ISTANBUL TICARET ODASı. AVRUPA BIRLIĞI FONLARı VE TÜRKIYE'NIN KULLANıM KOŞULLARı REHBERI

Transkript

1

2 ISTANBUL TICARET ODASı AVRUPA BIRLIĞI FONLARı VE TÜRKIYE'NIN KULLANıM KOŞULLARı REHBERI YAYIN NO: İstanbul, 2007

3 Copyright İTO Tüm haklar sakhdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarm ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızm mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çahşmalar amacıyla, yazarm adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN ÎTD ÇAĞRI MERKEZÎ Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınlan için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden almabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İntemet: Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak intemetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT ENTEGRE MATBAACILIK ANONİM ŞİRKETİ Sanayi Caddesi No: Çobançeşme-Yenibosna / İSTANBUL Tel: (212) (pbx) Faks: (212)

4 ONSOZ Toplumumuzun "proje yönetimi, fon sağlama, mantıksal çerçeve hazırlama, ortak arama" gibi yeni kavramlarla tanışması, sivil toplum kuruluşlarının isimlerinin daha sık duyulur olması, çevremizde Avrupa Birliği (AB) bayraklan ve "bu proje AB desteği ile yürütülmektedir" ibareu ilanlarm daha çok görülmesi ülkemizin Avrupa Birliği'ne katılım sürecinin etkilerinden birkaçıdır. Birçok sivil toplum kuruluşunun projesine destek veren; özellikle kalkınmada öncelikli bölgelerdeki ticari işletmelerin büyümesini finanse eden; iyi birfikri,fakat yeterü finansmam ohnayan girişimcilere kaynak yaratan AB Fonlan, ülkemizin içinden geçtiği reform sürecinin uygulamaya konması için en önemli araçlardan biridir. Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu Mali İşbirliği Bölümü Başkanı Dr. Holger Schröder'in açıkça belirttiği gibi "AB fonlarının tek amacı vardır: Türkiye'yi AB üyeüğine hazırlamak". AB'ye uyumun aday ve potansiyel aday ülkeler için oldukça maliyetli bir süreç olduğu düşünüldüğünde, mali yardımlann AB Genişleme Politikası'nm en önemli parçası olduğu görülmektedir. Özellikle 2007 yılmda yürürlüğe giren Katılım Öncesi Yardım Aracı'nın öncelikli hedefinin aday ülkeleri katılımdan sonra alacakları yapısal fonlara hazırlama olarak açıklanması, AB üyeliği ile AB'den alman mali yardımın ilişkisini daha da açık ortaya koymaktadır. Bu yardımların amacı, miktarı, başvurmaya uygun kuruluş ve projeler gibi konularda bilgi kirliliğinin yaşandığı günümüzde Odamızca hazırlanan bu yayın, yine bu yıl hazırladığımız Avrupa Yatmm Bankası kredileri ve KOBİ'lere

5 yönelik topluluk programlarını içeren "AB'nin Türk KOBÎ'lerine Yönelik Programları Rehberi"ni tamamlar nitelikte olup AB fonlarının özellikle "hibe" olarak verilen kısnunı ele almaktadır. Çalışmayı gerçekleştiren AB ve Uluslararası İşbirliği Şubesi Araştırma Raportörü Tuba Kobaş'a teşekkür eder, bu rehberin fikrini projeye dönüştürmek isteyen herkese faydah olmasım dilerim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter

6 İÇİNDEKİLER 1. AB-Türkiye Mali İşbirliğinin Tarihsel Gelişimi Gümrük Birliği Öncesi Dönem Gümrük Birliği Dönemi Adaylık Dönemi Avrupa Yatırım Bankası Kredileri Topluluk Programlan Katılım Öncesi Mali Yardımlar (KÖMY) KÖMY'nin Hedefi Fon Yönetimi İçin Merkezi Olmayan Yapılanma Sonrası Dönem: Katılım Öncesi Yardım Araçlan (IPA) lipa'nm İçeriği IFA Bileşenleri IPA Çerçevesinde Finansmanın Planlanması IPA Programlaması Öncelikleri Diğer Yardım Programlan Bölgesel Gelişme MEDA II Durum Bazında Sağlanan Fonlar Fonlar Nasıl Dağıtılıyor? Programlama Türler İhaleler Eşleştirme (Twinning) Hibeler Henüz Açıklanmakta Olan 2006 Yılı Programlan 38

7 3. Proje Başvuru ve Yürütme Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Örnek Program: Kültürel Haklar m Desteklenmesi 51 a. Arka Plan 51 b. Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Program Öncelikleri 52 c. Yararlanıcılar 53 d. Bütçe 53 e. Bileşenler 54 i. 1. Bileşen: Küçük Projelere Hibeler a.BSGS bCISGS 58 ii. 2. Bileşen: Teknik Yardım Avrupa Birliği ve Fonlar Hakkmda Başvurulabilecek Bilgi Kaynakları 63

