Edirne Bibliyografyası

Transkript

1 Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Edirne Bibliyografyası Cemil Cahit Can Ender Bilar Edirne 2009

2 Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları; 94 Can, Cemil Cahit Edirne Bibliyografyası / Cemil Cahit Can, Ender Bilar. Edirne : Trakya Üniversitesi Rektörlüğü, s.; 24 cm. (Trakya Üniversitesi Rektörlüğü yayınları; 94) Kaynakça ve dizin var. ISBN Yazılım ve Dizin: Ş. Bilal Çavuşoğlu Sayfa Tasarımı : Ender Boztürk Kapak Tasarımı: M. Emin Baskı ve Cilt : Ege Basım Copyright, Trakya Üniversitesi 1. Basım, Edirne 2009

3 M. Emin Can a Rahmet, Yiğit Can a Sevgiyle

4

5 İçindekiler Önsöz ~ 7 Sunu ~ 9 Giriş ~ 11 Şer iyye Sicilleri ~ 17 Arşiv Belgeleri ~ 31 Yazmalar ~ 41 Kitaplar ~ 49 Makaleler ~ 103 Tezler ~ 269 Süreli Yayınlar ~ 327 Kaynakça ~ 341 Yazar Dizini ~ 355 Konu Dizini ~ 383 5

6

7 ÖNSÖZ Dünya hızlı bir şekilde değişiyor ve yenileniyor. Geçmişten günümüze kadar uzanan hızlı değişim sürecinde bilgi depolama merkezleri olarak halen geçerliliğini koruyan kütüphaneler, kentlerin tarihi ve kültürel zenginliklerinin geleceğe aktarılmasında önemli rol üstlenmektedirler. Örneğin Osmanlı İmparatorluğu na 92 yıl başkentlik yapmış Edirne ile ilgili olarak pek çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların büyük bir kısmı Üniversitemiz Merkez Kütüphanesi nde de yer almaktadır. Edirne denince akla tarihinden, kültürüne kadar uzanan tüm özellikler geliyor. Edirne nin bütün bu özelliklerini korumak, sahip çıkmak, yaşatmak, Marka Kent olması yönünde yapılması gerekenleri araştırmak, geliştirmek, değerlendirmek, yaymak ve tanıtmak için hazırlanan Edirne Bibliyografyası, Edirneliler, Edirne ye gönül verenler, Edirne yi yakından tanımak isteyenler, en önemlisi Edirne ile ilgili araştırma yapanlar için güçlü bir kaynak olacaktır. Bir kentin markalaşması, onun dünya üzerinde tanınmasıyla olur. Edirne nin markalaşması için herkesin bu oluşuma yardımcı olması gerekmektedir. Edirne nin ruhunu ve özelliklerini yansıtan böylesi çalışmaları geliştirmek adına iletişim ve bilgi teknolojilerindeki yenilikleri takip eden, bu yenilikleri gerçeğe dönüştüren, Balkanlar da bilimsel ve kültürel işbirliği yelpazesinin genişletilmesinden yana olan Üniversitemizde özellikle son yıllarda elektronik kütüphaneciliğin geliştirilmesinde büyük mesafeler alınmıştır. Hedefimiz Balkan ülkeleri üniversiteleri olarak elektronik kütüphaneciliğin gelişmesine katkıda bulunmaktır. Üniversitemiz Balkanlar da süratli bir şekilde yol almaktadır. Elektronik kütüphanecilik alanında yalnızca ulusal alanda değil, uluslararası alanda da sayılı kütüphaneler arasına giren Üniversitemiz Merkez Kütüphanesi, başarılı çalışmalarına her gün bir yenisini eklemektedir. Trakya Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Üniversitemizin dış dünyaya açılan penceresidir yılında okuyucu rekoru kıran Merkez Kütüphanemiz

8 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI yılında da kullanıcılarına çağdaş ve donanımlı ortamlarda, okuyucularından gelen talepler doğrultusunda en iyi hizmeti vermeye devam etmektedir. Üniversitemiz Merkez Kütüphanesi nde yıllar itibarı ile basılı yayınlarda da büyük bir artış gözlenmektedir. Örneğin koleksiyon sayısı 2009 yılında e ulaşmıştır.. Abone olunan veri tabanı sayısı da 2009 yılı itibarı ile 21 olup elektronik ortamdan ulaşılabilen toplam e-kaynak sayısı da dir. Bu bağlamda, Üniversitemizin ev sahipliğinde 5-7 Haziran 2008 tarihlerinde Balkan Ülkeleri Kütüphanelerarası Bilgi, Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu başarıyla gerçekleştirilmiş olup Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı tarafından Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Birliği nin kurulması ile ilgili çalışmalar sürdürülmektedir. Bu çalışmalar neticesinde Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Birliği nin kurulması ile ilgili olarak Yükseköğretim Kurumunca çalışma esasları onaylanmış ve ardından bugüne kadar 6 ülkeden kurucu üye müracaatı gelmiştir. Gerek Balkanlar da sesimizi duyurmak, gerekse kentimizin Marka Şehir olarak dünya çapında ün yapmış kentlerle yan yana yer almasını sağlamak için bilimsel ve kültürel çalışmalar gerçekleştiriyor ve bunları topluma aktarıyoruz. Trakya Üniversitesi yayınları arasında yer alacak bu yeni çalışma, hem Edirne nin tarihi ve kültürel zenginliklerinin ön plana çıkarılması, hem de eğitimde, sağlıkta, kültür ve sanatta marka olan Üniversitemizin sosyal yayınlardaki artışına yeni bir katkı sağlayacaktır. Bu çalışmanın Edirnemize ve Üniversitemize kazandırılmasında emeği geçenlere teşekkür ediyorum. Prof.Dr. Enver DURAN Rektör 8

