yargıladıktan sonra bunlardan 20'sini mahkûm etti. Yargıtay a giden bu 20 mahkûmiyetle ilgili karar da burada ortalama 328 gün durduktan sonra bunlardan 8'i tamamen, 6'sı ise kısmen onandı. 4

6 ANAYASA DEĞİŞİKLİK PROSEDÜRÜ (PROCEDURES FOR CONSTITUTIONAL AMENDMENT) GİRİŞ: Anayasayı değiştirmek için gerekli esasların ne ölçüde tarafsız olduğu ve kapsayıcı olduğu hususunda Anayasa değiştirilme esaslarının hukuki usulleri ve esaslarını aşağıda sırasıyla Anayasa değişikliği yapabilecek siyasi iradeyi tasnif ederek, Anayasada belirtilen esaslara atıfta bulunarak ve bu hususta uluslararası hukukun iç hukuktaki uygulamalarımıza yönelik ihtilaflara yönelik kararlarını inceleyerek ele alınacaktır. ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ YAPABİLECEK İRADELER Tanımlar.- Kurucu iktidar (constituent power, pouvoir constituant), Anayasa yapma ve değiştirme iktidarı olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımın, daha ilk bakışta iki ayrı unsurdan oluştuğu görülmektedir. Bu unsurlardan birincisi Anayasayı yapma, diğeri ise Anayasayı değiştirme dir. Buradan, kurucu iktidarın, aslî kurucu iktidar (pouvoir constituant originaire) ve tali kurucu iktidar (pouvoir constituant dérivé) şeklindeki ikili ayrımı ortaya çıkmaktadır. Anlaşılacağı üzere aslî kurucu iktidar, yeni bir Anayasa yapma, tali kurucu iktidar ise Anayasayı değiştirme iktidarıdır. Kurucu iktidar düşüncesine ilk kez Emmanuel Sieyès te rastlanır. Keza bu kavramı ilk kullanan kişi de, 20 Temmuz 1789 de Sieyès olmuştur. Kurucu İktidar-Kurulmuş İktidarlar Ayrımı. Yukarıda belirttiğimiz gibi, kendisine kurucu iktidar dediğimiz Anayasayı kuran bir iktidar vardır. Ancak bu iktidarın yanında bir de Anayasa tarafından kurulan iktidarlar vardır. Anayasa tarafından kurulan yasama, yürütme ve yargı gibi olağan devlet iktidarlarını, bunların dışında bulunan, onlardan üstün olan ve onları kuran kurucu iktidardan ayırmak gerekir. Böylece, kurucu iktidar ile kurulmuş iktidarlar (pouvoirs constitués) arasında bir ayrım yapılması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu genel açıklamadan sonra, kurulmuş iktidarları şöyle tanımlayabiliriz. Kurulmuş iktidar, kurucu iktidar tarafından yapılan Anayasayla kurulan devlet organlarıdır. 5

7 T.C ANAYASASINDA ANAYASAYI DEĞİŞTİRMEYE İLİŞKİN ESASLAR T.C. Anayasası 175. Madde Anayasanın Değiştirilmesi, seçimlere ve halkoylamasına katılma (Değişik: /3 md.) Anayasanın değiştirilmesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki teklifler Genel Kurulda iki defa görüşülür. Değiştirme teklifinin kabulü, Meclisin üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür. Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesi ve kabulü, bu maddedeki kayıtlar dışında, kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere tabidir. Cumhurbaşkanı Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları, bir daha görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderebilir. Meclis geri gönderilen Kanunu, üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ile aynen kabul ederse Cumhurbaşkanı bu Kanunu halkoyuna sunabilir. Meclisçe üye tamsayısının beşte üçü ile veya üçte ikisinden az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği hakkındaki Kanun, Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazetede yayımlanır. Doğrudan veya Cumhurbaşkanının iadesi üzerine, Meclis üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya gerekli görülen maddeleri Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir. Halkoylamasına sunulmayan Anayasa değişikliğine ilişkin Kanun veya ilgili maddeler Resmi Gazetede yayımlanır. Halkoyuna sunulan Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların yürürlüğe girmesi için, halkoylamasında kullanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul oyu olması gerekir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların kabulü sırasında, bu Kanunun halkoylamasına sunulması halinde, Anayasanın değiştirilen hükümlerinden, hangilerinin birlikte hangilerinin ayrı ayrı oylanacağını da karara bağlar. Halkoylamasına, milletvekili genel ve ara seçimlerine ve mahalli genel seçimlere iştiraki temin için, kanunla para cezası dâhil gerekli her türlü tedbir alınır. SONUÇ Sonuç olarak ülkelerin kendilerine has Anayasaları ve kanun hükümleri vardır Her ülke kendi kültürel ekonomik sosyal ve diğer kıstaslara dayanarak Anayasa ve ilgili kanun maddelerine biat eder. Ülkelerin Anayasa değişikliğinde kullandıkları sistemlerin farklı olması doğaldır ve kaçınılmazdır. Anayasanın varlığı bir ülkenin tarafsız veya kapsayıcı hükümler içerdiğine karine değildir. Anayasa olmadan da insanlar kendi hak ve yükümlülüklerini 6

