Ergenlerde İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusu, Siber Zorbalık ve Psikolojik Uyumsuzluk Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Transkript

1 Ergenlerde İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusu, Siber Zorbalık ve Psikolojik Uyumsuzluk Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Bayram ÇETİN a Sırrı AKBABA Yüksel EROĞLU Adem PEKER Sevim PEPSOY Öz Anahtar Kelimeler Teknolojinin gelişmesiyle birlikte cep telefonları, sosyal paylaşım siteleri ve internet toplumsal yaşamın önemli bir parçası haline gelmiştir. Öyleki dünya nüfusunun yaklaşık %29 unun interneti kullandığı ve internet kullananların sayısının 2000 yılından 2010 yılına kadar % 445 arttığı görülmüştür. Türkiye ise 35 milyon internet kullanıcısıyla dünyada 12., Avrupa da ise 5. sırada yer almaktadır (Internet World Stats, 2010). Ülkemizde gerçekleştirilen Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması sonuçlarına göre hanelerin % 30 u internet erişimine sahiptir [TÜİK, 2010]. Bu veriler, hem ülkemizde hem de diğer ülkelerde internet kullanımının yaygın olduğunu ortaya koymaktadır. Günümüzde gittikçe yaygınlaşan internet kullanımından en çok etkilenen kesimin ergenler olduğu söylenebilir. İnternetin diğer bireylerle eş zamanlı iletişim kurma olanağı verme, bireylerin bilgi kaynaklarına hızlı bir şekilde ulaşmasını sağlama ve sosyalleşmeleri için onlara fırsatlar sunma gibi birçok olumlu yönünün bulunmasına karşın; aşırı, kontrolsüz, amacı dışında ve bilinçsiz kullanımının çeşitli sorunlara yol açtığı ve ergenlerin kişisel gelişimlerini olumsuz yönde etkilediği ifade edilmektedir (Colwell ve Kato, 2003; Kerberg, 2005). İnternetin yol açtığı başlıca sorunlardan birisinin geleneksel zorbalığın sanal ortama taşınmasının oluşturduğu ve bu durumun siber zorbalık adı vea Dr. Bayram ÇETİN

2 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ rilen yeni bir zorbalık türünün görülmesine neden olduğu bildirilmektedir (Scaglione ve Scaglione, 2006; Yaman, Eroğlu ve Peker, 2011). Siber zorbalık, bir birey veya grubun bilgi ve iletişim teknolojilerini diğer bireylere zarar vermek amacıyla kötü niyetle ve tekrarlayan biçimde kullanması olarak tanımlanmaktadır (Belsey, 2008). Willard a (2007) göre siber zorbalık, dijital teknolojinin diğer bireylere rahatsız edici mesajlar göndermek ve sosyal saldırganlık yapmak amacıyla kullanılmasıdır. Williams ve Guerra (2007) ise siber zorbalığı interneti, elektronik postayı ve blogları içeren iletişim araçlarının diğer bireylere hakaret etmek, iftira atmak ve diğer bireylerle alay etmek amacıyla kullanılması olarak belirtmektedir. Siber zorbalığın yaygınlığı ile ilgili gerçekleştirilen araştırmalar (Beran ve Li, 2005; Campbell, 2005; Li, 2006; National Children s Home [NCH] ve Tesco Mobile, 2005; Raskauskas ve Stoltz, 2007; Smith, Mahdavi, Carvalho ve Tippett, 2006; Ybarra ve Mitchell, 2004) siber zorbalığın yaygın bir sorun olduğunu göstermektedir. Türkiye de yapılan araştırmalar incelendiğinde (Akbulut, Şahin ve Erişti, 2010; Arıcak, 2009; Arıcak ve ark., 2008; Dilmaç, 2009; Dilmaç ve Aydoğan, 2010; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Eroğlu, 2011; Peker ve Eroğlu, 2010) siber zorbalığın ve siber zorbalığa maruz kalmanın yaygın bir sorun olduğu saptanmıştır. Ülkemizde siber zorbalıkla ilgili çalışmaların ilgilendiği bir diğer nokta ise siber zorbalığı ve siber zorbalığa maruz kalmayı ölçecek ölçme araçları geliştirilmesidir (Ayas ve Horzum, 2010; Akbulut ve ark., 2010; Çetin, Yaman ve Peker, 2011; Topçu ve Erdur-Baker, 2010). Siber zorbalık çeşitli yönleriyle geleneksel zorbalıktan ayrılmaktadır. Geleneksel zorbalık doğrudan (Olweus, 1993) ya da dolaylı (Bjorkqvist, Lagerspetz ve Kaukianien, 1992) yollarla gerçekleştirilmektedir. Doğrudan zorbalık tekmeleme, itme, vurma, kızdırma, alay etme, tehdit etme gibi mağdura yönelik açık saldırıları içermektedir. Buna karşın dolaylı zorbalık grup içerisinde yer alan diğer bireylerin mağdura yönelik bakış açısını değiştirerek mağdurun sosyal statüsünü manipüle etmeyi amaçlamakta ve gruptan dışlama, söylenti çıkarma gibi davranışları içermektedir (Hawker ve Boulton, 2000). Siber zorbalık ise anlık mesajlaşma (instant messaging), telefon, chat odaları, e-posta, sosyal ağ siteleri, web günlüğü (bloglar), forumlar ve web siteleri gibi iletişim araçları kullanılarak gerçekleştirilmektedir (Campbell, 2005). Siber zorbalıkta kimliğini gizleme olanağının bulunması mağduru rahatsız etmeyi, korkutmayı ve mağdurun kendisini çaresiz hissetmesini amaçlayan siber zorbanın amacına kolaylıkla ulaşmasına, belirli şekilde davranılmasını öngören sosyal normlara uymama konusunda kendisini özgür hissetmesine ve saldırganca davranışları istediği düzeyde sergilemesine yol açmaktadır. Bu durum da siber zorbalığı geleneksel zorbalıktan daha tehlikeli hale getirmektedir (Patchin ve Hinduja, 2006). Siber zorbalığı geleneksel zorbalıktan ayıran diğer bir nokta ise siber zorbalıkta kısa zamanda birçok kişiye ulaşılmasının mümkün olmasıdır. Elektronik araçlarla sınırsız sayıda kişiye ulaşma olanağının bulunması siber zorbalığın kontrolünü güçleştirmekte ve olaya birçok kişinin tanık olması siber mağdurun yaşadığı acıyı arttırmaktadır. Ayrıca siber zorbanın iletişim araçları vasıtasıyla mağdurla istediği her an ve mağdur nerede olursa olsun onunla iletişim kurma olanağına sahip olması, siber mağduru sürekli zorbalığa uğrama tehlikesiyle karşı karşıya bırakmaktadır (Belsey, 2008; Kowalski ve Limber, 2007). Siber zorbalığın okul yaşamına etkilerini inceleyen araştırmalar siber mağdurların notlarının birdenbire düştüğünü (Beran ve Li, 2007), çok fazla devamsızlık yaptıklarını, okuldan kaçtıklarını (Katzer, Fetchenhauer ve Belschak, 2009; Raskauskas ve Stoltz, 2007) ve okulu güvenilir bir yer olarak algılamadıklarını (Varjas, Henrich ve Meyers, 2009) ortaya koymuştur. Beran ve Li (2007) ve Patchin ve Hinduja (2006) siber mağdurların notlarının birdenbire düşmesinin derslere yoğunlaşamamalarından ve kendilerini çaresiz ve dışlanmış hissetmelerinden kaynaklandığını ifade etmiştir. Siber zorbalığın okul yaşamına etkileriyle ilgili en ilginç bulguyu Ybarra, Diener-West ve Leaf (2007) tarafından yapılan araştırma sunmaktadır. Bu araştırmacılar yoğun biçimde siber zorbalığa maruz kalmanın okuldan kaçma, okulu bırakma, okula silah getirme ve tutuklanmayla ilişkili olduğunu bulmuştur. Araştırmadan elde edilen bulgular siber zorbalığa maruz kalmanın okula silah getirme davranışını sekiz kat arttırdığını göstermiştir. Siber zorbalığa maruz kalmanın çeşitli psikolojik sorunlarla ilişkili olduğu dikkati çekmektedir. Siber mağdurlar depresyon (Aoyoma, 2010; Didden ve ark., 2009; Perren, Dooley, Shaw ve Cross, 2010; Raskauskas ve Stoltz, 2007; Ybarra, Alexander ve Mitchell, 2005), sosyal kaygı (Dempsey, Sulkowsksi ve Storch, 2009; Juvonen ve Gross, 2008), düşük özsaygı (Didden ve ark., 2009; Katzer ve ark., 2009), alkol ve uyuşturucu kullanma (Ybarra, Espelage ve Mitchell, 2007; Ybarra ve Mitchell, 2004) gibi psikolojik sorunlardan yakınmaktadır. Siber mağdurların ayrıca yoğun duygusal stres (Patchin ve 638