9 SUNU Trakya Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığının yaklaşık üç yıl önce başlattığı Edirne bibliyografyası proje çalışması, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) kütüphane çalışanlarının ürettiği Türkiye Şehir Bibliyografyaları projesi ile bütünleşmesiyle Edirne Bibliyografyası ortaya çıkmıştır Bu bağlamda, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) kütüphane çalışanlarının hazırlamış olduğu Kastamonu ve Eskişehir bibliyografyaları tamamlanmış; Sivas, Malatya, Adana ve Trabzon bibliyografyalarının da hazırlanmasına devam edilmektedir. Osmanlı İmparatorluğuna 92 yıl başkentlik yapmış Edirne; tarihi ve kültürel zenginliklerini bugünlere taşırken, sosyal yaşamıyla da farklı din, kültür ve ırktan insanları asırlarca bir arada barındırmıştır. Trakya Üniversitesi yaptığı çalışmalarla Edirne nin Marka Kent olması yolunda önemli projeleri yürütmektedir. Bu çalışma da yürütülen projelerden birisidir. Bu çeşitlilik ve zenginliğe bağlı olarak Edirne üzerine binlerce çalışma yapılmıştır. Trakya Üniversitesi yle birlikte bu çalışmalar akademik zeminde de zenginleşerek çoğalmış ve bibliyografik denetim kaçınılmaz olmuştur. Edirne için bir bibliyografya hazırlamaktan daha önemlisi, hazırlanan bibliyografyayı canlı ve güncel tutabilmektir. Bu çalışmayla böyle bir anlayışın alt yapısı oluşturulmaya, Edirne yle ilgilenenler için bir rehber ortaya konmaya çalışılmıştır. Umut ediyoruz ki; Edirne ye ilgisi olanların katkılarıyla bibliyografya daha da zenginleşecek ve eksiksiz bir veritabanı oluşacaktır. Bu günün imkanlarıyla bibliyografya hazırlamak kolay gözükse de eksiksiz, hatasız bir bibliyografya hazırlama iddiasında olmak pek mümkün gözükmemektedir. Ulaşılamayan, tespit edilemeyen veya eserin baskı aşamasında yeni yayınlanan çalışmalar olmuştur. Bu eksiklik ve hataların giderilebilmesi için çalışma Trakya Üniversitesi Merkez Kütüphanesi WEB sayfası üzerinden yayımlanarak, kullanıcılara düzeltme ve ilave yapma imkanı sağlanacaktır. Böylelikle hem daha fazla kişiye ulaşma 9

10 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI imkanı elde edilmiş olacak hem de bibliyografyanın sürekli güncellenmesi ve yeni kaynakların ilave edilerek zenginleştirilmesi sağlanacaktır. Bu çalışmanın yürütülmesi sırasında meslektaşlarımız ile kurumlarımızın önemli desteği ve motivasyonu olmuştur. Özellikle kataloglarından ve veri tabanlarından istifade ettiğimiz; TDV İslâm Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi, Trakya Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı, Edirne İl Halk Kütüphanesi, Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, Süleymaniye Kütüphanesi, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Kütüphanesi, YÖK Dokümantasyon Merkezi, Milli Kütüphane Başkanlığı ile Edirne Milli Eğitim Müdürlüğü ve Edirne Valiliği İl Kültür Müdürlüğü ne teşekkür ederiz. Bu bağlamda, Musa Öncel, Birol Yılmazlar, Hilmi Dinçer, Atıl Erman ın destek ve katkıları unutulmaz. Şehir bibliyografyaları projesi başta da belirttiğimiz gibi TDV İslâm Araştırmaları Merkezi kütüphane çalışanlarının düşüncesiydi ve onların desteğiyle bu çalışma ortaya çıkmış oldu. Burada bütün TDV İslâm Araştırmaları Merkezi kütüphane çalışanlarına ve özellikle çalışmanın her aşamasında fikirlerinden istifade ettiğimiz, tashih ve kontrollerde yardımlarını esirgemeyen; Fatih Çardaklı, Mehmet Yılmaz, M. Birol Ülker, Recep Yılmaz, Ş. Bilal Çavuşoğlu ve Selahattin Öztürk e, ayrıca Arşiv Belgeleri ve Şer iye Sicilleri bölümlerinin hazırlanmasında desteklerini esirgemeyen Doç. Dr. Bilgin Aydın ve Kenan Yıldız a teşekkür ederiz. Son olarak, Edirne Bibliyografyası adlı çalışmamızın Trakya Üniversitesi Rektörlüğü yayınları arasında yayınlanmasına imkan sağlayarak; Edirne veritabanının oluşturulması noktasındaki ilk adımın atılmasını sağlayan ve bizlerden desteğini esirgemeyen rektörümüz Sayın Prof. Dr. Enver Duran a teşekkürlerimizi arz ederiz. Saygılarımızla Cemil Cahit Can Ender Bilar 10

11 GİRİŞ Teknolojinin kütüphanelerde yaygın olarak kullanılmaya başlanması ve Türkiye de henüz on beş yılını doldurmuş olan internet ortamının getirdiği imkanlar yakın gelecekte bibliyografya ihtiyacını ortadan kaldıracak gibi gözükse de, takip edilemeyecek kadar fazlalaşan, çeşitlenen ve yaygınlaşan bilginin düzenlenerek kullanılır hale getirilmesi işi, bu hizmeti üretenlerle kullanıcıların temel sorunu olacaktır. Bilgiyi saklayan, düzenleyen ve kullanıcılarına sunan birbirinden farklı kurumlar belli standartlar oluşturup, birlikte hareket etmeyi başardıklarında; kurumsal olarak sahip olup, düzenledikleri her bilgi ve belgeyi birlikte hareket ettikleri bütün kurumların ve onların kullanıcılarının istifadesine sunmuş olacaklardır. Bu standardizasyon ve işbirliği sağlanamadığında farklı kurumlar aynı işleri tekrar tekrar yapmak durumunda kalacaklardır. Dünyada bu konuda birçok adım atılmakta, milyonlarca bibliyografik künye ve künyelerin metinleri bir araya getirilmekte, bu birikimin kullanıcılara en kolay nasıl ulaştırılabileceğinin cevapları aranmaktadır. Bu aynı zamanda ciddi bir ticari yapılanmayı da ortaya çıkarmaktadır. Türkiye de bilginin paylaşılması sorunu bundan yirmi sene öncesine göre ciddi bir aşama kaydetmiştir. Özellikle internet ortamının getirdiği imkanlar ve kurumların veri tabanı oluşturma çalışmaları kullanıcılar için büyük kolaylıklar sağlamıştır. Bir çok kurum yayınlarının tamamına erişim imkanı sağlayarak hizmeti bir adım daha ileri götürmüştür. Zamanla yasal, teknolojik ve işbirliği gerektiren düzenlemeler de yapıldığında mevcut bilginin paylaşılması çok daha kolay ve süratli olacaktır. Buradan hareketle Edirne merkezli bir veri tabanı oluşturarak Edirne yle ilgili bilgi ve belgeler bir araya getirilmeye çalışılmıştır. Çıkış noktası olarak düşünülen bu kitap, oluşturulması hedeflenen veritabanı için bir adımdır. Amaç kitapta yer alan bilgileri internet ortamına taşıyarak çok daha fazla kişinin ulaşabilmesine imkan sağlamak, interaktif bir veritabanı oluşturmak ve yasal sınırlar içinde bilginin yanında belgeyi de kullanıcıların hizmetine sunmaktır. Bu güne kadar Edirne yle ilgili çeşitli bibliyografik çalışmalar yapılmış, ancak yenilenmediği için zamanla cazibelerini kaybetmişlerdir. Ayrıca yayınlanmış bibliyografik çalışmalarda: 11

