Yeni Seri Soru İşaretleri İle Geldi. Ocak 2005 Ocak 2004 (2003=100) (1994=100) Bir önceki aya göre değişim oranı (%) 0,55 0,74

Transkript

1 Yeni Seri Soru İşaretleri İle Geldi Ahmet KARAYİĞİT Devlet İstatistik Enstitüsü 2005 yılı Ocak ayına ait enflasyon oranlarını açıkladı. Açıklanan rakamlar ile yeni bir fiyat endeksi hayata geçmiş oldu. Tablo 1 : Ocak Ayına İlişkin TÜFE Enflasyon Oranları Ocak 2005 Ocak 2004 (2003=100) (1994=100) Bir önceki aya göre değişim oranı 0,55 0,74 Bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim oranı 0,55 0,74 Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı 9,23 16,22 ( / ) Oniki aylık ortalamalara göre değişim oranı 8,50 24, yılı Ocak ayında endekste kapsanan toplam 423 maddeden; 49 maddenin ortalama fiyatlarında değişim olmazken, 241 maddenin ortalama fiyatlarında artış, 133 maddenin ortalama fiyatlarında ise düşüş gerçekleşti. En yüksek artış % 66.6 ile şans oyunları(at yarışı), % 46.9 ile sivri biber, % 34.5 ile çevre vergisi(atık çöp), %21.5 ile araç muayene ve emisyon ücretinde gerçekleşti. En yüksek düşüş ise % 12.4 ile portakal, % 10.5 ile palto, % 9.5 ile bayan kazağı, % 9.4 ile manto, % 7.5 ile takım elbisede oluştu. Ana tüketim kalemlerine göre yıllık bazda en yüksek artış ise; o Eğitim, o Ulaştırma, o Lokanta ve Oteller, o Eğlence ve Kültür, o Konut, kalemlerinde oluştu. 4

2 Alkollü içecekler ve tütün ve sağlık ise ortalamanın üstünde artış gösteren diğer kalemler. En az artış haberleşmede gerçekleşirken; giyim ve ayakkabı, ev eşyası, gıda ve alkolsüz içecekler ve çeşitli mal ve hizmetler, enflasyonu düşüren unsurlar. Tablo 2. Ana Harcama Gruplarına Göre Tüketici Fiyatları Endeksi ve Değişim Oranı (2003=100) İstatistiki bölgeler Bir önceki aya göre değişim oranı (Ocak 2005) Bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim oranı (Ocak 2005/ Aralık 2004) Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı (Ocak 2005/ Ocak 2004) Oniki aylık ortalamalara göre değişim oranı ( / ) Endeks (Ocak 2005) TÜRKİYE 0,55 0,55 9,23 8,50 114,49 Gıda ve alkolsüz içecekler 1,19 1,19 6,79 6,41 111,95 Alkollü içecekler ve tütün 0,01 0,01 11,44 18,21 121,95 Giyim ve ayakkabı -5,05-5,05 5,25 6,21 110,77 Konut 0,67 0,67 11,50 8,82 115,51 Ev eşyası 1,51 1,51 6,82 5,86 111,40 Sağlık 0,57 0,57 10,33 8,00 112,84 Ulaştırma 2,85 2,85 15,35 7,93 117,99 Haberleşme -0,10-0,10 0,81 2,63 103,99 Eğlence ve kültür 1,92 1,92 11,82 9,53 113,37 Eğitim -0,27-0,27 17,32 19,09 130,87 Lokanta ve oteller 1,27 1,27 13,03 16,30 124,44 Çeşitli mal ve hizmetler -1,05-1,05 7,87 10,25 114,34 Enflasyondaki düşüş sürecine hizmetler sektörünün direncinin hala devam ettiği, dikkat edilmesi gereken bir gerçek olarak karşımıza çıkıyor. DİE 2004 sonuna kadar 1994=100 bazlı bir endeks kullanmakta idi. Ancak; o Piyasada tüketime konu olan mal ve hizmet kompozisyonunun değişmesi, o Endeksin ağırlık yapısının eskimesi ve o Yeni yöntem ve uygulamaların endeks hesaplamalarına yansıtılması gerekliliği 5