8 tarafsız ve kapsayıcı şekilde uygulanabilen teamüllere dayandırarak uygulama alanı bulacaktır. Anayasa sadece garantördür sadece devlete değil bireylere de hak ve yükümlülükler tanır. Kapsayıcılığın olması için tüm vatandaşların sesini mecliste duyurmak gerekir Şunu da belirtmek gerekir ki Anayasanın değiştirilemez maddeleri vardır diyerek Anayasa değiştirilemez bir güç olarak görülmemelidir, toplumlarda değişim hızlı ve akıcı olduğu sürece gerek kanun hükümleri olsun gerekse de Anayasanın değiştirilemez dediğimiz maddelerinin zamanla toplumda bir şey ifade etmeyebileceği kaçınılmazdır. Referans: 7

9 ANAYASAL VE YEREL UZLAŞMA (CONSTITUTIONAL AND TERRITORIAL CONSENSUS) GİRİŞ: Anayasanın yaklaşık %15'ini değiştirmeyi öngören 26 maddelik Anayasa değişiklik paketinin 12 Eylül tarihli referandumda kabul edilmesinin ardından yapılan siyasi analizler Türkiye'de toplumsal kutuplaşmaların oluştuğunu, kimine göre iki kimine göre üç Türkiye'nin ortaya çıktığını iddia etmişlerdir. Referandum sürecinde derin toplumsal kutuplaşmaların ortaya çıktığı doğrultusunda yapılan değerlendirmeler işleyen, kaliteli bir demokrasinin teminatı olacak yeni bir Anayasanın yapılabilirliği konusuna da karamsar yaklaşmaktadır. Her ne kadar referandum sürecinde liderlerin yürüttükleri kampanyalar birkaç Anayasa maddesi etrafında oluşan görüş ayrılıklarını siyasal kutuplaşmalara dönüştürse de toplumsal mutabakat temelinde Anayasanın yenilenmesi siyasi partilerin ortak olarak tespit ettikleri bir ihtiyaç olarak karşımıza çıkmaktadır. Referandumun hemen öncesinde siyasal pozisyonların keskinleştiği ve tartışmanın oldukça hararetli olduğu Ağustos 2010 tarihlerinde TEPAV'ın A&G Araştırma Şirketi ile birlikte yaptığı araştırma[1] yeni Anayasa için geniş bir toplumsal mutabakat talebi olduğunu göstermesinin yanında böyle bir mutabakat zeminin var olduğunu da ortaya koymaktadır. 1) Toplum referandumun yeni Anayasa ihtiyacını gidermeyeceğini düşünmektedir. Araştırma kapsamında görüşülen deneklerin %43,5'i referandum sonucunda evet de çıksa hayır da çıksa yeni Anayasaya ihtiyaç artar cevabı vermiştir. %20,9'u referandumda evet sonucunun yeni bir Anayasa ihtiyacını gidereceğini düşünürken, sadece %9,3'ü hayır çıkması durumunda yeni Anayasa meselesinin kapanacağını düşünmektedir. 8

