Irak Şam İslam Devleti (IŞİD): Gücü ve Geleceği

Transkript

1 Savunma Bilimleri Dergisi The Journal of Defense Sciences Mayıs/May 2015, Cilt/Volume 14, Sayı/Issue 1, ISSN (Basılı) : ISSN (Online): Irak Şam İslam Devleti (IŞİD): Gücü ve Geleceği Şemsettin ERDOĞAN 1 Ergün DELİGÖZ 2 Öz Irak ve Suriye nin içerisinde bulunduğu mevcut durum, bu bölgede radikal dinî örgütlerin ortaya çıkmasını ve varlığını devam ettirmesini kolaylaştırmaktadır. Bu örgütlerden biri olan IŞİD, sahip olduğu gücü ve gerçekleştirdiği kanlı eylemleri ile hem bölgesel hem de küresel düzeyde bir tehdit kaynağı haline gelmiştir. IŞİD in küresel bir tehdit olarak belirmesi sonucu, örgütle mücadele maksadıyla ABD öncülüğünde bir koalisyon oluşturulmuştur. Bu koalisyon tarafından, IŞİD in Suriye ve Irak ta zayıflatılması ve sonunda yok edilmesine dayalı bir mücadele yöntemi benimsenmiş ve uygulanmaya başlanmıştır. Ancak, IŞİD le etkili bir mücadele için eğitimli ve donanımlı yerel birliklere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu birliklerin eğitimi ve dolayısıyla örgütle mücadele uzun zaman almaktadır. Ayrıca, sadece askerî tedbirler şiddeti tırmandırmakta, nihai çözüm için altta yatan politik sorunların giderilmesi gerekmektedir. Suriye ve Irak ta yaşanan gelişmeler ise IŞİD in ortadan kaldırılmasına yönelik politik çözüm ve istikrar için oldukça uzun bir süreye ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: IŞİD, DEAŞ, İslam Devleti, Suriye, Irak, Radikal Terör Örgütleri. The Power and Future of Islamic State in Iraq and Syria (ISIS) Abstract The current situation in which Iraq and Syria involved fosters the emergence and existence of radical religious organizations in this region. ISIS, one of those organizations, has become a source of threat through its bloody attacks and power in global and regional scale. Due to ISIS s existence as a threat, a US-led coalition force was established. By this coalition force, an action plan based on the purpose to weaken ISIS and 1 Yazışma Adresi: Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü, Bakanlıklar, Ankara, semsettinerdogan@yahoo.com. 2 Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü, Bakanlıklar, Ankara, ergundeligoz@gmail.com. Makalenin geliş tarihi: Kabul tarihi:

2 6 Erdoğan ve Deligöz finally exterminate was adopted and implemented. But it is needed to obtain regional and well trained and equipped troops to fight against this organization. It requires long time to train some kind of troops and naturally to fight against ISIS. Besides, military interventions triggers the violence political implementations are required to get to the root of the problem. The current status in Iraq and Syria demonstrates that it is needed long time to implement political solutions and stability which will exterminate ISIS at the end. Keywords: ISIS, Deash, Islamic State, Syria, Iraq, Radical Terrorist Organizations. Giriş Gerçekleştirdiği kanlı eylemlerle, Irak ve Suriye de ele geçirdiği topraklarla adını özellikle 2014 yılı içerisinde sıkça duyuran Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) 1, ilk olarak 1999 yılında Ebu Musab el-zerkavi tarafından Afganistan da, Tevhid ve Cihad Örgütü olarak kurulmuş (Clarion Project, 2014), 2001 yılında Irak Kuzeyi ne gelmiş (Laub ve Masters, 2014) ve ABD güçlerine karşı savaşmıştır (Acun, 2014). Örgüt, 2004 yılında El-Kaide ile bağlantılı hale gelerek Irak El-Kaidesi ismini almıştır (Zelin, 2014). 12 Haziran 2006 da Zerkavi nin ölmesi sonucu, liderliğe el-muhacir getirilmiş (Kaplan, 2006), Ekim 2006 da ise Irak İslam Devleti kurularak liderliğe Ebu Ömer el-bağdadi getirilmiştir (The National Counterterrorism Center, 2014) yılından itibaren, ABD nin etkisi ile gücünü kaybetmeye başlamıştır (Gürler ve Özdemir, 2014) yılında el-mısri ve el- Bağdadi nin öldürülmesi nedeniyle, lider Ebu Bekir el-bağdadi olmuştur (Clarion Project, 2014). IŞİD, 2011 yılında ABD nin Irak tan çekilmesinden sonra tekrar güçlenmeye başlamıştır (Gürler ve Özdemir, 2014). El-Bağdadi 8 Nisan 2013 te Irak ve Şam İslam Devleti nin kurulduğunu ilan etmiş (Duman, 2013), fakat bu karar El-Kaide tarafından tanınmamış ve sonucunda El-Kaide ile bağlantısı kopmuştur. 29 Haziran 2014 te ise halifeliği ve İslam Devletinin kurulduğunu ilan etmiştir (Clarion Project, 2014). BM Güvenlik Konseyi nezdinde faaliyet gösteren El-Kaide Yaptırım Komitesi tarafından yayımlanan terör örgütü listesine 2 18 Ekim 2004 tarihinde Irak El-Kaidesi başlığı ile dâhil edilmiş, örgütün diğer isimlerine bu başlık altında yer verilmiştir (UN Al-Qaida Sanctions List, 2014). IŞİD in gerçekleştirdiği eylemler bölge istikrarını ciddi yönde etkilemiştir ve etkilemeye devam etmektedir. Ele geçirdiği bölgelerde acımasız bir tavır sergileyen örgüt kendi mezhepsel ideolojisini

3 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), benimsemeyenleri (başta Şiiler olmak üzere) kadın çocuk ayırt etmeden insanlık dışı muamelelere maruz bırakmaktadır. Nitekim BM Raporlarına göre 2014 ün ilk sekiz ayında IŞİD in gerçekleştirdiği eylemler neticesinde Irak ta 8,493 ü ölüm olmak üzere en az 24,015 sivil zayiatın gerçekleştiği belirtilmektedir (OHCHR/UNAMI, 2014). Bu can pazarından kaçmaya çalışan üç milyonu aşkın Suriyeli (30 Ekim 2014 itibarıyla) ve 1,8 milyon civarında (19 Eylül 2014 itibarıyla) Iraklı ise mülteci durumuna düşmüştür (UN Report, 2014). IŞİD varlığı ve eylemleri ile sadece bölgesel düzeyde değil küresel düzeyde de bir tehdit kaynağıdır. Öncelikle örgüt bünyesinde savaşan ve dünya genelinde 80 i aşkın devletten gelen radikalleşmiş yabancı savaşçıların varlığı başlı başına bir tehdittir. Bu yabancı savaşçıların, en azından bir bölümünün, kendi ülkelerine dönmeleri, buralarda terör eylemi planlamaları, icra etmeleri ya da başkalarını bu doğrultuda eğitmeleri ve radikalleştirmeleri beklenmektedir (UN Report, 2014). Nitekim bir yılı aşkın bir süre ile IŞİD bünyesinde Suriye de savaştığı ve Avrupa ya döndüğü iddia edilen Fransa vatandaşı Mehdi Nemmouche nin, 24 Mayıs 2014 te Belçika da dört Yahudi yi öldürmesi olayı (BBC, 2014a) bu durumu özetler niteliktedir. Ayrıca örgüt bünyesindeki yabancı savaşçılar, sıradaki hedeflerinin Orta Asya olduğunu duyurmakta, bu da tehdidin sınırlarını Batı dünyasının dışına taşımaktadır. Kuzey Afrika da Güney ve Güneydoğu Asya da örgüte bağlılıklarını ilan eden grupların varlığı ise (UN Report, 2014) IŞİD tehdidinin sınırlarını daha da genişletmektedir. Bu çalışmada bölgesel ve küresel düzeyde bir tehdit kaynağı olarak beliren IŞİD in, gelişimini ve güçlenmesini kolaylaştıran Irak taki politik gelişmeler, yapılanması, ideolojisi ve sahip olduğu çeşitli güç unsurları (silah ve insan gücü, mali güç, propaganda ve iletişim gücü) hakkında tespitlerde bulunulacak, IŞİD le mücadeleye yönelik yürütülen ve yürütülmesi planlanan faaliyetler incelenecek ve örgütün geleceği ile ilgili değerlendirmelere yer verilecektir. IŞİD ile ilgili her gün yeni gelişmelerin yaşandığı bir dönemde hazırlanan bu çalışma, 15 Şubat 2015 tarihi itibariyle sonlandırılmıştır. Değerlendirmeler, bu tarihe kadar geçen süreçte gerçekleşen gelişmeler ve bu gelişmelere ilişkin açık kaynak verileri ışığında yapılmıştır. IŞİD in Gelişimini ve Güçlenmesini Kolaylaştıran Irak taki Politik Gelişmeler IŞİD öncelikle bölgedeki politik istikrarsızlığı gerek militan desteği, gerekse ele geçirdiği topraklarda halk desteği kazanmak için istismar etmektedir. IŞİD in bu politik yaklaşımı ise yeni bir olgu değildir ve

