DlcLE TIP DERGISI (JOURNAL OF MEDIcAL SCHOOL) C:27 S: Di~HEKiMLiGi FAKOLTESi OGRENiCiLERiNiN HEPATiT B BiLGi DOZEYLERiNiN ARA~TIRILMASI

Transkript

1 DlcLE TIP DERGISI (JOURNAL OF MEDIcAL SCHOOL) C:27 S: Di~HEKiMLiGi FAKOLTESi OGRENiCiLERiNiN HEPATiT B BiLGi DOZEYLERiNiN ARA~TIRILMASI Yrd.Do~.Dr. Fikret ipek1 Dt. Tansel MIZRAK 2 Dt. Filiz UCUN 3 Cl Arzum DOGRU 4 Dt. Ersin UYSAL 5 OZET Hepatit B, bilindigi gibi di~hekimleri ve tip doktorlan iyin bir meslek hastahgl olarak kabul edilmektedir. Oi~hekimlgi ve tip bran~lannln Hepatit B riski grubu slralamaslnda en ust slralarda yer almasl bu hastahgln onemini vurgulaml~ ve korunma yollannln bu dallarda egitime dayandmlmaslnln gerekli oldugu geryegini ortaya ylkartml~tlr. Hepatit B'nin yaylhmln1onlemede en buyuk etken, ki~ileri bu konuda yeterli derecede bilinylendirerek gerekli tedbirleri almalannl saglamaktlr. Hepatit B konusu her ne kadar tip ve di~hekimliginde ders olarak verilmi~ ise de ara~tlrmamlzin amacl ogrencilerin Hepatit B konusunda ne denli bilgi sahibi olduklannln bir anketle. degerlendirilmesi olacaktlr. C;:ah~mamlzln0.0. Oi~hekimligi Fakultesi 1,2,3,4 ve 5. slnlflannda okuyan 123'u erkek, 64'u klz olan toplam 187 ogrenci uzerinde geryekle~tirilmi~ ve sonuylar istatistiksel olarak degerlendirilmi~tir. C;:ah~mamlzln sonucunda klinik ogrencilerin bilgi duzeylerinin preklinik ogrecilerinden yuksek oldugu saptanml~tlr. Anahtar Kelimeler: Hepatit B, Oi~ Hekimligi. GiRi~ Sagllkla ilgili alanlarda ~all~anlar yoksek oranda fiziksel, kimyasal, biyolojik, fizyolojik zararlara maruz kalmaktadlr. Kan ve hava yolu ile bula~an patolojiler, enfeksiyoz haztallklar sagllk ~all~anlan i~in onemli bir risk faktoro olu~turmaktadlr (5). Hepatit karaciger iltihabl anlamma gelen bir terimdir. Hepatocelluler hasar ile sonu~lanan hastallklan tammlamak i~in kullanlllr. Hepatitler genelde enfesiyonlar (Bakteriler, VirOsler) ya da toksik ajanlarca (ila~lar, a~1ri alkol kullamml) olu~turulurlar. Atlklann uzakla~tlrllmasl, temel maddelerin depolanmasl, enerji Oretimi gibi tom karaciger normal hocre fonksiyonlan hepatitlerde etkilenir. Viral hepatitler akut hepatocelloler hastalaklann en slk nedenlerini olu~tururlar. Bir dizi hepatit virosoizole edilmi~tir. Bunlar; A tip, B tip, D ve non A, non B tipleri. Ornegin; tip C, E, G'den hepatite neden olan virosler arasmda cytomogloviros (CMV), Epstem-Barr VirOs (EBV), CoxoackievirOs ve herpes simplex virusu vardlr (3). Bir yozyllllk donemde Hepatit B ve toberkolozgibi toplumsal enfeksiyoz hastallklarda onemli oranda artl~ olmu~tur. (1,2.3,4) D.O. Di~ Hekimligi FakOltesiPeriodontoloji A.D. (5) D.O. Meslek YOksekokulu DIYARBAKIR DIYARBAKIR

