Basım Tarihi ANKARA. Sahibi Ankara Barosu Adına Başkan Av. V. Ahsen COŞAR. Sorumlu Müdür Av. Cahid DOĞAN

Transkript

1

2 Ankara Barosu Başkanlığı Sağlık Hukuku Digestası Dergisi ISSN Yıl: 1 Sayı:1 Sağlık Hukuku Digestası; Sağlık Hakları, Tıp Etiği ve Sağlık Hukuku problemleri, yargı kararları tahlilleri, mevzuat incelemelerini yılda bir yayınlayan yerel süreli yayındır. Basım Tarihi ANKARA Sahibi Ankara Barosu Adına Başkan Av. V. Ahsen COŞAR Sorumlu Müdür Av. Cahid DOĞAN Yayın Kurulu Başkan Av.Berna ÖZPINAR Üyeler Av. Aynur Gül ÇOŞKUN Av. Ali KILINÇ Av. Cahid DOĞAN Yayın Danışmanları Kurulu Prof. Dr. Doğan SOYASLAN : Ç. Ü. Hukuk Fakültesi Prof. Dr. Hakan HAKERİ : S. Ü. Hukuk Fakültesi Doç. Dr. Erhan TEMEL : Augsburg Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet DEMİR : A. Ü. Hukuk Fakültesi Doç. Dr. Hasan Seçkin OZANOĞLU : A. Ü. Hukuk Fakültesi Doç. Dr. Yusuf BÜYÜKAY : E. Ü. Hukuk Fakültesi Doç. Dr. Murat DOĞAN : E. Ü. Hukuk Fakültesi Av. Cahid DOĞAN : Sağlık Bakanlığı Hukuk Müşaviri İdare Yeri ABEM Ihlamur Sok. No: 1 Kızılay /ANKARA Grafik-Tasarım Mustafa HORUŞ [Ankara Barosu] İletişim Adresi Ankara Barosu Başkanlığı, Adliye Sarayı Kat. 5 Sıhhıye/ANKARA Tel. 0 (312) Faks, 0 (312) ankarabarosu@ankarabarosu.org Baskı Başak Matbaacılık ve Tan. Hiz. Ltd. Şti. Anadolu Bulvarı Meka Plaza No:5/15 Gimat - Yenimahalle / ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312)

3 Sağlık Hukuku Digestası Yıl: 1 Sayı: 1 Ankara Barosu Yayınları Ankara

4 SAĞLIK HUKUKU Digestası Ankara Barosu Yayınları İçindekiler SAĞLIK HUKUKU DİGESTASI HASTA HAKLARI - Av. V. Ahsen COŞAR... 7 DİŞ HEKİMLERİNİN YASAL SORUMLULUKLARI - Prof. Dr. Hakan HAKERİ AVRUPA BİYOTIP SÖZLEŞMESİ VE TÜRK TIP HUKUKUNA ETKİLERİ Alvina GOJAYEVA TIP ETİĞİNDEN TIP HUKUKUNA HASTA HAKLARI OLARAK AYDINLATILMIŞ ONAM Doç.Dr.Nesrin ÇOBANOĞLU DANIŞTAY IN VERDİĞİ KARAR SONRASINDA YAN DAL UZMANLIK EĞİTİMİNİN DURUMU ÜZERİNE SAĞLIK HUKUKU ÇERÇEVESİNDE BİR DEĞERLENDİRME -Dr.Ülkü ÇINAR DANIŞTAY 2. DAİRESİ NCE VERİLEN KARARLAR IŞIĞINDA DEVLETÇE YAPILACAK TEDAVİ YARDIMININ SINIRI - Fetih SAYIN, Danıştay Tetkik Hâkimi TIP TA ETİĞİN YERİNİ BELİRLEMEK (Türkiye Açısından Kısa Değerlendirme) -Yrd. Doç. Dr. Çağatay ÜSTÜN HEKİMLERİN CEZA HUKUKU YÖNÜNDEN SORUMLULUĞU -Prof.Dr.Doğan SOYASLAN ALMAN FEDERAL YÜKSEK MAHKEMESİ NİN SAĞLIK HUKUKUNA İLİŞKİN YENİ TARİHLİ BAZI ÖNEMLİ KARARLAR -Prof. Dr. Yener ÜNVER