3 ÇETİN, EROĞLU, PEKER, AKBABA, PEPSOY Hinduja, 2006; Topçu, Erdur-Baker ve Çapa-Aydın, 2008) yaşadıkları, kendilerini dışlanmış ve çaresiz hissettikleri (Hinduja ve Patchin, 2008; Tokunaga, 2010) ve siber zorbaya ve izleyicilere karşı yoğun öfke duydukları (Şahin, Sarı, Özer ve Er, 2010; Topçu ve ark., 2008) belirlenmiştir. Arıcak (2009) bu bulgularla benzer biçimde psikotizmin ve düşmanlığın siber zorbalığı olumlu yönde yordadığını ve siber zorbalığa hiçbir biçimde karışmamış bireylerin, siber zorbalardan ve siber mağdurlardan daha az psikiyatrik belirti gösterdiğini bulmuştur. Leishman (2002) ise siber zorbalığa maruz kalanların gösterdiği başlıca psikolojik sorunların aşağılanmışlık duygusu, yalnızlık ve intihar etmeyi düşünme olduğunu rapor etmiştir. Siber zorbalığa maruz kalmanın yanında siber zorbalık yapmanın da çeşitli psikolojik sorunlarla ilişkili olduğu belirlenmiştir. Arıcak (2009) diğer bireylere yönelik düşmanca duygular taşımanın ve psikotizmin siber zorbalık yapmayı olumlu yönde yordadığını ortaya koymuştur. Pornari ve Wood (2010) da benzer biçimde siber zorbaların yoğun öfke duygusu yaşayan bireyler olduğunu bulmuştur. Kısacası araştırmalardan elde edilen bulgular, hem siber zorbalığa maruz kalmanın hem de siber zorbalık yapmanın çeşitli psikolojik sorunlarla ilişkili olduğunu göstermektedir. İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusu Diğer bireylerle olan ilişkilerin ve bireyselliğin, benliğe ait bilgilerin yapılandırılması sürecine etkisi (Markus ve Kitayama, 1991) olarak tanımlanan benlik kurgusu bireyin çevreye uyumunu sağlamakta, gerçekliği algılama şeklini biçimlendirmekte ve duygu, düşünce ve davranışlarının oluşması sürecinde belirleyici etmen olarak rol oynamaktadır (Higgins, 1996). Kültürlerarası psikolojide bağımsız ve karşılıklı bağımlı benlik kurgusu olmak üzere temel olarak iki boyutlu benlik kurgusu ortaya atılmıştır (Markus ve Kitayama). Batı kültüründe özerkliğe ve bireyin biricikliğine dayalı bağımsız benlik kurgusunun egemen olduğu göze çarpmaktadır. Cross ve Madson (1997) bağımsız benlik kurgusunu benliğin diğerlerinden, ayrılabildiği kadar ayrılması olarak tanımlamaktadır. Bağımsız benlik kurgusu bireyin diğer bireylere olan bağlılığından çok benliğine ve biricikliğine odaklanmasını ve içsel özelliklerini deneyimlemesini içermektedir. Bağımsız benlik kurgusunda bireyi diğerlerinden ayıran, onu özel ve biricik yapan tutumları, yetenekleri, inançları ve karakteri benliğin temelini oluşturmaktadır (Kanagawa, Cross ve Markus, 2001). Doğu Asya nın toplulukçu kültürleri ise, bireyin ailesine, üyesi olduğu gruplara ve içinde yaşadığı topluma bağlılığını, uyumlu ilişkiler kurmasını, grup normlarına uymasını, kendisini toplumsal statüsü ve sosyal rolleri bağlamında tanımlamasını içeren karşılıklı bağımlı benlik kurgusunu vurgulama eğilimindedir. Karşılıklı bağımlı benlik kurgusuna sahip bireyler, temel sorumluluklarının gruba uyum sağlamayı, diğer insanlarla uygun ilişkiler kurmayı ve diğer bireylerin amaçlarına ulaşmasına yardımcı olmayı içerdiğini düşünmektedir (Morris, 2001). Kağıtçıbaşı (2005) son zamanlarda benlik konusunda ikili ayrım yapan Batılı bakış açısının sorgulanmaya başlandığını belirtmiştir. Karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun odak noktasını Doğu Asya kültürlerinde bireyin ait olduğu gruplar ve sosyal rolleri oluştururken, Batı toplumlarında romantik bir eş veya yakın bir arkadaşla kurulan ilişkiler oluşturmaktadır. Bu durum araştırmacıları karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun iki farklı boyutu olduğu sonucuna götürmüştür. Toplumsal karşılıklı bağımlı benlik kurgusu bireyin kendisini içinde bulunduğu gruba ait hissettiği Doğu Asya toplumlarında, ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu ise bir gruba üye olmanın gönüllülüğe dayalı olduğu ve bireyler için çok şey ifade etmediği Batı toplumlarında yaygın olarak görülmektedir. İlişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun oluşturulması sürecinde aidiyet duygusundan çok benliğin içerdiği ilişkiler (anne, iyi bir arkadaş, eş vb. ile olan ilişkiler) dikkate alınmakta ve benliğe yönelik bilgiler, yakın ilişkiler bağlamında yapılandırılmaktadır (Cross, Bacon ve Morris, 2000; Kashima ve ark., 1995). Benliğe yönelik bilgilerin yapılandırılması sürecinde yakın ilişkilerin önemli rol oynaması, her ilişkinin bu sürece katılacağı anlamına gelmemektedir. Bir ilişkinin bu sürece katılabilmesi için bu ilişkinin birey için anlamlı ve önemli olması gerekmektedir (Cross ve Madson, 1997). Araştırmanın Amacı Bilişim ve iletişim teknolojilerinin kullanımının ergenler arasında hızla yaygınlaştığı görülmektedir. Ergenlerin bilişim ve iletişim teknolojilerini bilgiye ulaşma, arkadaşlıklar kurma ve sürdürme ve eğlenme amacıyla kullanmalarının yanı sıra farklı kimliklere bürünerek başkalarını rahatsız etme, aşağılama, tehdit etme, şifre kırma, kişisel bilgi ve fotoğrafları izinsiz paylaşma, virüslü e-posta atma gibi olumsuz davranışlar için de kullanabilmektedir. Bu eylemler alan yazında siber zorbalık olarak isimlendirilmektedir. Yazılı ve görsel basında yer alan haberler, siber zorbalığın ergenlerin ruh sağ- 639