4 8 Erdoğan ve Deligöz kökenleri Irak El-Kaidesi lideri Zerkavi ye uzanmaktadır. Nitekim kurmayı planladığı İslam Devleti için Zerkavi, öncelikle 2003 te Irak ı işgal eden ABD ye karşı cihadi bir mücadele başlatmıştır. Bu mücadelesinde başarıya ulaşmak ve bir devlet kurmak için de mezhepsel çatışmayı körüklemeyi ve kargaşa ortamı yaratmayı amaçlamıştır (Lister, 2014a). Zerkavi nin Irak taki bu mezhepsel çatışmayı körüklemeyi başardığı söylenebilir. Ancak IŞİD döneminde de süren bu mezhepsel çatışma ve radikalleşme sürecinde, 2003 sonrası ABD nin Irak ta kurduğu Geçici Koalisyon Otoritesi nin (GKO) izlediği politikaların da ciddi olumsuz katkıları olmuştur. GKO nin en üst dört rütbeye sahip Irak ordusu askerlerinin hiçbir devlet işinde çalıştırılmayacağına dair 1 nolu kararı bunlardan birisidir. Yaklaşık 30 bin civarında profesyonel askeri kapsayan bu kararı tüm Irak Ordusunun, özel kuvvet birliklerinin ve istihbarat servisinin terhis edilmesini öngören ikinci karar izlemiştir. Tüm bu kararlar neticesinde kırgın, hoşnutsuz, işsiz yaklaşık asker potansiyel birer militan konumuna düşmüştür (Gause, 2010). Nitekim aşağıda IŞİD in askerî durumunda da belirtileceği gibi bugün örgütün askerî anlamda kuvvetli olmasının en önemli nedenlerinden birisi bünyesindeki bu eski profesyonel Irak askerleridir. ABD nin, IŞİD e karşı Sünni aşiretlerin desteğini alarak Sahva Konseyleri kurması ve bunları desteklemesi sonucu, örgüt büyük güç kaybetmiştir (Gause, 2010). Ancak ABD nin Irak tan çekilmesi ile durum tersine dönmüş, Şii Irak Hükümetinin lideri Maliki, Sünni lere ve Sahva Konseyine desteğini çekmiştir (Lister, 2014a). Ayrıca, Maliki yönetimi, Sünni politik rakipleri üzerine baskı ve sindirme siyaseti izlemiş, mezhepsel mücadeleyi siyasi iktidarını güçlendirmek için kullanmıştır (CFR, 2014). Maliki yönetimi esnasında, IŞİD in önceki yapısı olan Irak El- Kaidesi, Samarra kentindeki 12 Şii imamdan ikisinin mezarının türbesinin bulunduğu Askeriye Camiine 2006 yılında kanlı bir saldırı düzenlemiştir. Bu saldırının ardından Şii Mukteda el-sadr a bağlı Mehdi Ordusu sivil Sünni Araplara karşı etnik temizlik içeren geniş çaplı saldırılar düzenlemiştir. Saldırılar neticesinde iki milyonu aşkın sivil, mülteci durumuna düşmüş, sivil hayatını kaybetmiştir (Gause, 2010). Ancak 2008 yılında Maliki nin düzenlediği harekât neticesinde Sadr a bağlı birlikler sindirilmiş, bu da Sünnilerin Maliki ye karşı takındıkları sert tutumun bir nebze yumuşamasına neden olmuştur (US Congress Report, 2014). Ne var ki Maliki ve ekibinin Sünnilere karşı ayrımcı tutumu devam etmiştir seçimlerinde kişilik aday listesinde yer alan Sünnilerden 499 unun adaylığı Baas bağlantısı vb. nedenlerle Adalet ve

5 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), Hesap Sorulabilirlik Komisyonu tarafından iptal edilmiştir. Komisyon ABD yönetimi döneminde kurulan Baassızlaştırma Komisyonunun devamı niteliğindedir ve başında Şii ler bulunmaktadır. Yine de seçimlere katılan Irak lı Arap Sünniler diğer seçimlere nazaran daha fazla sandalye elde etmişler ve ilk kez hükümet kurma şansını yakalamışlardır. Ancak Sünnilere bu şans tanınmamıştır (US Congress Report, 2014). Sosyal yaşamda ise durum yine benzer özellikler sergilemiştir. Haksız tutuklanmalar, soruşturulmadan terörist damgası vurulan Sünni lerin sayısındaki artış ve genelde Maliki nin Sünni karşıtı politikası protestolara konu olmuştur. Özellikle yargısal reformlar yapılmasının istendiği sivil gösterilere Maliki yönetiminin tepkisi sert olmuştur. Anbar da kurulan bir protesto kampı Maliki yönetimi tarafından hükümeti devirmeye çalışan ve Sünni bir otonom hükümeti amaçlayan bir girişim olarak değerlendirilmiştir. Bir Irak askerinin öldürülmesinden sonra Haviya kentindeki bir protesto kampına Irak ordusunca düzenlenen saldırıda (Nisan 2013) tamamı sivil 51 kişi hayatını kaybetmiştir (Time, 2014). Bu süreçte Sünni parlementer Alvani nin tutuklanması, kardeşinin ve bazı korumalarının öldürülmesi Alvani nin aşiretinin yaşadığı Anbar eyaletinde kitlesel protestolara neden olmuştur (US Congress Report, 2014). Tepki olarak Anbar ın merkezi olan Ramadi kentindeki protesto kampının Irak Ordusunca ortadan kaldırılmaya çalışılması (Aralık 2013) buradaki ve Felluce deki halkın ayaklanmasına neden olmuştur (CFR, 2014). Durumdan istifade eden IŞİD ayaklanan halk ile birlikte hareket ederek Irak Ordusunun bu kentlerden çıkarılmasını sağlamış ve bölgeyi kendi kontrolü altına almıştır (US Congress Report, 2014). Eş zamanlı olarak Suriye de kaos ortamının tırmanması, meydana gelen güç boşluğu, devam eden mezhepsel çatışmalar ve bu kapsamda Suriye de örgütün ideolojisine yakın cihadi militanların sayısındaki artıştan istifade eden IŞİD, kontrol altına aldığı alanları genişletmiş ve nihayetinde bir devlet ilan etmiştir. Peki örgüt, böyle bir devleti idare edebilmek için nasıl yapılanmıştır? IŞİD in Yapısı BM Güvenlik Konseyi bünyesinde faaliyet gösteren Analitik Destek ve Yaptırım Gözlem Timi nin IŞİD raporuna göre 3 örgüt temelde üç ana gruptan oluşmaktadır. Bunlardan ilki çekirdek yönetim kadrosudur. Bu kadro baskın bir şekilde Iraklılardan oluşmaktadır ve 2010 yılından beri Ebu Bekir el-bağdadi tarafından yönetilmektedir. İkinci ana grup Bağdadi ye biat etmiş olan ve yine çoğunlukla Iraklılardan kısmen de Suriyelilerden oluşan gruptur. Bu grup, askerî ve idari işlerde görev almaktadır. Üçüncü

