ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Ayhan GÖKSEVEN ÇEREZLİK POTANSİYELİ OLAN KARPUZ GEN KAYNAKLARININ VERİMLİLİĞİ İLE MEYVE VE TOHUM KALİTESİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ADANA, 2013

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇEREZLİK POTANSİYELİ OLAN KARPUZ GEN KAYNAKLARININ VERİMLİLİĞİ İLE MEYVE VE TOHUM KALİTESİ Ayhan GÖKSEVEN YÜKSEK LİSANS TEZİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Bu Tez 28/08/2013 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir Prof. Dr. Nebahat SARI Prof. Dr. H. Yıldız DAŞGAN Prof. Dr. Mustafa PAKSOY DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Mustafa GÖK Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç. Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2011YL26 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ÇEREZLİK POTANSİYELİ OLAN KARPUZ GEN KAYNAKLARININ VERİMLİLİĞİ İLE MEYVE VE TOHUM KALİTESİ Ayhan GÖKSEVEN ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Nebahat SARI Yıl: 2013, Sayfa: 57 Jüri : Prof. Dr. Nebahat SARI : Prof. Dr. H. Yıldız DAŞGAN : Prof. Dr. Mustafa PAKSOY Bu çalışmada, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü karpuz genetik kaynaklarından seçilen 32 adet çerezlik potansiyeli yüksek genotipin meyve ve tohum kalitesi incelenmiştir. Çalışmada toplam meyve verimi, ortalama meyve ağırlığı, ortalama meyve uzunluğu, ortalama meyve eni, ortalama meyve kabuk kalınlığı, suda çözünebilir kuru madde miktarı (SÇKM), toplam tohum verimi, tohum iriliği, tohum zemin rengi, meyve başına tohum sayısı, meyve başına tohum ağırlığı, bir gramdaki tohum sayısı, tohum eni, tohum uzunluğu, tohum kalınlığı, tohum protein miktarı, tohum çıtlama kolaylığı ve tohum tadım testleri incelenmiştir. Sonuç olarak meyve kriterleri incelendiğinde; en yüksek meyve verimi Kar 365 nolu genotipte bulunmuştur. En düşük verimli genotip ise Kar 40 nolu genotip olmuştur. Tohum kriterleri incelendiğinde; tohum verimi en yüksek ve tohum iriliği en fazla olan Kar 365 nolu genotip olmuştur. En iri tohumlara sahip ve toplam protein miktarının en yüksek olduğu Kar 369 nolu genotipin, meyve başına tohum sayısının en düşük olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Karpuz, Citrullus lanatus, Tohum, Çerez. I

4 ABSTRACT MSc THESIS YIELD, SEED AND FRUIT QUALITY OF WATERMELON GENETIC RESOURCES HAVING SNACK POTENTIAL Ayhan GÖKSEVEN ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF HORTICULTURE Supervisor : Prof. Dr. Nebahat SARI Year: 2013, Pages: 57 Jury : Prof. Dr. Nebahat SARI : Prof. Dr. H. Yıldız DAŞGAN : Prof. Dr. Mustafa PAKSOY In this study, 32 watermelon genotypes which has been high potantial for snack that was selected from the genetic resources of Cukurova University, Faculty of Agriculture, Department of Horticulture were investigated for fruit and seed quality. In study, total yield of fruit, average fruit weight, average fruit length, average fruit width, average fruit rind thickness, the amount of total soluble solids (TSSC), total seed yield, seed bigness, seed ground color, number of seeds per fruit, seed weight per fruit, number of seeds in a one gram, seed width, seed length, seed thickness, protein content of seed, crackle ease of seed and taste test of seeds were examined. As a result when fruit criteria scaned, the highest fruit yield was found from Kar 365 genotype. Most low-yielding genotypes happened Kar 40 genotype. When seed criteria analysed, the highest seed yield and the highest seed bigness were obtained from Kar 365 genotype. The genotypes of Kar 369 has the highest seed bigness and the highest of amount of total soluble solids had been identified to become lowest to number of seed per fruit. Key Words: Watermelon, Citrullus lanatus, Seed, Snack. II

5 TEŞEKKÜR Tez konusunun belirlenmesinden sonuçlanmasına kadar bana her konuda yardımcı olan danışman hocam Sayın Prof. Dr. Nebahat SARI ya, tezimin ölçüm ve analizi aşamasındaki katkılarından dolayı Sayın Doç. Dr. İlknur SOLMAZ a, yüksek lisans dönemim boyunca mesleki ve kişisel gelişimime katkıda bulunan tüm hocalarıma teşekkür eder, saygılarımı sunarım. Yüksek lisans eğitim hayatıma Çukurova Üniversitesi nde başlamama vesile olan ve kariyerimde önemli katkıları bulunan Antalya Tarım A.Ş. firmasına ve Sebze Islahı Proje Koordinatörü Dr. Münevver GÖÇMEN e, araştırma için gerekli desteği sağlayan Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimine, araştırmada kullandığım fideleri yetiştiren değerli meslektaşım ve Atlas Fide Ltd. Şti. personeli Zir. Yük. Müh. Hüsniye GÜL Hanıma, fide dikimi ve hasat zamanında arazi çalışmalarına katkıda bulunan lisans öğrencisi Murat PEHLİVAN a ve Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne teşekkür eder, saygılarımı sunarım. Öğrenim hayatım boyunca desteklerini hiç eksik etmeyen ve tezimin her aşamasında yanımda olan aileme de en içten teşekkürü bir borç bilirim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER.....IV ÇİZELGELER DİZİNİ... VI ŞEKİLLER DİZİNİ... VIII SİMGELER VE KISALTMALAR...X 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOT Materyal Metot Denemenin Kurulması Yapılan Ölçümler Toplam Meyve Verimi (kg/bitki) Ortalama Meyve Ağırlığı (kg) Ortalama Meyve Uzunluğu (cm) Ortalama Meyve Eni (cm) Ortalama Meyve Kabuk Kalınlığı (mm) Meyvede Suda Çözünebilir Kuru Madde Miktarı (SÇKM; %) Toplam Tohum Verimi (g/bitki) Tohum İriliği Tohum Zemin Rengi Meyve Başına Tohum Sayısı ( adet/meyve) Meyve Başına Tohum Ağırlığı (g/meyve) Bir Gramdaki Tohum Sayısı (adet) Tohum Eni (mm) IV

7 Tohum Uzunluğu (mm) Tohum Kalınlığı (mm) Tohum Çıtlama Kolaylığı Tohum Tadım Testleri Tohum Protein Miktarı (%) İstatistiksel Analizler BULGULAR VE TARTIŞMA Toplam Meyve Verimi (kg/bitki) Ortalama Meyve Ağırlığı (kg) Ortalama Meyve Uzunluğu (cm) Ortalama Meyve Eni (cm) Ortalama Meyve Kabuk Kalınlığı (cm) Meyvede Suda Çözünebilir Kuru Madde Miktarı (SÇKM; %) Toplam Tohum Verimi (g/bitki) Tohum İriliği Tohum Zemin Rengi Meyve Başına Tohum Sayısı (adet/meyve) Meyve Başına Tohum Ağırlığı (gram/meyve) Bir Gramdaki Tohum Sayısı (adet) Tohum Eni (mm) Tohum Uzunluğu (mm) Tohum Kalınlığı (mm) Tohum Çıtlama Kolaylığı Tohum Tadım Testleri Tohum Protein Miktarı (%) SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ V

8 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Çalışmada kullanılan bitkisel materyalin listesi Çizelge 4.1. Farklı karpuz genotiplerinin meyve verimi ve bazı meyve özellikleri Çizelge 4.2. Farklı karpuz genotiplerinin tohum verimi ve bazı tohum özellikleri Çizelge 4.3. Farklı karpuz genotiplerinin tohum özellikleri VI