10 Tablo 1. Referandumdan Sonra Yeni Anayasa İhtiyacı Eğitim seviyesi arttıkça, hane halkı geliri yükseldikçe, kırdan kentlere ve büyükşehirlere doğru gidildikçe "referandumda evet de çıksa hayır da çıksa yeni Anayasa ihtiyacı artar" seçeneğini tercih edenlerin oranı artmaktadır. Soruya bu şekilde cevap verenler Ege Bölgesinde %64,3, Güneydoğu bölgesinde %56,8, Anadolu'da %49, Doğu Anadolu'da ise %43,5 oranındadır. Marmara'da %50,7, İç 2) Yeni Anayasa talebini şekillendiren en önemli mesele ekonomik ve sosyal haklar yoluyla refahın artırılmasıdır. Deneklere yeni bir Anayasa kapsamında ele alınabilecek bir dizi mesele sorulmuş ve öncelik sırasına göre yeni Anayasanın çözümüne katkı sağlayabileceği üç meselenin belirtilmesi istenmiştir. Deneklerin %48'i "ekonomik ve sosyal haklar yoluyla refahın artırılması" seçeneğini birinci sırada işaretlemiştir. Birinci, ikinci veya üçüncü sırada işaretleyenler birlikte değerlendirildiğinde cevap oranı %75'i bulmaktadır. İlk üç içinde belirtilen diğer meseleler sırasıyla %48,3 ile dokunulmazlıkların kaldırılması, %46,9 ile üniversitelerde türban yasağının kaldırılması, %41,9 ile Kürt sorununun çözümü, %35,3 ile yargı bağımsızlığıdır. Üniversite özerkliği ve yerel yönetimlerin yetkilerinin artırılmasının ilk üç öncelik arasına pek girmediği gözlemlenmektedir. Dikkat çeken başka bir unsur da "hiçbiri" cevaplarının düşüklüğüdür. Deneklerin yalnızca %4,5'i yeni bir Anayasanın hiçbir meselenin çözümüne katkı sağlamayacağına dair kötümser bir tutum içindedirler. Ancak güneydoğu bölgesinde bu oran %12,5'e çıkmaktadır. 9

11 Tablo 2. Yeni bir Anayasa Türkiye'nin önemli meselelerinden hangilerinin çözümüne katkı sağlamalıdır? Bölgelere göre incelendiğinde Karadeniz ekonomik ve sosyal hakları diğerlerine göre biraz daha fazla talep ettiği; Akdeniz ve Ege bölgelerinin dokunulmazlıklar konusuna hassas olduğu, türban meselesinde Doğu Anadolu'nun öne çıktığı, Kürt sorunun güneydoğu ve Doğu Anadolu ile birlikte Marmara'nın da meselesi olduğu, yargı bağımsızlığında ise Ege'nin başı çektiği söylenebilir. Şekil 1. Bölgelere göre yeni Anayasanın çözüm sağlaması gerektiği düşünülen meseleler: 10

12 3) Yeni Anayasanın uzlaşma ile yapılması yönünde partiler üstü güçlü bir talep bulunmaktadır. Aşağıda grafikleri gösterilen iki soruda deneklere yeni Anayasanın yapılacağı varsayımsal bir durumda uzlaşma konusundaki görüşleri sorulmuştur. Birinci seçenekte Anayasayı iktidar çoğunluğunun uzlaşma aramadan yapması, ikinci seçenekte mecliste siyasi partiler arası uzlaşma ile yapılması ve üçüncü seçenekte ise siyasi partiler, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları; özetle toplumsal uzlaşma ve görüş aranarak / alınarak yapılması seçenekleri sunulmuştur. Soruya cevap veren deneklerin %63'ü toplumsal uzlaşma, %22'si mecliste uzlaşma ararken iktidarın uzlaşma aramadan yeni Anayasayı yapmasını savunanların oranı %15'tir. İkinci soruda ise çeşitli deneklere çeşitli görüşler sorularak katılıp katılmadıklarını belirtmeleri istenmiştir. Buna göre yeni Anayasa sürecinde "Uzlaşma çok önemli, uzlaşma için şartlar zorlanmalıdır" önermesine soruyu cevaplayan deneklerin %83'ü katılmaktadır. Aynı sorudaki "İktidarlar veya çoğunluğu olanlar bildiğini - istediğini yapmalı" önermesine ise soruyu cevaplayan deneklerin yalnızca %12'si katılmaktadır. 4) Anayasa vatandaşın meselesi haline gelmiştir. Yeni Anayasanın hazırlanmasına 70 milyonun eli değmelidir. Araştırmada deneklere 3 soru halinde sıradan vatandaşların Anayasa sürecinde nasıl bir yeri olduğu, Türkiye'nin meselelerinin tartışılması için varsayımsal bir çağrıya cevap verip vermeyeceği sorulmuştur. Birinci soruda yeni bir Anayasa hazırlanırken sıradan vatandaşın nasıl katkı vereceği sorulmuş ve üç seçenek sunulmuştur. Soruya cevap veren deneklerin %58'i "Anayasa hazırlanırken temel meseleler hakkında sıradan vatandaşların da fikirlerini ifade edebilecekleri, tartışabilecekleri imkanlar sağlanmalıdır" seçeneğini belirtirken, %28'i Anayasa hazırlandıktan sonra vatandaşların onayının bir referandum ile alınmasının yeterli olduğunu, %14'ü bu süreçte vatandaşın yeri olmadığını düşünmektedir. 11

