Sikkelerde birçok farklı teknik gözlemlenmiş ve bunlara göre sikkelerin ortaya çıkışı gelişimi hakkında bir teoriye ulaşılmıştır.

Transkript

1 Nümizmatik Sikkenin ortaya çıkışından önce ticaret trampa yöntemiyle yapılmıştır. Belirli sürü hayvanları ya da tahıllar ana takas maddeleri olmuşlardır. Bunların yanında belli ağırlıklarda değerli madenler de kullanılmıştır. Bu nedenle birçok medeniyet kendilerine göre ağırlık sistemleri geliştirmiştir. Yunanlılar Babil in 6 lık sistemini kullanmışlardır. Ancak kullanılan bu değerli madenlerin ağırlıkları ve gerçeklikleri sürekli olarak kontrol edilmek zorunda kalınmıştır. Bu nedenle devletler takas için kullanılan bu madenleri, geçerliliğini ve ağırlıklarını gösterecek biçimde damgalamaya başlamıştır. Böylece sikkeler ortaya çıkmıştır. İlk sikkeler Batı Anadolu da M.Ö. 7. yy ın ortalarında ortaya çıkar. Bu sikkeler İonia da basıldığı sanılan ancak tam yeri belli olmayan, devlet ya da krallık otoritesinden bağımsız olarak, aristokratların bastırdıkları sikkelerdir. Bunlardan hemen sonra ise Lydia Krallığı nın kontrolü altında sikke basımı başlamıştır. Sonrasında da Batı Anadolu kentleri basmaya başlar. Erken dönemlerde sikkeler elektrondan üretilir. Altın, gümüş ya da elektrondan üretilmiş sikkelerin nominal değeri ile reel değeri birbirine eşittir, bu nedenle kullanımları takasla aynıdır. Ancak sonradan sikke basımı için değerli madenler yetmemeye başlayınca, nominal değeri, reel değerinden daha yüksek olan, metali değersiz, bronz sikkeler basılmaya başlanır. Yunan Sikke Birimleri: Khalkos: bronz sikkeler. Obolos: Küçük, gümüş sikkeler. Drakhmi: Büyük gümüş sikkeler. Talent: 6000 drakhmi değerinde ağırlık birimi. 8 khalkos obolos 6 obolos drakhmi Bilinen en erken sikkeler Ephesos Artemis Tapınağı nda bulunan ve Kroisos tarafından yaptırıldığı anlaşılan bir sunağın temellerinde ele geçmiştir. Bu sikkelerin Kroisos tarafından inşa sırasında sunu olarak kullanılması için gönderildiği ve hazinesinde bulunan, kendi döneminden önceye ait sikkelerin de olduğu düşünülmektedir. Sikkeler, Lydia Krallığı nın yıkılmasından, M.Ö. 546 dan önceye ait olmalıdırlar. Sikkelerde birçok farklı teknik gözlemlenmiş ve bunlara göre sikkelerin ortaya çıkışı gelişimi hakkında bir teoriye ulaşılmıştır. En erken sikkelerin ön yüzü tamamen boştur, arka yüzünde ise quadratum incusum bulunur. Bir sonraki aşamada ise bu sikkelerin ön yüzlerinde çizgiler halinde taramalar görülmeye başlanır, arka yüzde ise yine quadratum incusum vardır. Bundan sonrakilerde ise sikkenin ön yüzünde bir surat tasviri görülmeye başlanır. Bu sikkelerin İonia üretimi olduğu ve aristokratların yaptırdığı düşünülmektedir. Gyges ve Alyattes dönemlerine ait oldukları düşünülen, en erken Lydia sikkelerine bakıldığında, bunların ön yüzünde sadece bir aslan ya da pençe olduğu ve bazılarında yönetici anlamına gelen Lydce yazıtlar olduğu görülür. Bunlar aile armasıyla basıldığından genel kullanım için değil, sadece kral ve ailesi için bastırıldığı düşünülmektedir. Devlet tarafından basılmış ve halk arasında da kullanılan sikkelerin ise Kroisos döneminde M.Ö. 560 civarında bastırıldığı, üzerlerindeki boğaya saldıran aslan