3 gibi sebeplerle, enflasyon hesaplamalarında yeni bir endeks kullanılması gerekliliği uzun zamandır dile getirilen bir unsurdu. Bu yüzden 2003=100 bazlı yeni bir ürün sepetine dayanan yeni bir endeks hazırlandı ve 2005 yılından itibaren kullanılmaya başlandı. Oluşturulan yeni endekse temel olarak kullanılan veri kaynağı 2003 yılında yapılan Hanehalkı Bütçe Anketi. Endeksin ağırlık yapısı Hanehalkı Bütçe Anketinin yanında; 2003 yılı Turizm Anketi sonuçları, Kurumsal Nüfus Bireysel Harcama Anketi sonuçları ve idari kayıtlardan elde edilen verilerle belirlendi. Yeni TÜFE sepetinde PVC pencere, DVD player, kontak lens, tansiyon aletleri, LPG araba tüpü, kargo ücreti, cep telefonu, internet ücreti ve bilgisayar donanımları gibi toplam 96 yeni madde bulunuyor. Ayrıca TÜFE sepetinde; pirinçten buğdaya, kabak çekirdeğinden kuru soğana, cips ve çerezlerden, dondurmaya, viski ve rakıdan sigaraya, gerçek kira ücretinden no-frost buzdolabına, bilgisayar ekipmanlarından, hacca gidiş ücretine kadar toplam 423 madde yer alıyor. Tablo 3. Ana Grup İçin Ağırlık Dağılımı KOD2 MADDE GRUBU ADI 1994 TEMEL YILI TÜFE 2003 TEMEL YILI TÜFE 01 Gıda ve Alkolsüz İçecekler 31,09 29,42 02 Alkollü İçecekler ve Tütün 4,67 03 Giyim ve Ayakkabı 9,71 8,09 04 Konut, Su, Elektrik, Gaz ve Diğer Yakıtlar 25,80 16,91 05 Mobilya, Ev Aletleri ve Ev Bakım Hizmetleri 9,35 6,47 06 Sağlık 2,76 2,71 07 Ulaştırma 9,30 10,42 08 Haberleşme 4,82 09 Eğlence ve Kültür 2,95 3,60 10 Eğitim 1,59 2,15 11 Lokanta ve Oteller 3,07 5,87 12 Çeşitli Mal ve Hizmetler 4,38 4,87 100,00 100,00 Aralarında normal benzin, mikser, video kamera, dikiş makinesi, filtresiz Bafra sigarası, jeton ve kibritin de bulunduğu 83 madde ise yeni sepetten çıkarılıyor. 6