6 10 Erdoğan ve Deligöz ana grup ise 80 in üzerinde ülkeden gelen yabancı terörist savaşçılardır ve silahlı gücünün önemli bir kısmını oluşturmaktadır (UN Report, 2014). Teşkilatı Örgüt basit bir terörist grubun ötesinde hareket etmektedir. Sahip olduğu kaynakları ve sözde ilan ettiği devleti idare etmek için IŞİD sıkı kontrol edilen bürokratik bir teşkilata sahiptir (Lister, 2014a). Bu kapsamda ele geçirilen ya da mücadele edilen topraklar (örneğin Bağdat) vilayet yapılanması içerisine sokulmaktadır. BM Raporuna göre IŞİD yönetimine bağlı sekiz vilayet bulunmaktadır. Kontrol altındaki bu vilayet ler, yerinden yönetim anlayışı çerçevesinde atanan vali ler tarafından idare edilmektedir (UN Report, 2014). IŞİD in basında yer alan teşkilat şeması Şekil-1 de görülmektedir. Şekil 1. Örgütün Teşkilat Şeması (BBC, 2014b) IŞİD ilan ettiği İslam devletinde yerel halkın desteğini kazanmayı amaçlamaktadır ve böyle bir devletin idare edilmesine ve idamesine yönelik teşkilatlanmıştır. Öncelikle şeriat yaşamın her alanında tatbik edilmekte, halkın şeriat kurallarına uygun davranması sağlanmaktadır. Bu maksatla Hisbah isimli ahlak polisi tarafından, ticaretten, alkole, uyuşturucudan kadınların kılık kıyafetlerine kadar birçok konuda denetimler yapılmakta, suçlular ağır bir şekilde cezalandırılmaktadır. Davalar sulh mahkemeleri ve şeriat mahkemelerince dinî usullere göre görülmekte cezalar da yine şeriat hükümlerine göre yerine getirilmektedir (Vice News, 2014a). 4

7 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), Gündelik yaşamı kolaylaştıran ücretsiz hastane hizmeti sağlanması, fakirlere ücretsiz ekmek ve yemek dağıtılması, ücretsiz toplu ulaşım, dinî eğitim veren okulların açılması vb. birçok faaliyet ile IŞİD bir ulus devletin sağladığı hizmetleri kontrol altındaki topraklarda vermeye çalışmaktadır. (Lister, 2014a). Lideri IŞİD in mevcut lideri Ebu Bekir el-bağdadi dir. Bazılarınca Yeni Usame Bin Ladin olarak tanımlanan Bağdadi hakkında bilgiler sınırlıdır. Yönettiği çatışmalarda kendisine bağlı grup liderlerine emirler verirken bile maskesini çıkarmadığı ve bunun için kendisine gizli şeyh denildiği iddia edilmektedir (The Guardian, 2014a). Başına 10 Milyon ABD Doları ödül konulan IŞİD liderinin Bağdat ın yaklaşık 125 km kuzeyinde yer alan Samarra şehrinde 1971 yılında doğduğu bilinmektedir (Rewards, 2014). Amerikan Dış İşleri ne ve BM El-Kaide Yaptırım Komitesi ne göre Bağdadi nin diğer isimleri arasında Ali-el-Bedri-el-Samarri, Dr. İbrahim, Awwad İbrahim ile takma ismi olan Abu Du a yer almaktadır (UN Al-Qaida Sanctions List, 2014). Dindar bir aileden gelen Bağdadi nin aile bağı Samarra şehrindeki Abbas aşiretinin Bedri koluna mensuptur. Bu noktada IŞİD, Bedri soyunun dolayısıyla Bağdadi nin soyunun Kureyş aşiretine ve oradan da Hz. Muhammed e dayandığını iddia etmektedir. Bu durum cihat grupları için önemlidir çünkü bu gruplar için emir olmanın ön şartlarından birisi Kureyş soyundan gelmektir (Timeturk, 2014). Yönetim Kadrosu IŞİD in yönetim kadrosunda bulunanların kim oldukları konusunda değişik tespitler mevcuttur. The Wall Street Journal Türkiye nin bir haberine göre Bağdadi den sonraki isim Ebu Ali El-Anbari takma adlı eski Irak ordusu yetkililerinden birisidir. Anbari nin büyük oranda örgütün Suriye de operasyonlarını idare ettiği, şeriat bilgisinin nispeten düşük olduğu bu yüzden de örgütün siyasi temsilcilik rolünü üstlendiği iddia edilmektedir. Yine aynı habere göre Saddam Hüseyin in generallerinden birisi olan Ebu Müslim El-Türkmani kod adlı Fadıl Ahmed Abdullah El- Hiyali, Bağdadi ye yakın isimlerden birisi olarak zikredilmektedir. ABD askerlerinin Irak a girmesinin ardından Irak ordusundan çıkarılan Hiyali nin Amerikalılara karşı savaşmak için Sünni Müslüman isyancılar arasına katıldığı belirtilmektedir (The Wall Street Journal, 2014). Hâlihazırda IŞİD in Iraktaki operasyonlarından sorumlu olduğu belirtilen Hiyali, Anberi ile birlikte örgüt lider yardımcılığı konumundadır (UN Report, 2014).

8 12 Erdoğan ve Deligöz IŞİD in en üst yönetim kadrosunda değişik alanlardan sorumlu bakanlar ın yer aldığı bir kabine bulunmaktadır. Bu kabine de yer alan bazı isimler ve görevleri aşağıdaki tablodadır (Tablo-1). Iraklı güvenlik uzmanı ve IŞİD den ele geçen belgeleri incelemiş olan Hişam El-Haşimi ye göre örgüt lideri Bağdadi nin başarısının ve gücünün kaynağında kendisine sadık bu yetenekli yönetim kadrosu bulunmaktadır (The Telegraph, 2014). Yönetim kadrosunun çoğunluğu ise Iraklı ve eski Baas Partisi mensubu subaylardır (Lister, 2014b). Tablo 1. IŞİD in Yönetiminden Sorumlu Bazı Kabine Üyeleri (The Telegraph, 2014; Lister, 2014b) Adı Kod Adı Görevi Şevket Hazem el-ferhat Ebu Abdul Kadr Genel idare bakanı Nasser el-din Allah Ebu Süleyman Abdul Vahid Kutnayer Ahmed Ebu Süleyman Ebu Ali, Savaş bakanı Genel güvenlikten sorumlu bakan Muafak Mustafa Muhammed el-karmuş Ebu Salah Ekonomi bakanı Muhammed Hamid el- Duleymi Abdullah Ahmed el- Meşedani Ebu Hacer El-Esefi Ebu Hassem Genel koordinasyondan sorumlu bakan Yabancı savaşçıların nakli, ağırlanması, intihar bombacıların nakli ve patlayıcı madde tedarikinden sorumlu bakan Auf Abdal Rahman el-arifi Ebu Saci Sosyal hizmetler bakanı Farez Riyad el-naimi Ebu-Şima Silah bakanı Hayri Ebed Mahmud el- Taey Abdulrahman el-afari Ebu Kifah Ebu-Suca Geliştirilmiş patlayıcı maddelerden ve buna yönelik operasyonlardan sorumlu bakan Şehit ve yakınları ile ilgili faaliyetlerden sorumludur Beşer İsmail el-hamdani Ebu-Muhammed Tutuklulardan ve gözaltındakilerden sorumlu bakan

9 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), İdeolojisi Örgütün İdeolojisi ve Hedefleri IŞİD ideolojik alt yapısını, El-Kaide ve Taliban gibi, Selefilik mezhebinden oluşturmaktadır (Clarion Project, 2014). Okur, Selefilik ile Suudi Vehhabilik arasında organik bir bağ olduğunu ve bir benzetmeye gidilecek olursa Vehhabiliğin 1.0. sürümünün Arabistan Vehhabiliği olacağı, 2.0. sürümünün Mısırdaki Selefi hareketin olacağı, 3.0. sürümünün El-Kaide örgütü olduğunu ve son sürümünün ise IŞİD örgütü olacağı şeklinde benzetme yapılabileceğini belirtmiştir (Gözel, 2014). Selefi düşünce, zamanın bir kesitine bağlı kalarak bunu tüm zamanları kapsayacak şekilde algılar. Özellikle Peygamber döneminde olmayıp daha sonra karşılaşılan her durum kötü sünnet/gelenek olarak algılanır. Bu düşünce tarzının amacı, Peygamber, Sahabe ve Tabiin dönemindeki saflığa dönmek olup özgüven duygusu ile değil aksine, yenilgi psikolojisi ile ortaya çıkabilen bir durumdur. İslam dünyasında dinî bir ideolojiye dönüşmüş ve politik yönü ağır basan, yenilgiye açık olmayan literalist bir yapıya bürünmüştür (Yılmaz, 2014). Selefi düşünce, dinde meydana gelen sonraki gelişmeleri reddeder ve bunları İslam dışı olarak değerlendirir. Kendi İslami görüşlerinden sapanlar, farklı düşünce tarzına sahip olanlar kâfir olarak nitelendirilir ve bunun cezası ölümdür (Clarion Project, 2014). Hedefleri IŞİD, İslami Hilafeti kurmak gibi politik bir amaca sahip dinî örgüt olarak (Lewis, 2014), Irak ve Levant bölgesinde sivil istikrarsızlığı sağlayarak ve çatışma ortamı yaratarak, şeriat kanunları ile yönetilen İslam devletini kurmayı amaçlamaktadır (Laub ve Masters, 2014). Bu amacı gerçekleştirebilmek için kısa, orta ve uzun dönem hedeflere sahiptir. Kısa vadede kontrol ettiği bölgelerde varlığını sağlamlaştırmayı ve Suriye ve Irak ta yeni bölgeler ele geçirmeyi amaçlamaktadır. Amacına ulaşmak için uyguladığı en temel taktik Sünniler ve Şiiler arasında çatışma ortamı yaratarak, Şii sivilleri nerede ve ne zaman olursa olsun katletmektir. Şiilere karşı uygulanan bu şiddet ile Sünnilerin IŞİD e desteklerini sağlamaya çalışmaktadır (Clarion Project, 2014). Orta vadede Irak ve Suriye deki varlığını sağlamlaştırmayı ve genişlemeyi, uzun vadede ise komşu Sünni devletlere genişlemeyi amaçlamaktadır. IŞİD destekçileri tarafından sosyal medyada yayımlanan