4 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ lığını olumsuz etkilediğini göstermektedir. Bundan dolayı bu araştırma siber zorbalığın ergenlerin ruh sağılığını hangi boyutlarda etkilediğini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Ayrıca bu araştırmanın diğer bir amacı da siber zorbalıkla ilgili kuramsal yapıya katkı sağlayacağı düşüncesiyle ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusuyla siber zorbalık arasındaki ilişkiyi incelemektir. Kısacası araştırmanın ilk hipotezi ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun (ikbbk) siber zorbalığı negatif biçimde yordadığıdır. Araştırmanın ikinci hipotezi ise siber zorbalığın psikolojik uyumsuzluğu (PU) pozitif yönde yordadığıdır. Araştırmanın hipotezlerinin kavramsal gösterimi Şekil 1 de verilmiştir. Araştırmanın Modeli Yöntem Araştırmanın modelini tarama modellerinden ilişkisel tarama modeli oluşturmaktadır. İlişkisel tarama modelleri iki ve daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelleridir. İlişkisel tarama modeli gerçek bir neden-sonuç ilişkisi vermemekle birlikte bir değişkendeki durumun bilinmesi halinde ötekinin kestirilmesine olanak sağlamaktadır (Karasar, 2006). Çalışma Grubu Kline (2005), verilerin normal dağıldığı ve değişkenler arasındaki ilişkilerin göreceli yüksek olduğu modellerde gözlenen değişken sayısının on katı civarında bir denek sayısının yeterli olduğunu bildirmiştir (akt., Şimşek, 2007). Araştırmada uygun (convenience) örnekleme yöntemi kullanılmıştır (Bayram, 2009). Bundan dolayı araştırmacıya zaman ve ulaşılabilirlik açısından kolaylık sağladığı için çalışma grubunun, Sakarya Anadolu Lisesi nde, Serdivan Kız Meslek Lisesi nde ve Sakarya Cemil Meriç Sosyal Bilimler Lisesi inde okuyan 258 lise öğrencisinden oluşturulmasına karar verilmiştir. Örneklemi oluşturan öğrencilerin 137 (%66) tanesi kız, 121 (%34) tanesi ise erkektir. Örneklemi oluşturan öğrenciler 15 ile 18 yaş arasındadır ve öğrencilerin yaş ortalaması 16.8 dir. Veri Toplama Araçları İlişkisel-Bağımlı Benlik Kurgusu Ölçeği: Cross ve arkadaşları (2000) tarafından geliştirilen ve Akın, Eroğlu, Kayış ve Satıcı (2010) tarafından Türkçeye uyarlanan ve öz-bildirime dayalı bir ölçme aracı olan İlişkisel-Bağımlı Benlik Kurgusu Ölçeği, 11 maddeden oluşmakta ve tek faktörlü bir yapı sergilemektedir. Katılımcılar her bir maddeyi 7 li likert tipi bir derecelendirme (1 den (Kesinlikle Katılmıyorum) 7 ye (Kesinlikle Katılmıyorum) kadar) kullanarak cevaplandırmaktadır. Doğrulayıcı faktör analizi sonuçları ölçek için oluşturulan tek faktörlü modelin iyi uyum verdiğini ve ki-kare değerinin (x²/sd =1.85) anlamlı olduğunu göstermiştir. Modelin uyum iyeliği indeksleri RMSEA=.046, NFI=.98, CFI=.99, IFI=.99, RFI=.96, GFI=.97, AGFI=.95 ve SRMR=.036 olarak bulunmuştur. Ölçeğin iç tutarlık katsayısı.85 olarak bulunmuştur. Uyum geçerliği için yapılan çalışmada ise ölçeğin UCLA Yalnızlık Ölçeği ile negatif ilişkili (r=.-52) olduğu bulunmuştur. Ölçekten alınan puanlar yükseldikçe ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu düzeyi artmaktadır. Revize Edilmiş Siber Zorbalık Envanteri: Siber zorbalık ve siber mağduriyet olmak üzere iki paralel formdan oluşan envanter Topçu ve Erdur-Baker (2010) tarafından geliştirilmiştir. 28 maddeden oluşan envanterde katılımcılar her bir maddenin kendilerine uygunluk derecesini 4 lü likert tipi SZ Y 1 sz 1 ikbbk 1 IKBBL X 1 r =.96 Stres Y 5 =.53 Anksiyete Y 4 Depresyon Y 3 SM Y 2 =.94 Şekil 1. İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusu, Siber Zorbalık ve Psikolojik Uyumsuzluk Arasındaki İlişkilere Yönelik Kavramsal Model 640

5 ÇETİN, EROĞLU, PEKER, AKBABA, PEPSOY (1(Hiç) den 4(Üçten çok) e kadar) derecelendirme kullanarak belirtmektedir. Yapılan açımlayıcı faktör analizi sonucunda siber zorbalık formunun tek bir faktör altında toplandığı ve maddelerin faktör yüklerinin.28 ile.83 arasında değiştiği görülmüştür. Doğrulayıcı faktör analizinden elde edilen uyum iyiliği indeksleri (GFI=.93, AGFI =.89, CFI=.93, NFI=.89, TLI=.90 ve RMSEA =.06) ölçeğin tek faktörlü yapısının iyi uyum verdiğini göstermiştir. Ölçeğin siber mağduriyet formu ise tek faktör içermekte ve maddelerin faktör yükleri ise.21 ve.78 arasında sıralanmaktadır. Doğrulayıcı faktör analizinden elde edilen uyum iyiliği indeksleri modelin kabul edilebilir uygunlukta (GFI =.93, AGFI =.90, CFI=.89, NFI=.84, TLI=.86 ve RMSEA =.06) olduğunu göstermektedir. Siber zorbalık envanterinin ölçüt-bağıntılı geçerliği için yapılan çalışmada siber zorbalık formu ile geleneksel zorbalık envanterinin geleneksel zorbalık formu arasında olumlu bir ilişki (φ =.45, p<.001) bulunmuştur. Yine benzer biçimde siber zorbalık envanterinin siber mağduriyet formu ile geleneksel zorbalık formunun geleneksel mağduriyet formu arasında da olumlu bir ilişki (φ =.36, p<.001) belirlenmiştir. Siber zorbalık envanterinin siber zorbalık formu ile siber mağduriyet formu arasında da anlamlı bir ilişki (φ =.36, p<.001) olduğu görülmüştür. Envanterin siber zorbalık formundan puanlar yükseldikçe siber zorbalık yapmanın ve siber mağduriyet formundan alınan puanlar yükseldikçe ise siber zorbalığa maruz kalmanın arttığı ifade edilmektedir. Depresyon Anksiyete Stres Ölçeği (DASÖ): P. F. Lovibond ve S. H. Lovibond (1995) tarafından geliştirilen DASÖ depresyon, anksiyete ve stres olmak üzere üç alt ölçekten oluşmaktadır. 42 maddeden oluşmakta ve katılımcılar kendilerine en uyun ifadeyi 4 lü Likert tipi bir derecelendirme aracılığıyla belirlemektedir. Türkçeye adaptasyonu Akın ve Çetin (2007) tarafından gerçekleştirilmiştir. Yapılan faktör analizi ölçeğin orijinal formda olduğu gibi üç faktörden oluştuğunu ve faktör yüklerinin.39 ile.88 arasında değiştiğini göstermiştir. DASÖ nün dilsel eş değerlik puanının.99; Beck Depresyon ve Beck Anksiyete ölçekleriyle yapılan uyum geçerliği puanlarının ise.87 ve.84 olduğu görülmüştür. Ölçeğin iç tutarlılık güvenirlik kat sayısı ölçeğin bütünü için.89, depresyon, anksiyete ve stres alt boyutları için ise sırasıyla.90,.92 ve.92 olarak bulunmuştur. Testtekrar test ve iki yarı güvenirlik kat sayıları ise.99 ve.96 olarak belirlenmiştir. Ölçeğin depresyon alt boyutundan alınan puanın yükselmesi depresyon, anskiyete alt boyutundan alınan puanın yükselmesi anksiyete ve stres alt boyutundan alınan puanın yükselmesi ise stresin yüksekliğine işaret etmektedir. Ölçekten toplam puan elde edilememektedir. İşlem Araştırmanın başlangıcında araştırma sürecine katılımın gönüllüğe dayalı olduğu katılımcılara araştırmacılar tarafından bildirilmiştir. Ölçekler öğrencilere araştırmacılar tarafından gruplar halinde sınıflarda uygulanmış ve araştırmanın başlangıcında bütün katılımcılar araştırmanın amacı ve önemi hakkında bilgilendirilmiştir. Bu araştırmada bireylerin ilişkisel-bağımlı benlik kurgusu ölçeğinden aldıkları puanı gösteren ilişkisel- karşılıklı bağımlı benlik kurgusu (IKBBK), katılımcıların siber zorbalık envanterinin siber zorbalık formundan aldıkları puanı yansıtan siber zorbalık (SZ) ve siber mağduriyet formundan aldıkları puanı yansıtan siber mağduriyet (SM) ve depresyon, anksiyete ve stres arasındaki ilişkiler Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Katsayısı yoluyla incelenmiştir. İlişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun siber zorbalık üzerindeki ve siber zorbalığın psikolojik uyumsuzluk üzerindeki etkisi yapısal eşitlik modeli kullanılarak belirlenmiştir. Analizler LISREL 8.54 (Jöreskog ve Sorbom, 1996) ve SPSS 11.5 programları aracılığıyla yapılmıştır. Bulgular Tanımlayıcı İstatistikler ve Gözlenen Değişkenler Arası Korelasyon Katsayıları Araştırma kapsamında tanımlayıcı istatistikler ve gözlenen değişkenler arası korelasyon katsayıları Tablo 1 de sunulmuştur. Bireylerin ilişkisel bağımlı benlik kurgusu ölçeğinden aldıkları toplam puanı gösteren ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu (IKBBK) ile siber zorbalık (SZ) (r=-.52, ** p<.01) ve siber mağduriyet (SM) arasında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir (r=-.50, ** p<.01). Bununla birlikte IKBBK ile DASÖ nün alt ölçeklerini oluşturan depresyon (r=.10, p>.05), anksiyete (r=-.05, p>.05) ve stres (r=-.07, p>.05) arasında ise anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. ** SZ nin; SM (r=.90, p<.01), depresyon (r=.36, ** p<.01), anksiyete (r=.31; ** p<.01) ve stresle (r=.27, ** p<.01) pozitif ilişkili olduğu bulunmuştur. Benzer biçimde SM nin de depresyon (r=.37, ** p<.01), anksiyete (r=34, ** p<.01) ve stresle (r=30, ** p<.01) pozitif yönde ilişkili olduğu görülmüştür. DASÖ nün alt ölçeklerinin birbirleriyle olan korelasyonları incelendiğinde depresyonun, anksiyete (r=.91, ** p<.01) ve stresle (r=.88, ** p<.01), stresin de anksiyeteyle (r=.90, ** p<.01) pozitif ilişkili olduğu dikkati çekmektedir. 641

