Metin MEHMET KOÇ. Yapım - Tasarım AKŞEHİR BELEDİYESİ Kültür ve Sosyal İşler Birimi. Basım Nasreddin Matbaası

Transkript

1

2

3

4 Metin MEHMET KOÇ Yapım - Tasarım AKŞEHİR BELEDİYESİ Kültür ve Sosyal İşler Birimi Basım Nasreddin Matbaası Akşehir Belediyesi Kültür Yayınları 2009

5 dokuzayongün AKŞEHİR DEN ZAFER DOĞDU (GÜN GÜN BÜYÜK TAARRUZ HAZIRLIKLARI) MEHMET KOÇ

6

7 Atatürk'ün Gençliğe Hitabesi Ey Türk Gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî bedhahların olacaktır. Bir gün, İstiklâl ve Cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şerâitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerâit, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve Cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zaptedilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şerâitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr ü zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerâit içinde dahi, vazifen; Türk İstiklâl ve Cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur! Mustafa Kemal Atatürk

8

9 Mehmet KOÇ 1966 Yılında Trabzon da doğdu. İlk ve orta öğretimi aynı kentte okudu. Gazi Üniversitesi ni 1986 yılında bitirdi ve aynı sene Akşehir Endüstri Meslek Lisesi nde öğretmenliğe başladı yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından görevli olarak Kıbrıs a gönderildi. Bu arada Eğitim Yönetimi ve Denetimi alanında Yüksek Lisans yaptı. Uzun yıllar yerel tarih özellikle yaşadığı yerlerin tarihi üzerine araştırmalar yaptı. Akşehir tarihinden kesitleri Akşehir de yayınlanan Pervasız gazetesinde Tarih Sayfalarında Akşehir köşesinde uzun yıllar yayınladı. Kıbrıs ta görevli iken Kıbrıs tarihine merak sardı. Türkiye den giden öğretmenlerin tarihçesini yazdı. Büyükelçilik tarafından kurulan Kıbrıs Tarih Kitaplarını inceleme komisyonunda görev aldı. Yasemin Koç ile evli ve Ece ve Ceyhun adında iki çocuğu vardır.

10 TAKDİM ÖNSÖZ GİRİŞ ORDUNUN GÜNEY E ALINMASI VE AKŞEHİR İN BATI CEPHESİ KARARGÂHI OLMASI BATI CEPHESİ KARARGÂHINİN AKŞEHİR E GELİŞ TARİHİ AKŞEHİRDE DOKUZ AY ON GÜN HAZIRLIK KASIM Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım

11 İ Ç İ Kasım Kasım 1921 ARALIK Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık 1921 OCAK Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak 1922 N D E K İ L E R

12 R L E İ N İ Ç K İ D E 6 Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak 1922 ŞUBAT Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat

13 Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat 1922 MART Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart Mart 1922 NİSAN Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan 1922

14 7 Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan 1922 MAYIS Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs

15 İ Ç İ Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs 1922 HAZİRAN Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran Haziran 1922 N D E K İ L E R

16 R L E İ N İ Ç K İ D E TEMMUZ Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz Temmuz 1922 AĞUSTOS Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos

17 Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos 1922 LİSTELER KROKİLER KAYNAKÇA

18 . TAKDIM Milli Mücadele döneminde zafere giden yolda, Akşehir in çok önemli bir yeri bulunmaktadır. I.Dünya Savaşı ndan, İstiklâl Savaşı nın kazanılmasına kadar geçen sürede; Akşehir; jeopolitik konumu, ekonomik gücü, işgücü kaynağı ve demiryolu hattı üzerinde bulunması nedeniyle etkin bir misyonu üstlenmiştir. Ayrıca; 9 ay 10 gün Batı Cephesi Karargâhı na ev sahipliği yaparak, bağımsızlık mücadelemizin kazanılmasında hayati bir rol oynamıştır yılı Kasım ayı ortalarında Alagöz den Akşehir e taşınan Batı Cephesi Karargâhı, 24 Ağustos 1922 tarihine kadar karargâh görevini ifa etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti nin kurucusu Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk, bu tarihler arasında birçok kez Akşehir e gelerek, Büyük Taarruz a ilişkin strateji ve planları burada belirlemiştir. Akşehir halkı da İstiklâl e giden yolda cephe gerisinin kahramanları olarak tarihteki yerini almıştır. Arasta dükkânlarında askere destek sağlayacak silahlar ve cephaneler imal edilirken, evlerde giysiler dikilmiş, cephede yaralananların bakım ve tedavisi için her tür yardım yapılmış, ninelerimiz 24 saat boyunca gönüllü hemşirelik yaparak, yaralıların tedavilerini üstlenmişlerdir. Yapılacak toplantıların da büyük bir gizlilik içinde yapılması ve savaş hazırlıklarının düşmana fark ettirilmemesi için Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk tarafından 28 Temmuz 1922 de düzenlenen futbol müsabakası da amacına ulaşmıştır. Maç dolayısıyla Akşehir e gelen üst düzey komutanlar bu sayede Büyük Taarruz konusunda bilgilendirilmişler, onların fikir ve önerileri de alınarak hazırlıkların bir an önce tamamlanması istenmiştir. Akşehir Batı Cephesi Karargâhı nı 24 Ağustos 1922 de büyük bir coşku ve dualarla uğurlamış ve 26 Ağustos ta başlayan Büyük Taarruz, zaferle sonuçlanmıştır. İşte Büyük Zaferin kazanılması için her tür vatanseverlik desteğini gösteren, önemli tarihi olaylara tanıklık eden Akşehir de yaşanan 9 ay 10 günlük süreci, tüm gerçekliğiyle sizlerle paylaşmak istedik. Uzun yıllar, büyük bir titizlikle yaptığı araştırmalarını Dokuz Ay On Gün isimli kitabında bir araya getiren Araştırmacı-Yazar Mehmet KOÇ un bu eserini ekibimle birlikte sizlere kazandırmaktan gurur duyuyorum. Dokuz Ay On Gün yakın tarihimize ışık tutarken, yeni kuşaklara armağan edilebilecek bir kitap Bu eserin okuyucuyla buluşmasını sağlayan değerli Araştırmacı-Yazar Mehmet KOÇ a ve eserin yayımlanmasında emeği geçen Kültür ve Sosyal İşler Personeli ne teşekkürlerimi sunuyorum. Op. Dr. Mustafa BALOĞLU Akşehir Belediye Başkanı