9 VII

10 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Tohum ekimi ve fide dikimi Şekil 3.2. Alçak tünel kurulumu ve tarlanın genel görüntüsü Şekil 3.3. Hasat edilen meyveler, tohumların ayrılması ve kurutulması Şekil 3.4. Tohum eni, tohum uzunluğu ve tohum kalınlığı ölçümü Şekil 3.5. Tohum protein miktarı ölçümü Şekil 4.1 Denemede kullanılan genotiplere ait meyve resimleri Şekil 4.2. Denemede yer alan karpuz genotiplerine ait tohum resimleri VIII

11 IX

12 SİMGELER VE KISALTMALAR g : Gram kg : Kilogram cm : Santimetre mm : Milimetre % : Yüzde da : Dekar ha : Hektar mg : Miligram ml : Mililitre HCI : Hidroklorik asit SÇKM : Suda Çözünebilir Kuru Madde Miktarı X

13 XI

14 1. GİRİŞ Ayhan GÖKSEVEN 1. GİRİŞ Tek yıllık, sıcak ve ılıman iklim bitkisi olan karpuz, farklı çevre koşullarına iyi adapte olabilen, Türkiye nin en önemli sebzelerinden birisidir. Karpuz, ülkemizde domates ve patatesten sonra en fazla üretilen üçüncü sebzedir. Karpuz üretimi, dünyada ve ülkemizde oldukça geniş bir alanda yapılmaktadır. Ülkemizde toplam işlenen tarım alanı dekardır. Bunun dekarında sebze yetiştirilmekte olup, bunun da dekar alanında karpuz üretimi yapılmaktadır. Dünya karpuz üretiminde Çin ilk sırada yer almaktadır. Çin i İran ve Türkiye izlemektedir. Türkiye, ton karpuz üretimi ile 3. sıradadır. Üretim en yoğun Akdeniz bölgesinde olup, bu bölgeyi sırasıyla Ege, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgesi takip etmektedir. Adana, ton üretim ile en fazla karpuz üretilen ilimizdir (TÜİK, 2011; FAO, 2011). Karpuz, kabakgiller familyası içerisinde yer alır. Kabakgiller (Cucurbitaceae) familyasında 119 cins ve 825 tür bulunmaktadır (Jeffrey, 2005). Bunlar arasında Citrullus, Cucumis, Cucurbita ve Lagenaria cinsleri önemli bir ekonomik değere sahiptir. Karpuzun yer aldığı Citrullus cinsinde dört adet alt tür olmasına rağmen, ekonomik açıdan en çok Citrullus lanatus (syn. Citrullus vulgaris) ve Citrullus colocynthis den söz edilmektedir. Karpuzun gen merkezi Afrika dır (Robinson ve ark., 1997) ve Türkiye karpuzun ikincil gen merkezleri arasındadır. Türkiye de eski ismi Gen Kaynakları Araştırma Enstitüsü olan kurum tarafından 1960 l ı yıllardan beri genetik materyal toplanmaktadır. Halen Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü bünyesinde bulunan ulusal tohum gen bankasında, Cucurbitaceae familyasındaki türlere ait bulunan genetik materyal sayısı, 2223 adettir. Bu genetik materyalin % 25.7 sini kavun, % 20.5 ini Cucurbita türleri, % 16.1 ini karpuz, % 13.4 ünü ıyar, h % 7.7 sini su kabağı, % 7.2 sini yazl ık kabak, % 4.2 sini kestane kabağı, % 3.3 ünü acur, % 1.3 ünü balkabakları, % 0,2 sini eşek hıyarı ve % 0,3 ünü diğer kabakgil tohumları oluşturmaktadır (Sarı ve ark., 2008). 1

15 1. GİRİŞ Ayhan GÖKSEVEN Balkaya ve arkadaşlarının 2010 yılında yazmış olduğu karadeniz bölgesinden toplanan bal kabağı (Cucurbita moschata Duch.) populasyonlarındaki meyve özelliklerinin karekterizasyonu ve varyasyonun değerlendirilmesi ile ilgili makalesinde Cucurbita populasyonları içerisinde fenotipik çeşitliliğin oldukça fazla olduğunu ve çeşitliliği ortaya çıkaran varyasyonların da daha çok meyve şekli, meyve rengi, meyve et kalınlığı, meyve et rengi, meyve büyüklüğü, tohum iriliği, tohum sayısı vb. gibi özelliklerden kaynaklandığına değinmişlerdir. Yine aynı makalede ülkemizde farklı araştırıcılar tarafından Cucurbitaceae familyasına giren su kabağı, kavun ve karpuz gibi türlerde meyve özelliklerine göre çeşit tanımlamaları yapılmış ve mevcut morfolojik varyasyonların ayrıntılı olarak ortaya konulduğu belirtilmiştir. C. lanatus var. lanatus alt türüne ait çekirdekli ve çekirdeksiz olan karpuzların meyveleri, boyut, şekil ve kabuk özellikleri bakımından zengin bir çeşitlilik göstermektedir. Meyvelerde boyut; mini, küçük, orta, büyük ve çok büyük, meyve şekilleri; yuvarlak, oval, eliptik ve silindirik, meyve kabuğu; düz ya da çizgili, meyve kabuk rengi; yeşilin farklı tonlarında (koyu, orta, açık) ve gri, meyve çizgileri; açık veya koyu yeşil zemin üzerine geniş, orta ve dar, meyve et rengi; beyaz, sarı, turuncu ve kırmızı olmaktadır (Robinson ve ark., 1997; Wehner, 2008). Tohumun kalitesi; saflık, canlılık, güç, nem içeriği ve genetik özelliklere bağlıdır. Çeşitteki tohum miktarı ve tohumun iriliği, çeşidin tohum kalitesi açısından en önemli parametrelerdendir. Tohumlar renk ve irilik bakımından farklılık gösterebilir. Tohumun ucu belirgin, bazı çeşitlerde ise gaga şeklinde olabilir. Tohum rengi beyazdan başlayarak, sarı, kahverengi, pembe ve siyaha kadar değişen renklerde olabilir. Tohum zemin rengi düz veya alacalı olabilir. Karpuzda tohumlar meyve etine gömülü olarak veya dağınık bir şekilde bulunur. Karpuz tohumlarının bin dane ağırlığı 100 g ile 140 g arasında değişmektedir ve çimlenme oranı yaklaşık % dir. Optimum çimlenme süresi yaklaşık 7 ile 10 gündür. Çimlenme kabiliyetini kaybetmeden 5 8 yıl depolanabilir (Vural ve ark., 2000). Karpuz meyvesinde oldukça yüksek oranda şeker bulunur. Bu şekerin de önemli bir bölümü glikozdan oluşur. Karpuzun değerlendirilen kısmında %