10 14 Erdoğan ve Deligöz bir resme göre, IŞİD in gelecek hedefleri arasında Ürdün ve Suudi Arabistan yer almaktadır (Clarion Project, 2014). IŞİD tarafından İngilizce olarak yayınlanan Dabiq dergisi, örgütün stratejisini politik ve dinî otoriteyi elde etmeden önce silahlı güç vasıtasıyla fiziki kontrolü sağlamak olarak açıklamaktadır. Dabiq ismi, bir hadise göre Suriye de, Müslümanlar ve Roma İmparatorluğu arasında, mahşerden önce olacak olan savaşın gerçekleşeceği yerin isminden gelmektedir (Lewis, 2014). Örgütün Gücü Örgüt, varlığını devam ettirmesine olanak sağlayabilecek ve belirlediği hedefler uğrunda ilerlemesine yardımcı olabilecek çeşitli güç unsurlarına sahiptir. Örgütün sahip olduğu güç unsurları, insan, silah, propaganda ve iletişim ile ekonomik güç başlıkları altında toparlanabilir. İnsan Gücü Örgütün insan gücü hakkında kesin rakamlar vermek neredeyse imkânsız görülmektedir. Bunun yanında farklı kaynaklar, farklı rakamlar belirtmektedir. CNN ve BBC nin yaptığı haberde, Amerikan yetkililerine göre IŞID in Irak ve Suriye de ile arasında savaşçısı bulunduğu (BBC, 2014c; CNN News, 2014a) belirtilmektedir. Ancak Söz konusu sayının ne kadarının doğrudan IŞİD liderine bağlı olduğu, gerek ideolojik nedenlerle gerekse çıkarların örtüşmesi gerekçesiyle IŞİD ile ittifak içinde bulunan savaşanların miktarının ne olduğu ya da zorla örgütte bulunanların varlığı yapılan tahminlerin aralığını genişletmektedir (UN Report, 2014). Örgütün insan gücü ile ilgili yapılan başka bir açıklamada, Haşimi IŞİD in liderine yemin sadakati ile bağlı 25 bin civarında örgüt mensubu, teknik konularda, güvenlik ve askerî konularda yetişmiş orta ve üst düzey civarında komutanı bulunduğunu ifade etmektedir. Örgüt mensuplarının belirli bir bölgede çalıştıklarını ve herkesin bir görevi olduğunu vurgulayan Haşimi örgüt mensuplarının yaptıkları işin derecesine göre 300 ile dolar arasında aylık maaş aldıklarını belirtmektedir (The Telegraph, 2014). CIA yetkilileri, dünyanın dört bir yanından i Batılı devletlerden olmak üzere den fazla yabancı savaşanın Suriye ye intikal ettiği, ancak bunların ne kadarının IŞİD e ne kadarının Suriye rejimine muhalif gruplara katıldığının belirgin olmadığını ifade etmektedir. Iraklı bir parlamenterin değerlendirmesine göre ise IŞİD bünyesindeki

11 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), yabancı savaşan oranı % 30 civarında bulunmaktadır (CNN News, 2014a). Bu sayılara ulaşılmasında ise Haziran 2014 te Musul un ele geçirilmesi (UN Report, 2014), Haziran 2014 te halifeliğin ilan edilmesi ve etkili bir istihbarat çalışmasının büyük katkısı bulunmaktadır. Nitekim Musul ele geçirilmeden önce militan sayısının civarında olduğu tahmin edilmektedir (UN Report, 2014). Tüm bunlara ilave örgüte katılmayıp, özellikle İslam coğrafyasında IŞİD e bağlılıklarını ya da desteklerini bildiren değişik büyüklükte radikal gruplar da bulunmaktadır. Bunların bir kısmı doğrudan bulundukları coğrafyada örgüt adına eylemlerde bulunurken bir kısmı ise örgütü değişik konularda desteklemektedirler. Bu grupların yer aldığı ülkelerden bazıları; Libya, Tunus, Cezayir, Nijerya, Pakistan, Filipinler ve Endonezya olarak sıralanabilir. Suudi Arabistan ve Lübnan da ise IŞİD in iş birliği içinde olduğu yerel destekçiler mevcuttur. Ürdün deki radikal gruplar ise daha ziyade El-Kaide yi ve El-Nusra yı desteklemektedir (Lister, 2014a). Silah Gücü İnsan gücünde olduğu gibi IŞID in sahip olduğu konvansiyonel silah miktarı konusunda da doğrulanmış bilgiler mevcut değildir. BM Güvenlik Konseyi için hazırlanan bir rapora göre IŞİD, Irak ve Suriye deki savaşı altı ay ile iki yıl arasında daha sürdürebilecek hafif silah, mühimmat ve araca sahip bulunmaktadır (UN Report, 2014). Örgütün sahip olduğu silahlar arasında, tanklar (tahminen 30 adet T- 55, 5-10 adet T-72), çekili toplar (yaklaşık 20 km menzilli), BM-21 çok namlulu roketatar sistemleri, omuzdan atılan hava savunma füzeleri (SA-7 ve Stinger), anti-tank silahları (HJ-8 ve Spigot), zırhlı personel taşıyıcılar ve diğer hafif silahlar (M-16 vb.) yer almaktadır (The Telegraph, 2014). Örgütün belirtilen bu silah ve cephaneyi teminde kullandığı en büyük kaynağı, Irak ve kısmen de Suriye ordusundan ele geçirilenler oluşturmaktadır. Diğer yandan Irak ve Suriye ordusundan ele geçirilen silah ve cephane olmasa bile, bölgedeki istikrarsız yapının uygun ortamı yarattığı silah kaçakçılığı, örgütün bu anlamdaki ihtiyaçlarını karşılayacak boyuttadır (UN Report, 2014). Ayrıca, Irak ın BM temsilcisine dayandırılan bir bilgiye göre ise IŞİD in Musul daki bir araştırma laboratuvarından 40 kg civarında düşük seviyeli uranyum ele geçirdiği ancak bu hammaddenin nükleer bir silaha dönüştürülme ihtimalinin çok düşük olduğu belirtilmektedir (The Telegraph, 2014).