13 Şekil 2. Yeni Anayasada vatandaşın katkısı -1 5) Uzlaşma için toplumsal zemin bulunmaktadır. Çoğunluk Anayasa yapım sürecine katılım konusunda istekli ve siyasi görüş, din, mezhep, etnik köken farklılığına rağmen bir araya gelip ülkenin meseleleri konusunda tartışabileceğini belirtiyor. "Sizinle çok farklı siyasi görüşlere sahip insanlarla bir araya gelip ülkenin geleceği ile ilgili konularda konuşabileceğinize, ortak noktalar bulup anlaşabileceğinize inanıyor musunuz" şeklinde yöneltilen soruya cevap veren deneklerin %70,8'i Türkiye'yi tartışmak üzere farklı siyasi görüşlerle bir araya gelebileceğini belirtirken %42,5'i ise ortak noktalar bulabileceğine ve anlaşabileceğine inanmaktadır. Şekil 3. Bölgelere göre uzlaşma zemini: 12

14 [1] Araştırma; Ağustos 2010 günleri Türkiye'nin 7 coğrafi bölgesinde, 46 il ve 132 ilçede bunlara bağlı 206 mahalle ve köyde, 18 yaş ve üstü seçmen nüfusunu temsil eden 1.820'si kadın toplam denekle, hanede yüz yüze görüşme metoduyla yapılmıştır. Örneklemin seçilmesinde çok aşamalı - tabakalı - tesadüfi yöntem, görüşülecek deneklerin belirlenmesinde ise, Cinsiyet ve yaş kotası uygulanmıştır. Gidilen il, ilçe ve mahallelerin belirlenmesinde TÜİK verileri dikkate alınmış, Coğrafi bölge, Kır - Kent ve Büyükşehir seçmen sayısı ağırlıklarına uyulmuştur. Sokakların belirlenmesinde ise, Maliye Bakanlığı arsa - arazi birim değerlerinden faydalanılmıştır. Araştırma sonuçları gerek sahada, gerekse bilgisayar ortamında çeşitli kontrollere tabi tutulmuş, elde edilen bulguların tutarlılığı gözlemlenmiştir. Araştırmanın hata payı güven sınırları içerisinde ± % 1,5'tir. Çalışmanın yürütüldüğü 46 il şöyledir: Adana, Adıyaman, Afyon, Amasya, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Batman, Burdur, Bursa, Çankırı, Çorum, Denizli, Diyarbakır, Elazığ, Edirne, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Giresun, Hatay, Isparta, İçel, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kırklareli, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Maraş, Mardin, Niğde, Ordu, Osmaniye, Rize, Sakarya, Samsun, Sivas, Trabzon, Şanlıurfa, Uşak, Van ve Zonguldak. 13