2 56 Dunyada giderek buyuyen ve en onemli sagllk sorunlanndan biri olan Hepatit B virusu( HBV), hepadnaviridea ailesinde yer alan ku«uk hepatotropik bir DNA virusudur (4,7,14). Karaciger iltihabl olan hepatitin etiolojisinde en onemli rojuenfeksiyonlar (bakteriler, virusler), aspirin, asetaminofen, sulfonamidler, nitrofrantion, isoniasid, methyldopa, halothane, immunosupresifler, fenitoin ve fenilbotazon gibi ila«lar ve a~1rialkol alaml rol oynar (13,3). HBV ile turn dunyada iki milyardan fazla ki~inin kar~lla~tlgl ve halen, yuz hastadan 95'i geli~mekte olan ulkelerde olmak uzere milyon ki~inin HBVta~IYlclsl oldugu tahmin edilmektedir. Dahasl her YII50 milyon Hepatit B'Ii yeni hasta saptanmaktadlr. HBV'nin, insanda kanser ile iii~kisi belirlenen ilk viruslerden oldugu bilinmektedir. Epidemiyolojik «alr~malar, karaciger kanserinin «ogunlukla HBV ta~iylcllrglyla ilgili oldugunu gostermi~lerdir (4). Her YII ki~iye tanrsl konan PHC'a (Premir Hepatocelluar Carcinoma) yakalanma riskinin Kronik Hepatit B yuzey proteini ta~iylcllannda, ta~iylcl olmayanlara gore 200 kat daha fazla oldugu belirlenmi~tir (1). Hepatit B parenteral yolla ornegin ; enjekte igneler, kan transfuzyonu,oral ili~ki veya vucut.slvllannrn degi~imi yoluyla iletildiginden serum hepatiti olarak da adlandmllr (14,13). Kanla bula~ml~lrga bagll olarak ortak enjektor kullanrml, dovme yaptlrma, akupunktur, kulak deldirme, sunnet gibi i~lemler ve gunluk e~yalarm (Havlu, Jilet, Tra~ Makinesi, Di~ flr«asi, Banyo malzemeleri v.b) ortakla~a kullanrml gibi davranr~lar da deri aracllrgl ile bula~maya neden olabilecek diger yollardlr (1). Hepatit B virus ile enfekte insanlann «ogu herhangi bir bulgu gostermezler, semptomatik hastallgl, artan oranda zayrfllk ve halsizlik ile i~tah kaybl bildirirler. Bu ~ikayetler sadece birka«hafta surerken tarn bir duzelme 6 ay kadar bir sureyi alabilir. Bulgulan olan insarlann yakla~lk % 20'sinde sanllk geli~imi ve % 1-2'sinde gulminat hepatit ortaya «Ikar. Bu hastalarda hepatit nekroz, karaciger yetmezligi ve slkllkla olum geli~ir (3). HBV'nin genel olarak dayanrkll bir virus olmasl, mukoza yuzeyleri ya da hasarlanml~ deri ile temas etme olaslllgl olan «evredeki yuzeylerden parenteral bula~maya neden olabilmesini saglamaktadlr (10). HbsAg (+) bir kanla deri yoluyla bir sagllk personeline HBV bula~ma olaslllgl % 30'dur (1). Ulkemizde HBV'nin bula~masmda bcltunbu bula~ma yollannrn hepsinin de etkili oldugu du~unulmektedir. Turkiye'de erkeklerde Hepatit B insidansl kadrnlardan biraz daha yuksektir. <;ocuklarla ilgili aynnrtlll HBV bula~ma yollarma ait «all~malar yoktur (1). HBV enfeksiyonlan i«in iki riskli gruptan olan di~hekimleri, hepatitin «ok kolay bula~abilme ozelligini gozonune alarak bcltunhastalannr potansiyel ojarak ta~iylcl kabul edip, ona gore onlemini almalldlr. BCltunhastalarda kan ve aglz salgllarma dogrudan temas etmemek i«in mutlaka cerrahi eldiven kullanmall, gozu ve cildi korumak i«in de gozluk ve yuz maskesi takmall, uzun onjuk giymelidir. Hepatitli hastada I(all~tlktan soma diger hastalannr korumak i«in de bazl tedbirler almalldlr. Bu amal(la; hepatitli hastada l(all~lrken kullandlgl