8 1. AB-Türkiye Mali İşbirliğinin Tarihsel Gelişimi AB ve Türkiye arasındaki mali işbirliği taraflar arasındaki ilişkileri belirleyen Ankara Anlaşması (1963) ile başlamıştır. Türkiye'nin AB ile ilişkilerinde statüsünün önce Gümrük Birliği (GB) üyeliği ve daha sonra AB'ye tam üyeliğe adaylıkla gelişmesinin yanmda, AB'nin de önceliklerinin ve özellikle dış yardımları kapsayan politikalannm değişmesine bağlı olarak iki taraf arasındaki mali işbirliğinin içeriği, miktarı, öncelikleri ve prosedürleri de değişiklikler göstermektedir. Bu bölümde, AB'nin Türkiye'ye verdiği mali destekler dönem bazında ele alınmaktadır. 1.1 Gümrük Birliği Öncesi Durum: Avrupa Birliği-Türkiye arasmdaki mali ilişkilerin başlangıcı 1963 yılında imzalanan ve Türkiye'nin 1959 yılında başvurduğu tam üyeliğin şartları yerine getirilinceye kadar ikili ilişkileri düzenleyecek olan Ankara Anlaşması'na dayanmaktadır yılındaki Gümrük Birliği üyeliğine kadar AB'ye tam üyelik perspektifi ohnayan Türkiye'ye AB tarafmdan verilen mali yardımlann kaynağı genelde Avrupa Yatmm Bankası^ kredileri olup, altyapı ve sanayi yatmmlarma yönelik olan hibe ve krediler şeklinde dağıtılmıştır. Bu paketler, iki taraf arasında imzalanan Mali Protokollerle düzenlenmiştir. 1. Mah Protokol yıllarım, 2. Mah ^ Avrupa Yatırım Bankası 1958'de imzalanan ve AB'nin Kurucu Anlaşması sayılan Roma Anlaşması ile Avrupa entegrasyonuna ve fakir bölgelerin ekonomik kalkınmasına katkıda bulunması amacıyla kurulmuştur. Hedefi kar etmek değil. Topluluk yararma olan kamu ve özel sektör yatmmlarmm uygulanmasmı desteklemektir.

9 Protokol yıllarını, 3. Mali Protokol yıllannı kapsamış; yıllan içinse ek bir Tamamlayıcı Protokol imzalanmıştır. Bu dönemde yaklaşık 1,6 milyar Euro olarak taahhüt edilen yardımm %63 kadan gerçekleşmiş, 1 milyar Euro kadar kredi ve hibe sağlanmıştır. Türkiye bunların dışında da uyuşturucu ile mücadele, şap hastalığı, Körfez Savaşı gibi acil durumlarda çeşitli fonlardan yararlanmıştır. 1.2 Gümrük Birliği Dönemi: Türkiye'nin Gümrük Birliği'ne girmesiyle AB-Türkiye Maü İşbirliği'nde yeni bir dönem başlamıştır. Mali yardımların yeni amacı; Türkiye'nin Avrupa pazarmdaki rekabet şartlarma uyum sağlaması, ekonomik farklıhklarm azaltılması, ulaştmna ve iletişim gibi altyapı imkanlarının geliştirilmesi olarak belirlenmiştir. Bu dönemdeki yardımlar aşağıdaki başlıklar altında sağlanmıştır: Gümrük Birliği'ne Uyum (Gümrük Birliği'nin Güçlendirilmesine İlişkin Avrupa Stratejisi ve Ekonomik ve Sosyal Uyuma Yönelik Avrupa Stratejisi) 1995 Barselona Bildirgesi'ni takiben oluşturulan Avrupa- Akdeniz Ortaklığı Mali Yardım Mekanizması kapsamında, MEDA P Programı'ndan 376 milyon Euro'luk hibe alınmıştır. Avrupa Yatırım Bankası Kredileri (545 milyon Euro): Avrupa-Akdeniz Ortaklığı çerçevesinde Türkiye'nin bu kredilerden faydalanması sağlanmıştır. ^ MEDA Programı, Avrupa-Akdeniz işbirliğinin finansal aracı olup, yıllan arasında yürürlükte olan programa MEDA I adı verilmektedir.