2 figürünün Lydia yı temsil ettiği düşünülmektedir. Daha önceleri sadece elektrondan basılırken, Kroisos döneminde saf altın ve gümüşten sikkeler de basılmaya başlanmıştır. Kroisos tarafından bastırılan bu sikkelere Kroiseios ismi verilmiş ve Perslerin krallığı ele geçirmesinden sonra da bir süre, aynı şekilde basımına devam edilmiştir. Persler sonradan M.Ö. 6. yy sonlarında Siglos ve Dareikos ismi verilen, kendilerine özgü sikkeler bastırtmışlardır. Lydia sikkelerinde görülen quadratum incusumların sonraları, sikkenin değerini göstermek için kullanıldığı anlaşılmıştır. Sikkelerin asıl olarak ortaya çıkışı, üzerlerine nereye ait olduklarını belirten armaların konmasıyla olmuştur. En erken kent sikkeleri M.Ö. 7. Yy sonu M.Ö. 6. Yy başlarına tarihlenmektedir. Sikkeler üzerindeki quadratum incusum zaman içinde değişime uğrar. Önceleri çok özenli basılmamıştır, sonradan yel değirmeni gibi farklı şekiller verilmeye, içe çökük alanlar granüllerle ya da tasvirlerle bezenmeye başlanır. Bunun sonrasında ise quadratum incusumların yerine tamamen tasvirler alır. Ancak hem incusumdaki hem tasvirlerdeki bu gelişim her kent için farklı zamanlarda olur. Bunun yanında kentler beğendikleri sikke tasvirlerini uzun süre kullanmış, kalıplarını değiştirmemişlerdir. Bu nedenle sikke üzerindeki uygulamalar ve tasvirlerdeki stillerle, ait oldukları dönemin sanat akımları birbiriyle uyuşmayabilir. Phokaia ya ait en erken sikkelerde ön yüzünde fok tasvirleri ve Dor lehçesinde Φ harfi bulunmaktadır. Arka yüzde quadratum incusum bulunur. Ephesos sikkelerinde ise ön yüzünde arı, arka yüzde quadratum incusum bulunur. Miletos un en erken sikkelerinde ön yüzde meander içinde, yatan ve başı arkaya dönük kükreyen bir aslan tasviri bulunur. Bu tasvir sonraki dönemlerde protom haline dönüşse de kentin her dönemine ait sikkelerde görülür. Arka yüzde yine quadratum incusum vardır. Erythrai kentinin en erken sikkelerinin ön yüzünde, kentin efsanevi kurucusu Erythros un olduğu düşünülen bir figür ve yanında bir at bulunmaktadır. Khios a ait sikkelerin ön yüzünde sfenks ve amphora tasviri bulunur. Kyzikos a ait en erken sikkeler M.Ö. 6. yy başlarına aittir ve ön yüzünde ton balığı ve yanında bir başka hayvan tasviri bulunur. Ephesos Sikkeleri Phanes Sikkeleri: İlk Ephesos üretimi olduğu düşünülen sikkeler M.Ö. 7. Yy ın son çeyreğinde ortaya çıkmıştır. Bu sikkelerin ön yüzünde Phanes in işareti olarak çevirilebilecek Φάνεως ειμί σήμα yazısı ve bir geyik tasviri bulunmaktadır, arka yüzünde ise birden fazla incusum bulunur. İncusumun içinde çizgiler vardır. Sikkeler stater olarak, İonia da üretilmiştir, ancak hangi kentte üretildikleri kesin olarak bilinmemektedir. Bu sikkelerin üzerindeki yazı nedeniyle Phanes adlı bir aristokrata ait olduğu düşünülmektedir. Diğer bir düşünce ise bunların Ephesos un ilk sikkeleri olduğu ve Phanes in yöneticinin ismi olduğudur. Bu sikkeler Kroisos un yaptırdığı Artemis Tapınağı ndaki sunağın temelinin altından ele geçenlere benzetilmektedir. Geyik tasviri, protom ya da tam olarak görülebilir.

3 - M.Ö. 600 civarında ise ön yüzde arı tasviri (üstten ya da yandan tasvir), arka yüzde ise incusum olan sikkeler ortaya çıkar. - M.Ö. 5. Yy dan itibaren sikkelerin üzerine kentin ismi ya da kısaltması yazılmaya başlanır. Ön yüzde arı tasviri ve ΕΦΕΣΙΩ(Ο)Ν ya da ΕΦ yazar. Bu sikkelere bakıldığında şekil olarak daha düzgün yapıldıkları, daha inceldikleri ve çaplarının genişlediği görülmektedir. Sikkelerin üzerindeki tasvirler daha belirgin ve detaylı yapılmış. - M.Ö. 5. Yy sonunda önce incusumda yönetici adları görülmeye başlanır. - M.Ö. 4. Yy ın 2. çeyreğinden itibaren ön yüzde arı devam ederken, arka yüzde incusum yerine geyik ve palmiye ağacı tasviri görülmeye başlanır. Bunların yanında yöneticinin ismi yer alır. Bu tarihten itibaren geyik tasviri Ephesos sikkelerinde görülmeye başlanır. - M.Ö. 400 den itibaren bronz sikke üretimi başlar. Ephesos bronz sikkeleri gümüşten üretilenlerle aynı tiptedir ve M.Ö. 3. Yy başına kadar böyle üretilirler. - M.Ö. 3. Yy da üretilen bronz sikkelerde ön yüzde yine arı varken, arka yüzde ayakta bir geyik ve bir sadak tasviri görülmeye başlanır. Yönetici adı hala vardır. - M.Ö yılları arasında Lysimakhos bölgeye hakim olduğunda Ephesos kentinin ismini eşi Arsinoe ye ithafen Arsinoia olarak değiştirir. Bu sırada basılan sikkelerde, ön yüzde Arsinoe nin tasviri, arka yüzde ise sadak ve yay, kentin ve yönetici ismi bulunur. - M.ö. 3. Yy başlarında sikkelerinde, ön yüzde Artemis, arka yüzde sadak ve yay, kentin ve yönetici ismi ve küçük bir arı tasviri bulunur.

4 - M.ö. 3. Yy ortasında ise, ön yüzde Artemis, arka yüzde geyik ve palmiye, küçük boyutlu arı, kent ve yönetici ismi bulunur. - M.ö 3. Yy sonunda ise ön yüzde Artemis, arkada geyik protomu, küçük boyutlu arı, ken ve yönetici ismi vardır. * Artemis tasvirlerinin arkasında sırtında bulunan sadak ve yayın ucu görülebilir. Kistophorlar: M.Ö. 2. Yy da Pergamon Krallığı nın hakim olduğu kentlerin kurduğu bir ticari birliğe ait sikkelerdir. Krallığın getirdiği, mistik bir Dionysos kültünü temsil edecek tasvirlere sahiptir. Ön yüzde bu külte ait mistik sepet (kysta mystika) ve sepetin içine giren bir yılan, arka yüzde ise bir sadak etrafına dolanmış yılanlar görülür. Arka yüzde hangi kentte basıldığını belirten yazı ve işaretler bulunur. Tetradrakhmi olarak üretilmiştir, ancak Attika sistemine göre üç drakhmi ağırlığındadır. İonia -> Ephesos, Smyrna, Phokaia Mysia -> Pergamoni Adramytteion Lydia -> Sardes, Thyateira, Apollonis, Stratonikeia Phrygia -> Apameia, Synnada Karia -> Tralles, Nysa *Ephesos kistophorlarında kentin kısa adı ve yönetici ismi bulunur. - Hellenistik Dönem sonunda, ön yüzde Artemis, arka yüzde ise ortada bir meşale ve iki yanında geyikler bulunur. Başka bir örnek ise ön yüzde Artemis ok atar biçimde, arka yüzde ise çelenk içinde bir horoz ve palmiye dalı görülür. - Roma, kendisi hariç hiçbir kentin gümüş sikke basmasına izin vermemiştir. Ephesos ise bu konuda bir istisna olarak kalmıştır. İmparatorluk sikkelerini kistophorik tetradrakhmi olarak basmıştır. Ön yüzde imparatorun tasviri ve adı, arka yüzde ise Artemis Tapınağı ve kült heykeli birlikte ya da sadece kült heykeli, DIANA ve EPHESIA yazmaktadır. Dönemin bronz sikkelerinde ise geyik ve arı tasvirleri bulunur.