6 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 1. Tanımlayıcı İstatistikler ve Gözlenen Değişkenler Arası Korelasyon Katsayıları Değişkenler IKBBK 2.SZ -.52 ** 3.SM -.50 **.90 ** 4.Depresyon **.37 ** 5.Anksiyete **.34 **.91 ** 6.Stres **.30 **.88 **.90 ** Ortalama Standart Sapma ** p<.01 Yapısal Eşitlik Modeli Yapısal eşitlik modelinin oluşturulmasında ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu (ikbbk) örtük değişkeni, ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu (IKBBK) gözlenen değişkeni aracılığıyla ölçülmüştür. Böylece bu değişkenin hatadan arınık şekilde ölçülmesi amaçlanmıştır. Siber zorbalık örtük değişkeni (sz), siber zorbalık (SZ) ve siber mağduriyet (SM) gözlenen değişkenleri aracılığıyla ölçülmüştür. Siber zorbalık (SZ) ve siber mağduriyet (SM) ölçeklerinin bir üst yapı tarafından açıklanıp açıklanamayacağını incelemek amacıyla iki düzeyli doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır. Modelden elde edilen uyum iyiliği indeksleri (χ2/ df=2.52, RMSEA=0.077, 90 % RMSEA CI= , CFI=0.93, SRMR=0.080) iki düzeyli DFA nın kabul edilebilir düzeyde olduğunu göstermektedir. Psikolojik uyumsuzluk (PU) örtük değişkeni ise depresyon, anksiyete ve stres gözlenen değişkenleri kullanılarak ölçülmüştür. Uyum İyiliği İndekslerine İlişkin Bulgular Çalışma kapsamında ergenlerde ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu, siber zorbalık ve psikolojik uyumsuzluk arasındaki ilişkilere yönelik yapısal model analizi sonuçları Şekil 2 de sunulmuştur. Modelin uyum iyiliği indekslerine ilişkin bilgiler Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2. Yapısal Eşitlik Modeline İlişkin Uyum İndeksleri Uyum Parametresi Katsayı İyi Uyum Kabul Edilebilir Uyum GFI AGFI CFI RMSEA % RMSEA CI χ2/df SRMR Kaynak: Hu ve Bentler den (1999) yararlanarak hazırlanmıştır. Yapısal Eşitlik Modeline İlişkin Belirleme Katsayısı Bulguları Yapısal eşitlik modeline ilişkin belirtme katsayıları tablo 3 te sunulmuştur. Belirleme katsayıları yordayıcı değişkenin, yordanan değişkendeki varyansın ne kadarını açıkladığını göstermekte ve 0 ile 1 arasında değişen değerler almaktadır (Kotsiantis ve Pintelas, 2005). Tablo 3. Yapısal Eşitlik Modeline İlişkin Belirleme Katsayıları Uyum Parametresi Katsayı X 1 : IKBBK 1.00 Y 1 SZ.92 Y 2 SM.89 Y 3 Depresyon.89 Y 4 Anksiyete.94 Y 5 Stres.87 η 1 SZ.29 η 2 Psikolojik Uyumsuzluk.13 Tablo 3 incelendiğinde ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun siber zorbalıktaki varyansın % 29 unu ve siber zorbalığın psikolojik uyumsuzluktaki varyansın % 13 ünü açıkladığı görülmektedir. İlişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu örtük değişkeninin IKBBK gözlenen değişkenindeki varyansın tamamını açıkladığı görülmektedir. Siber zorbalığa ilişkin ölçme modelinde siber zorbalık SZ deki 642

7 ÇETİN, EROĞLU, PEKER, AKBABA, PEPSOY =.06 =.11 Depresyon Y 3 Anksiyete Y 4 =.97 Stres Y 5 =.13 =.94 PU 2 =.93 =.87 SZ Y 1 =.08 =.35 SM Y 2 =.11 =.96 SZ 1 =.94 =.71 =.53 =.00 IKBBK X 1 =1.00 ikbbk 1 Şekil 2. İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusu, Siber Zorbalık ve Psikolojik Uyumsuzluk Arasındaki Yapısal Model Analizi varyansın % 92 sini ve SM deki varyansın % 89 unu, psikolojik uyumsuzluğa ilişkin ölçme modelinde ise psikolojik uyumsuzluk depresyondaki varyansın % 89 unu, anksiyetedeki varyansın % 94 ünü ve stresdeki varyansın % 87 sini açıklamaktadır. İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusu, Siber Zorbalık ve Psikolojik Uyumsuzluk Arasındaki İlişkilere İlişkin Bulgular Yapısal eşitlik modeli sonucunda, gizil değişkenlerin arasındaki korelasyon katsayıları tablo 4 te sunulmuştur. Tablo 4. İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusu, Siber Zorbalık ve Psikolojik Uyumsuzluk Arasındaki Korelasyon Matrisi Değişkenler İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusu 2-Siber Zorbalık -.53* 3- Psikolojik Uyumsuzluk -.19*.35* n=258, *p<.05 Siber zorbalık ile ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu (r=-.53) arasında negatif yönde ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Siber zorbalık ile psikolojik uyumsuzluk (r=.35) arasında 643