16 1. GİRİŞ Ayhan GÖKSEVEN arasında değişen oranda suda çözünebilir kuru madde bulunur. Karpuzda A, B ve C vitaminleri yanında, birçok mineral madde de vardır (Vural ve ark., 2000). Tarım ürünlerini çekirdeğinden kabuğuna kadar değerlendirmek mümkündür. Karpuz, taze olarak tüketilebilir, kahvaltıda meze veya aperatif olarak kullanılabilir (Şalk ve ark., 2008) veya bazı Orta Asya ülkelerinde olduğu gibi suyundan şurup ve bira yapılabilir. Ayrıca karpuzun kabuğuda son yıllarda önem kazanmıştır. Karpuz kabuğu gıda, ilaç ve kozmetik sektöründe kullanılmaktadır. Karpuz tohumunun içinde bulunan "cucurbocitrin" adı verilen maddenin kan basıncını düşürmeye yardımcı olduğu, çekirdeklerin içinde yer alan bu maddenin böbrek fonksiyonlarının düzenlenmesine de yardımcı olduğu söylenmektedir. Asya da dört Cucurbit (kavun, hıyar, karpuz, kabak) türünün çekirdeği, yaygın bir şekilde Sardai olarak bilinen serinletici sağlık içeceği olarak kullanılmaktadır (Madaan ve ark., 1984). Karpuz tohum yağı insan sağlığı için yararlıdır. İçerdiği Omega 6 ve Omega 9 esansiyel yağ asitleri cilde son derece faydalıdır. Bu yağlar çok iyi emilim seviyesine sahiptir, cilde kolayca nüfuz eder ve sebum (yağ) birikimini bozar (Hopkins, 2007). Amerika (Texas, Michigan Delaware, Indiana, Iowa, Colorado ve Florida), tohum yağının büyük üreticisi ve ihracatçısıdır; ancak Meksika, Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz, Yunanistan, Türkiye ve Hırvatistan ın da önemli miktarda ihracatta büyüdüğü bilinmektedir (Altuntaş, 2008). Türkiye çerez üretiminde ve tüketiminde dünyada önemli bir konuma sahiptir. Tüm Kuruyemiş Sanayici ve İş Adamları Derneği (TÜKSİAD) Türkiye de 2012 yılında çerez üretim miktarının 550 bin tonun üzerinde gerçekleştiğini bildirmiştir. Dünyada en çok kuruyemiş tüketilen ülkeler Çin, İran ve Türkiye dir. Ülkemizde kuruyemiş tüketimi en fazla Marmara bölgesinde olmaktadır. Marmara bölgesini Ege ve İç Anadolu bölgeleri takip etmektedir. Tüm Kuruyemiş Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜKSİAD) nin açıkladığı verilere göre ülkemizde kuruyemiş tüketimi ise kişi başı yıllık kg seviyelerindedir (Anonymous, 2013). Ülkemizde ayçiçeği çekirdeği, leblebi, yer fıstığı, fındık, Antep fıstığı, kabak çekirdeği en çok satılan kuruyemişlerdendir. Bunların içerisinde en çok ayçiçeği 3

17 1. GİRİŞ Ayhan GÖKSEVEN çekirdeği tüketilmektedir. Ayrıca ülkemizde özellikle Güneydoğu Anadolu bölgesinde kavun ve karpuz çekirdeği çerez olarak tüketilmektedir. Karpuz çekirdeği Çin de tüketilen en yaygın çerezlerden biridir. Vietnam kültüründe ise karpuz, bir şanslı renk olarak kabul edilip, yeni yıl tatilinin bir parçası olarak tüketilmektedir ve tohumları yeni yıl tatili boyunca çerez olarak tüketilmektedir. Afrika da karpuz çekirdeği sos ve ekmek yapımında kullanılmakta ve önemli oranda protein ihtiyacını karşılamaktadır. Çerezlik olarak tüketilen ürünler içerisinde büyük yeri olan kabak çekirdeği, çiftçiler için iyi gelir getiren önemli bir üründür. Ülkemizde çerezlik kabak üretim miktarı 2011 yılı TÜİK verilerine göre tondur. Kabağın tohumları çerez olarak tüketilmesinin yanısıra yüksek kaliteli bitkisel yağ kaynağı olarakta kullanılabilmektedir (Paris, 2001). Yegül ve ark. (2012), kabak çekirdeklerinin yağ ve proteince zengin olduğunu ve kuru madde üzerinden yağ içeriğini % 40-50, protein içeriğinin % ve karbonhidrat içeriğinin ise % 25 civarında olduğunu bildirmişlerdir. Soğuk presleme yöntemiyle Cucurbita pepo L. türü kabak tohumlarından elde edilen yağ, E vitaminince (tokoferol) zengindir. Bağ dokusunun ve kasların güçlenmesine katkıda bulunur. Bunun yanında insan sağlığında önemi olan selenyum, çinko, magnezyum ve bakır minerallerince de zengindir. (Yegul ve ark., 2012). Karpuz tohumları insan beslenmesinde önemli bir role sahiptir. Ülkemizde karpuz çekirdeği tüketimi yaygın olmasa da, bazı ülkelerde karpuz çekirdeği önemli bir besin öğesi olarak kabul edilir. 100 gram karpuz çekirdeğinde 557 kalori, 47 g toplam yağ, 0 kolestrol, 99 mg sodyum, 15 g toplam karbonhidrat, 28 g protein bulunur (Anonymous, 2011a). 100 gram kabak çekirdeği 574 kalori ve ayçekirdeği 582 kalori iken; karpuz çekirdeği, diğer çekirdeklerden daha düşük kalorilidir (Anonymous, 2010). 100 gram karpuz diliminde yaklaşık 26 kalori, 0.5 g protein, 0.3 g lif, 0 kolesterol, 10 mg fosfor, 7 mg kalsiyum, 8.5 mg demir, 320 mg potasyum, 590 IU A vitamini ve 180 mg C vitamini bulunur (Anonymous, 2011b). İri karpuz çekirdeklerinin genellikle haşlanıp kavrulmasıyla elde edilen kavrulmuş çekirdekler çerez olarak tüketilmektedir. Kavrulma işlemi sırasında tohumların kimyasal içeriklerinde bazı değişiklikler meydana gelmektedir. 4

18 1. GİRİŞ Ayhan GÖKSEVEN Nijerya da yetişen Cucurbitaceae familyasına ait bazı sebze türlerinin (Citrullus vulgaris L., Citrullus lanatus L., Cucumeropsis manii L. ve Lagenaria siceraria L.) tohumlarında protein ve yağ miktarını belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada, kavrulmuş ve kavrulmamış tohumlarda, protein miktarı bakımından önemli bir farkın olmadığı, bütün türlerde yağ içeriğinin kavurma ile birlikte % 3-7 arasında arttığı belirtilmiştir (Badifu, 2001). Çerezlik ürün tüketimlerinde en fazla dikkat edilen hususlar; tohumun iriliği ve 1000 dane ağırlığının yüksek olması, yağ oranının az olması ile protein ve diğer besin öğelerinin yüksekliğidir. Tohumluk karpuz meyveleri, tohumların daha iyi olgunlaşması için en az birkaç hafta daha geç hasat edilir. Tohumluk karpuz hasadında meyvenin meydana geldiği sürgünün solgunlaşması, meyvenin renginin yeşilden beyaz veya sarıya dönüşmesi hasat kriterleridir. Büyük tarım arazilerinde tohum çıkarmak için, traktör kuyruk mili ile hareket eden veya kendinden hareketli özel makineler geliştirilmiştir. Toplanan karpuz meyvelerinden tohumlar; su ile ayırma, fermantasyonla ayırma ve asit ile ayırma olmak üzere 3 usulle çıkarılabilir. Bu çalışmada Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü karpuz genetik kaynaklarından özenle seçilen çerezlik potansiyeli yüksek bazı karpuz genetik kaynaklarının meyve ve tohum verimleri ile tohum kaliteleri incelenmiştir. 5