5 M.S. 3. Yy sikkelerinde kentin kuruluş efsanesi de işlenmiştir. Arka yüzde Androklos tasvir edilmiş, ismi de yazılmıştır. Hadrianus dönemindeki sikkelerde Androklos, Antinoos olarak tasvir edilmiştir. Yine 3. yy da felsefeci Herakleitos un tasvirleri görülür. Ephesos neokoros ünvanını aldıktan sonra sikkelerinde de bunu belirtmeye başlar. Aigina Sikkeleri: Anadolu dan sonra dönemin önemli ticaret merkezleri sikke basmaya başlar. M.Ö. 6. Yy ın başlarında (yak. M.Ö. 600) Aigina nın ticari gücü oldukça fazladır. Yunan anakarasında ilk sikke basan kenttir ve kendi ağırlık sistemini kurmuştur. Yaklaşık 13 gr lık, 2 drakhmi değerinde gümüş staterler basmaya başlar. İlk sikkelerinde, ön yüzde bir deniz kaplumbağası bulunur. Bu tasvir Aigina nın denizgücünü göstermektedir. Arka yüzünde ise rüzgargülü şeklinde incusum bulunur. M.Ö. 6. Yy sonunda ise incusum plastik çizgilerle bölümlere ayrılmaya başlanır, genellikle 5 bölümlüdür. Bu bölümlerden birinde küçük tasvirler olabilir. (örn: meşale) Bu tip sikkeler M.Ö. 480 e kadar görülür. * Sikkeler khelonai (kaplumbağalar) olarak adlandırılmıştır. M.Ö. 5. Yy ın ilk çeyreğinden itibaren Aigina deniz ve ticari gücünü Atina ya kaptırmıştır ve 5. Yy sonuna kadar gümüş sikke basımına ara verir. M.Ö. 404 te Atina nın egemenliği kaybetmesiyle tekrar gümüş sikke basımı başlar. Ancak önceki dönemlerdeki deniz gücü olmadığından ön yüzdeki tasvir kara kaplumbağası olarak değişir. Arka yüzde ise düzgün bir incusum bulunur ve plastik çizgilerle 5 bölüme ayrılmıştır. Bu bölümlerde kentin isminin kısaltması AIΓ ya da A harfleri ya da yunus, astragal, vb. tasvirler bulunabilir. M.Ö. 4. Yy dan itibaren bronz sikke basımına başlar. Bu sikkelerin ön yüzünde yunus tasvirleri ve A harfi görülebilir. ** En erken gümüş sikkeyi Aigina basmış olmalıdır, M.Ö. 6. Yy başında, Anadolu da basılan sikkeler gümüş değil elektrondur.

6 Korinth Sikkeleri: Aigina dan hemen sonra M.Ö. 590 dan itibaren Korinth de sikke basımına başlar. 3 drakhmi ağırlığında gümüş staterler basılır. Ön yüzde Pegasos ve koppa harfi (Q), arka yüzde ise rüzgargülü biçiminde incusum bulunur. * Bu sikkelere Poloi (taylar) ismi verilmiştir. M.Ö. 6. Yy sonlarında, rüzgargülü şekli yerine incusum içinde Korinth miğferli Athena Khalinitis başı görülmeye başlanır. Bu Athena nın Korinth teki yerel kültüdür. M.Ö. 5. Yy ortalarından itibaren incusum kaybolur, Athena tasviri sikke üzerine yayılır. Roma Dönemi ne kadar sikkeler bu şekilde basılmıştır. Roma Cumhuriyet Dönemi sonları ve İmparatorluk Dönemi nde ön yüzde yönetici (örn: Agrippa) ve sonrasında imparatorun portresi bulunmaktadır. Arka yüzde Pegasos tasviri devam eder. Korinth M.Ö. 2. Yy ortalarında, Akhaia Birliği ile Roma ya karşı savaş açmış, sonucunda Roma tarafından tamamen yok edilmiştir. Sonrasında Romalı askerler tarafından kente yerleşilmiştir. Bu nedenle sikkeleri Latince olarak basılmıştır. Atina Sikkeleri: Genel bir görüşe göre Solon zamanında Atina da paraya ilişkin düzenlemeler yapılmış ancak Solon dan hemen sonra, M.Ö. 580 de sikke basımına başlanmıştır. İlk sikkeler genellikle gümüşten, birkaç tanesi elektrondan basılmıştır. Ancak bu ilk sikkeler devlet değil aristokrat sikkeleridir. Ön yüzlerinde çeşitli aile armaları görülür. Bunlar wappenmünzen olarak adlandırılmıştır. M.Ö. 525 e kadar sadece aristokrat sikkeleri görülür. Bu tarihten itibaren devlet sikkeleri basılmaya başlanmıştır. Olasılıkla devlet sikkelerinin basımıyla ilgili çalışmalar, Peisistratos zamanında başlamış anca oğlu Hippias zamanında darp edilmiştir. Bu sikkelerin ön yüzünde miğferli bir Athena başı bulunur, arka yüzde ise incusum içinde bir baykuş, kentin isminin kısaltılmış hali AΘE ve köşede bir zeytin dalı bulunur. Athena başı Arkaik tarzda yapılmıştır ve uzun süre bu tip değişmez. * Bu sikkeler Glaukes (baykuşlar) olarak adlandırılmıştır.