12 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI 12 Konuyla ilgisiz künyelerin yer alması, Künyelerin bir çoğunda sayfa bilgilerinin bulunmayışı, Konusal ayrıma gidilmemesi ve dizin kullanılmaması, Makale künyelerinde tarih ve sayı bilgilerine ait çok fazla hata olması, Eser adlarının eksik yazılması veya kitap, dergi ve tez adlarının karıştırılması, Kitaplarda yayınlayan, yayın tarihi gibi temel bilgilerin eksik olması, Tezlerde danışman, fakülte, bölüm, sayfa sayısı gibi bilgilerin bulunmayışı, gibi eksiklikler kullanıcılar için soru işaretleri oluşturmuştur. Yukarıda sıralanan bir takım eksikliklerine rağmen bu çalışmalar belli bir ihtiyaca cevap vermiş, ve hala vermeye devam etmektedirler. Bu çalışmayla bugüne kadar derlenmiş olan bibliyografik künyelerin eksikliklerinin giderilmesine çalışılmış ve bibliyografik denetim 2008 yılının sonuna kadar getirilmiştir. Bu çalışmada da yukarıda sıralanmış olan eksikliklerin olmayacağının garantisi olmadığı gibi ihtimal ki benzer hatalar da vardır. Bunun önüne geçmek için elden geldiğince çalışmada yer alan künyelere ulaşılmaya çalışılmış, fakat yüzde yüz bir oran tutturmak mümkün olmamıştır. Tespit edilen kitap künyelerinin tamamına yakını görülmüş, görülemeyen bazı künyeler çalışmaya dahil edilmese de bazıları kaynaklarına duyulan güven neticesinde kullanılmıştır. Makalelerin tamamını görmenin mümkün olmayacağı aşikardır, ancak künyelerin tamamına yakını birden fazla kaynaktan teyit edilmiştir. Kitabın sonunda yer alan kaynakçada belirtilen dergilerden alınan makale künyeleri görülerek bibliyografyaya dahil edilmiştir. Görülebilen sınırlı sayıdaki tezi hariç tutarsak YÖK Dokümantasyon Merkezi Tezler bölümü için kaynak olmuştur. Yazma eserlerden İstanbul ve Türkiye dışında olan birkaçının dışında hepsini görme imkanımız olmuştur. Süreli yayınların ayrı bir çalışmanın konusu olacağı düşünüldüğünden, ayrıca Ender Bilar tarafından böyle bir çalışmanın yapılmış olması sebebiyle başta bibliyografyaya dahil edilmesi düşünülmemişti. Ancak bunun bir eksiklik olacağına dair itirazların haklılığı sebebiyle birkaç temel kaynak ile Milli Kütüphane ve Beyazıt Devlet Kütüphanesi kataloglarının desteğiyle bir liste oluşturulmuş ancak bu listede yer alan süreli yayınların büyük çoğunluğunu görme imkanı bulunamamıştır. Bibliyografyaya dahil edilen künyelerin görülebilirliğini açıkladıktan sonra bu künyelerin tespiti konusunda takip edilen yöntemin de izahı uygun olacaktır: Bibliyografya; Edirne, ilçeleri, eserleri, meşhurları ve olayları çerçevesinde belirlenen başlıklar ve anahtar kelimeler taranarak oluşturulmuştur. Bu özellikle mevcut veri tabanları kullanılırken vaz geçilmez bir gereklilikti. Unutulan ve atlanan bir şey olmaması için taramaya esas tutulan terimler mümkün olduğunca geniş tutulmuş, farklı yazılışlar da dikkate alınmıştır. Çalışmanın sınırları çizilirken Trakya, Rumeli ve Balkanlar taramaya prensip

13 GİRİŞ olarak alınmamış, ancak bazı kaynaklar içerik açısından Edirne ağırlıklı oldukları için istisna tutulmuşlardır. Bu haliyle bibliyografyanın bir tarafının eksik olduğu düşünülebilir, ancak böylesine geniş kapsamlı bir çalışmanın da ancak bir ekip tarafından tamamlanabileceği unutulmamalıdır. Ayrıca bu çalışmada hedef Edirne olduğundan bu tercihin anlaşılır olacağını düşünüyorum. Gazetelerde yer alan makale ve haberler, Yerel dergilerde çokça yer alan haber, tanıtım içerikli yazılar, ansiklopedi maddeleri ve okul yıllıkları, Harita, afiş, kartpostal, fotoğraf türü malzemeler de bibliyografyaya dahil edilmemiştir. Sınırları belirtilen şekilde çizilmeye çalışılsa da gözden kaçmış hataların olacağı muhakkaktır, umulur ki hoş görülür. Sonuç olarak çalışmamızda tespit edebildiğimiz 49 yazma eser, 611 kitap, 2607 makale, 501 tez ve 349 süreli yayının bibliyografik künyesine yer verilmektedir. Bu künyeler; Şer iye Sicilleri, Arşiv Belgeleri, Yazma Eserler, Kitaplar, Makaleler, Tezler, Süreli Yayınlar başlıkları altında toplanmış, Kaynakça, yazar ve konu dizinleriyle desteklenmiştir. Yazma Eserler, Kitaplar, Makaleler ve Tezler bölümleri kendi içinde konusal olarak düzenlenmiş; Süreli Yayınlar ise alfabetik olarak verilmişlerdir. Bu bölümlerle ilgili olarak aşağıdaki açıklamaların kullanıcılar için faydalı olacağı düşünülmüştür: Şer iye Sicilleri: Edirne Şer iye Sicilleri hakkında, Şer iye Sicilleri : Mahiyeti, Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler / Ahmet Akgündüz isimli eser esas alınarak Doç. Dr. Bilgin Aydın ve Kenan Yıldız ın katkılarıyla kısaca bilgi verilmeye çalışılmış, orijinalleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde, mikrofilm kopyaları da TDV İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphanesinde bulunan Edirne sicillerinin tarih ve sayfa sayılarını içeren bir listesi verilmiştir. Arşiv Belgeleri: Bu bölümde Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde bulunan arşiv malzemesi tanıtılmaya ve Edirne ile ilgili çalışmak isteyenlere ip uçları verilmeye çalışılmıştır. Bu bölümde yer alan bilgiler; Doç. Dr. Bilgin Aydın ın katkı ve desteğiyle derlenmiş, XV ve XVI. Asırlarda Edirne Paşa Livası / M. Tayyib Gökbilgin, XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Maliyesi ve Defter Sistemi / Bilgin Aydın, Rıfat Günalan ile 370 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-İli Defteri isimli çalışmalardan faydalanılmıştır. Yazma Eserler: Bu bölümde yer alan eserler Türkiye ve Dünya kütüphanelerinde tespit edilen yazma eserleri kapsamaktadır. Farklı kütüphanelerde nüshaları bulunan eserler bibliyografyaya dahil edilmiş ancak, yüzden fazla nüshası bulunan Şefikname için bir kayıt açılmıştır. Eserlerin bir kaçı dışında tamamı görülmüş, bibliyografik künyesi verilirken daha önce haklarında yapılmış çalışmalardan da istifade edilmiştir. Başlangıç ve bitiş sayfalarından örnekler 13