5 Sağlık Hukuku Digestası TEŞHİS VE TEDAVİ SÖZLEŞMESİNDE KAYDA GEÇİRME VE SIRSAKLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ -Arş.Gör. Dr. Hayrunnisa ÖZDEMİR Hakemlidir AYDINLATILMIŞ RIZA -Battal YILMAZ, Yargıtay Tetkik Hâkimi ECZACI BAKIŞ AÇISI İLE İLAÇ HUKUKU -Uzm. Ecz. Nazlı ŞENCAN FRANSIZ TOULOUSE İSTİNAF MAHKEMESİNİN BİR NUMARALI DAİRESİNİN 21 OCAK 2008 TARİHLİ BİR KARARI -Arş. Gör. Onur ÖZCAN AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ VE JAPONYA DAKİ ÖZEL HUKUK UYGULAMALARINDA TIBBİ MALPRAKTİS OLGUSU -Onur Can SAATCIOĞLU Hakemlidir ORGAN VE DOKU NAKLİ VE ORGAN VE DOKU NAKLİNDEN KAYNAKLANAN CEZA SORUMLULUĞU -Arş.Gör.Murat AYDIN Hakemlidir SAĞLIK MESLEĞİ MENSUBUNUN GERÇEĞE AYKIRI BELGE DÜZENLEMESİ EYLEMİNDE CEZA VE TAZMİNAT SORUMLULUĞU BOYUTLARININ DOKTRİN VE UYGULAMA AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ -Av.Halide SAVAŞ Hakemlidir SAĞLIK HİZMETİNİN SUNUMUNDA SIR SAKLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İDARE HUKUKUYLA ETKİLEŞİMİ ÜZERİNE -Serkan KIZILYEL, Danıştay Tetkik Hâkimi Hakemlidir BİR İNSAN HAKKI OLARAK SAĞLIK HAKKI VE ULUSLARARASI DAYANAKLARI -Öznur VURAN DOĞAN, Kamu Yönetim Uzmanı Hakemlidir SAĞLIK HUKUKUNA İLİŞKİN UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜNDE YARGITAY 13. HUKUK DAİRESİNİN YARGISAL YAKLAŞIMI -Nejdet ŞATIR, Yargıtay 13.Hukuk Dairesi üyesi