7 M.Ö. 5. Yy da Atina kendi sikkelerinin daha yaygın kullanılması için diğer kentlerin gümüş para basmasını engellemeye çalışmış ve çoğunlukla başarılı olmuştur. Bu amaç için Attika-Delos Deniz Birliği ni kullanmıştır. Atina sikkelerinde diğer kentlerin sikkelerine göre daha fazla gümüş bulunur, daha ağırdır. Tetradrakhmi olarak basılmışlardır. Euboia ağırlık sistemi kullanılmış, bir süre sonra bu sistem Attika ismiyle anılmaya başlanmıştır. İskender zamanında ise uluslararası bir sistem haline gelmiştir. M.Ö. 5. Yy dan itibaren baykuşun arkasında küçük bir hilal tasviri görülmeye başlanır. Athena tasvirinde miğferde görülen çelengin ise Marathon ya da Salamis zaferinden sonra konulduğu düşünülmektedir. M.Ö. 4. Yy da Athena tasvirinde göz cepheden yerine profilden yapılmaya başlanır. Bu değişiklikten sonra M.Ö. 320 ye kadar sikkeler aynı tipte basılır. M.Ö arasında Atina gümüş sikke basmaya ara verir. M.Ö. 229 den itibaren yeni stil ortaya çıkar Bu yeni stildeki Athena tasviri Parthenon kült heykeli tipindedir. Miğfer bu heykelin özelliklerini taşır. Arka yüzde ise baykuş yan duran bir amphora üzerinde durmaktadır. Etrafında ise yönetici isimleri, kenarda meşale, Dioskourlar vb. küçük tasvirler bulunabilir. Aynı zamanda arka yüzdeki tasvirler zeytin dallarından bir çelenk içinde olabilir. Roma İmparatorluk Dönemi nde ise gümüş sikke basımı durmuştur. Bronz sikke basımı görülür, bunlar otonom sikkelerdir. Ön yüzde Athena bulunur, arka yüzde değişik tasvirler bulunabilir. (örn: Akropolis, Poseidon-Athena yarışması, vb.) Sicilya Sikkeleri M.Ö. 6. Yy ın ortalarından itibaren bu bölgedeki bazı Yunan kolonileri sikke basmaya başlar. Batı Anadolu ve Yunanistan a göre daha geç sikke basımına başlamış olmalarına rağmen tasvirler daha gelişmiştir. Bu kentlerin gümüş madenine ulaşması daha kolay olduğundan, daha büyük boyutlu ve ince paralar basabilmişlerdir. Tasvirlerin gelişmesinin nedeni de budur. Naxos: İlk sikkeleri, M.Ö. 560 dan itibaren bu kent basmaya başlar. Ana kentin sikkelerindeki tasvirler kullanılır. Ön yüzde Dionysos tasviri, arka yüzde üzüm salkımları bulunur ve kentin ismi görülür.

8 Leontinoi: M.Ö. 6. Yy sonlarında sikke basmaya başlar. Ön yüzde bir yarış arabası bulunur. Arka yüzde ise arpa başaklarının oluşturduğu bir çerçeve içinde profilden bir aslan başı tasviri vardır. Bu tasviri çevreleyecek şekilde saat yönünü izleyen bir şekilde kentin ismi yazar. Gela: -> M.Ö. 5. Yy a ait sikkelerinde, ön yüzde yarış arabası tasviri, arka yüzde ise sakallı bir erkeğin başına sahip bir boğa tasviri bulunmaktadır. Bu tasvirin altında ise kentin ismi yazar. Bu figür şehrin bulunduğu yerdeki Gelos Nehri nin tanrısını temsil etmektedir. Akragas/Agrigentum: M.Ö. 5. Yy sikkelerinde ön yüzde bir kartal tasviri ve kentin ismi bulunur. Arka yüzde ise bir yengeç tasviri vardır. M.Ö. 4. Yy sikkelerinde ise ön yüzde iki başlı kartal bir tavşanı parçalar halde tasvir edilmiştir, çevresinde kentin isminin kısaltması bulunur. Arka yüzde ise genellikle deniz yaratıkları ve denizle alakalı mitolojik yaratıklar ve kentin ismi bulunur. Katane: M.Ö. 5. Yy ın ilk yarısına ait sikkelerde, ön yüzde Katane Nehri tanrısını temsil eden erkek yüzlü bir boğa bulunmaktadır. Arka yüzde ise bir Nike tasviri ve altında kentin ismi bulunur. Etna Yanardağı nın yakınına kurulmuş olan kentin sikkelerinde de yanardağının tasviri görülebilir. Ancak bu tasvir oldukça farklıdır; biri yukarı biri aşağı bakan lotus çiçekleri dairesel boncuk dizisiyle bağlanmıştır, bu kompozisyonun ortasından çıkan iki kanat bulunur. Aşağı bakan lotus çiçeğinin iki yanında kalkan tasvirleri vardır. Messana/Zankle: M.ö. 6. Yy sonu- M.ö 5. Yy başlarında sikke basmaya başlar. Zankle Yunanca orak demektir. Kentin orak şeklinde bir limanı olduğundan bu ismi almıştır. Bu limanı sikkelerinde de tasvir etmişlerdir. Ön yüzde orak şeklinde limanı tasvir eden plastik bir çizgi, bunun içinde bir yunus bulunur. Yunusun altında kentin ismi yer alır. Arka yüzde ise karelere bölünmüş bir