19 1. GİRİŞ Ayhan GÖKSEVEN 6

20 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayhan GÖKSEVEN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Madaan ve ark. (1984); karpuz, kavun, hıyar, bal kabağı, lif kabağı, su kabağı, acı kavun (momordica), acur türlerinin çekirdek ve tohum kabuklarının kimyasal bileşimini araştırdıkları çalışmada; çekirdeğin yağ içeriğinin % 41.0 ile % 56.5 arasında, protein miktarının % ile % arasında, ham selülozun % 1.25 ile % 2.60 arasında ve mineral maddenin % 3.01 ile % 5.01 arasında değiştiğini tespit etmişlerdir. Çekirdeğin, kalsiyum, demir ve fosfor bakımından oldukça zengin olduğu belirlenmiştir. Sharma ve ark. (1985), Cucurbitaceae familyasına ait kavun (Cucumis melo L.) tohumlarının protein miktarını % 59, karpuz (Citrullus vulgaris L.) tohumlarının protein miktarını % 64 ve bal kabağı (Cucurbita moschata Pour.) tohumlarının protein miktarlarını da % 67 olarak belirlemişlerdir. Jacks (1986), Cucurbitaceae familyasına ait türlerde yaptığı bir çalışmada tohumların % 50 oranında yağ ve % 35 oranında protein; yağ asitlerinden % 47.3 linoleik, % 28.5 oleik, % 14.2 palmitik ve % 8.4 stearik asit içerdiği bulunmuştur. Olaofe (1994), karpuz (Citrullus vulgaris L.), kabak (Telfairia occidentalis Hook F.) ve su kabağı (Legenaria vulgaris L.) tohumlarının besin içeriklerini belirlemek amacıyla yaptığı araştırmada, nem değerlerini % , protein değerlerini % ve ham yağ değerlerini % arasında bulmuştur. Cordova ve ark. (1995), İspanya nın Valencia şehrinde bulunan Polytechnic Üniversitesi Gen Bankası Karpuz Genetik Kaynaklarından seçilen 59 karpuz genotipinde meyve kabuk rengi, meyve yüzeyi özellikleri, et rengi, tohum kabuk rengini incelemişlerdir. Meyve iriliğine göre karpuzları küçük (<4 kg), orta (4-6 kg), iri (6-8 kg) ve çok iri (8-12 kg) olarak gruplandırmışlardır. Berenji ve Papp (2000), kabaklarda yaptıkları seleksiyon çalışması ile geliştirdikleri Olivia çeşidinin meyve ağırlığını, meyve başına tohum ağırlığını, tohum hacmini ve tohum yağ içeriklerini incelemişlerdir. Araştırıcılar, kuru tohum ağırlığının tahmininde en güvenilir parametrenin meyve başına tohum ağırlığı olduğunu belirlemişlerdir. Ayrıca meyve başına tohum ağırlığına etki eden en önemli komponentin, meyve başına tohum sayısı olduğu sonucuna varmışlardır. 7

21 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayhan GÖKSEVEN El-Adawy ve Taha (2001), kırmızı biber, kabak çekirdeği ve karpuz tohumlarının toplam yağ, yağ asidi, protein ve mineral madde miktarını inceledikleri çalışmada, araştırmacılar toplam yağ miktarını kırmızı biberde % 23.43, karpuz tohumlarında % ve kabak çekirdeğinde % oranında; protein içeriğini de kırmızı biberde % 26.61, karpuz tohumlarında % ve kabak çekirdeğinde % olduğunu belirlemişlerdir. Ayrıca aradaki farkın istatiksel olarak önemli olduğunu tespit etmişlerdir. Karşılaştırılan türlerin hepsinde doymamış yağ asitlerinin (linoleik ve oleik asit) doymuşlara oranla daha yüksek oranda bulunduğunu, bu tohumlardan elde edilen unların önemli miktarda P, K, Mg, Mn ve Ca içerdiğini belirlemişlerdir. Yeni bir havalı güneş kolektörü yardımıyla Diyarbakır yöresi karpuz çekirdeklerinin kurutulması amacıyla yapılan çalışma, iki aşamada ele alınmıştır (Fidan, 2004). İlk aşamada tasarlanan güneş kolektörü için deneyler yapılmış ve kolektör verimi elde edilmiştir. İkinci aşamada Diyarbakır karpuz çekirdeği kurutma deneyleri yapılmıştır. Sharma ve ark. (2006); bazı cucurbit tohum proteinlerinin besin kalitesini belirlemek için yaptıkları çalışmada; kavun, karpuz, kabak ve acı kavun tohum proteinlerinin biyolojik değerini sırasıyla 59, 64, 67 ve 70 olarak bulmuşlardır. Biyolojik değer, vücuda alınan bir besin kaynağından yüzde kaç oranında faydalanıldığını ifade eden bir ölçüdür (Anonymous, 2009). Araştırmacılar Lisin i, tüm proteinler içersinde en sınırlayıcı esansiyel amino asit olarak tespit etmiştir. Lösin/İzolesin ve Lösin/ lisin oranlarında dengesizlik görmemişlerdir. Razavi ve ark. (2006), karpuz tohumlarının bazı fiziksel özelliklerini belirlemek için yaptıkları çalışmada, 3 önemli yerli İran karpuz çeşidini kullanmışlardır. Karpuz tohumlarının sırasıyla % 4.55, % 4.75 ve % 5.02 nem içeriğinde fiziksel özellikleri incelenmiştir. Sonuçlar karpuz tohumlarının uzunluğunun ile mm, genişliğinin 8.4 ile 10.7 mm, kalınlığının 2.91 ile 3.10 mm, aritmetik ortalama çapının ile mm ve geometrik ortalama çapının ile mm arasında değiştiğini göstermiştir. Sekmen (2007), yaptığı bir araştırmada karpuz tohum yağı metil esterinin yakıt olarak kullanılabileceğini ve ülkemizde ve dünyada biyodizel üretimi için önemli 8

22 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayhan GÖKSEVEN ölçüde karpuz tohumu potansiyeli bulunduğunu belirtmiştir. Araştırmacı, karpuz tohum yağı kullanarak yaptığı deneyler sırasında ve sonrasında motor parçalarında belirgin herhangi bir problem gözlememiştir. Sarı ve ark. (2007), karpuz genetik kaynaklarının morfolojik ve genetik karakterizasyonunu belirlemek için yaptıkları bir çalışmada, 134 farklı genotipte bitki başına meyve verimini 2.38 kg/bitki ile kg/bitki arasında, ortalama meyve ağırlığını 1885 gram ile 8033 gram arasında, ortalama meyve sapı uzunluğunu 29.5 mm ile mm arasında, ortalama meyve sapı kalınlığını 5.1 mm ile 10.5 mm arasında, meyve sapının bağlantı yeri çapını 8.5 mm ile 25.5 mm arasında; mühür çapını 2.6 mm ile 21.6 mm arasında, meyve yüksekliğini 15.4 cm ile 35.0 cm arasında, meyve çapını 13.8 cm ile 24.8 cm arasında, kabuk kalınlığını 8.4 mm ile 20.2 mm arasında, SÇKM nin ise % 4.2 ile % 12.0 arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Sabudak (2007), kabak çekirdeği, ceviz, badem, mısır, ayçiçeği ve kavunda yağ asitleri miktarını belirlemek amacıyla yaptığı çalışmada, yağ asitleri miktarının çeşit, yetiştirme koşulları, iklim ve hasat olgunluğu gibi faktörlerden etkilenebileceğini belirtmişlerdir. Pakyürek ve Yanmaz (2008), çerezlik karpuz yetiştiriciliğine uygun gen kaynaklarının toplanması ve değerlendirilmesi amacıyla yaptıkları çalışmada, 13 adet çerezlik tüketime uygun genotipte bitkisel özellikler ile tohum özelliklerini incelemişlerdir. İncelenen materyalde ortalama meyve verimlerinin kg/m 2, bitki başına meyve sayısının 1-3 adet, meyve ağırlığının 1-4 kg, meyve boyunun cm ve meyve eninin cm arasında değişim gösterdiğini, meyvelerin yuvarlaktan uzuna doğru değişik şekillere sahip olduğunu, meyve kabuk renginin yeşil-koyu yeşil, meyve eti renginin ise pembe ve kırmızı tonlarında olduklarını belirlemişlerdir. Araştırıcılar genotiplerde meyve başına tohum sayısının adet arasında değişim gösterdiğini, tohumların iri ve renklerinin açık kahverengi ve kenarlarının siyah şeritli olduklarını saptamışlardır. Altuntaş (2008); bal kabağı ve karpuz tohumlarının % 9.87 ve % 2.87 k.b. (% kuru baz) nem içeriğindeki bazı fiziksel özelliklerini belirlemek için yaptığı çalışmada, karpuz tohumu için ortalama uzunluğu mm, tohum genişliğini