6

7 Sağlık Hukuku Digestası HASTA HAKLARI* Av. V. Ahsen COŞAR** Tarih insanla başlamaz; ama tarihe insanla gireriz ve Karl Marks a göre; Tarih hiç bir şey yapmaz. Büyük servetleri yoktur ve savaşlarda dövüşmez. Her şeyi yapan, sahip olan ve dövüşen insandır. Sahici, canlı insan. Yine tarih işini yürütmek için bir hayalin itici gücüne gereksinime duyduğu zaman istediği büyük hayali yaratır. İşte o zaman, sahici, canlı ve dövüşen insan ortaya çıkar ve o hayali en soğukkanlı, en duygusuz kafalara ve yüreklere bile sokar. Nitekim tarih, bir zaman aynı şekilde Fransız ihtilali nin liderlerinin kafalarına, artık evrensel bir halk cumhuriyetinin kurulacağı inancını esinlemiş ve o ihtilal gerçekleşmiştir. Fransız ihtilali nedir ve insanlığa neyi getirmiştir? Tarihçi T. Caryle ın Fransız ihtilali isimli kitabındaki özgün anlatımı ile Nedir bu baş döndürücü yeni evrensel hareket? Bir zamanlar uyum içinde işbirliği eden kurumlar, toplumsal düzenler, bireysel kafalar şimdi şaşkın bir çatışma içinde yuvarlanıyor, eziliyor. Kaçınılmaz olarak bu böyle oluyor; çünkü bu en sonunda kendini göstermiş olan bir dünya yanlışının çöküşüdür. Goethe nin yaşamının sonuna doğru ifade ettiği gibi; Dönemler çökerken bütün * Bu yazı bundan on beş yıl önce yazıldı ve Türkiye Barolar Birliği Dergisi nin 1995/4 nolu sayısında yayınlandı. Ben o tarihlerde Yüksek İhtisas Hastanesi nde hukuk danışmanı olarak çalıyordum. Hasta haklarına ilgi ve yakınlık duymamın nedeni avukat olmamın yanı sıra anılan hastanedeki konumumdu. O tarihlerde daha Türkiye de hasta hakları ile ilgili olarak herhangi bir yasal düzenleme olmaması bir yana, hasta hakları diye bir kavramın veya hakkın varlığı dahi pek çok kişi için bilinir durumda değildi. Ben konu üzerinde bu makale nedeniyle çalışıp biraz fikir sahibi olunca Hasta Hakları nı Yüksek İhtisas Hastanesi nin o tarihlerdeki Başhekimi ve Türkiye tıbbının duayenlerinden ve unutulmazlarından olan Sayın Dr. Kemali Beyazıt a götürdüm. Kendilerinden, ülkemiz tıbbına, doktorluk mesleğine, insanlarımıza büyük hizmetler yapmış bir kişi olarak bir ilke daha imza atmasını, bu bağlamda Türkiye de Hasta Haklarını tanıyan ilk hastanenin Yüksek İhtisas Hastanesi olması hususunda öncülük etmesini rica ve talep ettim. Yeniliklere açık ve vizyon sahibi olan Sayın Dr. Kemali Beyazıt konuya sahip çıktı, bana ve hastanenin Etik Kuruluna Hasta Hakları konusunda birlikte çalışma yapılması hususunda talimat verdi. Bizim çalışmaya başlamamızla birlikte hastanede çalışan doktorların önemli bir kısmı doktorların hakları yokken, hasta hakları da neymiş diye ayağa kalktılar. Biraz bunun etkisiyle, biraz da aynı tarihlerde hastanede yürütülen ve benim de içersinde olduğum Toplam Kalite Yönetimi ile ilgili olarak hastane personelinin direniş içersinde olması nedeniyle zor günler geçiren Sayın Kemali Beyazıt konunun arkasında duramadı ve bir süre sonra da görevinden alındı. Böylece Sayın Beyazıt la birlikte başlattığımız proje uygulamaya konulamadı. Sonraki yıllarda kimi hastaneler uygulamada pek sadık kalmasalar da Hasta Haklarını kabul ettiklerini kamuoyuna duyurdular. Bunu 01 Ağustos 1998 tarihinde yayınlanan Hasta Hakları Yönetmeliği izledi. ** Ankara Barosu Başkanı 7