9 incusumun ortasında deniz kabuğu tasviri bulunur. M.ö. 5 yy da ön yüzde yarış arabası, arka yüzde birtavşan tasviri görülmeye başlanır. Himera: M.Ö. 6. Yy sonlarında başlar. Yunanca gün anlamına gelen hemera kelimesinden ismini almıştır. Bu nedenle ön yüzünde horoz tasviri bulunur. Selinus: M.Ö. 6. Yy sonlarında başlar. Ön yüzde kente ismini veren yabani kereviz tasviri bulunur. Syrakusai: M.Ö. 6. Yy ın ortalarından itibaren sikke basmaya başlar. İlk sikkelerinde, ön yüzde bir yarış arabası bulunur, arkada ise dört kompartmana ayrılmış bir incusum bulunur. M.Ö. 520 lerde ise aynı tipte sikkelerin arka yüzünde, incusumun ortasında bir daire içinde bir insan başı tasviri görülmeye başlanır. M.Ö. 5. Yy başlarında ise arka yüzdeki bu baş bütün arka yüzeyi kaplar. Başın etrafında, saat yönünde sıralanmış dört adet yunus tasviri görülür. Bu kadın başının, bu bölgede Artemis le özdeşleştirilen Nymphe Arethusa olduğu düşünülmektedir. Yarış arabalı sikkeleri en erken Syrakusai basmıştır. M.Ö. 5. Yy da Syrakusai Güney İtalya ve Sicilya daki kentleri egemenliği altına alır. Bu kentler de yarış arabalı tasviri değiştirerek kullanmışlardır. M.Ö Yy larda kentin Korinth ile olan ilişkisinden dolayı Korinth tipinde gümüş sikkeler basmıştır. Güney İtalya Sikkeleri İtalya daki Yunan kolonileri nummi incusi adı verilen tipte sikkeler basmışlardır. Bu sikkelerde ön yüzde kabartma halinde görülen figür, arka yüzde incus (intaglio) şeklindedir. İki yüz birbirinin tıpatıp aynısı değildir, iki taraf içinde kalıp yapılır. İki yüzün bordürleri farklı yapılmıştır. Poseidonia: M.Ö. 550 lerde sikke basımına başlar. Elinde trident tutan, genç bir Poseidon figürü bulunur. Ön ve arka yüzde kent adının kısaltması vardır.

10 Metapontion: Buğday başağı tasviri görülür. Ön yüzde kent adının kısaltması vardır. Taras/Tarentum: Kentin kurucusu Phalanthos, bir yunus üzerine binmiş olarak tasvir edilmiştir. Bu tasvirin altında deniz kabuğu bulunur. Kroton: Üçayaklı kazan tasviri bulunur. Ön yüzde kent adının kısaltması vardır. Arka yüzde kazan yerine bir kartal tasviri bulunabilir, yine intaglio şeklindedir. Sybaris: Başını arkaya bir boğa tasviri bulunur. Rheigon: Nehir tanrısını temsil eden insan başlı boğa tasviri vardır. Hellenistik Krallık Sikkeleri İskender in kral olmadan önce, bastırdığı sikkelere bakıldığında, ön yüzde Nemea Aslanı nın postuyla bir Herakles başı, arkada sikkenin büyüklüğüne ve ağırlığına göre değişen tanrı tasvirleri görülür. M.Ö. 336 da kral olduğunda ise ön yüzdeki Herakles, İskender portrelerine benzetilmeye başlanır. Arka yüzde ise tanrı tasvirinin yanında İskender in ismi yazar. Bu sikkeler, İskender in ele geçirdiği kentlerde yaygın olarak basılmıştır. Öldükten sonra da basılmaya devam etmiş, hatta Roma Dönemi nde bile görülmüştür.

11 M.Ö. 327 de, Babylonia yı ele geçirdiğinde bastırdığı sikkenin ön yüzünde, İskender atı üzerinde ve elinde mızrakla fillere binmiş Hintli savaşçılarla çarpışırken gösterilmiştir. Arkada ise yine kendi tasviri, Zeus un yıldırım demetini tutarken betimlenmiştir. Bu da tanrısallaştırıldığını göstermektedir. Ardılları: Ptolemaios I (M.Ö ) Ön yüzde fil postlu İskender, arkada Athena ve Zeus un kartalı vardır. Bu sikkeler İskender in ismiyle basılmıştır. Sonraki dönemlerde, kardeşleriyle evlendiklerinden eşleriyle beraber sikkelerde tasvirleri bulunur ve bunu belirtecek şekilde adelphon yazar. Sadece eşlerinin bulunduğu sikkelerde, arka yüzde bereket boynuzu, kral sikkelerinde ise yıldırım tutan kartal tasviri bulunur. Lysimakhos (M.Ö ) Ön yüzde Amon-Ra nın koçboynuzlarıyla İskender tasviri, arka yüzde oturan bir Athena elinde Nike tutar. Aynı zamanda Basileos Lysimakhos yazmaktadır ve Pergamon da basıldığını gösteren bir monogram bulunur. Seleukos I (M.Ö ) Ön yüzde koçboynuzuyla İskender, arka yüzde oturan Zeus elinde kartal tutar. Seleukos un ismi de bulunur. Bu sikke de Pergamon da basılmıştır. Bunun haricinde arka yüzde bir tropaionu taçlandıran Nike tasviri de bulunabilir. Sonraki dönemlerde ön yüzde kral portresi, arka yüzde omphalos üstünde oturan Apollon tasviri vardır.

12 Pergamon Krallığı Eumenes I (M.Ö ), Attalos I (M.Ö ) ve Eumenes II (M.Ö ) Philetairos anısına sikkeler bastırmışlardır. Bu sikkelerde ön yüzde Philetairos un portresi, arkada oturan Athena ve Philetairos un ismi bulunur. M.Ö yy boyunca aynı tip kullanılmıştır. Batı Anadolu M.Ö. 2. yy Tetradrakhmileri Herakleia (M.Ö ) Ön yüzde Athena başı, arka yüzde çelenk içinde Herakles in lobutu ve kentin ismi vardır. Smyrna (M.Ö. 165 sonrası Ön yüzde sur taçlı Tykhe tasviri, arka yüzde çelenk içinde kent ismi bulunur. Aigai (M.Ö. 165 sonrası) Ön yüzde Apollon başı, arka yüzde ise meşe çelengi içinde ayakta Zeus tasviri ve kent ismi yer alır. Myrina (M.Ö. 165 sonrası) Ön yüzde Apollon başı, arka yüzde çelenk içinde Apollon Gryneios elinde dal ve kantharos tutar, önünde ise omphalos ve amphora vardır. Aynı zamanda kent ismi bulunur. Kyzikos (M.Ö ) Ön yüzde meşe çelengi takmış Kore Soteira başı, arka yüzde defne çelengi içinde yatay konumda bir meşale ve kent ismi vardır.