19 ÖNSÖZ Büyük Taarruz u çeşitli boyutlarıyla inceleyen pek çok eser arasında, Büyük Taarruz a hazırlık yönünü ve Batı Cephesi Karargâhı Akşehir de yaşananları inceleyen eserlerin sayıca az oluşu beni bu çalışmaya iten önemli nedenlerden biri olmuştur. Bu eksikliğin nedeni olarak pek çok etken sıralanabilir. Ancak bu etkenlerin en önemlisi, Türk Toplumu nun sadece savaşın sonucuna bakarak zaferle övünme isteği vardır. Oysaki bütün büyük zaferler iyi ve planlı bir hazırlık sonrası gerçekleşir. Bu araştırmanın temel amaçlarından biri, bu konudaki eksikliği gidermeye yönelik bir adım atmaktır. Türk İstiklâl Savaşı içerisinde önemli bir yere sahip olan Büyük Taarruz a hazırlığı konu alan çalışmalar incelendiğinde, çoğunun savaşın içinde bizzat yer almış kişiler tarafından yazılmış anılar olduğu görülür. Bu anılar bilimsel bir inceleme için önemli bir kaynak grubunu oluştursa da özellikleri gereği inceleme yapan kişiye bir takım zorluklar da yaşatmaktadır. Benim yaşadığım en önemli zorluk, bu eserlerde verilen bilgiler arasında bir takım tutarsızlıkların bulunması olmuştur. Özellikle verilen tarihlerin ve günlerin birbiriyle uyumlu olmaması çalışmam süresince beni en çok zorlayan unsurların başında gelmiştir. Örneğin Batı Cephesi Kurmay Başkanı Asım Gündüz ün Karargâh ın Akşehir den ayrılış günü olan 1922 yılı 24 Ağustos u Perşembe günü olmasına rağmen anılarında Cuma günü olarak hatırlaması veya Halide Edip in Karargâh ın 1921 yılı Kasım ayı ortalarında Akşehir e gelişini Aralık ayı ortalarında yazması gibi Değerlendirmemize göre bu maddi tutarsızlıklardaki en büyük etken, dönemi yaşayan kişilerin olayları daha sonraki yıllarda yazmış olması ve bunu yaparken de daha çok hafızalarında kalan bilgilerden yararlanmalarıdır. Aynı şekilde bu tür çalışmalarda sıkça rastlanan objektif olamama ve daha çok hikâye anlatır bir üslupla olayları değerlendirme sorunu, anılarla ilgili yaşadığımız ikincil zorluklardır. Bu sorunları aşmak için, özellikle tarihsel bilgiler verirken büyük çoğunlukla, bilimsel özelliklerine inandığım çalışmalar ve Genelkurmay Başkanlığı nın yayınladığı kitaplar ile Genelkurmay Başkanlığı na ait ATASE arşivini referans olarak alan kitapları kullanmaya özen gösterdim. Bu çalışmam süresince olayları olabildiğince kronolojik bir sıraya göre incelemeye çalıştım. Böylece Batı Cephesi Karargâhı olan Akşehir ve çevresinde bulunan yerleşimlerdeki dokuz ay on günlük süre boyunca yaşanan süreci ve gelişmeleri ayrı ayrı incelemeyi amaç edindim. Yaptığım bu çalışmanın sonucunda üç yüz yıl sonra Türklerin gerçekleştirdikleri Taarruz un hazırlık aşamasında yapılanların güçlü bir ordu oluşumu açısından büyük yarar sağladığını gördüm. Bu nedenle Akşehir den bir zaferin doğuşuna kadar geçen dokuz ay on günlük süredeki faaliyetleri kronolojik olarak incelenmeye değer olduğu sonucuna vardım. Bu kitabımı yayına hazırlayan başta Akşehir Belediye Başkanı Op. Dr. Mustafa Baloğlu olmak üzere; Belediye Kültür ve Sosyal İşler Personeline, çalışmam süresince benden yardımlarını esirgemeyen eşim ve çocuklarıma, Akşehir Müzesi Müdürü Ömer Faruk Türkan a ve Personeline, Kütüphane Müdürü Metin Salar ve Personeline ve yardımcı olan herkese teşekkür ederim. Mehmet KOÇ

20

21 GİRİŞ

22 16 ORDUNUN GÜNEY E ALINMASI VE AKŞEHİR İN BATI CEPHESİ KARARGÂHI OLMASI GİRİŞ Düşman, Sakarya Meydan Muharebesi sonucunda mağlup edildikten ve tamamen Sakarya nın batısına atıldıktan sonra süvari ve piyadeden oluşan takip kollarının etki ve baskısı ile Eskişehir-Afyon hattına kadar geri çekilmek zorunda kalmıştı. Yunanlıların Afyon daki birliklerini takviye etmesi ve takip kollarımızın cephane ihtiyaçlarını karşılama zorluğu nedeniyle hareketi sonlandırıp Bolvadin ve Çay batısındaki sırtlara çekildi. Böylece Batı Cephesi ağırlık merkezi peyderpey güneye, Afyon çevresine aktarıldı ve ordu karargâhı da ordunun büyük kısmına yakın olmak üzere onun peşinden Akşehir e yerleşti. Ordunun ağırlık merkezinin güneye alınması ve Akşehir in Batı Cephesi Karargâhı olarak seçilmesinin nedenleri şunlardır: 1. Her iki tarafın ordusunun çoğunluk kısımları birbirinden pek uzakta ve ancak emniyet müfrezeleriyle temasta idiler. Bu hal düşmana hareket ve icraatında serbestlik verecekti. Hâlbuki hasmı, daima endişeli ve baskı altında tutmak gerekirdi. Bu da kendisinin pek hassas bulunduğu Afyon istikameti idi. 2. Ordu er geç taarruza mecburdu. Bu vazifenin zamanı artık gelip çatıyordu. Hareketin yerine getirilebilmesi için en uygun yer keza bu istikametti. 3. Bu sayede Konya tarafı bütünüyle kapatılmış ve düşmanın büyük kuvvetlerle güney tarafında yapmak isteyeceği geniş ölçüdeki harekâtı önlemek için tedbir alınmış olacaktı. 4. En önemli konulardan birisi de ordunun ikmali idi. Bunun için gerekli olan yollar ve bilhassa demiryolları idi. Büyük bir ordunun yalnız muharebesi için değil, durduğu yerde yaşayabilmesi için de her gün büyük ölçüde nakliyata ihtiyaç vardır. Bu nakliyatın sağlıklı yapılabilmesi demiryoluna dayanma ile mümkündü. Sakarya Muharebesi nden sonra ordu gerisinde biri Ankara dan Biçer e, diğeri Mersin den Çay İstasyonu na kadar devam eden iki demiryolu var idi. Bunlardan kuzeydeki hat, düşman tarafından esaslı surette tahrip edildiğinden ve bu hat üzerindeki makine ve vagon miktarı sınırlı olduğundan tamir edilmiş olmasına rağmen kabiliyeti ordu ihtiyacına oranla pek azalmıştı. Güneydeki hat ise malzemesi bol ve kabiliyeti fazla olması itibarı ile ordu ihtiyacını karşılayacak vaziyetteydi. 5. Bundan başka en mühim mesele orduyu beslemek idi. Beslenme kaynakları, kuzeyde güneye oranla daha az ve fakir olmasının yanı sıra Yunanlıların Sakarya ve Eskişehir arasındaki tahribatı ile büsbütün azalmış, güneyde ise Adana, Konya ve bu merkeze bağlı olan yerlerde zengin beslenme kaynakları mevcuttu. 6. Önümüzdeki mevsim kış mevsimi idi. Bu itibarla iskân ve yakacak meseleleri de ayrı bir öneme sahipti. Güneyde bu ihtiyaçlar nispeten daha kolay karşılanabilirdi. 7. Akşehir halkı Kuvayi Milliye ruhuna sahip bir halktı. Sakarya Savaşı sırasında, Akşehir Bölgesinde, gönüllü piyade ve erlerden, iki alaylı bir birlik teşkil edilmiş ve buna Mürettep Tümen adı verilmişti. Kurmay Yarbay Zeki Soydemir in kumandasındaki bu tümen, 14. Tümen den