12 16 Erdoğan ve Deligöz Propaganda ve İletişim Gücü Örgütün komuta heyeti daha önce de arz edildiği gibi çoğunlukla Saddam Rejiminin tecrübeli komutanlarından oluşmaktadır. Bu da örgüte ciddi bir avantaj kazandırmaktadır. IŞİD in kentlerde hücre yapılanması şeklinde faaliyet gösteren militanları vasıtası ile sivillere yönelik gerçekleştirdiği eylemlerin amacı mezhepsel çatışmayı canlı tutmak ve örgütün Sünnilerin tek ve gerçek koruyucusu olduğu izlenimini vermektir. Diğer eylem türü ise daha askerî hedeflere yöneliktir. Karşı tarafın moral gücünü ve diğer askerî kabiliyetlerini zayıflatmayı, onlar üzerinde korku yaratmayı ve elde bulundurduğu topraklardaki gücünü sağlamlaştırmayı amaçlayan bu tür eylemler daha organize edilmiş bir yapıdadır. Örneğin önce üst düzey komutanlar ve sivil makamlardaki yetkililer düzenlenen bireysel suikastlarla öldürülmekte, bu şekilde korku salınmakta, karşı tarafın komuta gücü zayıflatılmaktadır. Daha sonra alt düzeyde devriye ve kontrol noktalarına bombalı araç ve intihar saldırıları düzenlenmekte ve nihai olarak baskın tarzında birden fazla istikamette koordine edilmiş yaya ve motorlu saldırılarla hedef ele geçirilmektedir (Lister, 2014a). IŞİD teknolojik uygulamaları ve interneti aktif olarak kullanmaktadır. IŞİD in eleman sayısını artırmasında, özellikle yabancı savaşçıların örgüte katılmasında, sosyal medyanın ve internetin büyük rolü olduğu değerlendirilmektedir (UN Report, 2014). Bu kapsamda IŞİD, propagandasını Mayıs 2014 tarihinde kurduğu El-Hayat Medya Merkezi vasıtasıyla yürütmeye başlamıştır. Bu kapsamda oluşturulan internet sitesinde çeşitli videolar ve dergiler yayımlanmaktadır. İlk video 19 Haziran 2014 tarihinde yayımlanmıştır. Özellikle batı kökenli yabancı savaşçıların cihat çağrılarına yer verilen videolar yüksek kalitede ve birden fazla dilde yayımlanmaktadır. Yine Dabiq isimli İngilizce dergi ile örgüt faaliyetlerinin propagandasının yapıldığı Insight into the Islamic State isimli raporlar vasıtasıyla IŞİD internet aracılığıyla geniş kitlelere ulaşmaktadır (Vice News, 2014b). Ayrıca örgüt kendi akıllı telefon uygulamalarını bile kullanmakta, kişisel bilgiler ve koordine edilmiş grup faaliyetleri bu program vasıtasıyla paylaşılmaktadır (Lister, 2014a). Askerî iletişim anlamında ise örgütün Irak ordusundan ele geçirdiği ABD menşeli telsizlere sahip olduğu (The Washington Post, 2014a) ancak örgütün operasyonel anlamdaki iletişiminde kurye hizmetini kullandığı ve bu sayede gizliliği muhafaza ettiği öne sürülmektedir (The Daily Dot, 2014).

13 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), Ekonomik Gücü IŞİD, dünyanın en iyi finanse edilen terör örgütüdür. Bir değerlendirmeye göre 2,4 milyar doları aşkın bir servete sahiptir (The Guardian, 2014b). Bu ekonomik gücün belli başlı kaynakları ise petrol, haraç, fidye, her türlü kaçakçılık ve bağışlardır. Bu kaynaklar içerisinde ise petrol üretimi ve kaçakçılığı IŞİD in en büyük finans kaynağını oluşturmaktadır. Gerek Irak gerekse Suriye topraklarında ele geçirilen petrol rafinerileri işletilmekte ve buradan çıkarılan petrol kaçakçılık vasıtasıyla gelire dönüştürülmektedir. Son zamanlardaki ABD nin hava saldırıları sonucu rafinelerin zarar görmesi nedeniyle, buradan elde ettiği gelirde azalma olmasına rağmen günlük ortalama ile 1,5 milyon dolar arasında gelir elde ettiği değerlendirilmektedir (UN Report, 2014). Bir diğer kaynak ise haraçtır. Bir değerlendirmeye göre haraç gelirinin toplam gelire oranı yaklaşık % 8-% 10 arasındadır (UN Report, 2014). Adam kaçırma ve fidyeden örgütün 2014 yılının başından beri en az 20 milyon dolar tutarında gelir elde ettiği tahmin edilmektedir (US Department of Treasury, 2014). Bunların yanında, örgüt kontrolündeki bölgelerdeki Müslüman olmayanlar cizye ödemektedir. Bunun şeriatın bir gereği olduğunu söyleyen bir IŞİD yetkilisi, gayri-müslimlerle 23 Ocak 2014 tarihinde bir anlaşma yaptıklarını, bu anlaşmanın el-bağdadi tarafından da onaylandığını ve vergi ödemeyi kabul eden Hıristiyanlara zarar vermediklerini beyan etmektedir (Vice News, 2014a). Antik eser kaçakçılığı da IŞİD e küçümsenmeyecek miktarda gelir getirmektedir. Örgütün ele geçirdiği el-nabuk kentindeki 8000 yıllık tarihî eserlerin satışından 36 milyon dolar kazandığı tespit edilmiştir (The Guardian, 2014b). Bir diğer gelir kaynağı olarak örgüt özellikle Körfez ülkelerinden bireysel bağış toplamaktadır (The Telegraph, 2014). Bağışlar hem güvenilir şahısların ülkeleri gezerek toplamasıyla hem de sosyal medya vasıtasıyla toplanmaktadır (UN Report, 2014). Kadın ve çocuk kaçakçılığı ile seks köleliği ise IŞİD in gelir elde etme konusunda sınır tanımazlığının bir göstergesidir. BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi (OHCHR) ve BM Irak Yardım Misyonu (UNAMI) tarafından müşterek olarak hazırlanan Irak taki Çatışmalarda Sivillerin Korunmasına Dair Rapor bu acı durumu ortaya koymaktadır. Raporda, Şii, Yezidi ve Hıristiyan kadın ve çocukların inançlarını değiştirmeye zorlandıkları, aksi takdirde savaş ganimeti sayılıp seks ticaretine ve alım satıma konu oldukları ve hatta bu kadın ticaretinin

14 18 Erdoğan ve Deligöz Musul un el-kuds bölgesinde açılan bir satış ofisinde açık artırma ile gerçekleştirildiği ifade edilmektedir (OHCHR/UNAMI, 2014). Örgütle Mücadele IŞİD yukarıda belirtilen güçlü kaynakları, etkin teşkilatlanması ve izlediği askerî taktikler sonucu beklenmedik bir şekilde Irak ve Suriye de toprak ele geçirmiş ve sözde İslam Devleti ni ilan etmiştir. IŞİD in bu ani yükselişi kapsamında ABD Başkanı, IŞİD in gücünü hafife aldıklarını Irak ordusunun ise savaşma yeteneğini abarttıklarını ifade etmektedir. Örgütle mücadelede nihai çözümün zaman alacağını ve uzun vadede politik yollarla sağlanabileceğini vurgulayan ABD Başkanı (CBS News, 2014), bu aşamaya geçilebilmesi için ise örgütü zayıflatma ve yok etmeye yönelik dört boyutlu bir planın tatbik edileceğini duyurmuştur (Al Jazeera Türk, 2014a). Askerî Alanda ABD Başkanı tarafından belirtilen plan kapsamında; Irak güçleri karada harekât düzenlerken sistematik hava operasyonlarının icra edilmesi, sahada mücadele eden Irak ve Kürt güçleri ile Suriyeli ılımlı muhaliflere askerî yardımın artırılması (eğitim, istihbarat ve ekipman), örgütün ekonomik ve insan kaynaklarının kurutulması ve son olarak insani yardımlara devam edilmesi öngörülmektedir (Al Jazeera Türk, 2014a). Bu doğrultuda ABD eğitim, danışmanlık ve üslerin güvenliği için toplam kişiyi Irak a sevk etmiştir. ABD nin buradaki hedefinin oluşturulacak eğitim merkezleri vasıtası ile dokuzu Irak, üçü Kürt Peşmerge olmak üzere 11 Tugay ı ve civarında aşiret mensubunu eğitmek ve donatmak olduğu ifade edilmektedir (Reuters, 2014a). IŞİD le mücadele koalisyonuna mensup devletlerden de 700 civarında eğitimcinin de Irak a sevk edilmesi öngörülmektedir. ABD Kongresinin 02 Aralık 2014 tarihli çıkardığı yasa ile de ABD Savunma Bakanlığına, 31 Aralık 2016 ya kadar Irak ve müttefiklerini IŞİD tehdidinden korumak ve Irak topraklarını güvenli hale getirmek maksadıyla, Irak Hükümeti ile ilişkili bulunan, Kürt ve diğer aşiretler dâhil olmak üzere askerî ve güvenlik güçlerini eğitme yetkisi verilmiştir (Armedservices, 2014). Son olarak Obama yönetimi Kongre den ABD muharip güçlerinin IŞİD e karşı mücadelede özel operasyon yürütmesine imkân tanıyan üç yıllık yetki talebinde bulunmuştur (Anadolu Ajansı, 2015). ABD Suriye deki yerel birliklerin eğitimini ise daha uzun vadeli ve daha dar kapsamlı olarak ele almaktadır. Bunda halen sürmekte olan iç savaş en büyük etkendir. ABD yılda yaklaşık Suriyeli ılımlı muhalifin silahlandırılmasını ve eğitimini planlamaktadır. Bu eğitimin ise Suudi