13 İlion (M.Ö ) Ön yüzde çelenkli ve sorguçlu bir miğfer giymiş Athena başı, arka yüzde ise elinde öreke tutan Athena İlias, bir kerykeion ve bir baykuş tasviri bulunur. Aynı zamanda Athena İliados yazmaktadır. Aleksandria (Troas) (M.Ö ) Ön yüzde Apollon başı, arka yüzde Apollon Smintheion, bir elinde ok ve yay diğer elinde patera tutmakta, omzunda ise sadak bulunmaktadır. Kentin kısa ismi ve Apollonos Smitheos yazmaktadır. Bithynia Krallığı Nikomedes I (M.Ö ) Önde kendi portresi, arka yüzde Artemisle özdeşleştirilen Trak tanrıçası Bendis in tasviri ve kralın ismi bulunur. Prusias I (M.Ö ) - Prusias II (M.Ö ) Ön yüzde kralın portresi, arka yüzde Zeus tasviri vardır. Pontos Krallığı Pharnakes I (M.Ö ) Ön yüzde kral tasviri, arka yüzde bütün tanrıların temsil edilmeye çalışıldığı pantheistik bir figür bulunur. Kleopatra ve Marcus Antonius un beraber görüldüğü sikkeler M.Ö. 36 da, Antiokheia da basılmıştır.

14 Roma da Para Aes Rude: Roma da M.Ö. 6. Yy dan itibaren para görülmeye başlanmıştır, ancak yaygın değildir. Erken dönemde trampa sisteminde kullanılan, ağırlığı belli külçeler kullanılmış ve bunlar Aes Rude olarak adlandırılmıştır. Aes Rude ham bakır demektir. Bu külçelerin üzerinde ağırlıklarının ne kadar olduğunu belli eden herhangi bir işaret yoktur. Aes Signatum: M.Ö. 4. Yy dan M.Ö. 3. Yy ortalarına kadar kullanılmıştır. Bunlar dikdörtgen plakalar şeklindedir ve bronzdan döküm tekniğiyle üretilmiştir. Her iki yüzünde de tasvir bulunur. Bunlar, ticarette trampa sisteminde kullanılan boğa, yıldırım demeti tutan kartal, Pegasos gibi farklı tasvirler olabilmekteydi. Aynı zamanda özel olaylara atıfta bulunan tasvirler de bulunabilmekteydi. (Örn: fil ve domuz tasviri, Beneventum Savaşı) Aynı zamanda bazılarının üzerinde ROMANOM yazısı olduğu ya da yönetici ismi olduğu düşünülen isimlerin de bulunduğu görülmektedir. (Örn: Fukes Sestines) Aes grave: M.Ö. 3. Yy başlarında yine döküm tekniğiyle bronzdan üretilmiş disk şeklinde paralar kullanılmaya başlanır. M.Ö. 289 da Roma da para basımına dair bir devlet dairesi kurulur. Buna göre belli ağırlık birimleri getirilmiştir, ağırlıklarına göre de üzerlerine değişik tasvirler yapılmıştır. - As (I) -> 12 unciae (Janus) - Semis (S) -> 6 unciae (Saturn) - Triens ( ) -> 4 unciae (Minerva-Mars) - Quadrans ( ) -> 3 unciae (Herakles) - Sextans ( ) -> 2 unciae (Merkür) - Uncia ( ) (Roma)

15 As birimindekilerin ön yüzünde Janus başı, arka yüzünde ise bir gemi pruvası bulunmaktadır. Aynı zamanda ROMA yazısı görülür. As değerinde paralar M.Ö Yy a kadar devam etmiştir, ancak dökülmek yerine basılmaya başlanmıştır. M.Ö. 1. Yy dan itibaren Aes Grave ler küçülmüş ve cebe sığacak ağırlığa ve boyuta ulaşmışlardır. Roma Sikkeleri M.Ö. 3. Yy dan itibaren Roma değerli metallerle Yunan ağırlık sistemlerine göre sikke basımına başlamıştır. Sikkeler de Yunan tarzındadır. M.Ö yıllarında ön yüzünde Mars, arka yüzünde bir atın başı ve ROMANO yazısı olan sikkeler ortaya çıkar. Bunlar gümüşten basılmıştır. Quadrigatus: II. Pön Savaşı sırasında, M.Ö yıllarında, gümüş, quadrigatus denen sikkeler ortaya çıkmıştır. Bu sikkelerin ön yüzünde Janus, arka yüzünde ise quadrigaya binen Jüpiter tasviri bulunur. Kısa bir süre için basılmıştır. -görselden emin değilim yazınca bu çıkıyo.- Victoriatus: M.Ö yıllarında, Pön Savaşları nın zaferini temsil eden sikkeler ortaya çıkar. Bunların ön yüzünde defne tacıyla Jüpiter başı, arka yüzünde ise bir tropaeum yapan Victoria figürü bulunmaktadır. Aureus: Roma nın bastığı tüm altın paralar bu ismi almıştır. M.Ö arasında görülen bu sikkeler 60 As değerindedir ve üzerlerinde de değeri gösterilmiştir. İmparatorluk öncesi altın sikkeler sadece savaş masraflarının ödenmesi için basılmışken, imparatorluk

16 döneminde farklı nedenlerle de basılmıştır. Bu sikkelerin ön yüzünde Mars, arka yüzünde yıldırım demeti tutan kartal bulunur. Denarius : M.Ö yıllarında Roma kendi ağırlık sisteminde ilk sikkelerini bastırır. Bu sikkeler 10 As değerindedir ve denarius ismi verilmiştir. Sikkelerin ön yüzünde Tanrıça Roma veya Bellona, arka yüzde ise atlarının üzerinde Dioskurlar bulunur. - Denarius (X) - Quinarius (V) - Sestertius (IIS) -> ¼ Denarius M.Ö yıllarında sikkeler üzerinde memurların isimlerinden biri kısaltma olarak görülmeye başlanır. M.Ö. 2. Yy dan itibaren sikke basımından sorumlu memurlar sikkeler üzerinde kendi propagandalarını yapmaya başlarlar. Sikkelere kendi atalarıyla ve kökenleriyle ilgili tasvirler koydurmaya başlarlar. Aynı zamanda yine bu dönemde konsüller de sikke basarlar. Bigati: M.Ö arasında denariusların arka yüzde bigaya binmiş Diana figürü görülmeye başlanır. Bunlara bigati adı verilir. C. Augurinus (M.Ö. 135): -> Arka yüzde atalarının diktirdiği sütun bulunur, sütunun sağında dedesi rahip olarak betimlenmiştir. Sütunun üzerinde isminin kısaltması bulunur. M. Herennius (M.Ö ): Ön yüzde defne taçlı Pietas başı ve ismi, arka yüzde ise Etna yanardağından babasını kaçıran Amphinomos tasvir edilmiştir. Solda ismi bulunmaktadır.