23 sonra, düşman gerisinde taciz vazifesini yaptı. Sivrihisar a doğru muvaffakiyetli hareketlerde bulunması (T.K.Ş.,1968:110) bunun bir kanıtı idi. Ayrıca Tarık Buğra Küçük Ağa romanında Akşehirli Kuvayi Milliyecileri anlatmaktadır. 8. Akşehir in, Batı Cephesi Karargâhı olmasının bir nedeni de coğrafi konum olarak Anadolu nun en önemli bölgesinde olmasıdır. Kuzeydoğusunda Ankara, kuzeyde Eskişehir, kuzeybatıda Afyon, doğu ve güneybatıda Konya, batıda Isparta illeri ve Akşehir ilçe merkezinin kuzeyinde Akşehir gölü ile çevrilidir. Ayrıca kent, Sultandağı eteklerine, eğimli bir alan üzerine ve Tekke Boğazı denilen dar bir koyağın hemen önüne yerleşmiş ve aynı adı taşıyan verimli ovaya ve göle yukarıdan bakması nedeniyle doğal bir korunağa sahiptir ( 9. Ordunun güneye, Batı Cephesi Karargâhı nın da Akşehir e alınması, Büyük Taarruz a hazırlık esnasında orduya siyasi cereyanların sızmasını önlemiştir. Hâlbuki Yunan ordusu bu yönden dertliydi. Her defasında kasabadan İzmir üzerine askeri birlikler yürüyecek ve ordudaki Venizolosçu subayları, kumandan kadrosunu ordudan kovacak kadar ağır isyanlar oldu. Hülasa Sakarya sonu ile Büyük Taarruz başlangıcı arasında ordu, hazırlık işlerinden gayrı her türlü siyasi cereyanlara ve akımlara karşı adeta bir duman perdesi arkasına alındı. Disiplin ve otorite en son hattına kadar korundu (Aydemir, 1999:191). 17 GİRİŞ Bu nedenlere bağlı olarak, ileride girişilmesi tasarlanan taarruz hareketi amacıyla, Türk Ordusu asıl kuvvetlerinin güneye kaydırılması fikri gün geçtikçe kuvvetlenmiş ve bununla ilgili hazırlıklara da başlanılmıştı. Genelkurmay Başkanlığı 15 Ekim 1921 de Batı Cephesi Komutanlığına: Türk Ordusu, düşmana, kış başlamadan ve Sakarya yenilgisinin etkilerinden kurtulmasına yer vermeden kesin bir darbe indirmelidir. Yunanlıların Eskişehir- Afyon demiryolundan hareket bakımından yararlanmasını sınırlandırmak ve çeşitli koşullar altında muharebeye girilmesini sağlamak için, bu taarruz asıl kuvvetlerle Afyonkarahisar bölgesinden ve daha başlangıçtan itibaren Yunanlıların İzmir le olan ulaşımlarını kesecek şekilde yönetilmelidir. Bu amaçla hazırlıkların kısa zamanda tamamlanması ve özellikle Akşehir-Eğridir-Dinar menzilinin kurulmasına işaret edildikten sonra taarruzun başlayacağı yer ve tarih hakkında bilgi istendi. O gün için tek sorun ülkenin kurtarılması idi. Başkomutan, Genelkurmay Başkanı ve Batı Cephesi Komutanı bunun için bütün komutanların görüş ve önerilerini topladı. Bu düşünce ve öneriler sonunda, ordunun büyük bir kısmının Konya-Afyonkarahisar demiryolu çevresinde uygun bölgelere alınması ve lojistik desteğinin bu ana yola dayatılması gerekiyordu. Ayrıca harekâtın sürdürülmesi için dağlık ve yolsuz olan bu bölgelerde, ulaştırma ağının işe yarar bir duruma getirilmesi, Konya demiryolunun Eğridir Gölü ne bir dekovil hattı ile bağlanması gibi işler, oldukça büyük zamana ihtiyaç gösteriyordu. Batı Cephesi Komutanlığı da bu işe hız vermişti. Bütün bu düşünce ve direktiflerin gereği olan kuvvet kaydırmaları ve Yunanlıları şaşırtacak tedbirler Ekim 1921 günleri içinde alındı. O arada Başkomutan Mustafa Kemal Paşa nın emri ile İkinci Ordu Karargâhı Bolvadin e, Birinci Ordu Karargâhı Çay a ve Cephe Komutanlığı Karargâhı nın da Akşehir e taşınması hazırlıklarına başlandı.