4 1994 baz yıllı endekste 410 olan madde sayısı 423'e, 598 olan madde çeşidi de 654'e yükseliyor. 322 madde her iki endekste de kendine yer buluyor. Yeni Tüketici Fiyatları Endeksi, Avrupa Birliği uyum çalışmaları kapsamında şekillendirilen Türkiye ve İstatistiksel Bölge Sınıflaması Düzey 2 de yer alan 26 Bölge için hesaplanıyor. Endeksin fiyat kapsamı, satın alış fiyatları olarak tespit ediliyor. Bu nedenle, tüketicinin gerçekte yaptığı ödemeler ne ise endekste kullanılan rakamlar da o. Fiyatlar, vergiler dahil peşin ödemeler olarak belirleniyor. Taksitli satışlar üzerinden fiyatlandırmalar ve özel indirimler dikkate alınmıyor. Endekste toplam adet fiyat değerlendiriliyor. Yeni endekste işyeri ve konuttan fiyat takibi yapılıyor. Ağırlık dağılımında en çok dikkat çeken unsur Konut, Su, Elektrik, Gaz ve Diğer Hizmetler kaleminin ağırlığının 8.9 puan, yani % 34.5 oranında azaltılması. Ağırlığı azalan diğer kalemler Mobilya, Ev Aletleri ve Ev Bakım Hizmetleri, Gıda ve Alkolsüz İçecekler, Giyim ve Ayakkabı ile küçük de olsa Sağlık. Ulaştırma, Eğlence ve Kültür, Eğitim, Eğitim, Lokanta ve Oteller ve Çeşitli Mal ve Hizmetler endekste ağırlığı artan kalemler. Daha önce Gıdanın içinde değerlendirilen Alkollü İçecekler ve Tütün ile daha önce Çeşitli Mal ve Hizmetler içinde değerlendirilen Haberleşme ise yeni endekste ana guruplar olarak değerlendiriliyor. Yeni Endeksin getirdiği yeniliklerden birisi de dinamik olması.endeksin ağırlığı, her sene yapılacak Hanehalkı Bütçe Anketi sonuçlarına bağlı olarak güncellenecek yılına kadar yapılan enflasyon ölçümlerinde hesaplamalar TÜFE ve TEFE üzerinden gerçekleştiriliyordu. Ancak 2005 yılından itibaren TEFE yerini Üretici Fiyatları Endeksine (ÜFE) bıraktı. Buna göre; 2005 yılı Ocak ayında 2003=100 Temel Yıllı Üretici Fiyatları Genel Endeksi nde bir önceki aya göre %0,41 düşüş gerçekleşirken, bir önceki yılın aynı ayına göre %10,70 ve on iki aylık ortalamalara göre %14,55 artış gerçekleşti yılı Ocak ayında endekste kapsanan toplam 751 maddeden; 119 maddenin ortalama fiyatlarında değişim olmazken, 323 maddenin ortalama fiyatlarında artış, 309 maddenin ortalama fiyatlarında ise düşüş gerçekleşti. ÜFE; o Kısa dönemli enflasyon göstergelerinde, 7

5 o Milli gelir deflatöründe, o Hükümet, Merkez Bankası, Hazine, Maliye gibi ulusal kurum ve kuruluşlar ile Eurostat, OECD, IMF gibi uluslararası kuruluşlarca ekonomilerin izlenmesi ve karşılaştırılmasında, o Öncü gösterge ve cari maliyet hesaplamasında, o İşyerleri ya da araştırmacılar için analitik çalışmalarda kullanılıyor. Tablo 5 : Ocak Ayına İlişkin ÜFE Enflasyon Oranları Ocak 2005 Ocak 2004 (2003=100) (1994=100) Bir önceki aya göre değişim oranı -0,41 2,63 Bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim oranı Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı ( / ) Oniki aylık ortalamalara göre değişim oranı -0,41 2,63 10,70 10,76 14,55 23,61 ÜFE sepeti, Gayri Safi Milli Hasıla içinde var olan ve ülke içinde üretim faaliyeti gösteren tüm sektörlerin il ve bölge ayrımına gitmeden tüm Türkiye için oluşturuldu Temel Yıllı Toptan Eşya Fiyatları Endeksi devlet ve özel sektör ayrımında hesaplanırken 2003 Temel Yıllı ÜFE devlet ve özel sektörü ayrımına gidilmeden sadece toplam için endeks hesaplaması yapıldı. Üretici Fiyat Endeksinde kapsanan sektörler; o Tarım, Avcılık ve Ormancılık o Balıkçılık, o Madencilik ve Taşocakçılığı, o İmalat Sanayii, o Elektrik, Gaz ve Su sektörleri olarak sıralanıyor. Alt sektörler, faaliyetler, madde grubu ile maddeler ise 2003 yılı Sanayi Üretim, Madencilik ve Taş Ocakcılığı, Elektrik, Gaz ve Suyun Dağıtımı anketlerinden elde edilen bilgiler kullanılarak 751 madde ve işyeri seçildi. Endekste; üreticiler tarafından satılan mal ve hizmet bedeli olarak alınan, vergiler, ulaştırma masrafları, perakende ve toptan ticaret payı hariç peşin 8

