PARK-BAHÇE VE PEYZAJ MİMARİSİ

Transkript

1 PARK-BAHÇE VE PEYZAJ MİMARİSİ Yrd.Doç.Dr. Simay KIRCA Güz Yarıyılı DERS 2

2 İnsanlık Tarihi ~ PeyzajTarihi İnsanlık tarihi peyzaj üzerine yazılmıştır. Her topluluk, her medeniyet, her imparatorluk peyzaj üzerinde izlerini farklı biçimlerde bırakmışlardır. Amaç yalnızca barınak, yiyecek bulma ve topluluk olarak yaşamak olmamış, insanlar arkalarında bir şekilde görkemli anıtsal alanlar da bırakmak istemişlerdir. Ancak zaman ilerledikçe insanlar peyzajla olan sıkı bağlarını unutmaya başlamışlardır.

3 Antik Dönem öncesi bahçeler Bahçe Topoğrafya İklim SU varsa bahçe de var! İlk bahçeler Meyve Sebze Şifalı otlar Tanrılara adak olarak kutsal bitkiler Hayvanlardan ve düşmanlardan korunmak ve kendi cennet bahçesi ni yaratmak amacıyla duvar veya çitle çevrelenmiş. Bahçe sahibi için gurur, statü simgesi ve zevk kaynağı Su ve bunun meyvesi olan vejetasyon Tanrıların merhametinin sembolü (örn. Mısır ve Mezopotamya nın bereket sunan tanrıları, ölümsüzlük simgesi olarak Palmiye, vb.)

4 Antik Dönem öncesi bahçeler Batıdaki bahçe anlayışının tohumları Ortadoğu, Mezopotamya, Mısır ve Pers coğrafyalarında atılmıştır. Yaklaşık 9000 yıl önce avcı toplayıcı topluluklar Anadolu (Çatalhöyük) ve Kuzeydoğu Mezopotamya da ilk yerleşimleri kurmuşlardır. M.Ö li yıllarda Sümerler; Meşe, Çınar, Şimşir, Sedir, Servi, vb. ormanlarıyla kaplı soğuk ve yağışlı dağlardan verimli Fırat ve Dicle deltasına inerek bahçecilik anlamında ilk adımları atmışlardır. Birkaç yüzyıl sonra bu basit bahçelerin yerini karmaşık sulama sistemlerine sahip bahçeler ve uçsuz bucaksız av bahçeleri almıştır. British Museum, Londra

5 Antik Dönem öncesi bahçeler M.Ö li yıllar - Babil in Asma Bahçeleri Zigurat : Dağları simgeleyen basamaklı teras. -Dünya ve cennet arasındaki bağ. M.Ö sonrası Asur Krallarının Dicle nin üst havzalarında yaptırdığı av bahçeleri ve ev bahçeleri Tasarlanmış bir peyzaj yaratmak üzere yapılan ilk tesviye örneklerinden Sargon II tarafından Khorasabad da yaptırılan park (M.Ö. 715)

6 Antik Dönem öncesi bahçeler Mısır da Nil Vadisi nde küçük, etrafı duvarlarla çevrili bahçeler Tanrıça Nut Havuz (içi balık ve kuşlarla dolu) Meyve ağaçları Tanrılara sunmak ve mumyalama için çiçekli süs bitkileri Asmalar Yabani kuşlar için bitkiler Phoenix dactylifera Nebamun un Bahçesi British Museum, Londra

7 Antik Dönem öncesi bahçeler Mısır bahçelerinin en önemli özellikleri: Sulama sistemleri Geometrik düzen Bitkilerin sembolik ve dinsel anlamına örnekler: Phoenix dactylifera Ra (Güneş tanrısı), Min (Bereket ve tarım Tanrısı) Tamarix sp. Osiris (Ölüm ve tarım Tanrısı Mısır da bir bahçıvanın günlük yaşamı: Toprak taşıma Sulama Kum ve çamurla küçük su barajları inşa etme Çölden rüzgarla bahçeye gelen kumları temizleme Kazma Gübreleme Toprak taşımak için sepet yapma Sennufer in bahçesi