8 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ ise pozitif yönlü ve istatiksel açıdan anlamlı bir ilişki elde edilmiştir. Benzer biçimde ilişkisel-bağımlı benlik kurgusu ve psikolojik uyumsuzluk (r=-.19) arasında da negatif yönlü ve istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Yapısal Modeldeki Toplam ve Dolaylı Etkilere İlişkin Bulgular Siber zorbalık ve psikolojik uyumsuzluğun, SZ, SM, depresyon, anksiyete ve stres üzerindeki toplam ve dolaylı etkisi Tablo 5 te gösterilmiştir. Tablo 5. Siber Zorbalık ve Psikolojik Uyumsuzluk SZ, SM, Depresyon, Anksiyete ve Stres Üzerindeki Toplam ve Dolaylı Etkileri Toplam Etki Dolaylı Etki Siber Zorbalık SZ.96 SM.94 Psikolojik Uyumsuzluk Siber Zorbalık Depresyon Anksiyete Stres Siber zorbalık örtük değişkeninin SM ve SZ değişkenlerini doğrudan etkilediği; depresyon, anksiyete ve stres gözlenen değişkenlerini ise psikolojik uyumsuzluk örtük değişkeni üzerinden dolaylı olarak etkilediği görülmektedir. Ayrıca psikolojik uyumsuzluk örtük değişkeni depresyon, anksiyete ve stres değişkenlerini doğrudan etkilemektedir. İlişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu dışsal örtük değişkeninin SZ, SM, depresyon, anksiyete ve stres gözlenen değişkenleri üzerindeki toplam etkisine ilişkin bulgular Tablo 6 da sunulmuştur. Tablo 6. İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusunun SZ, SM, Depresyon, Anksiyete ve Stres Üzerindeki Toplam Etkisi İlişkisel-Karşılıklı Bağımlı Benlik Kurgusu SZ -.51 SM -.50 Depresyon -.18 Anksiyete -.18 Stres -.18 Bu etki her zaman dolaylı olarak gerçekleşmektedir. Diğer bir deyişle dışsal örtük değişken, içsel örtük değişkenlerin gösterge değişkenlerini hiçbir zaman doğrudan etkileyememektedir (Diamantopoulos ve Siguaw, 2000). Tartışma Bu araştırmada ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun siber zorbalık ve siber zorbalığın psikolojik uyumsuzluk üzerindeki etkisi incelenmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular, ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun siber zorbalığı negatif yönde ve siber zorbalığın psikolojik uyumsuzluğu pozitif yönde yordadığını göstermiştir. Uyum iyiliği indeksleri, modelin kabul edilebilir uygunlukta olduğuna ve modelin kendisini oluşturan gözlenen ve örtük değişkenler arasındaki ilişkileri yeterince açıklayabildiğini işaret etmektedir. Araştırmadan elde edilen bulgular, ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun siber zorbalığı negatif yönde yordadığını göstermektedir. Bu sonuç, siber zorbalığın önlenmesi ile ilgili çalışmalara ışık tutması açısından önemlidir. Araştırmadan elde edilen bulgular doğrultusunda arkadaşlarıyla uyumlu sosyal ilişkiler kurma, sosyal ilişkilerinde kendini açma ve empatik davranma, davranışlarını ilişki kurdukları bireylerin o anki duygusal durumuna göre ayarlayabilme, kişilerarası ilişkilerde yaşanan çatışmaları sağlıklı biçimde çözebilme ve yakın ilişki içerisinde oldukları bireylerin doğal biçimde davranmasını sağlamaya çalışma gibi özelliklere (Cross ve ark., 2000; Cross, Gore ve Morris, 2003; Cross ve Morris, 2003; Cross, Morris ve Gore, 2002; Gore, Cross ve Morris, 2006) sahip olan ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu yüksek bireylerin sanal ortamda kurdukları kişilerarası ilişkilerde de oldukça başarılı olduğu söylenebilir. Diğer bir deyişle ilişkiselkarşılıklı bağımlı benlik kurgusu yüksek bireylerin sahip oldukları sosyal becerleriler, bilişim ve iletişim teknolojilerini doğru biçimde kullanmalarını ve sanal ilişkilerinde siber zorbalık yapmaktan kaçınmalarını sağlamaktadır. Bu bağlamda Dilmaç ın (2009) duyguları anlamanın, Topçu nun (2008) ise empatinin siber zorbalığı olumsuz biçimde yordadığını bulmasının araştırmadan elde edilen bulguları desteklediği söylenebilir. Sahip oldukları sosyal becerilerin ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu yüksek bireyleri siber zorbalık yapmanın yanında siber zorbalığa maruz kalmaktan da koruduğu söylenebilir. Bu bireylerin yakın ilişkiler kurma çabası içinde olması sanal ortamda saldırganca davranışların hedefi durumuna gelmelerini önleyebileceği ifade edilebilir. Dilmaç ın (2009) yakınlığın siber zorbalığa maruz kalmayı olumsuz yönde yordadığını bulması bu görüşü destekler niteliktedir. Araştırmadan elde edilen diğer bulguya göre siber zorbalık psikolojik uyumsuzluğu pozitif olarak yordamaktadır. Mieczynski nin (2008) siber zorba- 644

9 ÇETİN, EROĞLU, PEKER, AKBABA, PEPSOY lığın en çok ilişkili olduğu psikolojik rahatsızların başında depresyon ve anksiyetenin geldiğini bildirmesi araştırmadan elde edilen sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Ybarra ve Mitchell in (2004) siber zorbaların olaya tanık olan kişilerden daha çok depresyon yaşadığını bulması da araştırma bulgusunu desteklemektedir. Siber zorbaların psikolojik uyumsuzluk yaşamalarının nedenleri olarak çevresindekilere yönelik düşmanca duygularından (Arıcak, 2009), yaptıkları zorbaca davranışlardan ötürü çevresindekiler tarafından reddedilmeleri ve yakalanacaklarından endişe etmeleri gösterilebilir. Calvete, Orue, Estévez, Villardón ve Padilla (2010) tarafından siber zorbaların çoğunun arkadaştan aldıkları sosyal desteğin düşük olduğunu bildirmeleri çevreleri tarafından reddedildiğine ilişkin yorumu güçlendirmektedir. Lyznicki, McCaffree ve Robinowitz (2004) zorbaların akranları tarafından reddedilen bireyler olduğunu bildirmektedir. Araştırmanın sonucunda siber zorbalığa maruz kalmanın psikolojik uyumsuzluğu pozitif olarak yordadığı tespit edilmiştir. Bu sonuç siber mağdurların kendisini depresif, çaresiz ve üzgün hissettme (Raskauskas ve Stoltz, 2007), duygusal stres yaşama (Patchin ve Hinduja, 2006) ve sinirlenmesine (Beran ve Li, 2005) neden olduğunun belirlendiği araştırmadan elde edilen sonuçlarla koşutluk göstermektedir. Siber zorbalığa maruz kalan ergenlerin psikolojik uyumsuzluk yaşamalarının nedenleri olarak ise zorbalığa tanık olanlara ve zorbaya kızgınlık duyma, kendisini yalnız hissetme, arkadaşlık ilişkilerinden doyum sağlayamama (Campfield, 2008) ve akranlarından algıladığı sosyal desteğin düşük olması (Eroğlu ve Peker, 2011) gösterilebilir. Nitekim Hinduja ve Patchin (2008) ve Shariff (2008) siber mağdurların yoğun biçimde çaresizlik duygusu yaşadıklarını ifade etmektedir. Snider ve Borel e (2004) göre ise siber zorbaların kendilerini çaresiz hissetmeleri nerede olurlarsa olsunlar siber zorbanın kendilerine ulaşacağını düşünmelerinden, yaşadıkları olaya birçok kimsenin tanık olmasından ve zorbanın kim olduğunu bilmemelerinden kaynaklanmaktadır. Bunun yanısıra siber zorbalığa maruz kalan kişilerin boyun eğici davranışlar göstererek siber zorbalıkla başa çıkmaya çalışmaları (Eroğlu, Çetin, Güler, Peker ve Pepsoy, 2011; Peker, Eroğlu ve Çitemel, 2012) psikolojik uyumsuzlık yaşamalarının diğer bir nedeni olabilir. Ayrıca siber zorbalığa maruz kalmaya bağlı olarak ortaya çıkan depresyonun ve stresin bireyde kızgınlığa, olayı düşünmeyi durduramamaya (ruminasyona) ve eskiden yapmaktan zevk duyduğu şeylere yönelik ilgi kaybına yol açtığı (Finkelhor, Mitchell ve Wolak, 2000) belirlenmiştir. Araştırma bulguları siber zorbalığa ilişkin önemli bilgiler sunmaktadır. İlişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun siber zorbalığı negatif yönde yordadığının bulunması, siber zorbalığı önleme programları geliştirme noktasında araştırmacılara ve uygulayıcılara yol göstereceği düşünülmektedir. Araştırmadan elde edilen bulgular, siber zorbalığı önleme programlarının bireylerin ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu düzeylerini arttırıcı etkinlikler içermesi gerektiğini göstermektedir. Bireylerin sosyal becerilerinin ve empatik düşünme yeteneklerinin geliştirilmesi ve daha olumlu sosyal davranışlar içerisinde olmalarının sağlanması, ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu düzeylerinin artmasını sağlayacak ve dolayısıyla siber zorbalığa karışmalarını önlemesine katkı sağlıyabilecektir. Araştırma bulguları ayrıca siber zorbalığa karışanların psikolojik uyumsuzluk yaşadığını göstermektedir. Buradan hareketle farklı gruplarda yapılacak tekrarlayıcı çalışmalar ile siber zorbalık ve psikolojik uyumsuzluk arasındaki ilişkinin daha ayrıntılı incelenmesi önerilebilir. Siber zorbalığı önleme noktasında önemli ipuçları sunan bu araştırmanın sınırlılıklarından da bahsetmek yararlı olacaktır. İlk olarak bu araştırmanın ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu, siber zorbalık ve psikolojik uyumsuzluk arasındaki ilişkiyi inceleyen ilk araştırma olmasına karşın, bu üç psikolojik yapı arasındaki ilişkinin başka değişkenler de işin içine katılarak tekrar araştırılması bu araştırmadan elde edilen bulguları güçlendirecektir. İkinci olarak araştırmada kulllanılan siber zorbalık envanterinin siber mağduriyet formunun doğrulayıcı faktör analizinden elde edilen CFI=.89, NFI=.84, TLI=.86 uyum iyiliği indekslerinin kabul edilebilir sınırların altında olduğu görülmektedir. Üçüncü olarak örtük değişkenlerin yordama güçlerini yansıtan etki büyüklerinin küçük ve orta düzeyde olduğu görülmektedir. 645