24 18 BATI CEPHESİ KARARGÂHINİN AKŞEHİR E GELİŞ TARİHİ Büyük Taarruz a hazırlık devresi, 10 Ekim Temmuz 1922 tarihleri arasında geçen zaman olarak kabul edilir. Ancak Akşehir de Batı Cephesi Karargâhı nda hazırlıklar 24 Ağustos 1922 ye kadar devam etmiştir. 10 Ekim tarihinde Batı Cephesi Karargâhı Sivrihisar da bulunuyordu (Sabis,1951: 59) Ekim 1921 tarihlerinde Başkumandan Mustafa Kemal Paşa nın emirleri gereğince Batı Cephesi Karargahı nı Akşehir e taşıma hazırlığına başlandı. Bunun için 01 Kasım 1921 tarihinde Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Bey, Akşehir in karargâh olarak düzenlenmesi için Akşehir Menzil Mıntıka Müfettişliği ne bir şifre gönderdi. 02 Kasım 1921 de, Karargâh İkinci Kademesinin Sivrihisar dan Akşehir e gideceği yolun durumunu öğrenmek için ikinci bir şifre daha gönderdi. Daha sonra Asım Bey, İsmet Paşa nın karargâhın bir kısmı ile birlikte Emirdağ da bir hafta kalacağını belirten şifresini yolladı. Ancak havaların iyi gitmemesi bu hareketin gecikmesine neden oldu. Karargâh; Harp, Birinci Kademe ve İkinci Kademe olarak üçe bölündü. Garp Cephesi Karargâhı nın ikinci kademesi 15 Kasım 1921 de Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Sanisi Osman Zati önderliğinde Sivrihisar dan, Piribeyli üzerinden Akşehir e gitti (Sabis, 1951: 126). Batı Cephesi Karargâhı Müzesi nde bulunan telgraflar da bunu teyit etmektedir. Genel olarak Akşehir e Batı Cephesi Karargâhı nın geliş tarihi olarak 18 Kasım 1921 olarak bilinmekte ve pek çok eserde de bu şekilde yer almaktadır. Bütün bu eserlerin kaynak aldığı eser İ. H. Konyalı nın kitabıdır (1) yılında yazdığı bu eserde Konyalı, Batı Cephesi Karargâhı nın geliş tarihini o zamanları Batı Cephesi Kurmay Başkanı olan Asım Gündüz ün anılarına dayandırmaktadır. Ancak Asım Gündüz ün, anılarını anlattığı kitapta (2) bu tarih yer almamaktadır. Zaten Konyalı, ilerleyen kısımlarda kendisinin bizzat Asım Bey ile görüştüğünü ve bunları ondan dinlediğini belirtmektedir. Ancak 18 Kasım 1921 tarihi Batı Cephesi Karargâhı nın değil bizzat Asım Bey in Akşehir e geldiği tarihtir. Akşehir in Batı Cephesi Karargâhı olarak kullanılmaya başlandığı tarih 15 Kasım 1921 dir. Yine Genelkurmay Başkanlığı nın yayınladığı kitaplarda (3) yer alan haritalarda 18 Kasım 1921 tarihinde Akşehir, Karargâh olarak gözükmektedir. İkinci Kademenin Akşehir e ulaşmasından sonra ağır silahların olduğu harp ve fazla eşyası olan Birinci Kademe, belirli tarihlerde Sivrihisar dan yola çıkarak Aziziye (Emirdağ) ve Bolvadin e oradan da Çay Tren İstasyonu na ulaştılar. Kışın şartların ağır ve zor olması, buralarda birkaç gün mola verilmesini zorunlu kılmıştı. En son Çay da bulunan Birinci Ordu daki incelemelerini bitiren Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa nın, 19 Kasım 1921 in akşam saatlerinde Akşehir e gelmesi ile Batı Cephesi Karargâhı tamamen Akşehir e taşınmış oldu. GİRİŞ AKŞEHİRDE DOKUZ AY ON GÜN HAZIRLIK 15 Kasım 1921 tarihinde Akşehir e gelen Batı Cephesi Karargâhı buradaki Büyük Taarruz hazırlıklarına başladı. 24 Ağustos 1922 de Başkumandan, Genelkurmay Başkanı ve Batı Cephesi Komutanı nın ayrılması ve bir gün sonrada Birinci Kademe nin Çay a gitmesi ile dokuz ay on gün süren bu çalışmalar sona erdi. İstiklal Savaşının ilk meydan muharebesi olan Sakarya Meydan Muharebesi, Türk Ordusu için bir yokluk ve yoksulluk savaşı olmuştur. Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden sonra, insan gücünün 1/2 sini, silah gücünün de 1/10 unu

25 kaybetmiş olan Batı Cephesi Komutanlığı, birliklerine 18 Temmuz 1921 tarihinde verdiği bir emirle Sakarya Nehri nin gerisine çekilme emrini vermişti. Ağustos ortalarına doğru yapılan yeni düzenlemeye göre Türk Ordusu nun konuşlanma ve kuruluş durumu şöyledir: Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa, Başkomutanlık Karargâhı Ankara dadır. Batı Cephesi Komutanlığı, Yunan taarruzuna karşı, kuvvetlerini Sakarya Nehri doğusunda yedi gurup halinde konuşlandırmıştı. 13 Eylül 1921 de Türk Ordusu nun kesin zaferi ile biten Sakarya Meydan Muharebesi, orduda önemli bir zayiata neden olmuştu. Türk Ordusu nun Sakarya Savaşı ndaki zayiatı; şehit, yaralı, 828 esir ve kayıp olmak üzere toplam dur( ). Batı Cephesi Komutanlığı Eskişehir - Afyon hattında tertiplenen Yunan Ordusu na karşı genel bir taarruza geçebilmek için, hazırlıklara olanak verecek, ayrıca bu hazırlıkları bozma amacı güdecek, Yunan saldırılarını kıracak şekilde olmak üzere, birliklerine ulaşılan elverişli hatlarda savunma düzenleri aldırıyordu (Gnlkr Yay., 1980: 371). Sakarya Zaferi nden sonra orduda kolordu teşkilatına geçildi. Batı Cephesi ne bağlı olarak menzil hatları ve ikmal yolları kuruldu. Bunların bir kısmı Batı Cephesi bünyesinde teşkil edilen 1. ve 2. Ordu Komutanlıkları nın emrine verilerek, ordular bölgesinde direkt destek sağlandı. Büyük Taarruz için gerekli olan askeri malzeme ve tüm ihtiyaçlar Tekâlif-i Milliye ve Harp Encümeni kararları uyarınca çoğunlukla memleketin öz kaynaklarından sağlandı. Türk Milleti, adeta yarışırcasına ordusunu teçhiz etti. Diğer yandan Sovyet Rusya ve Fransa ile yapılan antlaşmalar sonucu bir miktar silah ve cephane yardımı da sağlandı ve bu malzemeler Batı Cephesi ne tahsis edildi. Ayrıca İtalyan ve Fransızlardan alınan uçaklarla cephe uçak bölüğü iş görür hale getirildi. Ağustos ayına kadar birliklerin her türlü eksiklikleri tamamlandı. Subayların bilgi ve kapasitelerini arttırmak amacıyla talimgâhlar ve kurslar açıldı. Sık sık tatbikat ve manevralar yapılarak ordunun eğitim seviyesinin yüksek bir düzeye çıkarılması sağlandı. Sakarya Zaferi nden sonra bütün milletin ve ordunun morali yüksekti. Büyük Taarruz için milletten istenen fedakârlıklar, yurdun her tarafından yarış halinde arzu ile yerine getiriliyordu. Birliklerin yiyecek ve giyecek durumu düzeltildi. Subayların maaşları muntazaman verilmeye başlandı. İsteyen askerlere kısa dönemlerle de olsa izin verildi. Yunanlıların ve İstanbul Hükümeti nin ordu üzerindeki olumsuz propagandaları etkisiz kaldı. Orduda hemen hemen firar olayı kalmadı. Ayrıca istihbarata karşı koyma faaliyetlerine de büyük önem verildi( İşte bu gerçekleştirilen hazırlıkların merkezi Batı Cephesi Karargâhı yani Akşehir idi. Yokluklarla gelinen Akşehir de dokuz ay on günlük bir sürede 18 piyade tümeni, 5 süvari tümeni, 8659 subay, er, piyade tüfeği, 2025 hafif makineli tüfek, 839 ağır makineli tüfek, 323 top, 5282 kılıç, 198 kamyon, 33 otomobil ve ambulanstan oluşan bir ordu meydana getirildi. 15 Kasım 1921 tarihinden 24 Ağustos 1922 ye kadar geçen dokuz ay on günlük zamanda Batı Cephesi ekseninde gelişen olayları tüm gerçekliğiyle anlatmaya, İstiklal Savaşı nın karanlıkta kalmış kısımlarını gün ışığına çıkarmaya çalıştık. İşte Kronolojik olarak gün gün yaşananlar GİRİŞ

26 20 GİRİŞ (1) Konyalı, İ.Hakkı (1945) Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir Tarihî - Turistik Kılavuz, İstanbul, Nümune Matbaası. (2) Gündüz, Asım (1973) Hatıralarım. İstanbul: Kervan Yayınları Derleyen İhsan Ilgar (3) Erkal, Şükrü (1967) Türk İstiklal Harbi II Cilt Batı Cephesi 6.Kısım 1.Kitap Büyük Taarruza Hazırlık ve Büyük Taarruz (10 Ekim Temmuz 1922) Ankara: Genelkurmay Basımevi.