8 8 Ankara Barosu Yayınları eğilimler özneldir. Yeni bir çağın koşulları olgunlaşırken bütün eğilimler nesneldir. Öyle olduğu içindir ki, geçmişte toplumsal evrimleşmenin evreleri birbirini izlerken, insanoğlunun bilinci hiçbir zaman o olayı ve o an ı aşamamış, sadece izlemiştir. Nasıl İsa nın zamanında çok az insan Hıristiyanlığın Roma İmparatorluğu nun geleceğine yapacağı etkiyi görebilmiş ve yine Rönesans ın eşiğinde Gutenberg in devrim yaratan yeni basma tekniğini geliştirdiğinde, çok az insan bunun doğuracağı sonuçları öngörebilmiş ise, Fransız İhtilali nin insanlığın geleceğine yapacağı etkiye de o süreci yaşayan çok az insan değerlendirebilmiştir. Öyle ki Fransız İhtilali ile birlikte kişiselleşmiş bir dünya yanlışının ta kendisi olan 16. Louis ve onun temsil edip arkaladığı aristokrasi yıkılmış, baskıcı yönetimlere baş kaldırma konusunda oluşan bu tarihsel örnek aynı konumdaki diğer halkları yüreklendirmiş, yeni bir çağın koşulları olgunlaşmaya başlamış, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi ile birlikte özgürlük, eşitlik, yurttaşlık, yurtseverlik bilinci dünya ölçeğinde gelişmiş, insanın salt insan olmaktan gelen değeri ile insan yaşamının vazgeçilmezliği insanlığın kolektif bilincine yerleşmiştir. Tarihin yazımladığı bu çok önemli insani boyut çok uzun bir aradan sonra ve iki büyük dünya savaşının getirdiği acıların etkisi ile varlığını yüzyılımıza taşımış, bu bağlamda Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından de kabul ve ilan edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, ardından gelen ve de yürürlüğe giren İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetlerini Korumaya Dair Sözleşme ile buna ek protokoller, Helsinki Avrupa Güvenliği ve İşbirliği Konferansı sonrasında yayınlanan Nihai Senet ve nihayet Yeni Bir Avrupa İçin Paris Anlaşması ile insan hakları evrensel bir boyut kazanmıştır. Bu incelemenin konusunu oluşturan Hasta Hakları da, İnsan Hakları kapsamında olan, ama diğer insan haklarına oranla insanlığın gündemine biraz geç giren ve fakat insan hakları içinde çok önemli bir yer tutan, yeni bir insani boyuttur. Hep biliriz; biyolojik yapımızda ya da genetik özelliklerimizde, başka bir çağdan daha çok özgül bir çağda, başka bir toplumdan daha çok özgül bir toplumda ve yine başka bir toplumsal katmandan daha çok özgül bir toplumsal katmanda doğmamızı önceden belirleyen bir şey yoktur. Onun için her insan doğumun rastlantısallığı içersinde özgül bir dünyaya fırlatılır. Bu özgül dünyada başkaları ile birlikte yaşamak zorunda olsak da, yaşamımızı sahiplenip üstlendikçe bir şeyi fark ederiz: Asıl ve gerçek anlamı ile insan yaşamı herkesin, kendi açısından gördüğü biçimi ile kendi yaşamıdır, yani kişiseldir. Çağdaş Avrupa felsefesine çok önemli katkılar yapmış olan İspanyol düşünür Jose Ortega y Gasset in İnsan ve Herkes isimli kitabındaki özgün anlatımıyla; Yaşam, insanın nedenini, nasılını bilmeksizin, başarısızlık durumunda ölüm tehlikesi ile karşı karşıya kalarak, hep belli bir ortamda bir şeyler yapar durumda olmasıdır. Onun için yaşamak bir ortamın çaresiz tutsağı olmaktır. İnsan ancak burada ve şimdi yaşar. Yaşam bir anlamda mutlak güncelliktir. Her birimiz kendi ortamımızda birer kazazede olarak yaşarız. Suyun üzerinde kalabilmek için ister istemez o ortamı kucaklamak durumundayız.