23 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayhan GÖKSEVEN mm, tohum kalınlığını 2.64 mm ve geometrik ortalama çap değerini 6.52 mm olarak tespit etmişlerdir. Yine aynı çalışmada ortalama 1000 dane ağırlığı g ve yuvarlaklık % 49.2 olarak bulunmuştur. Karipçin (2009), yerli ve yabani karpuz genotiplerinde kuraklığa toleransı belirlemek için bir çalışma yapmıştır yıllarında genotiplerde saptanan toplam verim değerleri incelendiğinde; en yüksek değerler sırasıyla 7.54 ton/da ve 6.00 ton/da olarak ve en düşük toplam verim değeri ise sırasıyla 1.73 ton/da ve 1.16 ton/da olarak belirlenmiştir. Ortalama meyve ağırlığı değerleri incelendiğinde; en yüksek değerler sırasıyla 8.01 kg ve 8.17 kg olarak ve en düşük ortalama meyve ağırlığı değerleri ise sırasıyla 0.62 kg ve 0.71 kg olarak belirlenmiştir. Ortalama meyve çapı değerleri incelendiğinde; en yüksek değerler sırasıyla cm ve cm olarak ve en düşük ortalama meyve çapı değerleri ise cm ve 4.52 cm olarak belirlenmiştir. Meyve kabuk kalınlığı değerleri incelendiğinde; en yüksek değerler sırasıyla mm ve mm olarak ve en düşük meyve kabuk kalınlığı değerleri ise sırasıyla 8.20 mm ve 3.22 mm olarak belirlenmiştir. SÇKM değerleri incelendiğinde; en yüksek değerler sırasıyla %10.24 ve %10.28 olarak ve en düşük SÇKM değerleri sırasıyla %3.09 ve %3.47 olarak belirlenmiştir. Tohum sayısı değerleri incelendiğinde; en yüksek değerler sırasıyla adet/meyve ve adet/meyve olarak ve en düşük tohum sayısı değerleri ise sırasıyla adet/meyve ve adet/meyve olarak belirlenmiştir. Yanmaz ve ark. (2010) nın bildirdiğine göre Al-Khalifa (1996) tarafından Mısır, İran, Çin, (Citrullus lanatus L.) ve Sudan karpuzu (Citrullus colocynthis L.) tohumları ile bal kabağı (Cucurbita moschata Pour.) ve kabak çekirdeği tohumları (Cucurbita pepo L.) kullanılarak yapılan bir denemede, toplam yağ oranı bakımından en yüksek yağ oranı % 50 ile Sudan karpuzunda (Citrullus lanatus L.), en düşük yağ oranı ise % 20 ile İran karpuzunda (Citrullus lanatus L.) tespit edilmiştir. Karbonhidrat oranında ise toplam yağ oranının tam tersi bir durum gözlenmiş, İran karpuzunda karbonhidrat oranı en yüksek düzeyde bulunurken (% 45.10), Sudan karpuzunda en düşük düzeyde bulunmuştur (% 6.13). Araştırıcı söz konusu 6 türde doymuş ve doymamış yağ asidi oranlarını tespit etmiş, yağ asitleri oranının hasat zamanı, kurutma koşulları, mevsimsel değişim, toprak ve depo 10

24 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayhan GÖKSEVEN koşulları, olgunluk derecesi ile değişkenlik gösterdiğini belirlemiştir. Yapılan analizlerde doymamış yağ asidi oranının en fazla kabak çekirdeğinde (Cucurbita pepo L.) bulunduğu ve doymuş yağ asitleri miktarının % 18 ile % 23.7 arasında değiştiği saptanmıştır. Paksoy ve ark. (2010), karpuz tohumunun bazı fiziksel özelliklerini belirlemek için yaptıkları çalışmada, tohumun ortalama uzunluğunu 10.8 mm, genişliğini 6.8 mm, kalınlığını 2.3 mm, geometrik ortalama çapını 5.5 mm, küreselliğini % 51.5, 1000 dane ağırlığını g, tohumun birim kütlesini g ve hacmini 0.13 cm 3 olarak bulmuşlardır. Araştırmacılar, tohumların hacimsel yoğunluğunun ve kopma kuvvetinin, tohumun nem içeriğinin artması ile düştüğünü tespit etmişlerdir. Yegul ve ark. (2012); bazı kabuksuz çekirdek kabağı (Cucurbita pepo var. styrica) ıslah hatlarında tohum verimi ve kalitesinin belirlenmesi için yapılan çalışmada, meyve verimini en yüksek 1826 kg/da ile 16 numaralı hattan, en iri meyveleri 1.39 kg ortalama ağırlık ile 7 numaralı hattan, birim alandan ve bitki başına en yüksek meyve sayısını da 1.45 meyve/bitki ile 16 numaralı hattan elde etmişlerdir. Birim alandan elde edilen tohum verim değerleri incelendiğinde, 36.0 ile 57.6 kg/da arasında değiştiği görülmüştür. Bitki başına tohum verim değerleri de yine 36.0 ile 57.6 g/bitki arasında değişmiştir. 5 numaralı ıslah hattı % 4.28 ile en yüksek tohum randımanını vermiştir. Islah hatlarının 1000 tane ağırlıkları g ile g arasında değişmiştir. 11

25 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayhan GÖKSEVEN 12

26 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN 3. MATERYAL VE METOT Çerezlik potansiyeli olan karpuz gen kaynaklarının belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışmanın tarla denemeleri 2012 yılında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesine ait Araştırma ve Uygulama Bahçesinde, laboratuvar analizleri ise Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ile İstanbul da Palancı Gıda Teknolojileri Ar-Ge Tic A.Ş. firmasına ait laboratuvarlarda yürütülmüştür Materyal Tez çalışmasında bitkisel materyal olarak Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü tarafından 1988 yılından beri oluşturulan karpuz genetik kaynak koleksiyonundan seçilen ve özet pasaport bilgileri Çizelge 3.1 de verilen 32 adet genotip kullanılmıştır. 13

27 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN Çizelge 3.1. Çalışmada kullanılan bitkisel materyalin listesi Sıra No Kod Toplandığı Yer Mahalli Adı 1 Kar 23 Şanlıurfa Diyarbakır Tat Karpuzu 2 Kar 38 Adana Halep Karası 3 Kar 40 Çukurova Tohumculuk Bilinmiyor 4 Kar 43 Adana Bilinmiyor 5 Kar 46 Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Bilinmiyor 6 Kar 50 Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Bilinmiyor 7 Kar 67 Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Bilinmiyor 8 Kar 75 Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Bilinmiyor 9 Kar 96 Diyarbakır Sürme Hırsızı 10 Kar 111 Şırnak Bilinmiyor 11 Kar 127 Mardin Bilinmiyor 12 Kar 130 Mardin Bilinmiyor 13 Kar 131 Mardin Bilinmiyor 14 Kar 132 Mardin Bilinmiyor 15 Kar 145 Batman Bilinmiyor 16 Kar 157 Batman Bilinmiyor 17 Kar 159 Şanlıurfa Yerli yarım Karpuz 18 Kar 175 Manisa Bilinmiyor 19 Kar 176 Tekirdağ Bilinmiyor 20 Kar 185 Manisa Bilinmiyor 21 Kar 186 Manisa Kırkağaç 22 Kar 197 İstanbul Bilinmiyor 23 Kar 209 Konya Bilinmiyor 24 Kar 213 Konya Bilinmiyor 25 Kar 279 Nevşehir Bilinmiyor 26 Kar 296 Osmaniye Bilinmiyor 27 Kar 310 Kıbrıs Kara Karpuz 28 Kar 350 Sungurlu/Çorum Bilinmiyor 29 Kar 356 Bilinmiyor Bilinmiyor 30 Kar 361 Ankara Bilinmiyor 31 Kar 365 Çin Bilinmiyor 32 Kar 369 Nigeria Egusi 14