17 Mn. Aquilius (M.Ö. 65): Ön yüzde miğferli Virtus büstü, arka yüzde ise bir asker yere düşmüş Sicilya personifikasyonunu kolundan tutarak kaldırmakta. Atalarının Sicilya eyaleti kurulurken buraya yardım ettiklerini anlatmaya çalışmış. Atasının ismi ve Sicilya kısaltması vardır. Serratus: M.Ö. 1. Yy daki iç savaş sırasında, sikkelerin gerçek olup olmadığının anlaşılması için kenarlarından kırpılmıştır. Bu tip sikkelere serratus ismi verilir. Caesar (M.Ö ): Arka yüzde Galyalılara karşı zaferini temsil edecek biçimde tropeaum bulunur ve ismi yazılıdır. Brutus (M.Ö ) Ön yüzde kendi başı, arka yüzde ise özgürlük şapkası, iki yanında hançer ve altında Caesar ın öldürülme tarihi 15 Mart a denk gelen Eidibus Martiis sözünün kısaltması vardır.

18 İmparatorluk Sikkeleri İmparatorluğun onayıyla, imparatorluk darphanelerinde basılır. Bu sikkeler Yunan kent sikkelerinden farklı olarak aynı birimlerde ve benzer şablon tasvirlerle basılmıştır. Genellikle ön yüzde imparatorun portresi bulunmaktadır. Arka yüzde ise farklı tasvirler bulunabilir: - İmparator ya da ailesine ait portreler ya da tasvirler olabilir. Bunun yanında bir önceki imparatorun tasviri de olabilir. - Tanrılar ya da tanrıya dönüştürülmüş personifikasyonların tasvirleri bulunabilir. Bu uygulama M.Ö. 5. Yy da Yunan dünyasında da görülmektedir. Örneğin Nike ve Tykhe sonradan tanrılaştırılmıştır. Roma sikkelerinde imparatorun eşi ya da annesinin portreleri bulunuyorsa bu tasvirler bereket ya da doğurganlığı simgeleyen personifikasyonlar, iç karışıklık varsa uyum, savaş zamanında cesaret ya da Tanrıça Roma gibi figürler bulunabilir. - Coğrafi yerlerin personifikasyonları da yapılmıştır. Eyaletler ve şehirler kadın figürleri, ırmaklar erkek figürleri şeklinde gösterilmiştir. Bazen eyaletin ele geçirilmesini ya da imarını gösteren tasvirler de bulunmaktadır. - Önemli yapıların tasvirleri bulunabilir. - Askeri tasvirler görülebilir. Yeni imparatorlar iyi anlaştığı lejyonlarla gösterilmiş olabilir ya da lejyonların flamaları bulunabilir. Savaş gemileri de gösterilebilir. - Hayvan tasvirleri bulunabilir. Bu tasvirler imparatora göre, kendisini ya da imparatorluğu nasıl göstermek istediğine göre değişebilir. - Propaganda sikkeleri denen tipler de vardır. Bunlar imparatorun yaptığı işleri tasvir eden ya da yazıyla belirten sikkelerdir. - Dini objeler de bulunabilir. SC : Senato kararıyla anlamına gelir. İmparatorlukta altın ve gümüş sikkeler imparatorluğun hükmüyle, bronz sikkeler ise senato kararıyla basılmıştır. Bu nedenle bronz sikkelerin arka yüzünde bu ibare yer alır. Ancak gümüş sikkeler üzerinde de görülmektedir. Augustus: M.Ö. 31 de basılmış sikkesinde ön yüzde pruva üzerinde bir Viktoria, arka yüzde ise quadriga üzerinde Augustus bulunmaktadır. Bu tasvirin altında IMP CAESAR yazmaktadır. Tiberius (M.S ) Döneminde basılmış sikkelerin bazılarında, ön yüzde Tiberius, arka yüzde ise annesi Livia bulunur. İki yüzde de imparatorun ünvanları yazar.

19 Caligula (M.S ): Basılan bazı sikkelerde ön yüzde imparatorun portresi, arka yüzde ise üç kızı tasvir edilmiştir. Vespasianus (M.S ): Bir sikke tipinde arka yüzde Judaea personfikasyonu bir hurma ağacının altında oturmakta, yanında Vespasianus bulunur. Bölgenin ele geçirilmesi sonrasında bastırılmıştır. Başka bir sikke tipinde ise arka yüzde oğulları Titus ve Domitianus un tasvirleri yer alır. Domitianus (M.S ): Arka yüzde kalkanını imparatora temsil eden Germen askeri bulunur. Başka sikke tiplerinde de sunu yaparken görülür. Aynı zamanda eşi Domitia nı da tasvir edildiği tipler vardır.

20 Augustus Agrippia: Claudius: Commudus: Diadumenus: Domitianus: Domitianus: Titus - Domitianus:

21 Elagabalus: Septimius Severius: Traianus:

22 Personfikasyonlar: Abundantia: Elinde bereket boynuzu, tahıl demeti, üzüm salkımı vb. bulunur. Aegyptos: Mısır personifikasyonu. İbis, sistrum, timsah Aequitas: Adalet. Terazi, bereket boynuzu, skeptron Aeternitas: İstikrar, sağlamlık. Dünya küresi, güneş ya da ay tanrılarının başları, meşale, bereket boynuzu, skeptron.