10 1.3 Adaylık Dönemi Türkiye, Aralık 1999'da gerçekleşen Helsinki Zirvesi'nde adaylık statüsü almasıyla PHARE;^ ISPA;^ SAPARD^ gibi aday ülkelere yönelik yardım programlarına dahil olmayı talep etmiş; fakat program bütçelerinin dönemi için kesinleşmiş olması sebebiyle, Türkiye-AB mali ilişkileri yeniden yapılandmlmış ve Mart 2001 'de oluşturulan Katılım Ortaklığı Belgesi (KOB) ile Türkiye'ye yeni bir finansman kaynağı oluşturulmuştur. AB ve aday ülkeler arasmdaki ilişkinin çerçevesini belirleyen bu belgeler;^ Aday ülkelerin ilerleme sağlaması gereken alanlarla ilgili önceliklerin bir değerlendirmesini sunar; Söz konusu katılım hazırlıklarının, hangi mali yardım programlarıyla destekleneceğini belirtir; Her aday ülke için tüm AB yardımlarmm tek bir çerçevede toplanmasını sağlar; Aday ülkelerin, özellikle demokrasi, makroekonomik istikrar, endüstriyel yapılanma, nükleer güvenlik ve AB müktesebatmm benimsenmesi ile ilgili kesin kararlılıklarını ortaya koyan bölümler içerir. Türkiye'nin bu yeni statüsü; aldığı yardımların içeriğinde, hedefinde ve dağıtım mekanizmasında önemli değişiklikleri getirmiştir. Bu dönemde yeniden şekillenen Türkiye-AB Mali ilişkilerini üç başlık altında toplayabiliriz: ^10 Orta ve Doğu Avrupa Ülkesinin üyeliği için teknik yardım sağlayan fon ^10 Orta ve Doğu Avrupa Ülkesinin üyeliği için çevre ve altyapı konularında sağlanan fon ^10 Orta ve Doğu Avrupa Ülkesinin üyeliği için tanm ve kırsal kalkınma alanlarmda sağlanan fon "Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği web sitesi:

11 1.3.1 Avrupa Yatırım Bankası KredilerF Sermayesi üye ülkeler tarafmdan karşılanan AYB, ulaştırma, haberleşme, çevre, enerji, sanayi, tanm ve hizmet sektörlerine yönelik projeler için hem kamu hem özel sektöre kredi sağlamaktadır. 25 milyon Euro üzerindeki projeler için doğrudan. Hazine Müsteşarlığı teminatıyla verilen krediler "bireysel krediler" olarak adlandırılır. Bu krediler, genelde kamu kuruluşları tarafından, büyük altyapı projeleri için kullanılmaktadır. Diğer bir çeşit AYB kredisi ise daha küçük KOBİ projeleri için çeşitli banka ve finans kurumlan aracılığıyla verilen ve "global kredi" olarak adlandırılan kaynaklardır. Ancak projenin sabit yatırım miktarının %50'si kadar kredi kuuandmln Topluluk Programları^ 1993 Kopenhag Zirvesi'nde başlayan aday ülkelerin Topluluk Programlarma katılımı tartışmalan; Komisyon'un Türkiye'nin adaylık statüsü kazandığı Aralık 1999 Helsinki Zirvesi'nde Konsey'e, aday ülkelerle topluluk programlarına katılım şartlarını belirleyen çerçeve anlaşmalar yapılmasını önermesiyle olumlu sonuçlanmıştır. "Türkiye'nin Topluluk Programlarına Katılımının Genel İlkeleri Hakkmda Çerçeve Anlaşma" 1 Eylül 2002 tarihinde joirürlüğe girmiştir. Böylece Türkiye aday ülkelere açık olan programlara diğer ülkeler gibi AB bütçesiue gereken katkıyı yaparak katılmaya hak kazanmıştır. ^"Türk KOBİ'leri İçin Avrupa Yatmm Bankası (AYB) Kredileri", AB'nin Türk KOBİlerine Yönelik Programlan Rehberi, İTO 2007 Yayınlan ^"Topluluk Programlan ve Türkiye'nin Katılmu", Avrupa Birliği Rehberi, İTO 2006 Yayınlan 10

12 1.3.3 Katılım Öncesi Mali Yardım (KÖMY) Bu çerçevede yapılan ilk değişiklik KOB'u takiben Konsey tarafından tarihinde kabul edilen ve Ocak 2002'de yürürlüğe giren 'Türkiye İçin Katılım Öncesi Mali Yardıma Dair Çerçeve Tüzük" ile Türkiye'ye yapılacak mali yardmdarm tek bir bütçe kalemi altmda birleştirmesi olmuştur. Böylece adaylık öncesinde MEDA 11,^ GB'nin Güçlendirilmesine İUşkin Avrupa Stratejisi ve Ekonomik ve Sosyal Uyuma Yönelik Avrupa Stratejisi kalemleri altında verilen yardımlar, önceliği tamamen Katılım Ortaklığı çerçevesinde katılım stratejisini desteklemeye yönelik olan "Katılım Öncesi Mali Yardımlar" başlığında toplanmıştır. Bu değişikliğin amacı Türkiye'ye sağlanacak yardımm diğer aday ülkelerle aynı prosedürlere tabi olmasıdır KÖMY'nin Hedefi KÖMY'nin önceki dönemlerden bir başka farkı amacıdır. 1999'a kadar Türkiye'ye yapılan mali yardımm amacı diğer Akdeniz ülkelerinde olduğu gibi yapısal reformları desteklemekken, döneminde verilen yardımlar sadece AB'ye uyum çalışmalarına odaklanmıştır. Bu kapsamda; yapısal uyum için destek devam ederken kurumsal yapılanma, yatırım ve Türkiye'nin adaylıkla dahil olduğu Topluluk Programlarma katılımım kolaylaştırmak hedeflerine öncelik verilmiştir. Şu anda, katılım öncesi yardım programı, kabaca 3 eşit şekilde aşağıdaki konulara paylaştırılmaktadır: ^MEDA'nın yıllarını kapsayan kısmıdu". 11