8 Antik Dönem öncesi bahçeler Mısır bahçe anlayışının Mezopotamya ve Kuzey Afrika ve Anadolu da yayılması (savaşlar ve ticaret yoluyla) SİMETRİ CENNET BAHÇESİ ANLAYIŞI Çiçek tarhları GILGAMIŞ DESTANI Uruk kenti: Kent, bahçe ve boş arazinin eşit dağılımından oluşur. Gölge elemanı olarak çardaklar/köşkler Su kanalları ve havuzlar İmparatorCyrus I tarafından Pasargad da yaptırılan bahçe (M.Ö..550)

9 Antik dönem öncesi bahçelerin günümüze yansımaları Sulama sistemleri Simetri anlayışı Kutsal göller ve korular Törensel yollar Teraslama Bitkilerin sembolik kullanımı Üzümle örtülü pergolalar Ortaçağ Avrupası nda krallıklara ait av bahçelerine model oluşturma 18. yy İngiliz bahçelerine esin kaynağı olma Günümüzün kent parkı anlayışının temellerini barındırma

10 Antik Dönem öncesi Anadolu peyzajında bazı önemli değişimler Fırat ın kuzeyi ve Çatalhöyük çevresinde yaşlı Meşe ormanlarının yerleşimlerin yakacak odun ihtiyacını karşılaması. Asur ordularının (M.Ö ) düşmanlarının ormanlarını yakması. M.Ö. 8. yy da Frig uygarlığının başkenti Gordium da abidevi yapıların inşasında yaş arası Cedrus libani, Pinus sylvestris, Pinus nigra subsp. Pallasiana, Juniperus excelsa, Buxus sempervirens, vb. antik ağaç türlerinin kullanılması. Kral Süleyman ın (M.Ö. 10. yy)kudis deki tapınağının inşaatı için işçinin Toros Dağları nda 30 m boyundaki Sedir ağaçlarını gemilere yüklemesi. Tahtalı Dağı Sedir ormanları, Antalya

11 Antik Dönem -Yunan bahçeleri Bahçe tasarımı açısından öncü olma Botanik biliminin kurucusu olma Aristoteles (M.Ö. 4. yy) Theophrastus Historia Plantarum (M.Ö yy) Dioscorides Materia Medica (M.S ) Dağlık topoğrafya ve su kaynaklarının yetersizliği Zengin flora (6000 den fazla çiçekli bitki) Çok çeşitli panaromik görünümler Mitoloji Materia Medica

12 Antik Dönem -Yunan bahçeleri Homeros un Odyssey adlı eserindenyunan bahçelerine dair öğrenilenler: Alcinous un bahçesi Laertes in bahçesi Topografik yapıya ilişkin bilgiler Meyve ağaçları (besin maddesi ve gölgeleme amaçlı) Çiçekli bitki tarhları Ağaçlar ve çalılar Üzüm bağları Tanrı ları Su kanalları sembolize ediyor. Anadolu Nil Nehri havzası Mora Yarımadası Ticaret Egzotik bitkilerin karşılıklı taşınması örn. şeftali ve limon Pancratium maritimum

13 Antik Dönem -Yunan bahçeleri Arkeolojik kazılardan bahçe tasarımına ilişkin fazla bir bilgi edinmek mümkün değil, ancak su kanalları boyunca sıralanmış toprak saksılarda Anadolu dan getirilmiş nar ve mersin gibi çalılar ile gül, zambak ve nergis gibi çiçekli bitkilerin yetiştirildiğine dair izler var. Knossos- Girit ten bir toprak saksı

14 Antik Dönem Yunan bahçeleri Tapınakların ve kutsal mekanların etrafı ile agora adı verilen kent meydanlarında Kara kavak, Servi, Çınar, Karaağaç, Sandal, Zeytin, Defne ağaçlarının kullanılması. Neden? 1. İklim 2. Kutsal anlam Aizanoi, Denizli

15 Antik Dönem -Yunan bahçeleri Büyük İskender in Pers İmparatorluğu nu (Babil, Susa ve Persepolis) fethetmesiyle; o Formal düzendeki aromatik bitkiler, su kanalları ve korularla kaplı cennet bahçesi anlayışı o Çok sayıda bitki ve tohumunun incelenmek üzereyunanistan a gönderilmesi Grotto Bahçe anlayışında yeni bir dönemin başlaması o Teb, İskenderiye, Sicilya ve İtalya da kent parklarının, grottoların (mağara içi fıskiyeler) ve çeşmelerin yapılması