23 Alexandria: Sistrum. Annona: Hasat tanrıçası. Gemi pruvası, bereket boynuzu, modius, başaklar. Arabia: Deve. Bonus Eventus: Tarım tanrısı. Concordia: Uyum, birlik. Bereket boynuzu, skeptron, patera.

24 Fecunditas: Verimlilik, doğurganlık. Çocuklarla beraber tasvir edilir. Felicitas: Şans ve başarı. Caduceus, bereket boynuzu. Fides Militum: Ordunun güvenilir koruyuculuğu. Standartlar. Fortuna: Şans ve talih. Gemi dümeni, bereket boynuzu, zeytin dalı, patera. Liberalitas: Özgürlük. Pileus, skeptron.

25 Justitia: Adalet, doğruluk. Zeytin dalı, patera, skeptron. Genelde oturur şekildedir. Moneta: Juno ya verilen bir isimdir. Para basımını gözetir. Terazi. Nemesis: Kanatlıdır, caduceus, yılan, tekerler, mızrak. Nobilitas: Asalet. Palladium ve skeptron. Pax: Zeytin dalı ve skeptron. Pietas: Dindarlık. Pudicitia: Erdem ve iffet. Salus: Sağlık. Spes: Umut.

26 Africa: Apollo: Yunan, ışık, sanat ve kehanet tanrısı. Uzun saç, lyra, yay ve ok. Asia: Asklepios: Britannia: Castor: Dioscuri den biri. Ceres: Yunan hububat tanrıçası. Tahıl demeti, meşale, örtülü baş.

27 Cybele: Yunan ana tanrıçası. Örtülü ve sur şeklinde taçlı baş, aslanlar. Constantinopolis: Dacia: Dae Caelestis: Diana Lvcifera: Diana: Artemis. Hilal, meşale, ok ve yay, av köpeği, geyik. Dioscuri: Castor ve Pollux, Zeus un oğulları (ikizler bazen yıldızlarla bazen de sadece iki yıldız olarak gösteriliyordu.

28 Euphrates: Fırat nehri Gallia: Hercvles: Honos: Ianvs (zaman ve çağların tanrısı): Indvlgenta(şefkat): Iovis: Isis:

29 Italia: Iupiter: Ivdaea: Ivno: Iuno, doğum tanrıçası. Tavuskuşu, sceptron, patera Ivstitia: Laetitia: Sevinç ve teveccüh (iyi lütuflar) çelenk, sceptron, gemi dümeni, çıpa. Lvna (Diana): Mars: Mercvry (Hermes):

30 Minerva (Athena): Neptvne: Nilvs: Ops: Oriens: Orontes: Asi nehri Pannoniae:

31 Hadrianus Sikkeleri: M.S Ön yüzde Hadrianus, arka yüzde Divus Traianus portresi Ön yüzde Hadrianus, arka yüzde Hadrianus Traianus tan dünya küresini almakta. Yeni imparatorun tanıtılması. Arka yüzde Concordia ve Spes. İmparatorun değişmesi nedeniyle uyum ve stabilite mesajı verilmekte. Arka yüzde Pietas. İmparatorun dine bağlılığı vurgulanmış. (görseli yok) M.S. 118 Arka yüzde Pax. Barış dönemini simgeler. M.S. 121 Arka yüzde Hadrianus bir çember içinde, elinde dünya küresini tutarken gösterilmiş, kürenin üzerinde phoenix kuşu bulunur. Tasvirin hemen altında SAECAVR yazmaktadır. Saeculum Aureum, Altın Çağ anlamına gelir. (Roma İmparatorluğu nun devamını temsil olarak Aion şeklinde temsil edilmiş, phoenix yeniden doğuş ve yenilenmeye temsil eder. Aion un tanrıça olarak karşılığı Aeternitas tır ve küre ve phoenix ile temsil edilir.)

32 Arka yüzde Circus un Genius u yatar halde tasvir edilmiştir. Bir elinde tekerlek tutar, diğer koluyla spinanın uçlarında kullanılan bir metaya sarılmıştır. Aynı zamanda sikke üzerinde tarih de verilmiştir (874, Roma Krallığı nın kuruluşu M.Ö. 753 olarak hesaplanmış.) M.S Arka yüzde bir liktor borç kayıtlarını yakmakta. M.S Arka yüzde bir liktor borç kayıtlarını yakmakta, halkı temsil olarak 3 figür bulunur, yapılan işi onaylamaktadırlar. M.S Arka yüzde Lupa Romana ve Remus ve Romulus bulunur. M.S Arka yüzde tahıl başaklarıyla dolu bir modius bulunur. İmparatorun halka yaptığı yardımı simgeler. (Alimenta)

33 M.S Arka yüzde VOTA SVSCEPTA yazmaktadır. İmparator için yapılan geleneksel kurban törenini göstermek için yazılmış. M.S Arka yüzde Hadrianus gemi dümeni tutmakta. (görseli yok) M.S Arka yüzde İmparator bir memur ile halka para yardımı yapmakta. Sahnenin ortasında Liberalitas (cömertlik) personifikasyonu bulunur. Eyaletler Serisi (M.S ) Gezdiği eyaletleri gösterir; Afrika, Alexandria, Dacia, Mauretania, Adventus Serisi (M.S ) Gittiği eyaletlerde karşılanmasını gösterir. Sonunda Roma ya geri dönüşü de gösterilmiştir, Tanrıça Roma ve Hadrianus tasvir edilmiştir.

34 Restitutor Serisi M.S > Arka yüzde diz çökmüş bir figürün elini tutmuş Hadrianus onu kaldırmakta. RESTITVTORI ORBIS TERRARVM yazmakta. Aynı zamanda ziyaret ettiği eyaletler için de aynı şablonda sikkeler basılmıştır. (M.S ) Exercitus Serisi (M.S ) İmparatorun ziyaret ettiği eyaletlerde yaptığı tatbikatları gösteren sikkeler.