13 Kurumsal Yapılanma İçin Teknik Yardım Türkiye'nin müktesebatın uygulanmasına ve ekonomik ve sosyal uyum gibi alanlarda AB politikalarma uyuma yönelik faaliyetlerine destek vermektedir. Bu alanda kamu kurumlarına verilen mali destek merkezi, bölgesel ve yerel düzeydeki kurumların uyum kapasitelerinin geliştirilmesi çerçevesinde yeniden yapılanmalarma yönelik olarak genelde eşleştirme (twinning) aracılığıyla uygulanmaktadır. Bu başlık, kamu kurumları dışında sendikalar, ticaret odaları gibi katılıma hazırlık ve müktesebatm uygulanmasmda önemh rol oynayan çeşitli sosyal paydaşları da kapsamaktadır. Ayrıca, demokratik uygulamalarm daha fazla geliştirilmesi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, kadm-erkek eşitliği ve azınhklarm korunmasma katkıda bulunmak için Sivil Toplum Kuruluşları'nin faaliyetleri de desteklenmektedir. Mevzuat Uyumunun Desteklenmesi İçin Yatırımlar Müktesebata uyum çerçevesinde, düzenleyici altyapının ve idari kapasitenin kurulması ve güçlendirilmesi için yapılan yatırımlar bu başlık altmda desteklenmektedir. Düzenleyici altyapıya yönelik yatmm, ancak kesin bir hükümet stratejisinin varlığı sözkonusu ise yapılabilmektedir. Ekonomik ve Sosyal Uyum Bu fonlar ekonomik ve sosyal uyuma yönelik yatırımlara ayrılmaktadır. Bölgesel kalkınma projeleriyle, Türkiye'deki bölgeler arasmdaki eşitsizliklerin ve Türkiye ile AB arasmdaki farklılıklarm en aza indirilmesi, böylece tam olarak uyumun sağlanması hedeflenmektedir. Aynca bu çerçevede AB üyesi ve aday ülkelerle smır ötesi işbirüğine destek verilmektedir. Özellikle KOBİ'lerin kullanımına açık olan bu yardım ^%kz: 2.2.2

14 kapsamında altyapı ve insan kaynaklan yatmmlarma öncelik verilmektedir. I. Bölgesel Kalkınma Projeleri: AB'nin sınıflandırma kategorilerine göre ayrılan bölgeler için altyapının geliştirilmesi, yerel yönetimlerin desteklenmesi gibi faaliyetlere destek verilmektedir. II. Sınır Ötesi İşbirliği Projeleri: Ortak sınırı bulunan komşu ülkeler arasında ticaret ve işbirliğini destekleyici projelere fon sağlanmaktadır Fon Yönetimi İçin Merkezi Olmayan Yapılanm Adaylık sürecinin getirdiği bir başka yenilik fon yönetimi için oluşturulan yeni yapılanma olmuştur. Adaylıktan önce fonlar Brüksel'deki merkezden idare edilirken; AB'nin aday ülkelerden, mali işbirliğinin farklı süreçlerinin (programlama, izleme, uygulama, denetleme, vs) ülkelerin ilgili kurumları tarafından üstlenilmesine yönelik talebi üzerine merkezi olmayan bir yapılanmaya geçilmiştir. 14 Şubat 2001 tarihinde AB ve Türkiye arasında imzalanan Mutabakat Zaptımn kabulü üzerine 18 Temmuz 2001 tarihinde yayımlanan 2001/ 41 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile "Merkezi Finans ve İhale Birimi", "Ulusal Mali Yardım Koordinatörü","Mali İşbirliği Komitesi", "Ulusal Fon ve Ulusal Yetkilendirme GörevHsi" ve "Ortak İzleme Komitesi" gibi birimler oluşturulmuştur. Merkezi Finans ve İhale Birimi (MFIB): Türkiye'de Avrupa Birliği'nin desteklediği programlar çerçevesinde gerçekleşen hizmet, mal, iş ve hibe ihalelerinin genel bütçelemesi, ihalenin