14 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI 14 konulması arzu edilse de çalışmanın hacmini büyüteceği düşüncesiyle tercih edilmemiştir. Kitaplar: Tamamına yakını görülerek bibliyografyaya dahil edilmiştir. Bazı risaleler, ve resmi yayınlar görülememiş, ancak künyelerin tespit edildiği kaynağın güvenilirliğine bağlı olarak bibliyografyada yer almıştır. Bu tür durumlarda söz konusu künyelerin birden fazla kaynaktan teyit edilmesi yoluna gidilmiştir. Makaleler: TDV İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi Makaleler Veri Tabanı çıkış noktamızı oluşturmuştur. Türkiye Makaleler Bibliyografyası ve daha önce belirttiğimiz kütüphanelerin veri tabanları hem çalışmamızı zenginleştirmiş, hem de kontrol imkanı sağlamıştır. İkibinin üzerindeki makalenin tamamının görülerek yazılması mümkün olmasa da yarıdan fazlasının görüldüğü rahatlıkla söylenebilir. Kaynakçada yer alan dergilerin tamamının taranmış olması bu söylediğimizi delillendirmektedir. Tıp ve teknik konulardaki makaleler ile çok farklı yerlerde yayınlanmış makalelerin görülmesi mümkün olmasa da bir kısmının özellikle tıp makalelerinin PDF lerini görme imkanımız olmuş, ayrıca farklı veri tabanlarından karşılaştırılarak mümkün oldukça eksiksiz bir şekilde kaydedilmeye çalışılmıştır. Özellikle Edirne de yayınlanan süreli yayınların eksiksiz olarak taranmasına özen gösterilmiştir. Tezler: YÖK Dokümantasyon Merkezi kayıtları esas alınarak hazırlanmıştır. YÖK ten önceki dönem için TDV İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi Tezler Veri Tabanı kullanılmış, İstanbul Üniversitesi, Ankara Üniversitesi gibi köklü üniversitelerin henüz bilgisayarlara aktarılmamış kayıtları için kütüphanelerinden istifade edilmiştir. Makalelere göre künye sayısı az olsa da tezlerin çok sınırlı bir kısmının görülme imkanı bulunabilmiştir. Süreli Yayınlar: Ender Bilar ın Edirnenin Basın Yayın Tarihi isimli çalışması yayınlandıktan sonra bibliyografyada böyle bir bölüme gerek olmadığı düşünülmüş; ancak gelen itirazlar; süreli yayının adı, yayın yeri, yayınlayan ve ilk yayın tarihini içeren bilgilerin de çalışmaya dahil edilmesinin faydalı olacağı kanatine varılmıştır. Bizce, Edirne de yayınlanmış süreli yayınlarla ilgili olarak yapılması gereken bir toplu katalog çalışmasıdır. Bu güne kadar yapılan çalışmaların değerlendirilmesi, Türkiye de Osmanlıca ve yerel süreli yayın bulunduran kütüphanelerin taranmasıyla ortaya tereddütleri bitirecek bir eser çıkarmak mümkün olacaktır. Bu açıdan bakıldığında çalışmamızdaki bu bölüm mevcut çalışmaların birleştirilmiş alfabetik bir listesi şeklindedir. Sözü edilen toplu katalog çalışması için bir çıkış noktası olabilirse görevini yapmış sayılacaktır. Kaynakça: Kaynakçada yer alan kitap ve özellikle dergiler bu çalışmanın üstüne bir şeyler konacaksa nereden devam edileceğini göstermesi bakımından

15 GİRİŞ önem arz etmektedir. Kaynakçada yer alan tüm kitap ve dergiler taranmıştır. Ayrıca, içinde çalışmamızla ilgili makale bulunan sempozyum, armağan, kongre, konferans türü yayınlara ait bibliyografik bilgi, makale künyesiyle birlikte verildiğinden kaynakçada tekrar edilmemiştir. Dizin: Bunca kitap ve dergi taradıktan sonra kanaatimiz odur ki, dizini olmayan bibliyografik çalışmalar kullanıcılarına bilginin yanında eziyet de vermektedir. Aynı sıkıntıyı yaşatmamak için yazar adları ve konu olmak üzere iki ayrı dizin oluşturulmuştur. Yazar diziniyle bir yazarın tüm çalışmalarına topluca ulaşma imkanı sağlanırken, konu diziniyle aynı konudaki tüm çalışmalar bir araya getirilmeye çalışılmıştır. 15