28 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN 3.2. Metot Denemenin Kurulması Çalışmada kullanılan her genotipe ait 96 adet tohum, 29/02/2012 tarihinde Adana nın Sarıçam ilçesinde bulunan Atlas Fide Üretim Sanayi ve Tic. Ltd. Şti ye ait tesislerde viyollere ekilmiştir. Firmada optimum iklim şartları oluşturularak fide gelişimi sağlanmıştır. 16/04/2012 tarihinde uygun dikim büyüklüğüne gelen fideler firmadan teslim alınarak dikim için Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ne ait araştırma ve uygulama arazisine getirilmiştir. 18/04/2012 tarihinde deneme parselinde cm yüksekliğinde ve 100 cm genişliğinde kurulan alçak tünellere fideler 2 metre sıra arası ve 0.5 metre sıra üzeri mesafe ile dikilmiştir (Şekil 3.1.) Deneme tesadüf blokları deneme deseninde 4 tekrarlamalı olarak ve her tekrarlamada 15 bitki olacak şekilde kurulmuştur. Düzenli olarak bitki gelişimi için damla sulama sistemiyle sulama ve gübreleme yapılmıştır. Gübrelemede 15:15:15 kg/da N:P 2 O 5 :K 2 O hesabıyla gübreleme yapılmıştır. Gübreleme 15 günde bir fertigasyonla verilmiştir. 16/05/2012 tarihinde alçak tünel kaldırılmıştır. Yabancı otlarla mücadele amacıyla 2 kez çapalama işlemi yapılmıştır. (Şekil 3.2.) Hastalıklara ve zararlılara karşı popülasyonun yoğun olduğu zamanlarda mücadele yapılmıştır. Hasat olgunluğuna ulaşan meyveler 31/07/2012 tarihinde tek hasatla toplanmıştır. Hasattan hemen sonra her parselden hasat edilen meyve sayıları ve ağırlıkları belirlenmiştir. Hasat edilen meyveler aynı gün tohumları çıkartılmak üzere depoya taşınmıştır. Depoda meyveler kesilerek küçük parçalara ayrılmıştır. Tohumlar elle, meyve etli kısımlarıyla birlikte ayrılmıştır ve akan su altında elekler üzerinde ovularak meyve etinden ayrılmıştır. Tohumlar meyve etinden ayrıldıktan sonra kurutulmak üzere laboratuvarda ve serada düzgün bir yüzey üzerine serilmiştir (Şekil 3.3.). Daha sonra kuruma işleminin birörnek olabilmesi için belirli aralıklarla tohumlar karıştırılmıştır. Kurutulan tohumlar paketlenerek aşağıdaki kriterler incelenmek üzere +4 C deki soğuk hava deposunda muhafaza edilmiştir. 15

29 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN Şekil 3.1. Tohum ekimi ve fide dikimi Şekil 3.2. Alçak tünel kurulumu ve tarlanın genel görüntüsü 16

30 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN Şekil 3.3. Hasat edilen meyveler, tohumların ayrılması ve kurutulması 17

31 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN Yapılan Ölçümler Toplam Meyve Verimi (kg/bitki) Olgunlaşan meyveler 31/07/2012 tarihinde tek kırımla hasat edilmiştir. Parseldeki toplam meyve ağırlıkları alınarak parseldeki bitki sayısına bölünmüştür ve toplam bitki başına meyve verimi kg/bitki olarak hesap edilmi ştir Ortalama Meyve Ağırlığı (kg) Her parselden tesadüfî olarak alınan 3 er adet meyvede meyve ağırlıkları terazi yardımıyla tartılmıştır ve ortalama meyve ağırlığı kg olarak belirlenmi ştir Ortalama Meyve Uzunluğu (cm) Her parselden tesadüfî olarak alınan 3 er adet meyvede meyve uzunlukları cetvel yardımıyla ölçülmüştür ve ortalama meyve uzunluğu cm olarak belirlenmiştir Ortalama Meyve Eni (cm) Her parselden tesadüfî olarak alınan 3 er adet meyvede meyve eni cetvel yardımıyla ölçülmüştür ve ortalama meyve eni cm olarak belirlenmi ştir Ortalama Meyve Kabuk Kalınlığı (mm) Her parselden tesadüfî olarak alınan 3 er adet meyvede kabuk kalınlığı cetvel yardımıyla ölçülmüştür ve ortalama meyve kabuk kalınlığı mm olarak belirlenmiştir. 18

32 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN Meyvede Suda Çözünebilir Kuru Madde Miktarı (SÇKM; %) Her parselden tesadüfî olarak alınan 3 er adet meyvede SÇKM dijital el refraktometresi yardımıyla ölçülmüştür ve SÇKM % olarak belirlenmi ştir Toplam Tohum Verimi (g/bitki) Hasat olgunluğuna ulaşan meyvelerin hasadı tamamlandıktan sonra, tüm meyvelerin tohumları çıkartılıp kurutulmuştur ve kurutulan tohumların ağırlıkları alınmıştır. Parseldeki toplam tohum ağırlıkları bitki sayısına bölünmüştür ve toplam tohum verimi değerleri g/bitki olarak hesap edilmi ştir Tohum İriliği Karakterizasyon amacıyla UPOV ca geliştirilmiş ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nca Türkçeye çevrilerek resmi gazetede yayınlanmış karpuz özellik belgesine göre irilik çok küçük, küçük, orta, büyük ve çok büyük olarak değerlendirilmiştir Tohum Zemin Rengi Karakterizasyon amacıyla UPOV ca geliştirilmiş ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nca Türkçeye çevrilerek resmi gazetede yayınlanmış karpuz özellik belgesine göre kabuk zemin rengi beyaz, krem, yeşil, kırmızı, kızıl kahve, kahverengi ve siyah olarak değerlendirilmiştir Meyve Başına Tohum Sayısı (adet/meyve) Her genotipin her tekrarlamasından 20 şer adet tohum sayılmış ve 1 adet tohumun ağırlığı tespit edilmiştir. Daha sonra bütün meyvelerden ekstrakte edilerek 19

33 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN kurutulan tüm tohum ağırlıkları ile 1 tohum ağırlık rakamı oranlanarak 1 meyvedeki tohum sayısı adet/meyve olarak tespit edilmi ştir Meyve Başına Tohum Ağırlığı (g/meyve) Her deneme parselinden hasat edilen meyvelerden çıkartılan tohumların tümü kurutulduktan sonra ağırlıkları alınmış, bu ağırlık değerleri toplam meyve sayılarına bölünerek meyve başına tohum ağırlıkları g/meyve olarak tespit edilmi ştir Bir Gramdaki Tohum Sayısı (adet) Bir gram tohum tartılarak, sayılmış ve sonuçlar adet olarak belirtilmi ştir Tohum Eni (mm) Her tekerrürden tesadüfî olarak seçilen 20 adet tohumun eni dijital kumpas kullanılarak ölçülmüştür ve tohum eni mm olarak bulunmuştur (Şekil 3.4) Tohum Uzunluğu (mm) Her tekerrürden tesadüfî olarak seçilen 20 adet tohumun uzunluğu dijital kumpas kullanılarak ölçülmüştür ve tohum uzunluğu mm olarak bulunmuştur (Şekil. 3.4.) Tohum Kalınlığı (mm) Her tekerrürden tesadüfi olarak seçilen 20 adet tohumun kalınlığı dijital kumpas kullanılarak ölçülmüştür ve tohum kalınlığı mm olarak bulunmuştur (Şekil 3.4.). 20