3 aletlerin temas ettigi boton yozeyleri ortmeli, hasta agzmdan tokorok sl~ramasml onlemek i~in go~iobir tokorokemici kullanllmah, yinede sl~ramasl ihtimaline kar~1 kullanllmayan cihazlan (rontgen, ultrasonik aparey v.b) uzakh~tmlmahdlr. Potansiyel olarak enfekte damlaclklann slcramasml onlemek i~in hava spreyi ve ultrasonik temizleyicilerin kullanlmmdan ka~mmak faydah olabilir. Bu tor hastalann randevulannm ~ah~ma saatlarinin sonuna ahnmasl ve bundan soma ba~ka hasta ahnmayarak aletlerin sterilizasyonu ve muayenehane ortamlnm temizligi i~in yeterli soretanmmasl tavsiye edilir (13). Di~hekimligi pratiginde keskin aletle yaralanmalar slkhkla gorolme kte ve kan yolu ile viros ge~i~ine izin vermektedir. Hepatit B'nin, Hepatit C'nin ve AIDS'in istenmeyen yaralanmalar sonucu ge~i~ oranlan slraslyla; % 6.30, % ve % 'tOr. Dental cerrahi giri~imlerinde perkutanoz yaralanmalardan korunmak i~in 5 korunma yontemi do~onolmo~tor. Bunlar bilinen dozeyde enfeksiyon kontrolo, genel dizayn, ~ah~ma pratigi, eldiven kullanlml ve a~llamadlr. Keskin yaralanmalarda ve yaralanma somasl ilk hedef HBV ve HIV kaynaklannl tanlmlamaktlr. Onceden saptanan, planlama ve egitim bu yaralanmalan ve etkilerini azaltabilir (10). Di~hekimi veya yardlmclsl hepatit ta~lma riski yoksek olan bir hastanln kan ve veya aglz salglsma ciddi bi~imde maruz kaldlysa (ornegin; hastada kullanllan enjektor veya ele batabilir ya da hastanm kan veya tokorogoyoze, goze sl~rayabilir) derhal sabun ve su ile Ylkanmah soma hastanm kan ornegi ahnarak hepatit B antijeni tespiti i~in laboratuara gonderilmelidir. $ayet antijen pozitif ise hemen 5-10 ml HBIG (Hepatit B ImmOnoglobOlin) yaptmlmahdlr. Genel olarak HBIG'nin temasl izleyen 7 goni~inde uygulanmasl onerilmekte ise de momkon olan en klsa zamanda uygulanmasl koruyuculuk goconon artmasma neden olmaktadlr. Ancak Hepatit B a~lsl ile bagl~lklandmlan di~hekimlerinin boyle bir uygulamadan ka~lnmalan gerekmektedir. Hepatit B a~islnln, im olarak 0,1 ve 6. aylarda O~doz olarak uygulanmasl onerilmektedir (2,4,13). Son derece onemli olan Hepatit ile ilgili olarak Di~hekimligi FakOltelerinde egitim goren ogrencilerin, egitim Ylllannda yeteri kadar bilgilendirilmesi, ileride hem hastalannm,hem de kendilerinin bu enfeksiyona yakalanma risklerini azaltacaktlr. Bu nedenlerden dolayi di~hekimliginde ogrenim goren ogrencilerin Hepatit B bilgi dozeyleriniol~mek i~in bu ara~tlrmayiyapmayi planladlk. MATERYAL VE METOD Bu ara~tlrmamlzda Dicle Oniversitesi Di~ Hekimligi FakOltesinde egitim goren (I,II,II,IV ve V. slnlf) 64'0 klz, 123'0 erkek olmak Ozere toplam 187 ogrenci katlldl. 21 sorudan olu~an anket formlan, 0 an doldurulmak Ozere ogrencilere dagltlldl. Formlarda Hepatit B ile ilgili bir di~hekiminin bilmesinin ~ok onemli oldugunu do~ondogomoz sorular vardl. Ogrencilerin 0 anki bilgileri ile verdikleri cevaplar, istatistiksel olarak X2testi ile degerlendirilerek, Hepatit B ile ilgili bilgi dozeyleritespit edildi (12). BULGULAR Ara~tlrmamlza katllan prekilinik ve klinik ogrencilerin, Hepatit B 57