15 açılması ve sonuçlandırılması, fonların seçilen proje sahiplerine aktarılması, sözleşme imzalama, ödeme, muhasebe ve mali raporlaması konusundaki tek sorumludur. Merkezi Finans ve İhale Birimi, sözkonusu ihalelerin Avrupa Birliği usullerine uygun gerçekleşmesi ve uygun bir raporlama sisteminin işlemesini sağlamak ile yükümlüdür. ( 2001/41 sayılı Başbakanlık Genelgesi'ne göre MFÎB'nin başkanı (Programlama Yetkilendirme Görevlisi) Ulusal Yetkilendirme Görevlisi tarafından Ulusal Mali Yardım Koordinatörü'nün görüşü alınarak atanu*. Uusal Fon: AB'ye aday ya da katılmakta olan her ülkede, AB 'den gelenfinansmanınaktarıldığı bir Ulusal Fon kurulur. Türkiye'de Ulusal Fon 14 Şubat 2001 tarihinde AB ve Türkiye arasında imzalanan Mutabakat Zaptı'nm kabul edilmesiyle gerçekleşti. Ulusal Mali Yardım Koordinatörü: fonların kullanımının katılım sürecine uygun olarak gerçekleşmesinden ve AB ile maü işbirliğinin koordinasyonundan sorumludur. Yıllık mah mutabakatlarm hazırlanması, programlama ve proje seçimi, AB Komisyonu ile finansman anlaşmalarımn yapılması gibi görevleri. Ulusal Yetkilendirme Görevlisi ve ilgili bakanlıklarla işbirliği yapmak ve Avrupa Komisyonu'nun onaymı almak koşuluyla. Ulusal Mali Yardım Koordinatörü yerine getirir. Avrupa Birliği ile ilişkilerden sorumlu Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı tarafından üstlenilen bu görevin sekreteryası ABGS tarafından yürütülür.

16 Ulusal Yetkilendirme Görevlisi: Hükümet tarafmdan atanan Ulusal Yetkilendirme Görevlisi (Başbakanlık genelgesi ile: ekonomiden sorumlu devlet bakanı), Ulusal Fon'u yönetir, fonları AB'den talep ederek MFÎB'ne aktarır. Ulusal Yetkilendirme Görevlisi, MFİB'nin uyguladığı programlarm, özellikle ihale, sözleşme ve mah denetimine ilişkin yönlerinin doğru biçimde uygulanmasından ve raporlanmasmdan sorumludur. Mali İşbirliği Komitesi: AB-Türkiye mali işbirliği çahşmalarmı yürüten kurumlar arasmdaki iletişimden sorumlu olan bu komite Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Avrupa Birliği Genel Sekreterliği temsilcilerinden oluşur. Komitenin sekreterya görevi ABGS tarafmdan üstlenilmiştir. Bu komite mali kaynakların kullanımında öncelikleri belirlemek, bu çerçevede yıllık programları hazırlamak, kaynakların bu doğrultuda dağıtılmasını sağlamak, uygulamaları gözlemlemek ve değerlendirmekten sorumludur. Ortak İzleme Komitesi: Ulusal Mali Yardım Koordinatörü, Ulusal Yetkilendirme Görevlisi ve bir Avrupa Komisyonu temsilcisinden oluşur ve yılda bir toplanarak, AB tarafından desteklenen tüm programları gözden geçirir, önceden belirlenmiş katılım stratejisindeki önceliklerle uyumuna bakar ve gerekirse fonların yeniden düzenlenmesini tavsiye eder. Oluşturulan bu yapınm, fonun yönetilmesi için gerekh şartlan sağladığına ilişkin 8 Ekim 2003 tarihli Avrupa Komisyonu Kararı'nı takiben projelerin fiili uygulaması başlamıştır.

17 TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat Kayseri, Sivas TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane Trabzon TRBI Malatya, Elazığ, Bingöl, TunceH Malatya, Elazığ TR82 Kastamonu, Çankın,Sinop TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya Samsun TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye TR52 Konya, Karaman Konya Tablo 4: Gelişme Potansiyeli Yüksek 12 İl 1.5 Diğer Yardım Programları Çerçeve tüzükle belirlenen çok-yıuı yardım programları dışında; daha önceki düzenlemeden kalan ve uygulaması hala devam eden projelerin finansmanları ya da durum bazında verilen destekler sürmektedir Bölgesel Gelişme Programları KÖMY çerçevesinde başlayan ve IPA döneminde "Bölgesel ve Smırötesi İşbirliği" başlığı altında devam eden bu programların hazırlık ve uygulaması DPT Müsteşarlığı koordinasyonunda yapılmaktadır. Bütçeden önemli bir paya sahip olan bölgesel kalkınma programları sivil toplum kuruluşları, bölgesel idareler, üniversiteler gibi hibe kullanmaya zaten uygun kuruluşların yanı sıra KOBİ'1er, kooperatifler gibi küçük ölçekli ticari girişimlerin doğrudan gelir arttırmaya yönelik olmayan projeleri için de fırsat sağlamaktadu*. Bu kapsamdaki KOBİ projelerinin doğrudan gelir arttırıcı nitelikte olmayıp, yeni üretim metotlarının kullanımı ya da kapasite geliştirmeye yönelik altyapı yenilenmesi ve istihdam arttırıcı yenilikçilik projeleri olma şartı aranmaktadır. Bu kapsamdaki öncelik alanlan bölgelerin