34 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN Şekil 3.4. Tohum eni, tohum uzunluğu ve tohum kalınlığı ölçümü Tohum Çıtlama Kolaylığı Tohum özellikleri belirlendikten sonra, her bir genotipe ait kurutulmuş tohum örnekleri etiket numaralarına göre dikkatli bir şekilde özel plastik torbalara konulmuştur. Daha sonra her genotipe ait tohumlar tek tek çıtlatılarak tohum kabuğunun endospermden ayrılması incelenmiştir ve kuru tohumlardaki çıtlama kolaylığı puanlandırılmıştır. Puanlamada 5: Çok kolay, 4: Kolay, 3: Orta, 2: Zor ve 1: Çok zor olmak üzere puanlama yapılmıştır Tohum Tadım Testleri Herhangi bir işlem uygulanmadan özel plastik torbalara konulmuş kuru tohumlar tüketilerek lezzet puanlandırılmıştır. Puanlamada 5: Çok iyi, 4: İyi, 3:Orta, 2: Kötü, 1: Çok kötü olmak üzere puanlamalar yapılmıştır Tohum Protein Miktarı Protein analizi; Foss Tecator Application Sub Note: The Determination of Nitrogen According to Kjeldahl in Oilseeds Asn3105 referans alınarak, İstanbul da bulunan Palancı Gıda Ar-Ge A.Ş. ye ait laboratuvarda hesaplanmıştır. Azot ve protein miktarı bulunması prensibine göre her tekerrürden seçilen tohumlar analize tabi tutulmuştur. (Şekil. 3.5.). Protein analizi işleminde; yakma ünitesi açılarak 420 C sıcaklığa gelmesi beklenmiştir. Tohumlar kabuklu olarak öğütülmüş ve homojenize edilmiştir. 1 gram 21

35 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN (0,0001 g hassasiyetle) numune tartılarak destilasyon tüplerine konulmuştur. Üzerine 2 adet Kjeltabs ile 12 ml sülfürik asit ilave edilmiştir. Her numunede paralelli olarak çalışılmıştır. 8'li yakma ünitesine 3 farklı numune 2 paralelli ve ayrıca 2 şahit numune olarak hazırlanmıştır. Numuneler yerleştirildikten sonra, yakma ünitesinin egzos kısmı tüplerin üzerine yerleştirilmiştir. Numuneler, 420 C ye ulaşmış yakma ünitesi üzerine yerleştirilerek, musluk ilk 5 dakika boyunca akışı maksimum seviyede açılmıştır, 5 dakikanın sonunda vakum oluşturacak sekilde ayarlanmış akış hızı azaltılmıştır. Yakma 420 C'de 1 saat sürmüştür. Yakma işlemi bittikten sonra numuneler, yakma ünitesi üzerinden alınarak soğumaya bırakılmıştır. Destilasyon cihazını hazırlamak için, tüp haznesine boş tüp ve sağ taraftaki destilat çıkışına da 250 ml'lik erlen yerleştirilmiştir. Yıkama işlemi 5 dakika süreyle yapılmıştır. Numuneler soğuduktan sonra tüp destilasyon cihazına yerleştirilmiştir. Tüpün kapağı kapatıldığında analiz, borik asidi erlene vermesiyle başlamıştır. Destilasyon işlemi numunelerde 4 dakika sürmüştür. 4 dakika sonunda destilat alınmıştır. İçerisinde destilat olan erlen damla damla HCl ile titre edilmiştir. Titrasyona numune pembe renge döndüğü ana kadar devam edilmiştir (Şekil. 3.5.). Protein analizi hesaplama yöntemi aşağıya çıkarılmıştır. %N = (T-B) x N x 14,007 x 100 m (mg) %PROTEİN = N x F vb) T= Numune için sarf edilen titrant hacmi (ml) B= Şahit numune için sarfedilen titrant hacmi (ml) N= Titrant Normalitesi (Virgülden sonra 4 hane hassasiyet) F= Azottan proteine çevrim faktörü (numuneye bağımlı olarak 6.25, 5.7, 6.38, m = Numunenin ağırlığı (mg) 22

36 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN Şekil 3.5. Tohum protein miktarı ölçümü; a: Öğütülmüş karpuz tohumları; b:yakma ünitesi c: Destilasyon İşlemi; d: Titrasyon İstatistiksel Analizler Deneme, tesadüf blokları deneme deseninde dört tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Elde edilen veriler Costat paket programı ile analiz edilmiş ve ortalamaların karşılaştırılmasında ise Tukey testinden faydalanılmıştır. 23

37 3. MATERYAL VE METOT Ayhan GÖKSEVEN 24

38 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Ayhan GÖKSEVEN 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Toplam Meyve Verimi (kg/bitki) Toplam meyve verimine ilişkin sonuçlar Çizelge 4.1. de verilmiştir. Çizelge 4.1. de görüldüğü gibi genotipler arasında istatistiki olarak önemli bir fark bulunmamıştır. Çalışmada bitki başına en yüksek toplam meyve verimi 3.44 kg ile Kar 365 nolu genotipte bulunmuştur. Bitki başına en düşük toplam meyve verimi ise 1.16 kg ile Kar 40 nolu genotipte bulunmuştur. Sarı ve ark. (2007), yaptıkları çalışmada bitki başına meyve veriminin 2.38 kg/bitki ile kg/bitki arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Pakyürek ve Yanmaz (2008), yaptıkları çalışmada 13 adet çerezlik tüketime uygun karpuz genotipinde ortalama meyve verimlerinin 2.7 kg/m 2 ile 7.9 kg/m 2 arasında değiştiğini tespit etmişlerdir. Araştırmada kullanılan genotiplere ait meyve verim değerlerine bakıldığında ortalamaya göre verimlerin daha düşük olduğu görülmektedir. Bunda da her denemede kullanılan genotiplerin ve deneme koşullarının farklılığı önem taşımaktadır Ortalama Meyve Ağırlığı (kg) Ortalama meyve ağırlığına ilişkin sonuçlar Çizelge 4.1. de verilmiştir. Çizelge 4.1. de görüldüğü gibi, ortalama meyve ağırlıkları yönünden genotipler arasında % 1 önem seviyesinde istatistiksel farklılıklar görülmüş, en yüksek ortalama meyve ağırlıkları 3.96 kg ve 3.88 kg değerleri ile sırasıyla Kar 186 ve Kar 350 nolu genotiplerden elde edilmiştir. En düşük ortalama meyve ağırlığı ise 1.29 kg ile Kar 40 nolu genotipte bulunmuştur. Diğer genotipler, bu 3 genotipin arasında değerler vermişlerdir. 25

39 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Ayhan GÖKSEVEN Karpuzun morfolojik karakterizasyonunda ölçülebilir karekterler için geliştirilen kantitatif değerlere göre meyve ağırlığı 1 kg çok hafif, 1-2 kg çok hafif hafif, 2-3 kg hafif, 3-4 kg hafif-orta, 4-5 kg orta, 5-6 kg orta-ağır, 6-7 kg ağır, 7-8 kg ağır-çok ağır ve 8 kg çok ağır olarak belirlenmiştir (Sarı ve ark., 2007). Cordova ve ark. (1995) meyve iriliğine göre karpuzları küçük <4 kg, orta 4-6 kg, iri 6-8 kg ve çok iri 8-12 kg olarak gruplandırmışlardır. Sarı ve ark. (2007), yaptıkları çalışmada ortalama meyve ağırlığının 1885 gram ile 8033 gram arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Pakyürek ve Yanmaz (2008), yaptıkları çalışmada 13 adet çerezlik tüketime uygun karpuz genotipinde meyve ağırlığının 1 kg ile 4 kg arasında olduğunu belirlemişlerdir. Araştırmada kullanılan genotiplere ait meyve ağırlıklarına bakıldığında meyve iriliğine göre tüm genotipler küçük olarak gruplandırılmaktadır. Çerezlik karpuzlarda meyve içinde çok sayıda ve büyük tohumlar bulunduğu için, meyveler çok irileşememektedir. Bu durum, Pakyürek ve Yanmaz (2008) ın sonuçları ile de uyum içerisindedir Ortalama Meyve Uzunluğu (cm) Ortalama meyve uzunluğuna ilişkin sonuçlar Çizelge 4.1. de verilmiştir. Ortalama meyve uzunlukları açısından da çerezlik karpuz genotipleri istatistiksel olarak önemli düzeyde birbirinden farklı bulunmuştur. En yüksek ortalama meyve uzunluğu cm ile Kar 350 nolu genotipte görülmüştür. En düşük ortalama meyve uzunluğu ise cm ile Kar 40 nolu genotip ile cm ile Kar 46 nolu genotiplerde tespit edilmiştir. Diğer genotipler ise bu değerlerin arasında yer almışlardır. Sarı ve ark. (2007), yaptıkları çalışmada kullandıkları karpuz genotiplerinde meyve yüksekliğinin 15.4 cm ile 35.0 cm arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Pakyürek ve Yanmaz (2008), yaptıkları çalışmada 13 adet çerezlik tüketime uygun karpuz genotipinde meyve boyunun cm arasında değiştiğini belirlemişlerdir. 26