27 Akşehir tarihinin en heyecanlı gününü yaşıyordu. Erkenden Akşehir - Afyon yolu üzerindeki bütün binaların damları, sokak başları, Gazi Başkumandanı, Büyük Erkânıharbiye Reisini ve 9 ay 10 gündür misafir ettikleri Garp Cephesi sevimli Kumandanı İsmet Paşa yı uğurlayacak, selametleyecek ve alkışlayacak olanlarla dolmuştu. Karargâh binasının önüne heyecanlı bir kalabalık gelmişti. Bütün büyük misafirler birer birer Akşehir i terk ettiler. Nihayet Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşanın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkânıharbiye Reisi Asım Bey i de aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. Biraz sonra minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu(konyalı, 1945:718). Sessizliğe gömülen Akşehir büyük zaferin müjdesini, Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki askerlerinin dönüşünü bekliyordu. Akşehir tarihinin en heyecanlı gününü yaşıyordu. Erkenden Akşehir-Afyon yolu üzerindeki bütün binaların damları, sokak başları, Gazi Başkumandanı, Büyük Erkânıharbiye Reisini ve 9 ay 10 gündür misafir ettikleri Garp Cephesi sevimli Kumandanı İsmet Paşa yı uğurlayacak, selametleyecek ve alkışlayacak olanlarla dolmuştu. Karargâh binasının önüne heyecanlı bir kalabalık gelmişti. Bütün büyük misafirler birer birer Akşehir i terk ettiler. Nihayet Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşanın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkânıharbiye Reisi Asım Bey i de aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. Biraz sonra minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu(konyalı, 1945:718). Sessizliğe gömülen Akşehir büyük zaferin müjdesini, Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki askerlerinin dönüşünü bekliyordu. Akşehir tarihinin en heyecanlı gününü yaşıyordu. Erkenden Akşehir-Afyon yolu üzerindeki bütün binaların damları, sokak başları, Gazi Başkumandanı, Büyük Erkânıharbiye Reisini ve 9 ay 10 gündür misafir ettikleri Garp Cephesi sevimli Kumandanı İsmet Paşa yı uğurlayacak, selametleyecek ve alkışlayacak olanlarla dolmuştu. Karargâh binasının önüne heyecanlı bir kalabalık gelmişti. Bütün büyük misafirler birer birer Akşehir i terk ettiler. Nihayet Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşanın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkânıharbiye Reisi Asım Bey i de aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. Biraz sonra minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu(konyalı, 1945:718). Sessizliğe gömülen Akşehir büyük zaferin müjdesini, Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki askerlerinin dönüşünü bekliyordu. Nihayet Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşanın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkânıharbiye Reisi Asım Bey i de aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. Biraz sonra minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu(konyalı, 1945:718). Sessizliğe gömülen Akşehir büyük zaferin müjdesini, Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki askerlerinin dönüşünü bekliyordu. Akşehir tarihinin en heyecanlı gününü yaşıyordu. Erkenden Akşehir-Afyon yolu üzerindeki bütün binaların damları, sokak başları, Gazi Başkumandanı, Büyük Erkânıharbiye Reisini ve 9 ay 10 gündür misafir ettikleri Garp Cephesi sevimli Kumandanı İsmet Paşa yı uğurlayacak, selametleyecek ve alkışlayacak olanlarla dolmuştu. Karargâh binasının önüne heyecanlı bir kalabalık gelmişti. Bütün büyük misafirler birer birer Akşehir i terk ettiler. Nihayet Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşanın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkânıharbiye Reisi Asım Bey i de aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. Biraz sonra minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu(konyalı, 1945:718). Sessizliğe gömülen Akşehir büyük zaferin müjdesini, Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki askerlerinin dönüşünü bekliyordu. Akşehir tarihininen heyecanlı gününü yaşıyordu. Erkenden Akşehir - Afyon yolu üzerindeki bütün binaların damları, sokak başları, Gazi Başkumandanı, Büyük Erkânıharbiye Reisini ve 9 ay 10 gündür misafir ettikleri Garp Cephesi sevimli Kumandanı İsmet Paşa yı uğurlayacak, selametleyecek ve alkışlayacak olanlarla dolmuştu. Karargâh binasının önüne heyecanlı bir kalabalık gelmişti. Bütün büyük misafirler birer birer Akşehir i terk ettiler. Nihayet Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşanın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkânıharbiye Reisi Asım Bey i de aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. Biraz sonra minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu(konyalı, 1945:718). Sessizliğe gömülen Akşehir büyük zaferin müjdesini, Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki askerlerinin dönüşünü bekliyordu. Akşehir tarihinin en heyecanlı gününü yaşıyordu. Erkenden Akşehir-Afyon yolu üzerindeki bütün binaların damları, sokak başları, Gazi Başkumandanı, Büyük Erkânıharbiye Reisini ve 9 ay 10 gündür misafir ettikleri Garp Cephesi sevimli Kumandanı İsmet Paşa yı uğurlayacak, selametleyecek ve alkışlayacak olanlarla dolmuştu. Karargâh binasının önüne heyecanlı bir kalabalık gelmişti. Bütün büyük misafirler birer birer Akşehir i terk ettiler. Nihayet Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşanın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkânıharbiye Reisi Asım Bey i de aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. Biraz sonra minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu(konyalı, 1945:718). Sessizliğe gömülen Akşehir büyük zaferin müjdesini, Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki askerlerinin dönüşünü bekliyordu. Akşehir tarihinin en heyecanlı gününü yaşıyordu. Erkenden Akşehir-Afyon yolu üzerindeki bütün binaların damları, sokak başları, Gazi Başkumandanı, Büyük Erkânıharbiye Reisini ve 9 ay 10 gündür misafir ettikleri Garp Cephesi sevimli Kumandanı İsmet Paşa yı uğurlayacak, selametleyecek ve alkışlayacak olanlarla dolmuştu. Karargâh binasının önüne heyecanlı bir kalabalık gelmişti. Bütün büyük misafirler birer birer Akşehir i terk ettiler. Nihayet Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşanın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkânıharbiye Reisi Asım Bey i de aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. Biraz sonra minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu(konyalı, 1945:718). Sessizliğe gömülen Akşehir büyük zaferin müjdesini, Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki askerlerinin dönüşünü bekliyordu. Nihayet Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşanın otomobili karargâh binası önüne yanaştı. Aşağıya inen İsmet Paşa alkışlar arasında otomobiline bindi, yanına Erkânıharbiye Reisi Asım Bey i de aldı. Otomobil gözyaşları, alkışlar ve dualar arasında uzaklaştı. Biraz sonra minarelerde verilen Es-salaların yankıları yaslı ve hüzünlü şehrin üstünde gözle görülmeyen fakat sezilen bir başka tül serpiyordu(konyalı, 1945:718). KASIM 1921 EYLÜL 1921 EKİM 1921 ARALIK 1921 OCAK