15 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), Arabistan da gerçekleştirilmesi müteakiben yerel birliklerin Suriye ye sevk edilmesi öngörülmektedir (The Washington Post, 2014b). Bu arada yerel güçlerin ve Irak Ordusunun ABD ve müttefikleri tarafından silahlandırılması başlı başına bir hassasiyet taşımaktadır. O da verilen silahların daha önce olduğu gibi yine IŞİD in eline geçmesi ihtimalidir (Lister, 2014a). Bunu engellemek için Suriye de silahlandırılan/silahlandırılacak gruplara yönelik etkin bir kontrol mekanizması tesis edilmesi şu aşamada pek mümkün görünmemektedir. Bu da kaos içerisindeki bir bölgeye gönderilen/gönderilecek silahların hassasiyetini artırmaktadır. Bu tür çekinceler nedeniyle planın başarı ihtimali hakkında değişik değerlendirmeler yapılsa da Amerika nın ve IŞİD karşıtı koalisyonun 5 bu doğrultuda hareket ettikleri söylenilebilir. İlk olarak IŞİD e ait askerî nitelikli hedefler (silah ve personel mevzileri, ağır silahlar, barınaklar, komuta kontrol merkezleri vb.) ile petrol kuyuları, mobil petrol rafinerileri, barajlar gibi ekonomik değeri yüksek hedeflere sistematik bir şekilde hava taarruzu düzenlenmektedir. Irak taki IŞİD hedeflerine düzenlenen hava saldırılarını ABD, Avustralya, Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere düzenlerken, Suriye deki saldırılara ABD, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve Ürdün katılmaktadır. 08 Ağustos - 01 Aralık 2014 tarihleri arasında Irak ve Suriye deki IŞİD hedeflerine toplam hava saldırısı düzenlenmiştir (US Department of Defence, 2014). Hava saldırıları ile birlikte sahada da Irak Ordusu, Kürt gruplar ve yerel aşiretler tarafından IŞİD e yönelik operasyonlar sürdürülmektedir. Bu kapsamda Musul un IŞİD kontrolüne geçmesinin ardından Irak ta çoğunluğu Şii savaşçılardan ve aşiretlerden oluşan Halk Seferberlik Birliği (Popular Mobilization Units) oluşturulmuştur. Bu yerel birlikler, Kürt peşmergeler ve Irak ordusunca düzenlenen operasyonlar neticesinde Hadita ve Musul barajları ile Beyci, Zümer ve Curf el-sakr gibi kentlerde IŞİD kontrolünü kaybetmiştir. Özellikle Bağdat ve Musul arasındaki ana ulaşım hattı üzerinde yer alan, petrol açısından zengin Beyji kentinin kaybedilmiş olması örgütü zor duruma sokmuştur (CNN News, 2014b). IŞİD e karşı bugüne kadar yürütülen askerî operasyonlar neticesinde IŞİD liderlerinin yüzde 50 sinin etkisiz hale getirildiği (Haber Türk, 2015a), den fazla IŞİD militanının öldürüldüğü (Dünya Bülteni, 2015a) beyan edilmektedir. Örgüte ait 58 tank, 184 adet Humvee aracı, 26 adet zırhlı personel taşıyıcı vb hedefin hava saldırıları neticesinde imha edildiğine dair 07 Ocak 2015 tarihli ABD resmi açıklaması (Reuters, 2015), örgüte dair basına yansıyan zayiat ve kayıplardır.

16 20 Erdoğan ve Deligöz Son olarak, Ocak 2015 sonunda IŞİD in Kobani den çıkartılması ve kontrolün PKK/PYD ve Peşmerge güçlerine geçmesi (Haber Türk, 2015b) ve IŞİD in Diyala da elinde tuttuğu son yerleşim yerlerindeki kontrolünü 29 Ocak 2015 itibarıyla kaybetmesi (Al Jazeera Türk, 2015) örgüt üzerindeki gerilimi artırmıştır. IŞİD in verdiği kayıplar örgüt içinde ve kontrol altında tuttuğu bölgelerde huzursuzluk yaratmaya ve örgüte karşı içeriden hareketlenmelerin başlamasına neden olmaktadır (Dünya Bülteni, 2015b). Irak başkan yardımcısına dayandırılan bir haberde Musul halkı arasında örgüte karşı mücadelenin başladığı, küçük hücrelerin oluşturulduğu ve bu hücreler tarafından bu güne kadar IŞİD militanlarına yönelik 300 e yakın saldırı düzenlendiği (NBC News, 2015) ifade edilmektedir. Verdirilen tüm bu kayıpların IŞİD üzerinde bir baskı ve gerilim yarattığı ve 2014 yılı ortasında sahip olduğu momentumunu kaybettiği ve zayıflama sürecine girdiği söylenilebilir. Ancak bu uzun bir süreçtir. ABD yetkilileri de bu konuda temkinli açıklamalar yapmakta ve IŞİD in Kobani den temizlenmesini, yıllar sürecek bir mücadelenin ilk safhası olarak tanımlamaktadırlar (CNN News, 2015). Öncelikle örgütün kontrol altında tuttuğu topraklarda büyük bir değişim yoktur. ABD yetkilerinin 24 Ocak 2015 te yaptığı açıklamada IŞİD in Irak ta 55 bin km kare alanı kontrol altında tuttuğu, bu güne kadar yürütülen mücadele neticesinde örgütün sadece 700 km kare toprak kaybettiği belirtilmiştir (Haber Türk, 2015c). Suriye nin ise kıraç alanlar dâhil yüzde 30 u hâlâ IŞİD tarafından kontrol edilmektedir (CNN, 2015b). Doğrudan IŞİD ile ilgili olmamakla beraber Suriye ve Irak taki yabancı savaşçı sayısına dair tahminler Kasım 2014 te civarında iken Şubat 2015 tahminleri civarındadır. Yabancı savaşçı sayısındaki bu artışta en büyük payın ise IŞİD ve El-Nusra ya ait olduğu yapılan değerlendirmeler arasındadır (ICSR, 2015). Örgüt başarısızlığa uğradığı, zayiat verdiği ve toprak kaybettiği durumlara şiddetle tepki göstermekte, misilleme yapmakta, onlarca can almaktadır. Örneğin, Tikrit in kuzeyindeki El-Şarkat kentinde düzenlenen hava saldırısında IŞİD karargâhı vurulmuş, dört IŞİD militanı ölmüştür. Örgüt bunun hemen akabinde aynı bölgede 40 sivili kaçırarak (Iraqi News, 2015) bölge halkına gözdağı vermekte, gücünü ispatlamaya çalışmakta ve kendisine karşı yürütülen mücadeleye destek vermemeleri konusunda baskı kurmaktadır. Buna benzer şekilde hemen her gün onlarca sivil ve asker örgüt tarafından kaçırılmakta, infaz edilmekte ya da düzenlenen bombalı saldırılar neticesinde can vermektedir. Nitekim Ocak 2015 ayı Irak ta en