40 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Ayhan GÖKSEVEN 4.4. Ortalama Meyve Eni (cm) Ortalama meyve enine ilişkin sonuçlar Çizelge 4.1. de verilmiştir. Çizelge 4.1. de görüldüğü gibi en yüksek ortalama meyve genişliği cm ile Kar 186 nolu genotipte görülmüştür. En düşük ortalama meyve genişliği ise cm ile Kar 40 nolu genotipte görülmüştür. Sarı ve ark. (2007), yaptıkları çalışmada meyve çapının 13.8 cm ile 24.8 cm arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Pakyürek ve Yanmaz (2008), yaptıkları çalışmada 13 adet çerezlik tüketime uygun karpuz genotipinde meyve eninin cm-20 cm arasında değişim gösterdiğini belirlemişlerdir. Karipçin (2009), yaptığı çalışmada yıllara göre en yüksek ortalama meyve çapı değerlerlerini sırasıyla cm ve cm olarak ve en düşük ortalama meyve çapı değerlerini ise cm ve 4.52 cm olarak belirlemiştir. Bu sonuçlar karpuzlarda diğer parametrelerde olduğu gibi meyve eni açısından da genotip ve yetiştirme yerlerinin önemli olduğunu göstermiştir Ortalama Meyve Kabuk Kalınlığı (cm) Ortalama meyve kabuk kalınlığına ilişkin sonuçlar Çizelge 4.1. de verilmiştir. Çizelge 4.1. de görüldüğü gibi en yüksek ortalama meyve kabuk kalınlıkları 1.87 cm, 1.84 cm, 1.80 cm, 1.80 cm ve 1.78 cm ile sırasıyla Kar 157, Kar 213, Kar 209, Kar 361 ve Kar 176 nolu genotiplerde görülmüştür. En düşük ortalama meyve kabuk kalınlığı ise 0.87 cm değeri ile Kar 67 nolu genotipte görülmüştür. Karpuzun morfolojik karakterizasyonunda ölçülebilir karekterler için geliştirilen kantitatif değerlere göre meyve dış kabuk kalınlığı 10 mm ince, mm orta ve 15 mm kalın olarak belirlenmiştir (Sarı ve ark., 2007). Sarı ve ark. (2007), yaptıkları çalışmada kabuk kalınlığının 8.4 mm ile 20.2 mm arasında değiştiğini belirlemişlerdir. 27

41 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Ayhan GÖKSEVEN Karipçin (2009), yaptığı çalışmada yıllara göre en yüksek meyve kabuk kalınlığı değerlerini sırasıyla mm ve mm olarak ve en düşük meyve kabuk kalınlığı değerlerini ise sırasıyla 8.20 mm ve 3.22 mm olarak belirlemiştir Meyvede Suda Çözünebilir Kuru Madde Miktarı (SÇKM; %) Meyvede suda çözünebilir kuru madde miktarına (SÇKM) ilişkin sonuçlar Çizelge 4.1. de verilmiştir. Çizelge 4.1. de görüldüğü gibi en yüksek suda çözünebilir kuru madde miktarı % ile Kar 185 nolu genotipte görülmüştür. Bu genotipi Kar 75 (% 9.92) ve Kar 46 (%9.89) genotipleri izlemiştir. En düşük suda çözünebilir kuru madde miktarı % 4.49 ile Kar 40 nolu genotipte görülmüştür. Sarı ve ark. (2007), yaptıkları çalışmada denemede yer alan karpuz gen kaynaklarında SÇKM yi % 4.2 ile %12.0 arasında tespit etmişlerdir. Karipçin (2009), yaptığı çalışmada yıllara göre en yüksek SÇKM değerlerini sırasıyla % ve % olarak ve en düşük SÇKM değerlerini ise sırasıyla % 3.09 ve % 3.47 olarak belirlemiştir. Şekil 4.1. de denemede yer alan genotiplere ait arazide çekilmiş olan meyve resimleri sunulmuştur. 28

42 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Ayhan GÖKSEVEN Çizelge 4.1. Farklı karpuz genotiplerinin meyve verimi ve bazı meyve özellikleri Genotip Kodu Toplam Meyve Verimi (kg/bitki) Ortalama Meyve Ağırlığı (kg) Ortalama Meyve Uzunluğu (cm) Ortalama Meyve Genişliği (cm) Ortalama Kabuk Kalınlığı (cm) SÇKM (%) Kar ab ab abc 1.49 ab 5.85 c-f Kar ab ef bc 1.48 ab 8.44 a-d Kar b f c 1.59 ab 4.49 f Kar ab c-f abc 1.55 ab 7.15 b-f Kar ab f abc 0.99 ab 9.89 ab Kar ab c-f abc 1.32 ab 8.68 a-d Kar ab c-f abc 0.87 b 7.48 a-f Kar ab def abc 1.19 ab 9.92 ab Kar ab def abc 1.68 ab 7.58 a-f Kar ab c-f abc 1.60 ab 7.23 b-f Kar ab c-f abc 1.74 ab 8.13 a-e Kar ab c-f abc 1.53 ab 8.67 a-d Kar ab c-f abc 1.45 ab 7.31 b-f Kar ab c-f abc 1.74 ab 6.18 c-f Kar ab c-f abc 1.43 ab 6.11 c-f Kar ab bcd abc 1.87 a 8.72 abc Kar ab c-f abc 1.21 ab 8.43 a-d Kar ab c-f abc 1.29 ab 9.80 ab Kar ab c-f ab 1.78 a 7.28 b-f Kar ab c-f abc 1.38 ab a Kar a c-f a 1.53 ab 7.32 b-f Kar ab c-f abc 1.41 ab 8.41 a-d Kar ab bc abc 1.80 a 8.20 a-e Kar ab c-f abc 1.84 a 5.78 c-f Kar ab c-f abc 1.45 ab 7.14 b-f Kar ab c-f abc 1.30 ab 9.09 abc Kar ab c-f abc 1.70 ab 6.19 c-f Kar a a abc 1.60 ab 7.80 a-f Kar ab b-e bc 1.50 ab 6.02 c-f Kar ab c-f ab 1.80 a 8.25 a-e Kar ab ef abc 1.60 ab 5.00 ef Kar ab c-f abc 1.16 ab 5.34 def D (% 5) Ö.D (% 1) 2.48 (% 1) 6.66 (% 1) 5.64 (% 1) 0.89 (% 1)

43 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Ayhan GÖKSEVEN Şekil 4.1. Denemede kullanılan genotiplere ait meyve resimleri 30

44 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Ayhan GÖKSEVEN Şekil 4.1 in devamı; denemede kullanılan genotiplere ait meyve resimleri 31

45 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Ayhan GÖKSEVEN Şekil 4.1 in devamı; denemede kullanılan genotiplere ait meyve resimleri 32

46 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Ayhan GÖKSEVEN Şekil 4.1 in devamı; denemede kullanılan genotiplere ait meyve resimleri 33