15 AZINLIKLAR VE KÜLTÜREL FARKLAR (CULTURAL DIFFERENCES AND MINORITY GROUPS) ULUSLARARASI METİNLERDE AZINLIK TANIMI Uluslararası Metinlerde Azınlık Tanımı Azınlıkların, uluslararası düzeyde bir hukuksal düzenlemeye konu olması 1966 tarihli Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesinin 27. maddesi ile olmuştur (THORNBERRY, 1994: 15) Ancak, azınlıkların korunması gereğine dönük düzenlemelerin oldukça eski olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim 1648 tarihli Westphalia Antlaşması ile başlayan düzenlemeler Birinci Dünya Savaşına kadar önemli aşama kaydedilmesini sağlamıştır. Savaş yıllarına kadar yapılan düzenlemelerin temel özelliği farklı dine mensup olanların korunması isteğidir (ARSAVA, 1993: 8). Savaş sonrası ise, azınlıkların, üzerinde yaşadıkları devletin yurttaşlığını kazanmaları, siyasi ve medeni haklarda eşitliğe kavuşmaları (ÇELİKEL, 1998: 8 Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e ), farklılıkların korumaya dönük haklar elde etmeleri mümkün olabilmiştir (ALSAN, 1947: 159). Birinci Dünya Savaşı sonrası yapılan antlaşmalar çerçevesinde, farklı etnik özelliklere sahip olan bireylerin azınlık olarak kabul edilmesi ve bunların özelliklerini kaybetmelerinin engellenmesi, hatta bu özelliklerini geliştirmelerinin sağlanması amacı temel alındı. Ancak, farklı oldukları vurgulanan azınlıkların ismen belirtilmesi antlaşmaların çoğunda yer almadı. Polonya ile yapılan antlaşmada Yahudiler, Çekoslovakya ile yapılan antlaşmada Ruthenler, Romanya ile yapılan antlaşmada da Szekler ve Sachsenlerin belirtilmiş olması istisna teşkil etti. Yanı sıra, antlaşmalarda etnik, din ve dil azınlıkları kavramı kullanılmış olmasına rağmen, ulusal azınlık kavramı hiçbir şekilde ifade edilmedi. (ARSAVA, 1993: 13). Dolayısıyla, 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar olan dönemde etnik, din ve dil azınlıklarına değinilmiş olmasına rağmen, ulusal azınlık nitelemesinin kullanılmaması nedeniyle herhangi bir anlam karışıklığı olmamıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası düzenlemelerde ise tam tersi bir durum söz konusudur. Sorunun kaynağında Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Avrupa Birliğinin konuya yaklaşımı vardır. Söz konusu kuruluşların azınlıklarla ilgili düzenlemeleri ve yaklaşımları ulusal azınlıketnik azınlık ayrımını ortaya koyar nitelikte değildir. Azınlıklar 13. Yüzyılın başlarından itibaren Avrupa ve Osmanlı da dinsel kavramlar üzerinde ilerleme sağladı. Araştırmada, günümüzde hemen hemen hiçbir devletin homojen bir etnik nüfusa sahip olmadığı belirlidir. Her devlet az ya da çok etnik köken, din veya dil 14

16 bakımından farklı grupları barındırır. Ülke nüfusuna göre az sayıda olan grupların kendilerini, özellikle savaşlar nedeniyle, yalnız ve korunmasız hissetmeleri, onların özel himaye talep etmelerine neden olmuştur. Zaman içinde bu talepler azınlık hakları kavramını doğurmuştur. Azınlıklar, 16.yüzyıldan itibaren devletlerarasında yapılan ikili veya çok taraflı anlaşmalarla devletler hukukunun konusu olmuştur. İNSAN HAKLARI VE AZINLIKLARIN KORUNMASI Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) veri tabanının Türkçe versiyonunu oluşturmuştur ve AİHM'in ilgili kararlarının çevirileri Adalet Bakanlığının internet sitesinde yayımlamaktadır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) İhlallerinin Önlenmesine İlişkin Eylem Planının Mart ayında kabul edilmesi, Türkiye'deki yasal çerçevenin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadıyla uyumlu hale getirilmesini amaçlayan önemli bir adımdır. Türkiye, AİHM in bütün kararlarının uygulanması için sarf ettiği çabaları sürdürmelidir. İnsan hakları mekanizmaları ve kurumları konusunda çalışmalar devam etmiştir. Türkiye İnsan Hakları Kurumu (TİHK), İşkencenin Önlenmesine Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokol uyarınca, ulusal önleme mekanizması (UÖM) olarak yetkilendirilmiştir. TİHK/UÖM'nin özerkliğinin artırılması gerekmektedir. Irkçılık, yabancı düşmanlığı, anti- Semitizm ve hoşgörüsüzlük ile mücadele etmek ve eşitliği desteklemek üzere bir yapı oluşturulmalıdır. İnsan hakları savunucularının çalışmalarının kolaylaştırılmasına da özel önem verilmelidir. TARİHİMİZDE YAŞANAN BAZI AZINLIK OLAYLARI: o 16 Mart 1923 te, Mustafa Kemal Adana da esnafa yaptığı konuşmada Memleket en sonunda yine gerçek sahiplerinin elinde karar kıldı. Ermeniler ve diğerlerinin burada hiçbir hakkı yoktur. Bu bereketli yerler koyu ve öz Türk memleketidir dedi. Böylece Cumhuriyet in azınlık politikalarının çerçevesi belirlenmiş oldu. o Haziran 1923 te, Yahudi, Rum ve Ermeni memurlar işlerinden çıkartılarak yerlerine Müslümanlar alınmaya başladı. Gayrimüslim azınlıkların Anadolu da serbestçe dolaşımları kısıtlandı. 15