16

17 ŞER İYE SİCİLLERİ İslâm hukukunu, kendi hukuk sisteminin esası olarak kabul eden Osmanlı İmparatorluğu nda en önemli yargı organı Şer î Mahkemelerdi. Osmanlı İmparatorluğu nun yıkılmasıyla birlikte tarihe karışan bu mahkemeler, geride imparatorluğun muhtelif devirlerdeki hukuki, iktisadi, sosyal, dini, askeri ve idari müesseseleri hakkında bize çok değerli tarihi belgeler bırakmıştır. Bu belgeler, dil, din ve renk farkı gözetmeksizin bütün Osmanlı tebasıyla ilgili mahkeme kararlarını ve idari düzenlemeleri ihtiva eden şer iye sicilleridir. Bu siciller. XV. asırdan başlayarak XX. asrın ilk çeyreğine kadarki bir zaman dilimi içinde, en azından 472 yıllık Türk tarihini, Türk iktisadını ve Türk siyasi, sosyal ve hukuki hayatını yakından ilgilendirmekte ve kısaca Türk kültür ve tarihinin temel kaynaklarının başında gelmektedir. Günümüz mahkemeleriyle karşılaştıracak olursak, eski mahkeme kararlarının tutanak defterleri demek olan şer iye sicilleri, içerik ve konu çeşitliliği bakımından daha zengindir. Çünkü Osmanlı İmparatorluğu nda, her hangi bir beylerbeyine, eyalete, sancak veya kazaya devletin yetkili organları tarafından gönderilen ve hüküm denilen emirlerin sadece bazı askeri kararlar dışında tamamı şer î mahkemeleri temsil eden kadılara yazılırdı. Kadılar hukuki işlere baktıkları gibi, devletin, bulundukları idare merkezindeki yürütme görevini de üstlenmişlerdi. Şer iye sicilleri içerdiği dönemin tarih, hukuk tarihi, iktisat tarihi, sosyal yapı ve idari teşkilatı ile askeri yapısıyla ilgili bilgileri içerdiğinden Osmanlı tarih çalışmalarında birincil kaynakların başında gelirler. Kadıların devlet merkeziyle yaptıkları resmi yazışmaları, halkın şikayet ve dileklerini, mahalli idarelere ait hukuki düzenlemeler olarak kabul edilen ferman ve hükümleri, en önemlisi de ait olduğu bölgenin sosyal ve iktisadî hayatını yansıtan mahkeme kararlarını ihtiva eden bu siciller incelenmeden, Osmanlı İmparatorluğu nun siyasi, idari ve sosyal tarihini eksiksiz yorumlamak mümkün değildir. Şehir tarihleri ve yerel hayata ait araştırmaların birinci derecede kaynağı olan şer iye sicilleri incelenmedikçe bir bölgenin tarihini, sosyal ve ekonomik yaşantısını tam olarak ortaya koymak mümkün olmayacaktır. 17

18 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI Bu sebeple üniversitelerimizde şer iye sicillerine bağlı olarak bugüne kadar yaklaşık 450 yüksek lisans tezi ve 25 doktora tezi yapılmıştır. Bu çalışmaların arasında Edirne yle ilgili olanların sayısının azlığı dikkat çekicidir. Edirne Şer iye sicilleri üzerine ikisi Fırat Üniversitesi, biri Trakya Üniversitesi ve biri de İstanbul Üniversitesi nde olmak üzere toplam dört yüksek lisans tezi çalışması tespit edilebilmiştir. Hicri yıllarını kapsayan Edirne sicilleri 690 defterden oluşmaktadır. Orijinalleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde bulunan defterlerin mikrofilm kopyaları ise TDV İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphanesinde bulunmaktadır. Söz konusu defterlere ait kronolojik bir listenin bu eserde yer alması araştırmacılara kolaylık sağlayacağından aşağıda defterlerin tarih ve sayfa sayılarını da içeren bir liste verilmiştir: Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi / B /A

19 ŞER İYE SİCİLLERİ Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi / A / A

20 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi

21 ŞER İYE SİCİLLERİ Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi

22 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi / A

23 ŞER İYE SİCİLLERİ Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi

24 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi / A

25 ŞER İYE SİCİLLERİ Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi

26 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi / A / B

27 ŞER İYE SİCİLLERİ Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi

28 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi

29 ŞER İYE SİCİLLERİ Defter Numarası Sayfa Sayısı Defter Tarihi

30

31 ARŞİV BELGELERİ Edirne tarihini doğrudan ilgilendiren arşiv belgeleri bugün İstanbul, Ankara ve Edirne de muhtelif arşiv, kütüphane, müze ve şahıs koleksiyonlarında toplanmış bulunmaktadır. Bibliyografyamızda Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde bulunan, Edirne tarihine ait belge ve defterlerle ilgili bilgi verilmeye çalışılacaktır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi sahip olduğu arşiv belgeleri bakımından dünyanın en zengin arşivleri arasında yer almaktadır. Bu arşivde bugün bütün Osmanlı şehirlerine ait çok zengin arşiv malzemesi mevcuttur. Bunlar arasında Edirne yle ilgili olan arşiv malzemesinin en önemli kısımlarını Divan-ı Hümayun, Bab-ı Defteri ve Defterhane ye ait defterler oluşturmaktadır. Divan-ı Hümayun defterlerinde, on altıncı yüzyıldan itibaren Edirne nin idari, siyasi, askeri, mali ve hukuki meselelerine ait ferman ve hüküm kayıtlarını bulmak mümkündür. Bab-ı Defteri defterlerinde ise Edirne nin mali işlerine ait bütün gelir ve gider kayıtları mevcuttur. Osmanlı Devleti nde arazi tahrirlerinin yapılması ve kayıtlarının tutulması gayesiyle kurulan Defterhane, Osmanlı Devleti nin gelir kaynaklarının tesbit edilmesi açısından çok önemli bir role sahiptir. I. DİVAN-I HÜMAYUN DEFTERLERİ A) Mühimme ve Şikayet Defterleri: Divan-ı Hümayun un XVI. asır ortalarından başlayan defter serileri arasında Edirne tarihini ilgilendiren en önemli seri Mühimme Defterleri dir yılları arasında tutulmuş olan 266 adet Mühimme Defterinde, Divan-ı Hümayun dan Edirne paşalarına, sancakbeyi ve kadılarına gönderilen ferman ve beratların suretleri kayıtlı bulunmaktadır. Mühimme Defterleri nden yeni tasnif edilen 43 adet defter tarihleri arasını ihtiva etmekte olup Bab-ı Asafi, Divan-ı Hümayun Kalemleri Ek kodları kataloğunda bulunmaktadır. Farklı seriler arasına karışmış olan ve tarihlerini ihtiva eden 17 adet Mühimme Defteri ise Mühimme Zeyli Defteri başlığı altında kataloglanmıştır. 31