17 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), kanlı aylarından birisi olarak tarihe geçmiş bu ayda toplam kişi hayatını kaybetmiştir (UN Iraq, 2015). Politik Alanda Bölgedeki politik durum incelendiğinde Irak taki ortam Suriye ye göre tercih edilir bir halde ise de kalıcı çözümün hâlâ uzak olduğu değerlendirilmektedir. Irak taki politik çözümün bir parçası olarak 30 Nisan 2014 te parlamento seçimleri yapılmış, izlediği Şii yanlısı politikalarla IŞİD in güçlenmesini kolaylaştırdığı öne sürülen Maliki yeni dönemde başbakanlık görevini Haydar el-ibadi'ye devretmiştir. İbadi yönetimindeki kabinede 17 bakanlık Şiilere, yedi bakanlık Sünnilere, dört bakanlık Kürtlere verilirken azınlıklara da bir koltuk verilmiştir. Yeni kabine 08 Eylül 2014 tarihinde güvenoyu alarak göreve başlamıştır (Trt Haber, 2014). Amerika ve İngiltere yönetiminin açıkça desteklediği İbadi yönetiminin ise başarı şansı tartışmalıdır. Şahin e göre kabinede yer alan Sünniler, Irakta ki tüm Sünni grupları temsil etmemekte ve Arap Sünniler hâlâ cezalandırıldıklarını düşünmektedir. IŞİD le silahlı mücadelenin de çoğunlukla Şii ve Kürtler tarafından yürütülüyor olması da mezhepsel ayrışmanın kapanmasından ziyade derinleşmesini kolaylaştırmaktadır (Al Jazeera Türk, 2014b). Nitekim Kabinede Bedr Tugayı/Organizasyonu üyesi bir İçişleri Bakanının yer alması Sünni Arapların güvensizlik duygusunu artırmaktadır. Söz konusu Şii grup, yılları arasında Irak ta yaşanan iç çatışmalarda binlerce Sünni nin ölümünden sorumlu gösterilmektedir (MEI, 2014). Bir Sünni Irak milletvekili olan ve evine düzenlenen bir baskına silahla karşılık verdiği için tutuklanan Ahmed el-elvani nin Kasım 2014 içerisinde ölüm cezasına çarptırılması da bölgedeki mezhepsel gerginliği sürekli canlı tutan durumlara örnek verilebilir (Daily Mail, 2014). Suriye deki politik durum ise çok daha karışıktır. ABD yönetimi artık Esad rejiminin meşruiyetini yitirdiğini her fırsatta dile getirmekte, mevcut yönetim devam ettiği sürece IŞİD ile mücadelenin başarısız olacağını belirtmektedir. Biraz önce değinildiği gibi ılımlı muhalefetin güçlendirilmesi bir yöntem olarak sunulmaktadır (Reuters, 2014b). Ancak ılımlı muhalefetin başarı ihtimali tartışmalıdır. Öncelikle ABD önderliğindeki hava saldırılarında yaşanan sivil kayıplar nedeniyle 15 ten fazla muhalif grup saldırıları ve müdahaleyi kınamıştır (Lister, 2014a). Sadece kınamakla kalmayıp Özgür Suriye Ordusundan ayrılarak bireysel olarak IŞİD e katılan ya da IŞİD ile ateşkes ilan eden gruplar olmuştur (Dünya Bülteni, 2014b).

18 22 Erdoğan ve Deligöz Diğer yandan, Suriye rejimine bağlı Deir Ezzor u kuşatan IŞİD güçlerine, ABD liderliğinde düzenlenen hava saldırıları neticesinde kentin kuşatmadan kurtulması Özgür Suriye Ordusunu zor duruma sokmuştur. Aksine, Halep bölgesinde ılımlı muhalifler ile IŞİD arasında gerçekleşen çatışmalar esnasında IŞİD hedeflerine hava saldırısı düzenlenmemesi ise ılımlı muhalefeti hayal kırıklığına uğratmaktadır (MEI, 2014). Bu durumda olan ılımlı muhalif grupların karşısında ise El-Nusra gibi IŞİD le aynı ideolojiye sahip bir terör örgütü, İran ve Rusya tarafından desteklenen Esad Rejimi (MEI, 2014) ile Körfez Devletlerince desteklenen ve IŞİD ile ittifak yapma ihtimalleri her zaman bulunan İslam Cephesi gibi Selefi gruplar yer almaktadır (Lister, 2014a). Dolayısıyla ılımlı muhalefetin, mevcut gücü ile yakın gelecekte, hem radikal görüşe sahip silahlı grupların hem de Suriye rejiminin üstesinden gelmesi pek olanaklı görünmemektedir. Suriye deki askerî durumun kilitlenmesi, tarafların birbirine galip gelememesi, bu uzayan silahlı çatışma ortamında her geçen gün sivil can kayıplarının artması ve ortamın IŞİD terör örgütünün işine yaraması ABD nin Esad politikasını yeniden gözden geçirmesine neden olmuştur. Yukarıda da belirtildiği gibi Esad ın meşruiyetini yitirdiğini her fırsatta dile getiren ABD yönetimi bu söylemini tamamıyla terk etmemekle birlikte IŞİD tehdidini önceliğe almıştır. BM Suriye temsilcisi Staffan de Mistura nın Esad ın da çözümün bir parçası olduğu (Hürriyet, 2015) yönündeki beyanları ve Mistura nın koordinatörlüğünde Moskava da Ocak 2015 sonunda muhaliflerle Esad rejimi temsilcileri arasında yapılan görüşmelere ABD nin verdiği destek bu politika değişiminin birer göstergesidir (NY Times, 2015). Esad rejiminin önümüzdeki süreçte devam etmesi ve Suriye nin de toprak bütünlüğünün korunması öngörülürken eş zamanlı ÖSO nun da eğitimine yönelik adımlar atılması ve Mart 2015 te eğitimlerin Türkiye de başlayacağının duyurulması (Haber Türk, 2015d) Suriye nin politik açıdan geleceğini daha karmaşık hale sokmaktadır. Yaşanan bu gelişmeler uzun vadede Suriye toprak bütünlüğünün korunduğu ancak Sünnilerin ve Kürtlerin bir takım özerkliklere sahip olduğu federatif bir yapının oluşması ihtimalini artırmaktadır. Sonuç ve Değerlendirme Başlangıçta da değinildiği gibi IŞİD bugün ortaya çıkmış bir örgüt değildir. Kökenlerini 1980 lerdeki Sovyet-Afgan mücadelesine kadar götürebileceğimiz örgüt nihayetinde El-Kaide den evrilmiş bir terör örgütüdür. Ancak Selefilik gibi İslamın en dar ve yanlış bir yorumu ile hareket eden örgüt El-Kaide den farklı olarak toprak elde etmeyi ve devlet

19 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), oluşumunu kendisine hedef olarak belirlemiş ve yalnızca Batı ile değil özellikle Şii mezhebi ile savaşmayı kendisine ilke edinmiştir. ABD nin Sünni aşiretlerle birlikte oluşturduğu Sahva Konseylerinin mücadelesi sonucu bitme noktasına gelen örgüt 2009 yılından itibaren ABD nin Irak tan çekilmeye başlaması ile yeniden güç kazanmaya başlamıştır. Irak ta ABD sonrası iktidara gelen Maliki yönetiminin; Sünnilere güvenmemesi, Sahva Konseyleri bünyesindeki yerel aşiretleri yeterince desteklememesi, Şii silahlı gruplarca sivil Sünnilere yönelik kanlı eylemlere göz yumması, Baassızlaştırma politikaları kapsamında Sünni politikacıların siyasal yaşama eşit koşullarda katılımlarını önlemesi, Sünnilerin potansiyel birer terörist olarak görülerek haksız yere tutuklanmaları, bu tutuklanmaları protesto eden sivil Sünnilerin Irak Ordusunca öldürülmesi gibi olaylar Sünnileri hükümet karşıtı silahlı eylemlere yöneltmiştir. IŞİD, Irak taki bu mezhepsel çatışma neticesinde oluşan otorite boşluğunu lehine çevirerek Sünni kentlerde kontrolü ele geçirmiş, Suriye deki sivil savaşın yarattığı kaos ortamını da değerlendirerek her anlamda gücünü artırmıştır. Sahip olduğu gücü, bu gücü ile gerçekleştirdiği eylemleri ve nihayetinde ilan ettiği İslam devleti ile örgüt, bölgesel ve küresel güvenliği tehdit eden bir konuma gelmiştir. Bu tehdidi yaratan IŞİD i önce zayıflatmaya müteakibinde ise yok etmeye yönelik ABD liderliğinde oluşturulan koalisyon tarafından çok yönlü mücadeleye başlanmıştır. Örgütle mücadele bölümünde de değinildiği gibi örgüt, faaliyetlerini terör eylemleri ağırlıklı olarak sürdürmektedir ve bugüne kadar sınırlı oranda toprak kaybetmiştir. Dolayısıyla, bu çalışmadaki verilerin de ışığında, IŞİD ile mücadelenin uzun bir süreç alacağı, kısa ve orta vadede IŞİD in etkinliğinin devam edeceği değerlendirilmektedir. Örgüte yönelik girişilen mücadelede, Irak ordusunun ve diğer yerel grupların eğitilmesi ve silahlandırılması hassas ve uzun soluklu bir süreci gerektirmektedir. Bu süreç Irak için daha öngörülebilir bir durumda iken özellikle Suriye de durum daha belirsizdir. Suriye de yaşanan iç savaş sona erip istikrarlı ve güçlü bir yönetim tesis edilinceye kadar IŞİD e karşı yürütülen mücadelenin başarı şansının çok yüksek olmadığı, böyle bir yönetimin tesis edilmesinin de zaman alacağı değerlendirilmektedir. Irak ta yeni İbadi yönetimi Sünnilere karşı daha kapsayıcı bir politika izlemektedir. Yine de Şii tabandan gelen baskı nedeniyle hâlâ Sünni aşiret ve grupların silahlandırılması konusunda güvensiz bir tavır takınmaktadır. Benzer güvensizlik Sünniler açısından da geçerlidir. Sünniler, Maliki yönetiminde yaşadıkları acıları tekrar yaşamak istememekte, yeni hükümetten olumlu yeni uygulamalar görmeyi