17 o Eylül 1923 te, Kilikya (Adana havalisi) ve Doğu Anadolu dan savaş sırasında göç eden Ermenilerin geri dönüşünü yasaklayan bir kararname çıkarıldı. o Aralık 1923 te, Çorlu da yaşayan birkaç yüz kişilik Yahudi cemaatine şehri 48 saat içinde terk etmesi emredildi. Hahambaşılığın müracaatı üzerine karar ertelendi ancak benzer bir karar Çatalca için alındı ve hemen uygulandı. o 24 Ocak 1924 tarihli Eczacılar Hakkındaki Kanun la eczane açma yetkisi Türk bulunma meselesine bağlandı. o 3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu uyarınca 40 kadar Fransız ve İtalyan Okulu kapatıldıktan sonra sıra azınlık okullarının programları ve sınavlar MEB tarafından denetlenmeye başladı. o 3 Nisan 1924 te, kabul edilen Avukatlık Kanunu uyarınca 960 avukat iyi ahlaklı olup olmadığı açısından değerlendirildi ve sonuçta 460 avukatın çalışma izni iptal edildi. Böylece Yahudi avukatların yüzde 57 si, Rum avukatların üçte biri işsiz kaldı. o 22 Nisan 1926 da, ticari yazışmalarda sadece Türkçe kullanılmasını mecburi kılan kanundan sonra idari kadrolarda çalışan ve Türkçe yazı diline hâkim olmayan gayrimüslimler işten çıkarılmaya başlandı. Bu yönetmelik uyarınca işten çıkarılan Rumların sayısı beş bin civarında idi. o 17 Şubat 1926 da, Medeni Kanun un kabulünden sonra, Ermeni, Yahudi ve Rum cemaatleri, birbiri ardı sıra, Lozan Barış Antlaşması ile kendilerine tanınan azınlık haklarından vazgeçtiklerini açıklamaya zorlandılar. o 1 Ağustos 1926 da, devletin Lozan Barış Antlaşması nın yürürlüğe girdiği 23 Ağustos 1924 ten önceki tarihlerde gayrimüslimlerce edinilmiş tüm malları müsadere etme hakkına sahip olduğu ilan edildi. o 13 Ocak 1928 de, rejimin gözüne girmek isteyen bir grup Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) Hukuk Fakültesi öğrencisinin aldığı karar uyarınca, birden vapur, tramvay gibi toplu taşıma araçlarına Vatandaş Türkçe Konuş! yazılı pankartlar asılmaya başladı. Dönemin gazetelerinde Türkçe Konuş! hitabına tahammül edemeyen sözde vatandaş lardan şikâyet ediliyordu. Bu tarihten itibaren kampanyanın gereklerine uymadıkları gerekçesiyle pek çok gayrimüslim hakkında Türklüğü tahkir davası açıldı. o 11 Nisan 1928 tarihli Kanun la doktorluk Türk olma şartına bağlandı. Böylece gayrimüslimler doktorluk yapamaz oldular. 16