18 ihtiyaçlarına göre farklılık göstermekle birlikte aşağıdaki gibidir: Tarım ve Hayvancılık Yerel Kalkınma Girişimleri KOBİler Küçük Ölçekli Altyapı Teknik Yardım Turizm ve Çevre Altyapısı Kapasite Geliştirme Ön Ulusal Kalkınma Plan'mda belirlenen 13 öncelikli Düzey 2 Bölgesine yönelik olarak hazırlanan Bölgesel Gelişme Programları altında verilen hibelere ilişkin detaylı bilgiye adresinden ulaşılabilir. Burada, programm hangi öncelikli alanlarma yer verileceği, ne kadar bütçe ayrılacağı, kimlerin ne tür faaliyetlerinin destekleneceği DPT tarafından belirlenerek çeşitli aralıklarla çıkan teklif çağrılarında belirtilmektedir. Yine bu adresten, yeni hibe çağrıları yayımlandıktan sonra ilgih bölgelerde düzenlenen bilgilendirme toplantılarmm yer ve tarihlerine ve bu bölgelerde sürekli başvurulabilecek Bölgesel Kalkınma Birliklerine ulaşılabilir MEDA II Türkiye'nin KÖMY'den önce dahil olduğu Avrupa-Akdeniz îşbirliği'nin uygulanmasındaki temel mali yardım MEDA programımn dönemini kapsayan MEDA n yardım paketinin %15'lik kısmı Türkiye'ye ayrılmış olup, bu miktar 890 milyon Euro kadardır. Türkiye, 2002 yılında MEDA

19 kapsamından çıkmış olmasına rağmen yılları arasında programlanmış 33 projenin uygulaması, AB'ye uyuma hizmet edecek şekilde revize edilerek halen devam etmektedir Durum Bazında Sağlanan Fonlar Bunlarm dışmda AB tarafmdan Türkiye'de yaşanan bazı acil durumlarda veya özel başlıklara ilişkin fon aktarımı yapılmıştır. Bunlardan bazıları: HIV/AIDS: arası dönemde Türkiye HIV/AIDS ile mücadele kapsamındaki girişimler için Euro yardım almıştır. Nüfus Politikaları ve Aile Planlaması: Türkiye, arası dönemde, nüfus politikaları ve aile planlaması faaliyetlerine yönelik olarak 3,3 milyon Euro tutarında mali yardım almıştır. TERRA: Türkiye, 1999 yılında oluşturulan deprem rehabilitasyon ve yeniden yapılanma yardım programından (TERRA) faydalanmıştır. Bu kapsamda özel bir AYB girişimi ile Banka'dan Türkiye'ye, Marmara ve Düzce depremlerinde zarar gören bölgelerin rehabilitasyonu ve yeniden yapılandırılması için üç yıllık bir sürede 600 milyon Euroluk kredi sağlanmıştır. AYB; Dünya Bankası, Avrupa Konseyi ve Avrupa Kalkınma Bankası'm da içeren bir dizi çok taraflı kurumla birlikte bu büyük girişimin finansmanma katılmıştır.

20 2. Fonlar Nasıl Dağıtılıyor? 2.1 Programlama Aday ülke için belli bir yıl boyunca ne kadar fon ayrılacağı kararlaştırıldıktan sonra, Avrupa Komisyonu ve Türkiye yetkilileri, sözkonusu yılın başlamasından önce (Eylül ayı civarında) ne tür projelerin destekleneceğine karar vermek üzere biraraya gelir. Bu programlama toplantılarına, Türk tarafından Avrupa Birliği Genel Sekreterliği başkanlık etmektedir. Hazırlanacak projelerin hizmet etmesi gereken ve KOB, UP, İlerleme Raporları ve Ön Ulusal Kalkınma Planı doğrultusunda tanımlanan öncelikler ABGS tarafından belirlenir; çok yıuı öncelikler ise Mali İşbirUği Komitesi ve AB Komisyonu Türkiye Temsilciliği tarafmdan tespit edilir. Mevzuat uyumundan sorumlu kuruluş olan ABGS çeşitli kamu kuruluşlarından topladığı potansiyel proje fikirlerini, yatmm programlaması ile uyumlu ohnasmı teminen DPT'ye iletir. Proje fikirlerinin tespitinden sonra, yıllık programa dahil olacak programların oluşturulması için sektörel çalışma grupları oluşturulur. Bu grupları oluşturan kamu kurum ve kuruluşları proje önerilerini içeren proje fişlerini Ulusal Mali Yardım Koordinatörlüğü sekreteryasını yürüten ABGS'ye iletirler. Bu proje fişleri "çerçeve proje", "şemsiye proje" ya da "program" olarak adlandırabileceğimiz, daha sonra mikro projelere ayrılacak olan üst projeleri içermektedir. ABGS, bu önerileri UP ve KOB öncelikleri ve mantıksal çerçeve