20 24 Erdoğan ve Deligöz beklemektedirler. Öncelikle Sünnilerin çoğunluğunun, Sünni aşiretlerden müteşekkil, Irak yönetimince parasal ve silah olarak desteklenen yeni bir ordu ile kendi bölgelerinin kendilerince savunulması, çatışmalarda yaşanan yıkım sonrası şehirlerinin yeniden inşası, genel af ile Sünni mahkûmların serbest bırakılması gibi talepleri bulunmaktadır (Dünya Bülten, 2014c). Bu talepler konusunda Şii ve Sünniler arasında bir anlayış birliğine varılması için yine uzun bir sürece ihtiyaç duyulacağı değerlendirilmektedir. Uzun bir sürecin sonunda IŞİD ile mücadeleden sonuç alınmasının ve örgütün zayıflatılmasının ise yine bölgede istikrar için yeterli olmayacağı değerlendirilmektedir. IŞİD in askerî olarak zayıflatılması politik çözümlerle desteklenmez ve oluşacak güç boşluğu meşru bir devlet otoritesi tarafından doldurulmaz ise bölgedeki diğer radikal unsurların güç kazanması ihtimal dahilindedir. IŞİD in zayıflamasının bir olası sonucu örgütün marjinalleşerek gerek Irak ve Suriye de gerekse Batılı ülkelerde tekrar kendi varlığını hissettirmeye ve güç toplamaya yönelik ses getirici terör eylemlerine teşebbüs etmesi olacaktır. Ayrıca internet ve medya üzerinden bu örgütlerin propagandaları neticesinde kendiliğinden radikalleşen militanlar tarafından, hiçbir yerden talimat almadan, ülkelerinde bireysel terör eylemleri gerçekleştirebileceklerdir. Tüm bu eylemlerin hedefinde Türkiye nin de olması muhtemeldir. Diğer yandan IŞİD yayınladığı Dabiq dergisinde, mücadele için Suriye ve Irak ın seçilmesinde zayıf ulus devlet yapısı ve kaos ortamının en büyük etken olduğunu açıkça ifade etmektedir. Söz konusu dergide, alınacak ilave tedbirlerle (kaos yaratmaya yönelik) cihat anlayışını destekleyecek birçok bölgeden bahsedilmektedir. Bunlar; Yemen, Mali, Somali, Sina Yarımadası, Libya, Çeçenistan, Nijerya vb. yerlerdir (Dabiq, 2014). Diğer bir değişle radikal terör nerede boşluk, çatışma ve istikrarsız yapı varsa burayı kendisine yuva haline getirebilmektedir. Nitekim Mısır da Ensar Beyt El-Makdis örgütü IŞİD Sina Vilayeti adıyla; Libya da Şabab el-islam örgütüne bağlı gruplar IŞİD Fizan Vilayeti, Trablus Vilayeti ve Barka (Sirenayka) Vilayeti olarak; Kuzey Afrika El-Kaidesinden ayrılan Hilafet Ordusu isimli örgüt IŞİD Libya Vilayeti olarak örgüte bağlandıklarını bildirmişler ve örgüt adına çeşitli eylemlerde bulunmuşlardır. Bunların dışında Yemen de, Suudi Arabistan da, Afganistan ve Pakistan da örgüte bağlılıklarını bildiren gruplar mevcuttur (BBC News, 2015). Politik istikrarsızlıkları ve güç boşluklarını fırsat bilen bu örgüt ve grupların birçoğu başlangıçta El-Kaide adına faaliyetlerini yürütmüş,

21 Savunma Bilimleri Dergisi, Mayıs 2015, 14 (1), müteakiben IŞİD e bağlanmıştır. Bu durum eski El-Kaide lideri Usame Bin- Ladin in; insanlar zayıf atı ve güçlü atı gördüklerinde güçlü attan hoşlanırlar (NPR, 2001) benzetmesini andırmaktadır. IŞİD, Irak ve Suriye de gerçekleştirdiği kanlı eylemleri, batılı rehine infazları ve etkili propagandası ile kendisini güçlü at konumuna yerleştirmeye çalışmakta, bunun da sonuçlarını almaktadır. Dolayısıyla uzun vadeli çözümün bir parçası olarak radikal örgütlerin yeşerdiği yukarıda sayılan ülkelerde de askerî, politik ve ekonomik tedbirlerin alınmasının elzem olduğu değerlendirilmektedir. Sonuç olarak IŞİD in sahip olduğu ekonomik güç ve bu gücün çeşitliliği, kuvvetli teşkilatlanması, silah gücü ve radikal ideolojisinin yerel ve küresel düzeyde yabancı savaşçıları kendisine çekmeye devam etmesi örgütle mücadelenin kısa süre içerisinde sonuçlanmasını güçleştirmektedir. Havadan yürütülen saldırılar ve karadan gerçekleştirilen operasyonlar neticesinde kısmi başarılar elde edilse de eğitimli ve donanımlı birliklere duyulan ihtiyaç daha uzun bir süreci zorunlu kılmaktadır. Kısa vadede IŞİD in askerî anlamda uğradığı başarısızlıkların örgüt üzerinde bir baskı ve gerilim yaratmaktadır. Bunun karşılığı olarak örgütün müteakip dönemde terör eylemlerini tırmandıracağı, korku ve şiddet politikasını şiddetlendireceği değerlendirilmektedir. Örgütle mücadelede nihai sonuca bölgedeki politik istikrarın sağlanması ile ulaşılabileceği değerlendirildiğinde ise ihtiyaç duyulan süre daha da uzamaktadır. Uzun soluklu bir mücadelenin sonunda IŞİD zayıflatılsa bile, tamamen yok olmayacağı, küçülerek marjinalleşeceği, fiilen kontrol altında bulunan bölgeleri kaybetse bile düzenleyeceği terör eylemleri ile bölgedeki varlığını uzun süre devam ettireceği, sahip olduğu bu ideolojisi zayıflatılmadığı sürece yaşanacak gelişmelere bağlı olarak ağırlık merkezini, istikrarsız başka coğrafyalara taşıyabileceği değerlendirilmektedir. Son Not 1. Örgütün adlandırılması konusunda özellikle batılı kaynaklarda değişik kullanımlar mevcuttur. Örgütün isminde Şam ibaresinin değişik yorumlarına dayanan ilk farklı kullanım Arapça, Şam ın Suriye genelini ifade ettiğinden hareketle Islamic State in Iraq and Syria (ISIS) şeklindedir. Özellikle ABD ise Şam ın Suriye den daha geniş toprakları ifade ettiği değerlendirmesiyle örgütü Islamic State in Iraq and Levant (ISIL) şeklinde adlandırmaktadır. Levant ise batılı bir adlandırma türü olup bugünkü Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin ve Ürdün topraklarına karşılık gelmektedir. Diğer yandan örgüt 29 Haziran 2014 tarihinden itibaren ismindeki Irak ve Şam ibarelerini atarak sözde hilafeti ilan ettiği gerekçesi ile kendini İslam Devleti (Islamic State) olarak adlandırmaya başlamıştır. Bu ibare ve kısaltmaya da batılı kaynaklarda sıkça rastlanmaktadır. Ancak özellikle Fransa (09 Eylül 2014 ten itibaren) sonrasında ise Türkiye (31