4 58 enfeksiyonunun bula~ma yollan i9in verdikleri cevaplar degerlendirildiginde, cevap olarak, enjektor, hemodializ uygulamml, tukuruk, alkol ve uyu~turucu madde kullamml ile enfekte anne yoluyla bula~tlgml soyleyenlerin, verdikleri cevaplar arasmda istatistiksel olarak klinik ogrenci gruplan lehine p<o.01-p<o.oo1duzeylerinde ileri derecede anlamh bir farkhhk oldugu saptamrken, diger bula~ma yollan ile ilgili verilen cevaplar arasmda ise anlamh bir fark bulunmaml~tlr (Tablo 1). Tablo 1. Ara~tlrmaya katllan preklinik ve klinik ogrincilerin Hepatit B enfeksiyonlan i9in bula~ma yollannm istatistiksel olarak X2sonu9lan. SiZCE HEPATiT B'NiN BULAMA KLiNiK PREKiLiNiK x2 YOLLARI HANGiLERiDiR (%) (%) Kan Nakli Enjekt6r ite 59 (100) 78 (96.30) (100) 71 (87.65) 7.84** Hemodializ uygulamasl 49 (83.05) 38 (46.91) 18.95*** Steril olmayan cerrahi aletler TOkOrOkile Cinsel iiiki ite 53 (89.83) 71 (87.61) (89.83) 55 (67.90) 9.31*** 51 (86.44) 63 (77.78) 1.69 Alkol ve uyuturucu madde kul. 27 (45.76) 13 (16.05) 14.77*** Meyve suyu Enfekte anne yoluyla GOnlOkkullamlan eyalar 6pOme ile Anne sotoile ite 6 (10.17) 8 (9.88) (55.93) 22 (2716) 11.85*** 28 (47.46) 29 (35.80) (38.98) 25 (30.86) (35.59) 36 (44.44) 1.11 '=p<o.05 U=p<O.01 'U=p<O.OO1 Ara~tlrmaya katllan preklinik ve klinik ogrencilerin, Hepatit B enfeksiyonu i9in risk gruplan hakkmda verdikleri cevaplar istatistissel olarak degerlendirildiginde, cevap olarak hem~ire ve diger saghk personeli, alkol ve uyu~turucu madde kullananlar ile homoseksuellerin risk altmda olduklanm belirtenler arasmda klinik ogrencileri grubunun lehine p<o.05 - p<o.01arasmda anlamh bir farkhhk oldugu tespit edilirken, diger risk gruplan i9in verdikleri cevaplar arasmda ise istatistiksel olarak anlamh fark olmadlgl saptanml~tlr (Tablo 2).

5 Tablo 2. Ara~tlrmayakatllan preklinik ve klinik ogrencilerinhepatit B enfeksiyonuiyin risk gruplanistatistikselolarakx2sonuylan. SiZCE HEPATiT B'NiN BULA!?MA KLiNiK PREKiLiNiK X2 YOLLARI HANGiLERiDiR (%) (%) Dihekimleri ve tip doktorlan 58 (98.31) 80 (98.77) 0.05 Hemire ve diger saghk Personeli 59 (100) 72 (88.85) 1.01** Ogrenciler 36 (61.02) 41 (50.62) 1.49 Alkol ve uyuturucu madde kul. 39 (66.10) 13 (16.05) 36.63** Hayat kadmlan 51 (86.44) 65 (80.25) 0.92 Kan nakli yaptlranlar 59 (100) 75 (92.59) HomoseksOeller 41 (69.49) 43 (53.09) 3.83* '=p<o.05 U=p<O.01 U'=p<O.OO1 TARTI~MA Karaciger iltihabl olan hepatit B ile ilgili olarak Di~hekimligi fakoltesinde ogrenim goren ogrencilerin bilgi dozeyleriniolymeye yonelik olan ara~tlrmamlza ya~lan 17 ile 22 araslnda degi~en, 64'0 klz, 123'0 erkek toplam 187 ogrenci katllml~tlr. Son derece ciddi bir enfeksiyon olan Hepatit ile ilgili olarak di~hekimliginde egitim goren ogrencilerin, yeteri kadar bilgilendirilmeleri, ileride hem hastalannln hem de kendilerinin bu enfeksiyona yakalanma risklerini azaltacaktlr. Bu konu ile ilgili olarak inceledigimiz literator, Hepatit B ile ilgili biryok yah~manln yaplldlglnl gostermi~tir (1,2,4,13,14). Ottoni ve arkada~lan 1995 yahnda yaptlklan Hepatit B'nin di~hekimligi ogrencilerinde serolojik marklrlann bulunma slkhgl ba~hkh yah~malannda risk faktorleri ve enfeksiyona kar~1 korunma yollan araslnda bir iii~ki olmadlglnl belirtmi~lerdir (8). Farkh bir yah~mada ise Sivarajasingam ve arkada~lan, boton saghk yah~anlannln HBV'ye kar~1 a~1 ile korunmasl gerektigini, fakat sadece a~llamanln Hepatit B'ye