32 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI Mühimme Defterleri dışında Edirne ye gönderilen ferman ve beratların suretlerinin kaydedildiği bir diğer defter serisi Şikayet Defterleri dir. Bu defterlerde, mahalli mahkeme kararlarına yapılan itirazlar, toprak ihtilafları, memurların suistimalleri gibi şahsi hususlardan dolayı yapılan şikayetler üzerine çıkarılmış fermanlar kaydedilmiştir. En eskisi 1503 tarihli olan Şikayet Defterleri nden 41 adedi Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Kalemi Ek Kodları defter katalogunda ve tarihlerini ihtiva eden 213 adedi ise Atik Şikayet Defteri serisinde bulunmaktadır. Edirne deki gayr-ı müslim cemaatlere ait kilise, okul, yetimhane vs. teşekküllere dair yapılacak çalışmalarda Divan-ı Hümayun kilise defterleri önemli bir yer tutar. Osmanlı şehirlerinin önemli unsurlarından biri olan gayr-ı müslimlerin sosyal tarihine ışık tutacak bu defterler, şeriye sicillerinin ihtiva ettiği zengin malzemeyle birlikte incelendiğinde, gayr-ı müslimlerin Cumhuriyet dönemine kadar olan tarihlerini gün yüzüne çıkaracaktır tarihleri arasında 10 defterden teşekkül eden kilise defterlerinin şehirlere göre alfabetik olarak düzenlenmiş üç ciltlik bir fihristi de bulunmaktadır. B) Ruus Defterleri Ruus defterlerinde vezir, beylerbeyi, sancakbeyi, defterdar, kadı, çavuş gibi görevlilerin tayin kayıtları ile timar tevcihi ve terakkilere ait hususlar yer alır. Bu defterler sayesinde Edirne nin XVI-XX. yüzyıllar arasındaki idarecilerinin bir listesini elde etmek mümkündür. Ruus defterlerinden askeri teşkilat ve harp tarihi bakımından da faydalanılabilir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi ndeki Ruus defterleri üç farklı seriye dağılmış bulunmaktadır. Bunlardan Kepeci tasnifi içerisinde tarihlerine ait 105, Kepeci tasnifi sonrasında yapılan ve Divan-ı Hümayun Ruus Defterleri başlığı altında toplanan seride tarihleri arasına ait 261 ve yeni yapılan tasniflerdeki ruus defterleri başlığı altında toplanan seride ise tarihleri arasına ait 254 adet ruus defteri kayıtlıdır. Mühimme defterleri arasında kayıtlı bulunan 2, 4, 8, 15, 25, 37, 45, ve 50 numaralı defterler de ruus defteridir. C) Tahvil (Nişan) Kalemi Defterleri Vezir, beylerbeyi, sancakbeyi ve mevali (büyük vilayetlerin kadıları) ile bütün timar ve zeamet sahiplerinin tayin, tevcih ve nakil muamelelerini ihtiva eden deftere tahvil defterleri ismi verilmiştir. Tahvil defterlerinden Edirne de görev yapmış beyler ve kadıların tayin ve azil tarihleri tesbit edilebilir. Tahvil kalemi defterleri de Ruus defteri gibi üç ayrı seriye dağılmış bulunmaktadır. Bunlardan Divan-ı Hümayun Tahvil Kalemi Defterleri, yılları arasına ait 91 adet defterden oluşmaktadır. Kepeci Tasnifi nde yılları arasına ait 406, Yeni Yapılan Tasniflerde ise yılları arasını ait 415 defter bulunmaktadır. 32

33 ARŞİV BELGELERİ II. DEFTERHANE DEFTERLERİ Osmanlı Devleti nde XV. yüzyıldan itibaren nişancılar nezaretinde kısmi arazi tahrirlerine başlanmış ve XVI. yüzyılda bu tahrirler üç kıtaya yayılmış olan bütün Osmanlı vilayetlerini kapsar hale gelmiştir. Bu tahrirler neticesinde bir vilayetin bütün iktisadi unsurlarını tesbit eden defterler ortaya çıkmış ve bunların ayrıntılı kayıtları ihtiva edenlerine mufassal ve özetlenmiş olanlarına icmal ismi verilmiştir. Mufassal ve icmal defterleri eyaletlere göre ayrı sandıklar içerisinde Defterhane de saklanır ve günlük muameleler buradan yürütülürdü. Tahrir defterleri XX. yüzyılın başından itibaren tarihçilerimizin dikkatini çekmiş ve 1930 lu yıllardan itibaren şeriye sicilleri ile beraber pek çok çalışmada tarih kaynağı olarak değerine işaret edilmiştir. Batıda, tahrir defterlerini neşri bizden çok önce başlamış ve Fekete ve Ömer Lütfi Barkan ın sistematik çalışmaları ile beraber tahrir defterleri, Türk tarihçiliğinin üzerinde en çok yoğunlaştığı arşiv belgeleri haline gelmiştir. Defterhane defterlerinin listesi aşağıda verilmiştir. YERİ ESKİ NU. YENİ NU. DURUMU SAYFA, VARAK ÇEŞİDİ HİCRÎ TÂRİHİ BOA. TD Başı eksik, sonu tam 308 s. Mufassal-Evkaf 890 BOA. TD Tam 312 s. İcmal 925 BOA. TD Eksik 840 s. Mufassal-Evkaf 925 BOA. TD Başı tam, sonu eksik 347 s. Mufassal 929 BOA. TD Tam 54 s. İcmal 932 BOA. TD Başı tam, sonu eksik 129 s. İcmal 933 BOA. TD Tam 389 s. Mufassal 935 BOA. TD Başı tam, sonu eksik 254 s. Mufassal-Müsellem 938 BOA. TD Tam 156 s. Evkaf 943 BOA. TD Başı tam, sonu eksik 347 s. Evkaf 947 BOA. TD Tam 233 s. Evkaf 947 BOA. TD Tam 112 s. İcmal 949 BOA. TD Başı eksik, sonu tam 104 s. Mufassal-Yörükan 950 BOA. TD Tam 123 s. Mufassal-Yörükân 950 BOA. TD Tam 94 s. Mufassal-Yörükan 950 BOA. TD Tam 232 s. Evkaf 952 BOA. TD Tam 109 s. Mufassal- Yörükan 964 BOA. TD Başı eksik, sonu tam 159 s. Mufassal-Evkaf 965 BOA. TD Tam 74 s. Mufassal-Evkaf