21 prensipleri açısından inceleyerek teknik değerlendirmeyi yapar. Sözkonusu yıla ait programlama sürecinin 7-8 ay, Avrupa Komisyonu ve MFİB arasındaki Finansman Zaptı'nm imzalanma sürecinin 5-6 ay ve ihale ve teklif çağniarmın 7-8 ay sürdüğü düşünülürse bir programın uygulamasının başlaması 1,5-2 yıl sürecektir. Proje dahilinde uygulamaya ait kontratların yapılması programlamanın ait olduğu yılı takiben iki yıl içinde, uygulama ve ödemeler ise sonraki bir yıl içinde tamamlanmalıdu-.ı^ Uygun görüldüğü takdirde bu süre bir yıl daha uzatılabilir. Bu programlarm seçimi genelde 1/3'ü Kurumsal Yapılanma için Teknik Yardım, 1/3 'ü Mevzuat Uyumunun Desteklenmesi için Yatırımlar ve kalanı da Ekonomik ve Sosyal Uyumu destekleyecek şekilde yapılu*. Programın yıllık mali işbirliği paketine alınması için: Proje, AB katılım stratejisinin uygulanmasına katkıda bulunmalı; Türkiye tarafmdan hazırlanan Ulusal Program'da belirtilen alanları destekleyici nitelikte olmalı ya da bu alanlarla ilgili olmalı; Türkiye'deki yasalarm, AB müktesebatma uyum sürecine katkıda bulunmalıdır. MİK tarafmdan da değerlendirilen öneriler yıllık mah işbirüği paketi olarak Avrupa Komisyonu'nu temsilen Türkiye Temsilciliği'ne iletilir. Yıllık Planlama Belgesi Temsilcilik tarafından hazırlanır ve Avrupa Komisyonu'nda PHARE Yönetim Komitesi'nin onayma sunulur. Komisyon, onaylanan programlar için Finansman Zaptı kararı alır. Türkiye durumda, örneğin 2004 yılı programlamasma ait projelere ilişkin teklif çağnianmn 2006 yılmda da açık olması muhtemeldir. ^^ 32

22 Temsilciliği hazırlanan Finansman Zaptmı UMYK'ne iletir. ABGS de onaylanan proje fişlerini proje sahiplerine ve MÎK üyelerine iletir. Ulusal katkı paylarına ilişkin konfirmasyon mektubunun Komisyon Türkiye Temsilciliği'ne iletilmesinin ardından UMYK ve Komisyon arasında Finansman Zaptı imzalanır. 2.2 Türler Programların uygulamasında yukarıda da bahsedildiği gibi ihaleye çıkma (hizmet, tedarik, iş), eşleştirme ve hibe olarak dağıtma gibi yöntemler kullanılabilmektedir. Programın yararlanıcısı olan kamu kurumu, program bütçesinin bir kısmını teklif çağrıları açarak hibe olarak dağıtılırken, bir kısmım da ihtiyaçlar doğrultusunda eşleştirme ya da ihaleler için ayırabilmektedir, (örneğin: 2003 programları arasında bulunan "Sivil Toplum ile Kamu Kuruluşları Arasındaki İşbirliğinin Geliştirilmesi" projesi kapsamında toplam 2 milyon Euro olan bütçenin Euro'su mikro projeleri desteklemek üzere hibelere ayrılmıştu-.) Diğer ülkelerde olduğu gibi, bu mau yardımm dağıtımı şeffaf seçim prosedürlerine uygun olarak ve rekabete dayalı bir seçim sürecinin ardından yapılmaktadır İhaleler İhale açılmadan önce tüm ihale olanakları kamuya duyurularak, hizmeti verebilecek uygun şirketler ilgilerini