kar~1 yeterince koruma saglayamadlglnl ve bu nedenle botonhastalarda yeterince yapraz enfeksiyon kontrolo saglanmaslnln gerekli oldugunu ileri sormo~lerdir(11). Mc Carthy ve arkada~larlnln 1995 Ylhnda 6444 di~hikimi Ozerinde yaptlklan ve cevaplama oranl % 66.4 olan ankette bolgesel olarak farkh konimlarda bulunan di~hekimlerinin enfeksiyon kontrolone verdikleri onem ara~tlrllml~ ve sonuyta enfeksiyon kontrolonde tavsiye edilen onlemlerin kombinasyonuna uyum oranl % 0-10 araslnda bulunmu~tur. Bu yah~mada en

6 60 " iyi yamtlar son iki Yllda saatlerce egitim verilen OyOkiIIerden ve kadlnlardan gelmi~tir. Bolgesel olarak farklh konumlarda bulunan di~hekimleri iyin enfeksiyon kontrolononarzu erilebilir seviyeye getirilebilmesi iyin enfeksiyon kontrolo konusunda bilgilerin verilerek geli~tirilmesi gerektigi aylktlr. Enfeksiyon kontrolonedaha iyi uyuma ve geyerli tavsiyeleri uyulmaslna te~vik edilmesi iyin yayglnla~tmlmasl zorunlu egitim davetlerinin yapllmasl gereklidir (6). Ramos ve adkada~lan, Hepatit B'ye kar~1risk gruplanm ara~tlrmak iyin 1997 Ylhnda yapml~ olduklan yah~malannda di~hekimligi ogrencileri ve asistanlann en yoksek oranda risk altlnda olduklanm saptayarak, en yok bula9manln enjeksiyon slraslnda, kullamlml~ aletleri temizlerken ve kanal doldurma esnaslnda oldugunu aylklaml~lardlr (9). Sivarajasingam'ln yah~maslna benzer bir yah~mada ise Naidoo, 173 di~hekimligi ogrencisinde HBV a~lsl hakklnda bilgilerini degerlendirmi~ ve sonuyta HBV'nin risklerine kar~1ve korunma yontemleri ile ilgili yeterince bilgi elde edemedigini belirterek bilgi dozeyininartmlmaslnln saglanmasl ve sadece a91degil a~1sonrasl testlerinin de mutlaka yapllmaslnln gerekli oldugunu ileri sorm09tor(7). Qah9mamlzda, Hepatit B'nin bula9ma yollan ile ilgili olarak sordugumuz sorulara aldlglmlz cevaplar degerlendirildiginde, klinik ogrencilerinin % 100'nOn enjektor ile bula9tlgln belirttikleri gozlenirken, prekilinik ogrencilerinde bu oran % dozeylarinde oldugu saptanml9 ve hemodializ uygulamasl ile bula91r diyen klinik ogrencilerinin yozdesi iken preklinik gruptaki ogrencilerde bu oran % olarak bulunmu~tur. Diger bula~ma yollan ile ilgili cevaplar incelendiginde klinik ogrencilerin, tokorok,alkol ve uyu9turucu madde kullamml ve enfekte anne yoluyla bula91r diye verdikleri cevap yozdelerinin slraslyla ( % 89.83, % 45.76, % 55.93), prekilinik ogrencilerinin vedrdikleri cevap yozdelerinin daha yoksek olmast slraslyla % 67.90, % 16.05, % 27.16), ahnan egitimden dolayi slmflar araslnda, ogrencilerin bilgi dozeyleriaraslnda farkhhklar oldugunu gostermi~tir. SONU~ BOtOndOnyada oldugu gibi Olkemizdede Hepatit ve HBV enfeksiyonlan giderek yayglnla9arak onemini artlrmaktadlr. Yaptlglmlz bu ara~tlrmamlzda di9hekimligi ogrencilerinin Hepatitin ne olduklanmn farklnda olduklanm, fakat gereken onemi gostermediklerini tespit ettik. Gerek di9hekimligi ogrencilerinin ve gerekse diger meslek gruplannln, bu konuya yeterince dikkatlerini yekebilmek amaclyla, dikkat yekici bilimsel ara~tlrmalann yeterince yapllmaslnln faydasl olacagl inanclndaylz.