34 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI YERİ ESKİ NU. YENİ NU. DURUMU SAYFA, VARAK ÇEŞİDİ HİCRÎ TÂRİHİ BOA. TD Tam 118 s. Evkaf 965 BOA. TD Tam 101 s. Evkaf 970 BOA. TD Tam 150 s. Mufassal-Yörükan 973 BOA. TD Başı eksik, sonu tam 429 s. Mufassal Kanuni BOA. TD Tam 707 s. Evkaf 976 BOA. TD Tam 803 s. Mufassal 978 BOA. TD Tam 686 s. Evkaf 978 BOA. TD Başı tam, sonu eksik 352 s. Mufassal- Müselicm 980 BOA. TD Tam 504 s. Mufassal 980 BOA. TD Tam 194 s. BOA. TD Tam 224 s. Mufassal- Yörükan Mufassal-Müsellem BOA. TD Tam 768 s. Mufassal 1022 BOA. TD Tam 476 s. Mufassal Tarihsiz BOA. TD Tam 87 s. İcmal-Hass Tarihsiz BOA. TD Tam 188 s. Mufassal-Yörükan 1005 BOA. TD Tam 74 s. Mufassal-Yörükan 1017 BOA. TD Tam 54 s. Mufassal-Yörükan 1022 BOA.TD Tam 539 s. Mufassal S. Ahmed BOA. TD Tam 184 s. İcmal 976 BOA. TD Tam 72 s. Yoklama 1046 BOA.TD Tam 48 s. Mufassal 1097 BOA. TD Tam 82 s. Yoklama 1146 BOA. TD Tam 180 s. Mufassal 1145 BOA. TD 925 Tam 173 s. Mufassal 1157 BOA. TD Tam 97 s. Yoklama 1177 BOA. TD Başı tam, sonu eksik 186 s. Evkaf 982 BOA. TD Tam 382 s. Mufassal Tarihsiz BOA. TD Tam 817 s. Mufassal-Evkaf Tarihsiz BOA. TD Eksik 468 s. Evkaf Tarihsiz BOA. MAD 35 Tam 248 v. Mufassal-Evkaf Fatih 34

35 ARŞİV BELGELERİ YERİ BOA. MAD BOA. MAD BOA. MAD BOA. MAD BOA. MAD BOA. MAD BOA. MAD ESKİ NU. YENİ NU. DURUMU SAYFA, VARAK ÇEŞİDİ HİCRÎ TÂRİHİ 251 Tam 254 s. Mufassal-İcmal Eksik 122 s. Evkaf II. Selim 556 Tam 220 s. Mufassal Tam 28 s. Avarız Tam 144 s. Mufassal-Evkaf Tam 40 s. Mufassal-Yörükan Tam 30 v. Mufassal-Yörükan 1095 TK. KKA 54 Tam 200 v. Mufassal 976 TK. KKA 212 Tam 82 v. İcmal III. Murad TK. KKA 562 Tam 166 v. Evkaf 976 TK. KKA 563 Tam 173 v. Evkaf 976 III. BAB-I DEFTERİ DEFTERLERİ Osmanlı maliye sistemi, Osmanlı fetihlerinin sürdüğü yüzyıllarda sürekli gelişim halinde olmuş, genişleyen coğrafi alan, bürokrasideki uzmanlaşma ve çevre devletlerin mali sistemleriyle olan temas neticesinde yeni kalemler ortaya çıkmıştır. Osmanlı mali sistemi gelirlerin toplandığı ve harcamaların yapıldığı çeşitli kalemlerden meydana gelmiştir. Bu kalemler, bazen Osmanlı idari coğrafi bölgeleri esas alınarak teşkil olunuyor bazen de gelir cinsine göre ortaya çıkıyordu. Bunlar arasında coğrafi ilgisi bakımından Anadolu Muhasebesi, Anadolu Üçüncü Mukataası, Anadolu Mevkufatçısı, Tezkireci-i Ahkam-ı Anadolu, dairelerine ait defterler XVI-XVII. yüzyıl Edirne mali tarihinin temel kaynaklarını teşkil ederler. XVIII. yüzyıldan itibaren adı geçen dairelerin bazıları ortadan kalkmış Başmuhasebe kalemi önem kazanmıştır. Edirne nin mukataa işlemlerine Anadolu defterdarlığına bağlı olan Anadolu Üçüncü Mukataacısı bakıyordu. Anadolu Mevkufatçısı, beytü l-mal, yave, tımar vesaireden mevkuf olan kısımlara ait işlerle ilgileniyor, Tezkireci-i Ahkam-ı Anadolu ise Anadolu eyaletindeki miri ahkam ve şikayetlere ait muameleler ve çeltikçi ve tuzcuların beratlarıyla tımarları olmayan şahinci beratı tezkirelerini veriyordu. XIX. yüzyıldan itibaren klasik Osmanlı mali sistemi ortadan kalkmış ve yüzyılın sonuna doğru Maliye Nezareti, vakıflar haricindeki bütün Osmanlı muhasebe dairelerini çatısı altında toplamıştır. Maliye Nezareti defterleri klasik dönemden çok farklı bir şekilde tutulmuştur ve muhteva bakımından da farklıdırlar. Maliye Nezareti defter serileri içerisinde Ceride Odası Defterleri Osmanlı nüfus araştırmalarının en önemli kaynağını 35