6 fabrika çıkış fiyatları esas alınıyor. Kişiye veya kuruluşa özel indirimler dikkate alınmıyor. Tablo Temel Yıllı Üretici Fiyatları Endeksi Sektör Ağırlıkları Sektörler Ağırlıklar Tarım Genel 20,65 A Tarım, Avcılık Ve Ormancılık 20,23 B Balıkçılık 0,42 Sanayi Genel 79,35 C Madencilik ve Taşocakcılığı 1,51 D İmalat Sanayi 72,07 E Elektrik, Gaz ve Su 5,77 Toplam 100,00 Endeks açıklanmadan önce, Ocak ayına ilişkin olarak piyasada ortalama binde 9 oranında bir enflasyon rakamı bekleniyordu. İç talep düzeyinin yüksek olmaması nedeniyle fiyatlar üzerine yapacağı baskının sınırlı olacağı, kurlardaki istikrarın ve güçlü döviz girişinin de olumlu gidişe katkı yapacağı düşünülüyordu. AB ile ilişkilerin iyi gidiyor olması, 2004 bütçesinin beklenenden daha iyi sonuçlanması ve bütçe disiplininden taviz verilmeyeceğine olan inanç da olumlu beklentileri güçlendiriyordu. Açıklanan rakamlar sonrasında beklentilerden daha olumlu bir tablo ile karşılaştık. Ancak, bu düşük rakamlar tartışmaların doğmasına engel olamadı. Pek çok uzman, haklı olarak, endeksin geriye dönük olarak yayınlanmayışından şikayetçi oldu. Geriye dönük olarak yayınlanmayan verilerin saydam olamayacağı ve kıyas yapmaya imkan tanımayacağı için rakamların güvenirliğinin tehlikeye düştüğü söylendi. Yeni endeksin enflasyonu daha düşük ölçtüğü de iddia edildi. DİE den yapılan açıklamada, endekslerin kira artışı ve zam gibi konularda referans alınması ve iki endeksin birden açıklanmasının hukuki sorunlar doğurabileceği gerekçesi ile geriye dönük verilerin açıklanmayacağı duyuruldu. Uluslararası arenada; istatistiklerde kullanılan serilerde değişikliğe gidilmesi durumunda, yeni serilere göre hesaplanan değerlerin makul bir zaman dilimi geriye dönük olarak yayınlanması hususu genel olarak kabul edilen bir görüş. 9

7 DİE kendisine, Bilgi Edinme Yasası çerçevesinde yapılan başvurular gereğince, yeni seri ile eskiye dönük olarak hesaplanan verileri yayınlayacağını duyurmuş olmasına karşın 2003=100 endeksinin 2004 ve 2003 rakamlarını açıklamasına karşın aylık ve yıllık enflasyon rakamlarını henüz yayınlamadı. Ancak Ocak Ayı Enflasyonu ve Görünüm adlı raporunda eleştirilere yanıt verdi. Raporda; Ocak ayı yeni endeks değeri ile aylık artıştan yararlanarak hesaplanan 2004 yılı aralık ayı yeni endeks değeri kullanıldığında; 2004 yılının son on bir ayında gerek TÜFE gerekse ÜFE nin eski endekse oranla az da olsa daha yüksek bir artış görüldüğü ve yeni sepetin daha düşük ölçtüğü kanısının, en azından son bir yıllık veriler dikkate alındığında doğru olmayabileceği belirtiliyor. Yeni endeks günümüz koşullarını, üretim ve tüketim yapısını daha iyi yansıtan bir endeks. Ancak, geriye dönük verilerin yayınlanmaması sağlıklı yorum yapmayı güçleştiriyor. DİE nin önümüzdeki dönem içinde geriye dönük verileri açıklaması ile tartışmaların ve haklı itirazların sona ereceğini ve daha doğru yorum yapma şansının doğacağını düşünüyoruz. 10