23 beyan etmeye davet edilir. Proje admı, ilgili ortak ülkeyi, tahmini bütçesini, ihaleyi açan kurumun irtibat bilgileri ve önemü tarihleri gibi bilgüeri bu ön duyumdan alan potansiyel teklif sahipleri kısa üstede yer almak için başvururlar. Genelde kısa liste için başvuru süresi 3 hafta ile sınırlıdır. İhalelere ilişkin tüm bilgiler Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Merkezi Finans ve İhale Birimi gibi ilgili kurumlann web sitelerinde yayımlanır. Tahmini bütçesi 10 milyon Euro'yu aşan projelerin ihale duyuruları ise AB'nin Resmi Gazetesi'nde de yayımlanu*. Hizmet Sözleşmesi: Hizmet sözleşmeleri katılım öncesi yardım prograım kapsammda danışmanlık, araştırma, knowhow ve eğitim hizmetlerinin, satın alınması için kuuamlrr. Mal Alımı Sözleşmesi (tedarik): Uygulamaya konan programların hayata geçirilmesi için ekipman ve malzeme ihtiyacım karşılamak üzere yapılan alımlardır, i.e. bilgisayar alımı (örneğin: MEDA Kapsamındaki Mesleki Eğitimin Geliştirilmesi Projesi çerçevesinde bilgisayar alımı) İş Sözleşmeleri: Destek alan programlar kapsamında ihtiyaç duyulan kamu binalarının inşaat yapım işleri için açılan ihalelerdir Twinning (Eşleştirme) 1998 yılmda hayata geçirilen Eşleştirme Programı "kurumsal yapılanma için teknik yardım" çerçevesinde kullanılan en önemli yöntemlerden biridir. Amacı, yararlamcı ülkenin AB müktesebatınm uygulanmasını üstlenecek kamu ve yarıkamu niteliğindeki kurumlann insan kaynaklan, işletme ve yönetim kapasitelerini modernleştirme ve etkinleştirme olan 1 ^ 1 &ord=3& docld=364&fop=0

24 program; yeni üye, aday veya potansiyel aday ülkenin bir üye ülkenin muadil kurumlarınm tecrübelerinden faydalanması esasına dayanmaktadır. Kurumlar, yine KOB ve Ulusal Program öncelikleri çerçevesinde müktesebatm ilgili mevzuatlarmm uyarlanması ve uygulanmasma yönelik projeler geliştirir ve yürütürler. Program kapsamında, üye ülkeden bir yetkili en az 12 ay süre ile yararlanıcı ülkenin ilgili Bakanlığı'nda tam zamanlı çalışmakta ve bu çalışma eğitimler, seminerler, ziyaretler gibi çeşitli etkinliklerle desteklenmektedir. Avrupa Komisyonu'nun, diğer teknik yardım ve projelerinden farklı olarak eşleştirme projelerinde ihale süreci yerine seçim toplantıları yapılmaktadır. Eşleşecek üye ülkenin seçimi rekabete bağlıdır. Türkiye ilk olarak 2002 yılında 10 proje ile bu mekanizmadan yararlanmaya başlamıştır. Ömek Program: T.C. Hazine Müsteşarlığı'mn "Türkiye'deki Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı" için Alman Ekonomi ve İstihdam Bakanlığı ile eşleştirilmesi kapsamında, Almanya'dan gelen uzmanlar belirli süreyle Hazine Müsteşarlığı bünyesinde çalışmışlardır Hibeler Hibeler, "ihale" başlığı altındaki alımların aksine ticari olmayan sözleşmelerdir. Programların bir alt bileşeni olan ve "doğrudan kullandırılan" hibelerin amacı; AB'nin politikalarından birine yönelik olarak bir faaliyetin uygulamaya konulması veya bir kurumun işlemesinin sağlanmasıdır.

25 Programlama sürecinde uygulamaya sokulması uygun bulunan programdan sorumlu kurum, bu çerçeve projelerin bütçesinin hibelere ayrılmış kısmını aynı yıl içinde MFİB aracılığı ile açılan teklif çağrıları aracılığıyla STK, KOBİ, yerel yönetimler gibi kuruluşlarm teklif ettiği mikro projelere dağıtmaktadır. Sözkonusu programın bütçesi Euro'dan ve verilecek hibe miktarı Euro'dan az ise ya da doğası gereği program sadece ulusal başvuru sahiplerine açıksa teklif çağnsı yerel olarak yapılır. Tüm diğer durumlarda uluslararası teklif çağrısı gerekir. Olağanüstü durumlar veya yerel tekeller gibi istisnai durumlarda doğrudan ihale verme prosedürü kullanılabilir. Proje sahiplerinin proje tekliflerini, açılan çağrıda belirtilen amaca hizmet edecek şekilde ve belirli bir formata göre hazırlamaları gerekmektedir. Projenin hazırlanmasında, uygulanmasmda ve değerlendirmesinde geçerh olan sisteme Proje Yönetim Döngüsü denir. Teknik olarak mantıksal çerçeve yaklaşımına dayanan bu sistem bir sorunun belirlenmesi, çözümüne yönelik bir faaliyet planının oluşturulması, bu faaliyetlerin uygulanması ve projenin başarılı olup olmadığının değerlendirilmesi aşamalarından oluşur. Proje tekliflerini değerlendiren uzmanların göz önünde bulundurdukları kriterler çerçeve program ve mikro proje arasmdaki ilgi (relevance), projenin programm amacma etkisi (impact), verimlilik (efficiency), proje sonuçlarının etkili olması (effectiveness) ve sürdürülebilirliktir (sustainability). Aşağıdaki tablo KÖMY çerçevesindeki programların aşamalarını ve birer örnek program içermektedir.