28 22 1 Kasım 1921 KASIM 1921 Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Bey in Akşehir in karargâh olarak düzenlenmesi için Akşehir Menzil Mıntıka Müfettişliği ne gönderdiği Şifre: (1Kasım 1921) Sivrihisar Akşehir Menzil Mıntıka Müfettişliğine C: tarihli şifreye 1. Yüzbaşı Hüsnü efendinin orada kalarak bu işlerle meşgul olması ve ancak karargâh için yüz kilo sadenin (süngü ağacı) bir küçük zabit vedaatiyle Sivrihisar a gönderilmesi muvafıktır (yerindedir). 2. Karargâh için ihzar edilen (hazırlanan) mebani (binalar) ve ahırlara etiket vazedilmemesi (konulmaması) ve bu hususta fevkalade mahremiyete (gizliliğe) itina edilmesi Garp Cephesi Erkan-ı Harbiye Reisi Asım Saat:12.00 zeval (sona erme) (Aslından Çeviri. İlhami Bebek, A.B.C. K.M.) (4) 2 Kasım 1921 Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Bey in Karargâh ikinci kademesinin Sivrihisar dan Akşehir e gideceği yolun durumunu öğrenmek için gönderdiği şifre: 1.Şube Garbi Anadolu Menzil Müfettişliğine Fetihoğlu Köprüsü - Piribeyli üzerinden Akşehir e giden yolun binek otomobili müruruna (geçip gitmesine) ne dereceye kadar müsait olduğunu ve güzergâh üzerinde haritada mevcut olmayan köy isimlerinin acilen iş arlarını (bildirilmesini) rica ederim. 2 Teşrin-i Sâni 337(2 Kasım 1921) Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım (Aslından Çeviri. İlhami Bebek, A.B.C. K.M.). Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Bey in, İsmet Paşa nın karargâhın bir kısmı ile birlikte Emirdağ da bir hafta kalacağını belirten şifresi: Aziziye (Emirdağ) Menzil Hat Kumandanlığına Aziziye (Emirdağ) Nokta Kumandanlığına Kumandan Paşa Hazretleri bir kısım karargâhı ile birlikte bir hafta kadar Aziziye de (Emirdağ) kalacaklar. Orada ikametleri için mahremane (gizlice) birkaç bina tedarik ettirilmesini rica ederim. Karargâh süvari ve muhafız bölükleri de beraberdir. Harekât ayrıca bildirilecektir. 2 Teşrin-i Sâni 337(2 Kasım 1921) Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi

29 Asım Saat:04.10 dan sonra (Aslından Çeviri: İlhami Bebek, A.B.C. K.M.). 3 Kasım 1921 Garbi Anadolu Menzil Müfettişliği, Piribeyli üzerinden Sivrihisar- Akşehir yolunun durumunu bildiren telgrafında: Makine başında (3 Kasım 1921) Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Riyasetine 23 KASIM 1921 C: şifreye 1. Fetihoğlu Köprüsü nden Akşehir e üç saat mesafede olan Ortaköy e kadar yol adidir. Kurak zamanlarda binek otomobili suhuletle (kolaylıkla) geçer. Yağmurlu zamanlarda yol çamur yapar. Ortaköy den Akşehir e kadar yol şosedir ve muntazamdır. 2. Haritada mevcut Ayrıtepe den sonra Mevlütlü bunun on kilometre güneyinde Pazarkaya (Muhacir köyü) ve Kürtköyü nün iki kilometre doğusunda Ortaköy ve bunun yedi sekiz kilometre güneyinde Karabulut köyleri vardır. 6 Kasım 1921 Saat:04 den sonra Garp Cephesi Karargâhı nın Akşehir e taşınmasının ilk belirtilerinden biri de Garp Cephesi Komutanlığı nın gönderdiği 71 Numaralı Cephe Emri dir. Bu Emir de: Cephe Karargâhı harp kademesi ile 7 Kasım da Aziziye ye (Emirdağ) nakledilecek, Karargâhın aksam-ı mütebakiyesi (geri kalan kısımlar) şimdilik Sivrihisar da bulunacaktır. Harekâta ait şifre ve telgraflar ve tahrirat Aziziye ye (Emirdağ) ve diğer telgraflar ve tahrirat Sivrihisar a gönderilecektir. Bu emirden anlaşılan Karargâhın bir an evvel Konya şimendiferi üzerinde bulunan Akşehir e nakletmek niyeti olduğudur. Bir hafta sonra karargâhın birinci kademesi ile Sivrihisar dan Aziziye ye (Emirdağ) geldi. Birkaç gün sonra da oradan Akşehir e geçti. Sivrihisar da kalmış olan diğer kısımlar, aileler, çoluk çocuk Sivrihisar dan doğru Akşehir e atlayacaklardır (Sabis 1951: 125). 14 Kasım 1921 Akşehir e hangi kısımların, ne zaman gideceğini belirten Garp Cephesi Komutanlığı tebliğinde: Birinci Ordu Komutanlığına Garp Cephesinden: Cephe karargâhının Sivrihisar da bulunan ikinci kademesi 15/11/1337 de Piribeyli üzerinden Akşehir e gidecektir. 2-Karargâhın fazla eşyası Çay İstasyonu ndan naklolunacaktır. 3-Karargâhın birinci kademesi üç gün daha Aziziye de (Emirdağ) kalacağından harp iaşe raporları ile mühim şifreler Aziziye ye (Emirdağ) ve evrakı gayrı mühimme ve sair 15/11/ 1921 den itibaren Akşehir e gönderilecektir. 4-Birinci Ordu, Üçüncü Kolordu, 16. ve 17. Piyade ve Birinci Süvari Fırkaları