10 The Investigation of Relationship among Relational- Interdependent Self-Construal, Cyberbullying, and Psychological Disharmony in Adolescents: An Investigation of Structural Equation Modelling Bayram ÇETİN a Sırrı AKBABA Yüksel EROĞLU Adem PEKER Sevim PEPSOY Abstract Key Words With the advancement in technology, mobile phones, social network sites, and internet have been important part of social life. According to Internet World Stats (2010), about 29 per cent of world s population have used internet, and percentage of internet users have increased by 445 % from 2000 to Turkey already has 35 million Internet users, the fifth highest in Europe and the 13th worldwide. Households Information and Communication Usage Survey indicated that 30 per cent of a Bayram ÇETİN, Ph.D., households have internet access (Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK], 2010). These statistics display usage of common in worldwide. The explosion of internet and its use by adolescents has many potential benefits. This technology allows adolescents to communicate people simultaneously, quickly and easily assess information sources about a broad number of topics, and provides opportunities for adolescents to establish social connections. Nonetheless a potential risk of using internet heavily, impulsively, and unconsciously for personal development in adolescents has emerged (Colwell & Kato, 2003; Kerberg, 2005). With the advancement in communication and information technology, traditional bullying has moved into the virtual environment and transformed itself into a new form called cyberbullying (Scaglione & Scaglione, 2006; Yaman, Eroglu, & Peker, 2011).

11 ÇETİN, EROĞLU, PEKER, AKBABA, PEPSOY Cyberbullying is defined as the use of information and communication technologies to support deliberate, repeated, and hostile behaviour by an individual or group, that is intended to harm others (Belsey, 2008). Willard (2007) defined cyberbullying as using information and communication technologies to send hurtful messages to others and act socially aggressive. Williams and Guerra (2007) defined cyberbullying as the wilful use of the communication technologies including internet, , and blogs to insult, denigrate, and make fun of others. Researches on prevalence of cyberbullying (Beran & Li, 2005; Campbell, 2005; Li, 2006; National Children s Home [NCH] & Tesco Mobile, 2005; Raskauskas & Stoltz, 2007; Smith, Mahdavi, Carvalho, & Tippett, 2006; Ybarra and Mitchell, 2004) have indicated that cyberbullying is common. Studies in Turkey (Akbulut, Şahin, & Erişti, 2010; Arıcak, 2009; Arıcak et al., 2008; Dilmaç, 2009; Dilmaç & Aydoğan, 2010; Eroğlu, 2011; Erdur-Baker & Kavşut, 2007; Peker & Eroğlu, 2010) have displayed that cyberbullying and cyber victimization is common. Furthermore, researches in Turkey have been concerned with developing scales to measure cyberbullying and cyber victimization (Ayas & Horzum, 2010; Akbulut et al., 2010; Çetin, Yaman, & Peker, 2011; Topçu & Erdur-Baker, 2010). Cyberbullying differs from traditional bullying in various ways. Traditional bullying is done directly (Olweus, 1993) or indirectly (Bjorkqvist, Lagerspetz, & Kaukianien, 1992). Direct bullying involves a great deal of overt aggression such as pushing, hitting, teasing, angering, and threatening. However, indirect bullying such as excluding someone from group and gossiping involves manipulate social status of victims by changing thoughts about victims (Hawker & Boulton, 2000). Cyberbullying occurred through instant messaging, mobile phone, , chat room, social network site, blog, forum, and web sites (Campbell, 2005). Anonymity allows cyberbullies to more easily make victims feel helpless, overcome social inhibitions, and express freely aggressive. Therefore, cyberbullying is more dangerous than traditional bullying (Patchin & Hinduja, 2006). Cyberbullying messages can be quickly disseminated to a wide audience. The characteristic of cyberbullying makes it extremely difficult to control. Messages hurtful for cyber victims can also be quickly shown in large numbers by electronic devices. This increases the humiliation felt by the victim. Cyberbullying may occur at any time of day or night and this can mean that there is no safe haven for children (Belsey, 2008; Kowalski & Limber, 2007). Researches concerned with academic effects of being victim of cyberbullying indicate that cyber victims report a sudden drop in grades (Beran & Li, 2007), increased absences and truancy (Katzer, Fetchenhauer & Belschak, 2009; Raskauskas & Stoltz, 2007), and perceptions that school is no longer safe (Varjas, Henrich, & Meyers, 2009). Decrements in academic performance can emanate to victims poor concentration and feelings of helpless (Beran & Li, 2007; Patchin & Hinduja, 2006). Ybarra, Diener-West and Leaf (2007) found that extremely cyber victimized is related to cutting class, accumulating detentions and suspensions, and carrying weapons onto campus. Psychological problems are demonstrated in cyber victims. Cyber victims suffer depression (Aoyoma, 2010; Didden et. al., 2009; Perren, Dooley, Shaw & Cross, 2010; Raskauskas & Stoltz, 2007; Ybarra, Alexander & Mitchell, 2005), social anxiety (Dempsey, Sulkowsksi & Storch, 2009; Juvonen & Gross, 2008), low self-esteem (Didden et. al., 2009; Katzer et. al., 2009), substance use disorders (Ybarra, Espelage & Mitchell, 2007; Ybarra & Mitchell, 2004). Besides, cyber victims feel emotional distress (Patchin & Hinduja, 2006; Topçu, Erdur-Baker & Çapa-Aydın, 2008), helpless, rejected (Hinduja & Patchin, 2008; Tokunaga, 2010), and intense anger against cyber bully and the audiences (Şahin, Sarı, Özer, & Er, 2010; Topçu et. al., 2008). Similar to these findings, Arıcak (2009) found that hostility and psychoticism positively predicted cyberbullying. Another finding of Arıcak (2009) s study is that non-bully-victims reported less psychiatric symptoms than bully and victims. Leishman (2002) reported that major psychological problems of cyber victims were loneliness, suicidal thoughts, and inferiority feelings. Like cyber victimization, cyberbullying is related to psychological problems. Arıcak (2009) reported that hostility and psychoticism positively predicted cyberbullying. So cyberbullies feel extremely anger for no reason (Pornari & Wood, 2010). Consequently, cyberbullies and cyber victims suffer from, and are at risk of, various psychical problems. Relational-Interdependent Self-Construal Self-construal is defined as the degree to which people see themselves as separate from others or as connected with others (Markus & Kitayama, 1991). It serves people s fit with their environment, govern their perceptions of reality, mediates and regulates 647