16 Antik Dönem -Yunan bahçeleri Bahçe anlayışında yeni bir dönemin başlaması o İskenderiye de mezarların çevresindeki bahçelerin 5 yıllık dönemlerle kiralanıp tarımsal amaçla kullanılması (meyve ağaçları, sebzeler, kavun, karpuz, incir, kabak, üzüm, vb.). o Kent duvarları dışındaki mezarlıklarda (nekropol), önemli kişilerin mezar taşlarının üzerlerinin Servilerle süslenmesi. o Suyun hareketli kullanımı (fıskiyeler şeklinde) Peristil ROMA BAHÇE STİLİNİN TEMELLERİNİN ATILMASI

17 Antik Dönem Roma bahçeleri Gölge yürüyüş yolu Refah düzeyi yüksek bir toplum o Kentlerde ve kırsal alanlarda konutların sefa bahçeleri ile çevrelenmesi. o Bahçenin yalnızca kamusal olmaktan çıkıp özel mülkiyete ait bir alan olarak da var olması. o Tarımın önemini yitirmesi ve ürünlerin ithal edilmesi. Sayıları oldukça fazla olan özel parklar (doğudaki av bahçelerine özenme) Havuz Çiçek tarhları Çeşme/Fıskiye Peristil bahçe

18 Antik Dönem Roma bahçeleri KENTSEL PEYZAJ Simetrik, gösterişli bahçeler Tarım yalnızca kölelerin uğraştığı bir iş Politika ve ticaretin merkezi yoğun kent hayatı KIRSAL PEYZAJ Mimari anlamda gerçek villa anlayışı Doğa ve kırsal yaşam sevgisi Doğayla çevrelenmiş keyif ve sefaya yönelik bir yaşam Uzak dağlara, yamaçlara ve üzüm bağlarına panaromik bakış açıları Pergolalar, köşkler, havuzlar, şekil verilmiş bitkiler (şimşir) Pliny nin bahçeleri

19 Antik Dönem Roma bahçeleri Roma bahçelerinin peyzaj mimarlığına kazandırdıkları Su teknolojisinin geliştirilmesi (su kemerleri, su tesisatı -borular vb.-) Bahçecilik tecrübelerinin yazılı olarak aktarılması (bitkilerin dikilmesi, hangi bitkinin ne zaman dikilmesi gerektiği, ticari fidanlıklar çiçekli bitki yetiştirildiği-, toprak hazırlığı, gübre kullanımı, odunsu bitki çitlerinin (güller, böğürtlenler, dikenli çalılar, vb.) yapılış esasları, budama, vb. örn. Pliny the Elder Naturalis Historia (M.S ) karmaşık sulama tesisatı Daha fazla bitki yetiştirilmesi Heykel kullanımı Arıcılık hakkında detaylı bilgi Roma Dönemi freskleri

20 Antik Dönem de Anadolu peyzajında bazı önemli değişimler Kaz Dağları ndaki Meşe ormanlarının kutsal kabul edilmesi ve önemli törenlerde en iyi yanan odun olan Meşe lerin buradan kesilmesi. Meşenin suya dayanıklı olması, dolayısıyla su içinde yapılacak yapılarda tercih edilmesi (örn. limanlar, iskeleler, vb.) Sedir in dayanıklılığı nedeniyle yapı malzemesi olarak tercih edilmesi (örn. Efes teki kütüphanenin çatı kirişlerinin Sedir olması. Şimşir in (Buxus sempervirens) dayanıklı olması nedeniyle mobilya ve müzik aleti yapımında kullanılması (Özellikle Amanos Dağları ve Orta Karadeniz) Sinop ve Amasya, Uludağ, Kaz Dağları, Toros Dağları ve Amanos Dağları Antik Dönemin başlıca odun hammaddesi kaynakları olarak bilinir.

21 YARARLANILAN KAYNAKLAR THE STORY OF GARDENING Penelope Hobhouse THE FUNDAMENTALS OF LANDSCAPE ARCHITECTURE Tim Waterman ILLUSTRATED HISTORY OF LANDSCAPE DESIGN Elisabeth Boults & Chip Sullivan Park Bahçe ve Peyzaj Mimarisi Dersi / Yrd.Doç.Dr. Simay Kırca /

22 DERS BİTTİ!