30 24 Kumandanlıkları na, Polatlı Mevki Kumandanlığı na, Aziziye (Emirdağ) Hat Kumandanlığı na, Garbi Menzil Müfettişliği ile Akşehir Menzil Müfettişliği ne ve berayi malumat Müdafaa-i Milliye ye arz edilmiştir. Harekât 2842 numaralıdır. Saat: 2.40 İmza: Garp Cephesi Kumandanı-İsmet (Sabis 1951: 125). KASIM 1921 İkinci Kademe nin yola çıktığını belirten Garp Cephesi Erkân-ı Harp Reisi Asım ın gönderdiği telgrafta: 1.Şube 2851 Şifre - Akşehir Menzil Mıntıka Müfettişliğine Sivrihisar daki karargâhın ikinci kademesi Piribeyli üzerinden( ) de Akşehir e tahrik edilmiştir efendim. Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Kapadım: 15 minh. Saat: 3.15 saat sonra (Aslından çeviri: İlhami Bebek). 15 Kasım 1921 Cephe karargâhının Sivrihisar da bulunan ikinci kademesi Piribeyli üzerinden Akşehir e gitti. Ali İhsan Paşa ikinci kademenin taşınmasını Garp Cephesi Karargâhı na mensup birçok subayların ve memurların aileleri karargâh ile beraber bulunuyordu. Karargâh bir yerden bir yere nakledilirken resmi karargâh eşyasından başka bir sürü ev eşyası, kadın, çoluk çocuk muhacir kafilesi gibi, cephe karargâhını takip edermiş şeklinde belirtmektedir (Sabis, 1951: 65). Garp Cephesi Karargâhı nın ikinci kademesinin Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Sanisi Osman Zati önderliğinde Akşehir e yola çıktığını belirten şifre: Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Riyasetine Sivrihisar daki İkinci Kademenin Piribeyli üzerinden Akşehir e bendenizin de ser baytar ile (15 Kasım 1922) saat dan evvelde Beylikköprü ye hareket ettiğimiz maruzdur. Garp Cephesi Erkân- Harbiye Reisi Sanisi Osman Zati Açtım:15 minh. Saat: evvel Akşehir Menzil Müfettişliğine malumat verelim. (Aslından çeviri: İlhami Bebek). Sandıklı-Dinar-Çal bölgesinde toplanan Türk Kuvvetleri nin, kendi ulaştırma hatlarına yöneltilebileceğini hesaba katan Yunan Ordusu, Türk Taarruzunu önlemek amacıyla Çivril kesiminde durdurulması yeterli bir tedbir sayılmadığından Oturak-Banaz-Kapaklar hattında bir savunma düzeni alınması Yunan Ordusu nca karar altına alındı (Erkal, 1967: 83). 17 Kasım 1921 İki gün içerisinde nerelerde bulunacağını belirtmek için Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa yayınladığı şifrede: Şifre 2857

31 (18 Kasım 1922) saat 10 dan evvel Aziziye den (Emirdağ) Bolvadin e hareket edeceğim. Öğleden sonra Bolvadin, Ağılönü ve Diperler de 4.Kolordu yu teftiş edeceğim. Akşam Bolvadin de kalacağım. Ertesi gün Kolordunun diğer kıtaatını teftiş edeceğim. Teftiş programı için kolordunun tertibine tabii olacağım. Garp Cephesi Karargâhı bilâ fasıla Akşehir e gidecek ve orada teessüs edecektir. Saat 1.20 sonra Garp Cephesi Komutanı-İsmet (Aslından çeviri: Bebek, İlhami). Akşehir İstasyonu na yeterince araba gönderilmesini isteyen Asım Bey in telgrafı: Akşehir Menzil Mıntıka Müfettişliğine Müstacel 25 KASIM 1921 Yarın ( ) akşamı cephe karargâhı Akşehir e gelecektir. Kumandan Paşa Hazretleri muvakkaten Bolvadin de kalacaklardır. Yarın akşam raporları Akşehir e verilecektir. Bunların aldırılmasını ve istasyondan nakil için miktarı kâfi araba tahsisini rica ederim. 17 Teşrin-i Sani (17 Kasım 1921) Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Asım Kapadım: 17 minh. Saat: Kasım Perşembe günü Garp Cephesi Karargâhı nın birinci kademesi Aziziye den (Emirdağ) Bolvadin e geldi ve ertesi gün Akşehir e gitti. Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Bolvadin deki 4. Kolordu nun fırkalarını muayene etti (Sabis, 1951:127). Onbaşı olarak Batı Cephesi Karargâhı na katılan Halide Edip Adıvar, Karargâh ın Akşehir e taşınmasını: Beş yüz atlı evvela Çay a kadar karargâhı götürdü. Bu beş yüz atlının başında giden Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi Miralay Asım beni yanına davet ederek atların yürüyüşünü benim idare etmemi nezaketle teklif etti. Elimi kaldırdım: Yarım saat tırıs, sonra adi adım, yine tırıs sonra yine adi adım. Sekiz saat sonra adeta donmuş bir halde Çay a vardık. Sonrada biz Akşehir trenine bindik şeklinde anlatmaktadır. Batı Cephesi Karargâhı nın taşınmasının fazla ses getirmesinden ve düşmanların bunu duymasından korkanlar vardı. Bunlardan biri de Birinci Ordu komutanı Ali İhsan Paşa idi. Ali İhsan Paşa: Nihayet Garp Cephesi Karargâhı, Konya Demiryolu üzerinde Akşehir e naklediliyor. Garp Cephesi Karargâhının Akşehir e nakli, düşman tarafından pek çabuk duyulacak bir hadisedir. İstanbul her iki tarafın istifade ettiği müşterek temas noktası olduğundan Yunanlılar bu haberi en kolay ve en çabuk oradan elde edeceklerdir; bu haber onlar için, Türk Ordusu nun kendilerine karşı yapmak istedikleri taarruzun güney taraftan yapılacağına en büyük delil teşkil edecektir. Cephe Karargâhının fazla eşyasının Çay istasyonundan demiryolu ile nakledileceğini bildiren madde, bu karargâhta neler bulunduğunu ve seferi kadrolara hiçbir suretle uygun bulunmadığını ifşa ve itiraf etmektedir. (Sabis, 1951). Garp Cephesi Karargâhı, Akşehir Belediye binasına yerleşti. Belediyenin bitişiğindeki han, Erkân-ı Harbiye ye tahsis edildi (Konyalı, 1941:707).

32 26 Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye İkinci Reisi Osman Zati Bey, Yamıçoğlu (Hacı İsa) Hanı na yerleşmişti. Cephe Karargâhının muhtelif şubeleri Akşehir deki çeşitli binalara dağılmışlardı. Birinci Şube, İstasyon Caddesinde Hacı Battaloğlu Ömer Ağa nın; İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Şubeler, Milli Emlak tan Haytaoğlunun evlerini işgal etmişlerdi. Karargâhın askeri ise Şirvancıoğlu, Hacı Dedeoğlu ve Yumurtacı Hacı Tevfik Hanlarına oturmuşlardı. (Konyalı,1941:708). Yunan Ordusunun 2. Tümeninin 34. Alayı, 7. Alayın yerine geldi (Erkal, 1967: 83). KASIM 1921 Kroki 1: Garp Cephesi Komutanlığı nın Akşehir e yerleşimi Aziziye (Emirdağ) bölgesinde sığır vebası hastalığına rastlandı (Erkal, 1967:229). Malta dan Ankara ya dönen Yakup Şevki Paşa, Batı Cephesi nde İkinci Ordu Kumandanlığı na atandı (Koç,2006:272). 18 Kasım 1921 tarihli ABD istihbarat raporu: Türk askerlerinin çoğunluğunun üniforması yok. Orduya evlerinden gelip katıldıkları yamalı eski elbiseleriyle cephedeler. Bazıları Fransız, İngiliz üniforması giyiyor şeklinde idi. 19 Kasım 1921 Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Çay daki 4. Kolordunun fırkaları arasındaki manevraları izledi ve tenkitlerde bulundu ve Akşamüzeri Akşehir e gitti (resim 1) (Sabis, 1951:127).