12 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE their behaviours, thoughts and emotions (Higgins, 1996). Researches have mentioned traditionally two different types of self-construal, independent and interdependent (Markus & Kitayama, 1991). Western cultures emphasize the independence of persons, including attending to the self and its uniqueness and experiencing distinctive inner characteristics. Cross and Madson (1997) described the independent self-construal as the self as separated from others. The independent self-construal involves defining the self as separate from the social context and seeing the self as bounded, unitary and stable across situations (Kanagawa, Cross & Markus, 2001). However, East Asian cultures emphasize the interdependence between the individual and his/her group. These cultures tend to value person s interdependence, including the tendency to attend to others, fit into group norms, promote others goals, and maintain harmony with others (Morris, 2001). Kağıtçıbaşı (2005) has rejected the traditional consideration of independent as opposed to interdependent, which is characteristic of Western psychology. In Western cultures, people tend to construct interdependence in terms of close relationships. In contrast, individuals in non-western cultures tend to construct interdependence in relation to social roles and belonging to social groups. From this perspective, two dimensions of interdependent self-construal have been proposed by researchers: collective self-construal and relational self-construal. Collective self-construal in which individuals primarily belong themselves to a group is common in non-western cultures, whereas relational self-construal in which individuals primarily define themselves by their roles in interpersonal relationships is common in Western cultures. Relational-interdependent self-construal refers the process of the constructing self in relation to interpersonal relationships stored in self (Cross, Bacon, & Morris, 2000; Kashima et. al., 1995). For individuals with high relational-interdependent self-construal, representations of important and significant relationships rather than representations of all relationships tend to play in constructing the self (Cross & Madson, 1997). The Current Study Adolescents use information and communication technologies for gaining knowledge, social interaction with their peers, and entertainment. On the other hand some groups of adolescents use information and communication technologies to threaten, humiliate, share one s personal information and photograph without his/her consent, send infected s via pretending to be someone else. These are called cyberbullying. News in print and visual media indicate that cyberbullying causes psychological problems among adolescents. Therefore this study addresses the issue of which dimensions of psychological health are influenced by cyberbullying. Another aim of this study is to investigate relationship between relational-interdependent selfconstrual and cyberbullying. Consequently the first hypothesis of this study is that relational-interdependent self-construal will positively predict cyberbullying. The second hypothesis of this study is that cyberbullying will negatively predict psychological harmony. Method Research Design A correlational designed was used in this study. Correlational design aims to determine whether two or more variables change together and the strength of that relationship (Karasar, 2006). Participants When data meet assumption of multivariate normality and variables in SEM are highly correlated each other, numbers of participants should be ten times more than observed variables (Kline, 2005 cited in Şimşek, 2007). Convenience sampling was used in this research (Bayram, 2009). Participants were 258 university students (137 (66 %) were female, 121 (34 %) were male) who were enrolled in Sakarya Anatolian High School, Serdivan Vocational High School for Girls, Sakarya Cemil Meriç Social Sciences High School, in Turkey. Their ages ranged from 15 to 18 years and the mean age of the participants was 16.8 years. Instruments Relational-Interdependent Self - Construal (RISCS): RISCS was developed by Cross et al. (2000). The scale was adjusted Turkish by Akın, Eroğlu, Kayış, and Satıcı (2010). RISCS has contained 11 items and one factor. Participants indicated the degree to which they agree with each item on RISCS using a 7-point likert type scale ranging from 1(strongly disagree) to 7 (strongly agree). Confirmatory factor analysis showed that the mod- 648

13 ÇETİN, EROĞLU, PEKER, AKBABA, PEPSOY el contained one factor was well fit and chi-square value (x²/df =1.85) was significant. Goodness of fit indices were found as RMSEA=.046, NFI=.98, CFI=.99, IFI=.99, RFI=.96, GFI=.97, AGFI=.95, and SRMR=.036. The internal reliability coefficient was calculated as.85. For concurrent validity, the relationship between UCLA Loneliness Scale and RISCS was found as The more individual s score in RISCS increase, the more individual s level of relational-interdependent self-construal increase. The Revised Cyberbullying Inventory (RCBI): RCBI consists of two form labelled cyberbullying and cyber victimization and 28 items. RCBI was developed by Topçu and Erdur-Baker (2010). Participants indicated the degree to which they agree with each item on RCBI using a 4-point likert type scale ranging from 1(none) to 4 (more than three times). Exploratory factor analysis revealed that cyberbullying form consists of one factor and factor loadings of items varied from.28 to.83. Confirmatory factor analysis showed that the model contained one factor was well fit. Goodness of fit indices were found as GFI=.93, AGFI =.89, CFI=.93, NFI=.89, TLI=.90, and RMSEA =.06. Cyber victimization form consists of one factor and factor loadings of items varied between.21 and.78. Confirmatory factor analysis showed that the model contained one factor was well fit and chi-square value (x²/df =1.85) was significant. Goodness of fit indices were found as GFI =.93, AGFI =.90, CFI=.89, NFI=.84, TLI=.86, and RMSEA =.06. For criterion-related validity, relationship between cyberbullying and traditional bullying was calculated as.45. Similarly, relationship between cyber victimization and traditional victimization was found as.36. Cyberbullying and cyber victimization form of RCBI correlated each other. The more individual s score in RCBI increase, the more cyberbullyig experiences increase. Similarly the more individual s score in RCBI increase, the more cyber victimization experiences increase. Depression Anxiety Stress Scale (DASS): DASS was developed by P.F. Lovibond and S.H. Lovibond (1995). DASS includes three subscales called depression, anxiety, and stress. DASS contains 42 items. DASS adapted Turkish by Akın and Çetin (2007). Exploratory factor analysis revealed that cyberbullying form consists of one factor and factor loadings of items varied from.39 to.88. The language equivalence of DASS was.99. For concurrent validity, correlations between DASS, Beck Depression Scale and Beck Anxiety Scale was calculated. Correlation between DASS and Beck Depression Scale was found as.87 and correlation between DASS and Beck Anxiety Scale was found as.84. The internal consistency coefficients were found.89 for entire scale,.90 for depression,.92 for anxiety, and.92 for stress. Test-retest and split-half reliabilities were.99 to.96. High scores in depression, anxiety, and stress subscales of DASS indicate more frequent depression, anxiety, and stress. Total score cannot be computed for scale. Procedure Participants completed scale packages voluntarily. Scale packages were administered to groups in classrooms by researchers. Before completing scale packages, participants were informed about the study. Correlations among observed variables were calculated using Pearson correlation. The effects of relational-interdependent self-construal on cyberbullying and the effects of cyberbullying on psychological disharmony via structural equation modelling. Data were analyzed using SPSS 11.5 and LISREL 8.54 (Jöreskog & Sorbom, 1996). Results Descriptive Statistics and Correlations among Observed Variables Relational-interdependent self-construal were correlated negatively with cyberbullying and cyber victimization. However, relational-interdependent self-construal were uncorrelated with depression, anxiety, and stress. Cyberbullying were positively related to cyber victimization, depression, anxiety, and stress. Similarly, cyber victimization were positively associated with depression, anxiety, and stress. Correlations among subscales of DASS indicated that depression, anxiety, and stress positively correlated each other. Structural Equation Modelling In structural equation modelling, relational-interdependent self-construal which is latent variable measured by relational-interdependent self-construal refers to score obtained from RISCS. In this way, it is aimed that to measure relational-interdependent self-construal errorlessly. Cyberbullying was measured via cyberbullying and cyber victimization forms of RCBI. A second confirmatory factor analysis was applied to determine whether cyberbullying is explained by cyberbullying and 649