36 EDİRNE BİBLİYOGRAFYASI oluştururlar. Cizye defterleri gayr-i müslim tebeadan XIX. yüzyıldaki toplanan vergilerin kaydedildiği defterlerdir. Temettuat defterlerinde vilayetlerden köylere kadar bütün Osmanlı yerleşim birimlerinde tüccar, esnaf ve reayanın mal varlığı tesbit edilmiştir. Bu defterlerin dışında Maliye Nezareti nin Mesarifat defterleri de vilayetlere yapılan harcamaların tesbitinde önemli bir kaynaktır. Mektubi defterleri ise merkez ve taşra yazışmalarını ihtiva ettiği için diğer defterlerdeki bilgileri tamamlayıcı mahiyettedir. Bu defterlerden Edirne yle ilgili olanlar aşağıda sıralanmıştır. Başmuhasebe Kalemi tarihli olan defterin ilk sayfasında Erkâm-ı mevâcibât-ı mülâzımân-ı dergâh-ı âlî vâcib-i sene semâne ve sittîn ve tis a mie (968) başlığı bulunmaktadır. Defterin ilk 9 sayfasında gılmân-ı acemiyan ve bahçe gılmânları nın bir yıllık mevacibleri verilmiştir. Bu bölümün başlığı şu şekildedir: Hüve Mevâcib-i cemâ at-i gılmân-ı acemiyân-ı İstanbul ve gılmân-ı bağçe-i hâssa ve bostanhâ -i diğer ve gılmân-ı acemiyân-ı Gelibolu ma a gılmân-ı bağçe-i hâssa der mahrûsa-i Edirne vâcib-i sene 968. Bu defter diğer mevacib defterlerinden farklı olarak bir icmâl defteri şeklinde hazırlanmış olup defterde gılmân-ı acemiyan ın isimlerine yer verilmemiştir. Yeniçeri Defterleri Gelibolu, Galata, Edirne Sarayı ve Saray-ı Cedid in gılmân-ı acemiyan cemâ atleri yoklama ve mevacib defteri Maliyeden Müdevver Defterler Mirahor-ı büzürk ve küçük hizmetlileri ve hademe-i medyân-ı Filibe ve Emirgaziler ve İnönü ve Sultanönü ve hademe-i Edirne ve Bursa, esbân-ı hâssa kethüdası ve şakirdanı bölükleri, muytâban, yularcıyan, meremmetciyan, hatabciyân, palanduzân, çilingirân, zengeran, serharbendegan, tavla beygirleri seyisleri, nalcıyan, nahlbânân, çayır ve anbar muhafızları gibi muhtelif cemâ atlerin 956 Muharrem, Safer ve Rebiulevvel (Masar) mevacibi defteridir. Maliyeden Müdevver Defterler 2345 Bu defterde Edirne, Gelibolu ve İstanbul bostan ve bahçelerindeki cemâ at ve bölüklerin 980 senesi mevacibleri kayıtlıdır. Defterin 49, 77-80, 129, 148. sayfaları boştur. Defterin ilk sayfasında İstanbul, Edirne ve Gelibolu gılmânlarının Ramazan ayına ait mevacib ödemesini gösteren başlık şu şekildedir: Defter-i mevâcib-i cemâ at-ı gılmân-ı acemiyân-ı İstanbul ma a gılmân-ı bağçe-i hâssa ve bostanhâ ma a gılmân-ı bağçe-i hâssa-i Edirne ve Gelibolu ki der vâcib-i Ramazanü l-mübârek sene 980. Defterin 70. sayfasından itibaren Reşen meva cibi kayıtlı olup bu bölümün başlığı: 36

37 ARŞİV BELGELERİ Defter-i mevâcib-i cemâ at-ı gılmân-ı bağçe-i hâssa-i Edirne ve gayrı ki der vâcib-i Receb, Şaban ve Ramazan sene 980 nefer 1 şeklindedir. Defter-i mevâcib-i cemâ at-ı gılmân-ı acemiyân-ı İstanbul ma a gılmân-ı bağçe-i hâssa ve bostanhâ ki der vâcib-i Şevval sene 980 (s. 81) Maliyeden Müdevver Defterler İstanbul, Edirne, Gelibolu gılmân-ı acemiyan cemâ at ve bölükleri ne ait 980 tarihli mevacib defteri. Kurtların tahribatıyla parçalanmış ve baş kısımları alt ve üst taraflarından yırtılıp kopmuştur. Maliyeden Müdevver Defterler tarihli ve 72 sayfa olan defterin sayfaları boştur. İlk sayfasındaki başlıktan, defterin İstanbul gılmânları nın 981 Şevval mevacibini ihtiva ettiği anlaşılmaktadır. Defter-i mevâcib-i cemâ at-ı gılmân-ı acemiyân-ı İstanbul ma a gılmân-ı bağçe-i hâssa ve bostanhâ ki der vâcib-i şehr-i Şevval sene 981. İkinci sayfadaki başlık ise; Defter-i mevâcib-i cemâ at-ı gılmân-ı acemiyân-ı İstanbul ma a gılmân-ı anbarcıyân-ı hime ve hasırcıyân-ı hâssa simidgeran der Bursa ve âb-keşân ve teberdârân-ı saray-ı Edirne ve habbazîn-i mürde-i sekbâniyân ma a habbazin-i mürde-i saray-ı Galata ma a gılmân-ı bağçe-i hâssa ve bostanhâ ki der vâcib-i şehr-i Şevval sene 981 şeklindedir. Maliyeden Müdevver Defterler sayfadan oluşan bu defter gılmân mevacib defterleri içerisinde en hacimli olanıdır. 983 yılı kayıtlarını ihtiva eden defterde 86, 176, 316, , 392, 420, 492, 520. sayfalar boştur. Defterin ilk 848 sayfası 15x41 cm ebadında arası ise 15x43 ebadındadır. Defter ciltli olup hicri bir tam yılı içermektedir. Defterin ilk sayfasında İstanbul acemi oğlanları ile has bahçe ve bostan gılmaları na ödenen mevacib kayıtlarını gösteren şu başlık vardır; Defter-i mevâcib-i cemâ at-ı gılmân-ı acemiyân-ı İstanbul ma a gılmân-ı bağçe-i hâssa ve bostanhâ -i hâssa ki der vâcib-i Muharremü l-haram sene 983. Defterin sayfaları arasında aynı cemâ atin safer ayı mevacib ödemeleri kayıtlıdır sayfalar arasında Edirne has bahçe gılmânları mevacib kayıtları mevcut olup bu kısmın başlığı şöyledir: Defter-i mevâcib-i cemâ at-ı gılmân-ı bağçe-i hâssa-i Edirne ve gayrı ki der vâcib-i Muharrem, Safer ve Rebiulevvel sene 983 (s. 206). Defterde ağa bölükleriyle acemi bölüklerine 983 yılı Rebiulahir, Cemaziyelevvel ve Zilhicce aylarında ödenen mevacib kayıtları ise şu başlıklar altında verilmiştir: Gılmân-ı acemiyân-ı bölük-i Ağa vâcib-i Rebiulahir sene 983 (s. 217). Gılmân-ı bağçehâ ve bostanhâ vâcib-i Rebiulahir sene 983, (s ), Gılmân-ı acemiyân-ı bölükhâ-i ağa vâcib-i Cemâziye l-evvel sene 983 (s ), Gılmân-ı acemiyân tâbi -i cemâ at-ı vâcib-i Cemâziye l-evvel 37