18 o Eylül 1929 de, Defterdarlık, Yahudi okullarını, hastanesini, Ortaköy Yetimhanesi ni ve sinagogları ticari müessese sayarak bunlara yapılan bağışları ve intikalleri vergilendirmeye karar verdi. Uygulama geriye doğru, 1925 yılından başlatıldı. Bu yüksek vergileri ödeyemeyen Hahambaşılığa haciz geldi. Hükümetin baskıları sürdü ve bağışlar sıkı takibe alındı. o arasındaki 18 ay içinde Türkiyeli Ermenilerden kişi Suriye ye göç etmek zorunda kaldı. o 18 Eylül 1930 da, Adalet Vekili Mahmut Esat Bozkurt, Ödemiş Yaylası nda Benim fikrim, kanaatim şudur ki, bu memleketin kendisi Türk tür. Öz Türk olmayanların Türk vatanında bir hakkı vardır, o da hizmetçi olmak, köle olmaktır şeklindeki ünlü vecizesini söyledi. o Ekim 1930 daki Belediye seçimleri sırasında yeni kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası nın (SCF) listesinde altı Rum, dört Ermeni ve üç Yahudi olması üzerine, iktidardaki CHF şiddetli bir gayrimüslim karşıtı kampanya başlattı. Parti kuruluşundan 99 gün sonra kendini feshetmek zorunda bırakıldı ama gayrimüslimlere kızgınlık bitmedi. o 11 Haziran 1932 de, yürürlüğe konan Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkındaki Kanun la yabancıların bazı mesleklerde çalışmaları yasaklandı. Bu durum özellikle Yunan uyruklu serbest meslek erbabını, küçük esnaf ve sokak satıcılarını kapsıyordu. o Kasım 1932 de, İzmirli her Yahudi ye Türk kültürünü benimsemeye ve Türk diliyle konuşmaya söz veren birer taahhütname imzalatıldı. İzmir Yahudilerini Bursa, Kırklareli, Edirne, Adana, Diyarbakır, Ankara Yahudileri izledi. o 1933 te, Mardin deki Süryani Patrikliği, gizli ve açık baskılara dayanamayarak cemaatin arzusu doğrultusunda, görülen lüzum üzerine, muvakkaten (geçici olarak) Mardin den Suriye deki Humus a taşındı. Ancak o günden beri geri dönmesi mümkün olmadı. o 14 Haziran 1934 te, kabul edilen ve ülkeyi Türk kültüründen olan ve Türkçe konuşanlar (has Türkler), Türk kültüründen olan ve Türkçe konuşmayanlar (Kürtler) ve Türk kültüründen olmayan ve Türkçe konuşmayanlar (gayrimüslimler ve diğerleri) olarak üçe bölen İskân Kanunu ndan sonra Anadolu nun çeşitli yerlerindeki Rumlar ve Ermeniler, kendileri için uygun görülen bölgelere sürüldüler. o 21 Haziran - 4 Temmuz 1934 de, Cevat Rıfat Atilhan ve Nihal Atsız gibi yazarların Yahudi aleyhtarı ve ırkçı yazılarla galeyana gelen kitleler, Çanakkale, Gelibolu, Edirne, Kırklareli, 17

19 Lüleburgaz, Babaeski de Yahudilere saldırdılar. Olaylarda Yahudilere ait evler ve mağazalar yağmalandı, kadınlara tecavüz edildi, bir haham öldürüldü. CHF Trakya teşkilatının örgütlediği anlaşılan olaylar sonucu 15 bin Yahudi, mal ve mülklerini geride bırakıp can havliyle başka şehirlere, ülkelere kaçmak zorunda kaldı. Olaylar yatıştığında bilanço ortaya çıktı. CHF nin hazırladığı bir rapora göre Trakya ve Çanakkale de yaşayan 13 bin Yahudi den üç bini İstanbul a göçmüş, pek çok kişi mallarını yağmalarda, mülklerini ise yok pahasına sattıkları için kaybetmişlerdi. o 24 Temmuz 1937 tarihli Cumhuriyet gazetesinde çıkan bir ilana göre Ankara Askerî Baytar Mektebi ne alınacak öğrencilerde aranan özelliklerden biri Türk ırkından olmak idi. o 6 Eylül 1938 tarihli Cumhuriyet gazetesinde çıkan Türk Kuşu Direktörlüğü ne alınacak tayyare öğretmenlerine dair bir başka ilanda ise ifade biraz daha rafine hale gelmiş ve Türk soyundan olmak haline dönmüştü. o Ağustos 1938 de, hükümet Tebaası oldukları devlet arazisinde yaşama ve seyahat bakımından baskılara tâbi tutulan Musevilerin bugünkü dinleri ne olursa olsun Türkiye ye girmeleri ve ikametleri yasaktır diyen 2/9498 numaralı kararnameyi çıkardı. Ülkenin tek resmî haber ajansı Anadolu Ajansı nda çalışan 26 Musevi personelin işine son verildi. Gazete ve dergilerde genel olarak azınlıkları, özel olarak da Yahudileri ülkenin çektiği sıkıntıların sorumlusu gösteren yazı ve karikatürlerde patlama oldu. o da, yaklaşan savaşta milli güvenliği tehdit edecekleri gerekçesiyle, Anadolu nun kırsal bölgelerinde yaşayan gayrimüslimler büyük şehir merkezlerine nakledildiler. Büyük şehirlerin yaşam koşullarına ayak uyduramayanlar ülkeden göç etmek zorunda kaldı. o Temmuz 1939 da, Hatay ın Türkiye ye katılması sırasında bölgedeki Ermeniler baskılar sonucu Suriye ye göç ettiler. o 28 Aralık 1939 da, Erzincan daki büyük depremde on binlerce kişinin öldüğünü duyan Tel- Aviv, Hayfa, Buenos Aires, New York, Cenevre, Kahire ve İskenderiye deki Yahudi cemaatleri aralarında topladıkları paraları, giyim eşyalarını Türkiye ye yolladılar. Ancak gazetelerde Yahudilerin bu tavrını alaya alan, altında kötü niyet arayan yazılar, karikatürler boy gösterdi. o 22 Nisan 1941 de bir gün kapılarında beliren jandarmalar tarafından 12 bin gayrimüslim erkek, Zonguldak ta tünel inşaatlarında, Ankara da Gençlik Parkı nın yapımında, Afyon, 18