33 27 KASIM 1921 Resim 1: Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa Akşehir de 20 Kasım 1921 Yunan Ordusunun 7. Alayı, Çivril-Uşak yolu üzerindeki Yayalar a yerleşmişti (Erkal, 11967:83). 21 Kasım 1921 Gece tertip ve sevk edilen bir baskınla Beşinci Kolorduya bağlı bir müfreze, Menderes nehrini geçerek düşmanı tard ve ileri hareket etti (Sabis, 1951:131). Batı Cephesi nde kullanılmak üzere Batum dan Trabzon a atım kudretli dağ top mermisi, atım Rus dağ top mermisi, 273 adet piyade kalkanı gönderilmişti (T.İ.H.,1975:398). 22 Kasım 1921 Garp Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Akşehir den Eğridir e gitmek istemiş. Ancak hava bozdu. Şiddetli yağmur ve fırtına başladı. Sultan dağlarının yüksek yerlerine kar düşmüştü (Sabis, 1951:132). Batı Cephesi Komutanlığı yeni bir taarruz fikri ve tasarısı hazırladı. Ancak bu plan da Sad Taarruzu gibi uygulanmadı (Erkal,1967:86). 23 Kasım 1921 Beşinci Kolordu ya bağlı müfreze Şeyh Elvan Dağı nı işgal etti (Sabis, 1951:131). Birinci Yunan Alayının takviyeli bir taburu, Süller kuzeyine çekilmek zorunda kaldı (Erkal,1967: 84). 24 Kasım 1921 İsmet Paşa, fırtına nedeniyle gecikmiş ve ancak 24 Kasım akşamı Eğridir e gelebilmişti (Sabis, 1951:132).

34 28 Kasım ayının sonlarına doğru; piyade tüfeği başına 277, ağır makineli tüfek başına 5000, hafif makineli tüfek başına 1.500, top başına da 676 mermi isabet etmekteydi (T.İ.H.,1975:485). KASIM Kasım 1921 İsmet Paşa, Perşembe günü trenle Eğridir den hareketle Dinar üzerinden Çivril istikametinde en son istasyona kadar gitmiş ve menderes nehri boyunda, Beşinci Süvari Kolordusu Kumandanı Fahrettin Paşa ile birlikte incelemelerde bulundu (Sabis, 1951:132). Bir İtalyan nakliye gemisi Kuşadası Limanına gelerek karaya 600 asker ve bir kısım savaş malzemesi çıkardı (Koç,2006:272). Pierre Loti nin Türk dostluğuna, Mustafa Kemal de ilgisiz kalmamış, kendisine yazdığı bir mektupta her türlü vasıtaya müracaat ederek Türk Halkı nı savunmasına teşekkür etmişti (ozanagaci.com). 26 Kasım 1921 Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Dinar da bulunuyordu (Sabis, 1951:135). 41. Tümenin ağırlıklarında sığır vebası hastalığına rastlandı. Sığır vebasını önlemek amacıyla Ankara Etlik te Bakteriyoloji Hanesine bağlı serum ve teşhis şubeleri faaliyete geçmiş ve burada ayrıca kimyayı tahlili şubesi açılmıştı (Erkal,1967:228). 27 Kasım 1921 Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Sandıklı ya geçmişti (Sabis, 1951:135). Düşman Çal civarındaki Menderes dirseğinde taarruz hareketlerine devam ederek Şeyh Elvan Dağı ndaki müfrezemizi geri çekilmeye mecbur etmiş ve fakat daha fazla ilerlememiştir (Sabis, 1951:141). Bu çekilmenin en büyük nedeni Türk birliklerinin ellerinde Alman tüfeklerinin bulunması ve bunlara ait cephane azlığı idi. (Erkal,1967: 85). İsmet Paşa, İkinci Ordu Komutanlığı görevine başlayan Yakup Şevki Paşa yı selamlayan bir telgraf çekti (Sabis,1951:137). Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Birinci Ordu Komutanlığı na, bir telgraf göndererek, ordu karargâhının Çay ve civarında, İkinci Ordu karargâhının ise Bolvadin de kurulacağını bildirdi (Koç,2006:272). 28 Kasım Kasım 1921 arasında Çal bölgesindeki muharebelerde; toplam olarak 3 subay, 24 er şehit olmuş, 71 er yaralanmış ve 41 er kayıp olmuştu piyade fişeği ve 676 top mermisi sarf edilmişti (Erkal,1967:85). Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Şuhut ta bulunuyordu (Sabis, 1951:137). Akşehir deki Milli Savunma Bakanlığı depolarında şu cephaneler vardı: Piyade cephanesi olarak Osmanlı 62, Rus 100, Manliher 55, Alman 10, Yunan 13, Tüfekçiyef el bombası 844, Top Atımı Kudretli dağ 922, Seri dağ 240, 150 mm lik 3753, ağır obüs 91, Erhart Dağ 451 (Erkal,1967:257).

35 29 Kasım 1921 Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Akarim de bulunuyordu (Sabis, 1951:137). İkinci Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa, Bolvadin e geldi (Sabis, 1951: 141). Her kolorduda, bir seyyar hastane ile bir sıhhiye bölüğü, her tümende de bir sıhhiye bölüğü bulunuyordu. Akşehir İstasyonu na bir yaralı gönderme komisyonu kuruldu. Birçok merkezde kurulan menzil hastanelerinden biri de 1000 yataklı olarak Akşehir de bulunuyordu. Bu ay içerisinde hastanelere gelen hasta sayısı idi (Erkal,1967:228). 29 KASIM Kasım 1921 Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Bolvadin de bulunuyordu. Dördüncü Kolordu bir sünnet düğünü ve bir müsamere düzenlemişti. Buna İsmet Paşa, Ali İhsan Paşa, Yakup Şevki Paşa katılmışlardı (Sabis, 1951: 141). Resim 2: Büyük Taarruz Öncesi Makineli Tüfekle Atış Eğitimi Bu ay içerisinde kaçak olayları artıyordu. Ayrıca geri hizmetlerde çalışanların sayısı çok fazla idi. Batı Cephesi Komutanlığı, Başkomutanlığa yaptığı bir teklifte: Herkese cephenin yolunun gösterilmesini; gönüllü, müzaheret ve milis gibi adlarla kurulmuş bulunan birlikler ve askerlik şubelerindeki kurulların kaldırılmasını, jandarmanın da ordu birlikleri ile takviyesine son verilmesi istendi. Alınan tedbirlerle cephe gerisinde kalanların cephelere katılmaları sağlandı. Subayların maaşlarının ödenmesi bir düzene girdiği gibi, cephe zammı adıyla da verilmekte olan beş liranın da ödenmesine devam edildi. Böylece cephede moraller yükseldi (Erkal,1967: 229). Akviran Köyü nden Akşehir Maarif Köyü ne 2. Tayyare Bölüğü ne ait 1 av ve 2 keşif uçağı intikal etti (Eğilmez,1992). Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, yayınladığı 73 Numaralı Cephe Emri nde: Birinci Süvari Fırkası, İkinci Kolordu, Sekizinci, On Altıncı ve On Yedinci Piyade Fırkaları İkinci Ordu emrine, Birinci, Dördüncü ve Beşinci Kolordular ile Altıncı ve On Dördüncü Piyade Fırkaları Birinci Ordu emrinde kalacaklardır. (Sabis, 1951:143).