7 61 SUMMARY INVESTIGATION ON KNOWLEDGE LEVEL OF STUDIES OF DENTISTRY AS REGARDS HEPATITIS B As it known, Hepatitis B is accepted as a profession disease for physician and dentists. Since the dentistry and some medical branchs take first place in the enumerationof Hepatitis B risk groups, increasing emphasis has been placed upon the importance of this disease which revealed the fact that protective ways in these brances should be based on education. The aim of our study, would be the evaluation of the knowledge of the students regarding to Hepatitis B by a questionmaire who has taken the lesson of the subject in the Dentistry Faculty including all the clases and the results were evaluated by statistically comparing the findings. According to the results of this study there has been a difference between the classes, the level of knowledge about Hepatitis B was more in the clinical students tham preclinical students. Key Words: Hepatitit B, Dental Student KAYNAKLAR 1. Ballk, I. : Hepatit B epidemiyolojisi, Viral Hepatit 94, Viral Hepatitle Sava~lm Dernegi, Tayf Ofset. 1994; Bilgi<;, A : Hepatit B'den ozgoi korunma. Viral Hepatit 94, Viral Hepatitle Sava~lm DERNEGI,Tayf Ofset. 1994; Duran, B., Barlak, A. : Hepatit, Ibni Sina Tip Dergisi, 1999; Haclbekta~oglu, A. : GATA As. Tip Fak. Intaniye ders notlan, GATA baslmevi, 1996; Gonzaleb, Y.M. : Occupational discascsih dentistry. Intraduction and epidemiology. N-Y-Statcdental-j Apr:64(4); McCarthy, G.M., Koval, J.J., John, MA, MacDonald, M.K. : Infection control practies acoss Canada; do dentist follow recommendations? (see comments). J. Can. Dent.Assoc Oct; 65(9) Naidoo, S. : Dental practitioner risk, knowledge and practise with resard to the hepatitis B vaccination in south Africa, Oral diseases, 1997 Seep; 3 (3): Ottoni, C.M., Penna, F.S., Oliveira, C.G., Souza, C.J. : Prevalance of serologic markers of hepatitis B in dentistry students and dentis in Belo Horizonte, BrasH.,Bol-Oficina-Sanit-Panama Feb; 118(2): Ramos,Gomez, F., Ellison, J., Greenspan, D., Bird, W., Lowe, S., Gerberding, J.L. : Accidental exposeru to blood fluids among healt care workers in dental teaching clinics. J-Am-Dent-Assoc Sep; 128 (9):

8 Robinson, P. : Sharps injuries in dental practic. Prrim-Dent-Care Jan; 5(1), Sivarajasingam, V., Ogden, G.R. : Hepatitis B vaccination, knowledge among clinical dental staff and students in Dundee., Br-Dent-J Feb 11; 178(3): Sumbuloglu, K: Sagllk Bilimlerinde Ara~tlrma Teknikleri ve Istatistik, Matis Yaymlan, 1. Baslm, Ankara, 1978: Tokgoz, M., Yigitba~l, M.R. : Di~hekimliginde sistemik hastallklar, Nobel Tip Kitabevi Ltd. Ankara. 1995: Top~u, A.W., Soyletir, G., Doganay, M. : Enfeksiyon Hastallklan, Nobel Tip Kitabevi Ltd. Ankara. 1996: Waiter, D.R., Paulson, L., Jackins, L. : Disinfection/sterilization in U.S. dental practives-practice bchavior ond attiotudes. Gen.Dent May-Jun; 46(3):