14 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE cyber victimization, which are measured separately. The goodness of fit indices of second-order factor analysis indicated a good fit (χ2/df=2.52, RMSEA=0.077, 90 % RMSEA CI= , CFI=0.93, SRMR=0.080). Psychological harmony was measured via multiple indicators including depression, anxiety, and stress. Goodness of Fit Indices According to Hu and Bentler (1999), for acceptable fit, χ2/df should be lower than 5, CFI, GFI, AGFI should be higher than.85, RMSEA should be greater than.08, and SRMR should be lower than Based on these recommendations, goodness of fit indices of structural equation modelling indicted that the model is acceptable (χ2/df=2.50, RMSEA=0.077, 90 % RMSEA CI= , CFI=1.00, GFI=1.00, AGFI=.98, SRMR=0.045). Determination Coefficients of Structural Equation Modelling Determination coefficients indicate how much variance of predicted variable are explained by predictive variable and it loads from 0 to 1 (Kotsiantis & Pintelas, 2005). Relational-interdependent selfconstrual explained 29 % of variance in cyberbullying and cyberbullying explained 13 % of variance in psychological disharmony. Relational-interdependent self-construal explained all variance of its indicator. Cyberbullying accounted for 92 % of the variance in cyberbullying and 89 % of the variance in cyber victimization. Psychological disharmony explained 89 % of variance in depression, 94 % of variance in anxiety, and 87 % of variance in stress. Relationships between Latent Variables Cyberbullying was correlated negatively with relational-interdependent self-construal and positively with psychological disharmony. In similar way, relational-interdependent self-construal was negatively associated with psychological disharmony. Direct and Total Effects in Structural Equation Modelling Cyberbullying directly effected on cyber victimization and cyberbullying, whereas it indirectly effects depression, anxiety, and stress through psychological disharmony. Furthermore, psychological disharmony directly affected depression, anxiety, and stress. Relational-interdependent self-construal indirectly affected cyberbullying, cyber victimization which are indicators of cyberbullying, and depression, anxiety, and stress which are indicators of psychological disharmony. Because exogenous latent variable cannot affect indicators of endogenous variable directly (Diamantopoulos & Siguaw, 2000), relational-interdependent self-construal indirectly affected cyberbullying, cyber victimization which are indicators of cyberbullying, and depression, anxiety, and stress which are indicators of psychological disharmony. Discussion Findings revealed that relational-interdependent self-construal have negative impact on cyberbullying and psychological disharmony affected negatively by cyberbullying. Findings firstly have demonstrated that measurement models for relational-interdependent self-construal, cyberbullying, and psychological disharmony showed fit between the manifest indicators and their respective latent constructs. Also the goodness of fit indices of the SEM provide further support for the model and its explanation of the relationships between relational- interdependent self-construal, cyberbullying, and psychological disharmony. Findings revealed that relational-interdependent self-construal predicted negatively cyberbullying. Findings of researches on relational-interdependent self-construal consistently proved that individuals high in relational-interdependent selfconstrual are significantly more likely to develop and maintain a greater number of important social relationships, disclose themselves in those relationships, behave emphatically in close relationships, adjust their behaviours flexibly to their partners feelings, eliminate successfully sources of conflict in relationships, and permit close others to impact the manner in which they think or behave (Cross et. al., 2000; Cross, Gore & Morris, 2003; Cross & Morris, 2003; Cross, Morris & Gore, 2002; Gore, Cross & Morris, 2006). Therefore, individuals with high relational-interdependent self-construal effectively can establish and maintain social relationships. Studies in which empathy (Topçu, 2008) and interception (Dilmaç, 2009) negatively predicted cyberbullying support findings of this study. Social skills also protect individuals with high relational-interdependent self-construal to be cyberbullied. Because they endeavour to establish and maintain social relationships, they cannot meet 650

15 ÇETİN, EROĞLU, PEKER, AKBABA, PEPSOY attacks in virtual environment. Similarly Dilmaç (2009) found that affiliation prevent people to be cyberbullied. The another finding of this study demonstrated that cyberbullying positively predicted psychological disharmony. Mieczynski (2008) found that depression and anxiety are mostly related to cyberbullying than to other psychological distresses. Ybarra and Mitchell (2004) indicated that cyberbullies suffer depression than bystanders who witness incidence of cyberbullying. Cyberbullies hold feelings of hostility against others (Arıcak, 2009) and therefore their interpersonal environment is characterised by peer rejection. Their social life that encompasses peer rejection and fear of catching someone else causes psychological disharmony. According to Calvete, Orue, Estévez, Villardón and Padilla (2010), cyberbullies have lower social support and this strengthen results obtained this study. Lyznicki, McCaffree and Robinowitz (2004) claimed that cyberbullies are individuals who are rejected by peers. The results of this study indicated that cyber victimization positively predicted psychological disharmony. This finding is consistency of studies that cyberbullies feel depressive, helpless, sadness (Raskauskas & Stoltz, 2007), emotional distress (Raskauskas & Stoltz), and angry (Beran & Li, 2005). Because cyber victims feel angry towards cyberbully and bystanders, lonely, dissatisfaction from peer relationships (Campfield, 2008) and have lower social support (Eroğlu & Peker, 2011), cyber victims suffer from psychological disharmony. Furthermore Hinduja and Patchin (2008) and Shariff (2008) reported that cyber victims feel helpless. Because they do not know who bully is, they probably get bullied at any time of day or night, and cyberbullying towards herself /himself witnessed by number of people (Snider & Borel, 2004). Also cyber victims who react to cyberbullies with submissive manner suffer from psychological disharmony (Eroğlu, Çetin, Güler, Peker, & Pepsoy, 2011; Peker, Eroğlu, & Çitemel, 2012). Depression and stress related to cyber victimization causes irritation, rumination, and anhedonia (Finkelhor, Mitchell, & Wolak, 2000). Based on findings of this study, it can be proposed that supporting to development of relational-interdependent self-construal should be useful to prevent cyberbullying by helping individuals to behave emphatically, acknowledge that they experience emotions and express them verbally and nonverbally, and resolve interpersonal conflicts effectively. Relationship between cyberbullying and psychological disharmony can be investigated deeply using different samples. Limitations of this study should be acknowledged. Firstly despite this study is first research investigating relationships among relational-interdependent self-construal, cyberbullying, and psychological disharmony, further research investigating the relationships between relational-interdependent self-construal, cyberbullying, DAS, and other psychological variables are needed, to reinforce the findings of this research. The some goodness of fit indices of cyber victimization form of cyberbullying inventory including CFI, NFI, and TLI are lower than proposed values. Finally effect sizes of latent variables relatively small and medium. References/Kaynakça Educational Technology & Society, 13 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 7 Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, Cyberbullying: What are the psychological profiles of bullies, victims and bully-victims? Eurasian Journal of Educational Research, 34, Cyberpsychology & Behavior, 11 Akademik Bakış Dergisi, 19 Sosyal bilimlerde spps ile veri analizi Cyberbullying an emerging threat to the always on generation Journal of Student Wellbeing, 1 Journal of Educational Computing Research,

16 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Aggressive Behavior, 18 Computers in Human Behavior, 26 The impact of the mobile phone on young people s social life. st Cyber bullying and victimization: Psychosocial characteristics of bullies, victims, and bully/victims Asian Journal of Social Psychology, 6, Psychological Bulletin, 122, Personality and Social Psychology Bulletin, 29 Journal of Personality and Social Psychology, 78 Journal of Personality and Social Psychology, 85 Journal of Personality and Social Psychology, 82 Computer&Education,57 Psychology in the Schools, 46 Introducing LISREL Developmental Neurorehabilitation, 12 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9, International Journal of Human and Social Sciences, 79 Eurasian Journal of Educational Research, 27 Eroğlu, Koşullu öz-değer riskli internet davranışları ve siber zorbalık/mağduriyet arasındaki ilişkinin incelenmesi Akademik Bakış Dergisi, 27,. Proceedings of EDULEARN11 Conference Barcelona, Spain. Online victimization: A report on the nation s youth. Personal Relationships, 13. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41 Journal of Personality and Social Psychology, 71, Deviant Behavior, 29 Structural Equation Modelling, 6, LISREL 8 reference guide. Journal of School Health, 78 Journal of Cross-Cultural Psychology, 36 Personality and Social Psychology Bulletin, 27, Bilimsel ara tırma yöntemi. Journal of Personality and Social Psychology, 69, Journal of Media Psychology, 21 Ann Clin Psychiatry, 17 Annals of Mathematics, Computing & TeleInformatics, 1 Journal of Adolescent Health, 41 Cyberbullying. School Psychology International, 27, 652

17 ÇETİN, EROĞLU, PEKER, AKBABA, PEPSOY Behaviour Research and Therapy, 33, American Family Physician, 70 Psychological Review, 98, Cyberbullying: Exploring the experiences of mental health professionals The relational-interdependent self construal at work: An examination of relations to employee attitudes and behaviors Putting in the picture-mobile bullying survey of 2005 Bullying at school. What we know and what we can do Youth Violence and Juvenile Justice, 4,. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 9 4. Uluslararası Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Sempozyumu Kitabı Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 4 Aggressive Behavior, 36 Developmental Psychology, 43 Bully-proofing children: A practical, hands-on guide to stop bullying Cyberbullying. Issues and Solutions for the school, the classroom, and the home. An investigation into cyberbullying, its forms, awareness, and impact, and the relationship between age and gender in cyberbullying Maclean s, 117 Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, Yapısal eşitlik modellemesine giriş: Temel ilkeler ve lisrel uygulamaları Computers in Human Behavior, 26, The relationship of cyber bullying to empathy, gender, traditional bullying, internet use and adult monitoring Procedia and Social Behavioral Sciences, 5 Cyberpsychology & Behavior, yılı Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması sonuçları Journal of School Violence, 8, Cyberbullying and cyberthreats: Responding to the challenge of online social aggression, threats, and distress Journal of Adolescent Health, 41, Başa çıkma stratejileriyle okul zorbalığı ve siber zorbalık. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, Journal of Adolescent Health, 36 Journal of Adolescent Health, 41. Journal of Adolescent Health,