20 Karabük, Konya, Kütahya illerinde taş kırma, yol yapma gibi ağır işlerde çalıştırıldılar ve ancak 27 Temmuz 1942 günü terhis edildiler. o 11 Kasım 1942 de, Şükrü Saracoğlu Hükümeti, savaş sırasında ortaya çıkan mali sorunları aşmak gerekçesiyle Varlık Vergisi ni çıkardı. Vergi mükelleflerinin yüzde 87 si gayrimüslimdi. Ermeni tüccarlar kapital güçlerinin yüzde 232 si, Yahudi tüccarlar, yüzde 179 u, Rum tüccarlar yüzde 156 sı, Müslüman-Türk tüccarların ise sadece yüzde 4,94 ü oranında vergilendirilmişlerdi. Vergilerini ödeyemeyenler Aşkale, Sivrihisar, Karanlıkdere kamplarına gönderildiler. Mart 1944 e kadar süren Varlık Vergisi Faciası sırasında kimi malını, kimi canını, kimi onurunu, kimi Türkiye ye inancını yitirdi. o 1946 yılında ilk kez üniversite mezunu gayrimüslimlerin yedek subay olarak askerlik yapmasına izin verildi. Ancak o tarihten bu yana TSK da gayrimüslim bir komutana rastlanmadı. o 6-7 Eylül 1955 günlerinde, Kıbrıs la ilgili olarak Londra da toplanacak üçlü konferansta Türkiye nin elini güçlendirmek için ağırlıklı olarak İstanbul Rumlarına yönelik büyük bir yağma harekâtı örgütlendi. Ancak olaylar İzmir, Adana, Trabzon gibi merkezlere de yayıldı ve sadece Rumlar değil Ermeniler ve Yahudiler de saldırılardan nasiplerini aldılar. Kimi kaynaklara göre üç, kimine göre 11 kişi öldü, yaklaşık 300 kişi yaralandı, yüzlerce kadına tecavüz edildi. Resmî rakamlara göre ü aşkın, gayrı resmî rakamlara göre yedi bine yakın bina saldırıya uğradı. Hasarın mali portresi konusundaki en düşük tahmin o günün değerleriyle 150 milyon lira, en yüksek tahmin bir milyar liraydı. o 1964 te, Kıbrıs Olaylarının etkisiyle Türk-Yunan ilişkilerinin gerginleştiği ve ünlü Johnson Mektubu nun Türkiye yi köşeye sıkıştırdığı günlerde, Atatürk ve Venizelos arasında 1930 yılında imzalanan Dostluk Antlaşması bir hükümet genelgesiyle, Türk hükümetince tek taraflı olarak iptal edildi. Türkiye de doğup büyümüş, burada ticaret yapan, esnaflık yapan, emekçilik yapan Yunanistan vatandaşı on binlerce Rum sınır dışı edildiler. Sürgünlerin yanlarına bir bavul ve 200 lira almalarına izin verilmişti. Onlarla evli Türk vatandaşı Rumların da ülkeyi terk etmesiyle Rum cemaati yok olma noktasına geldi. o 1974 te, İstanbul daki Balıklı Rum Hastanesi Vakfı Yönetim Kurulu ile Hazine arasındaki bir dava nedeniyle Yargıtay Hukuk Genel Kurulu nun verdiği bir kararda Türkiye deki gayrimüslim vatandaşlar Türk olmayanlar olarak değerlendirildi. o 1984 te, Fener Rum Patrikhanesi, Heybeliada Ruhban Okulu nun masraflarını karşılayamadığını söyleyerek kapatılması için izin istedi ancak o güne kadar okulu 19