9 Sağlık Hukuku Digestası Ortega nın nitelemesi ile ortamsal ve kişisel olan insan yaşamı, aynı zamanda aktarılamaz bir nitelik taşır. Zira yapacağımız şeyi kararlaştırma uğraşında kimse bizim yerimizi alamaz, çektiğimiz ve çekeceğimiz acılar ve sıkıntılar, yakalandığımız veya yakalanacağımız hastalıklar da buna dahildir. Ölüm herkese gelir, ama herkes tek başına ölür. Başımın veya dişimin ağrısını yalnızca ben çekerim. Ne ölümü ve ne de başımın ağrısını bir başkasına aktaramam. Başkasının acısı ise bizim açımızdan kökten bir gerçeklik değildir, ikincildir. Ne var ki bizim olmasa da başkalarının acılarına veya hastalıklarına karşı, birey olarak toplum olarak duyarsız kalmamız da söz konusu olamaz. Zira ve Dostoyevski nin romanlarına egemen olan anlayışla: Kendinde gerçek bir insan, bağımsız, tam, kendi başına bir insan olabilme gücünü, hatta hakkını göremeyen insana acımak gerekir. Her insan, insan olmalıdır ve başkalarına insanca davranmalıdır. Nasıl tüm insanların, dünyevi güçlerden ve ülkelerden özgürlük ve adalet konusunda doğru dürüst davranış standartları beklemeye hakları ve bu standartların kasti veya gayri ihtiyari ihlallerine tanıklık etme veya cesaretle karşı koyma yükümlülükleri var ise; hastaların da, hastalıklarının tedavi edilmesi, haklarına saygı gösterilmesi, kendilerine iyileştirici koşulların hazırlanması konularında, dünyevi güçlerden ve ülkelerden talepte bulunma hakları vardır. Hastalık yaşamın insanlara karşı yaptığı haksızlıklardan sadece birisi ve belki de en acımasız olanıdır. Yaşamın gerçekten adil olmadığını ise, her halde yetişkin olduğumuzda, ya da hasta olduğumuzda anlayabiliyoruz. Hastalanmak suretiyle yaşamın haksızlığına uğrayanlara karşı en azından benim de başıma gelebilir anlayışıyla yaklaşmak ve hasta hakları da neymiş demeyip bir gün bana da gerekebilir deyip hasta hakları na sahip çıkmak gerekir. Esasen uygar ve çağdaş olabilmenin asgari ve olmaz ise olmaz koşulu, Hegel in çağın büyük adamını tarifi gibidir: Çağın büyük adamı, çağının istemini dile getirebilen, çağının isteminin ne olduğunu söyleyebilen ve bu istemi yerine getirebilen kişidir. Onun yaptığı çağının yüreği ve özüdür; o çağını gerçek kılar. İşte hastaların da hakları bulunduğunun ve bu hakların neler olduğunun belirlenmesi ile yasalarla güvence altına alınması gerektiğinin ortaya çıkması da çağına isteminin ne olduğunu söyleyebilen ve çağının istemini yerine getirebilen insanların varlığı sayesinde oluşmuştur. Dünya Sağlık Teşkilatı dahil uluslararası düzeyde faaliyette bulunan bütün sağlık örgütleri ve bir çok ülke, sağlıklı olmayı temel insan haklarından saydıklarını kabul ve ilan etmişlerdir. Sanayileşmiş ülkeler başta olmak üzere diğer pek çok ülke yaygın ve pahalı sağlık altyapıları oluşturmuşlardır. Günümüzde iyi eğitim görmüş doktor, araştırmacı ve sağlık personeli, insan sağılığı kalitesini, bugüne kadar ulaşılamamış bir düzeyin ötesine taşımak için yoğun çaba göstermekte, bu amaçla yeni teknolojilerden yararlanmaktadırlar. Bir yandan tedavi tekniklerinin ve tıp teknolojisinin geliştirilmesi için çabalar devam ederken, sadece makineleşmenin, araç/gereçte sağlanacak ilerleme ve sıçramanın yeterli olmadığının ve olmayacağının, bir şeylerin eksik olduğunun, bu bağlamda hasta hakla- 9

10 10 Ankara Barosu Yayınları rının insani boyutunun ve insan haklarının kapsamında bulunduğunun bilincinde olan Dünya Tabipler Birliği, hasta haklarının varlığını kabul ederek 1981 yılında Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi ni yayınlamıştır. Gerek bu bildirgeye göre ve gerekse genel olarak hasta hakları; - Kişinin koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinden en iyi ve en geniş biçimde yararlanmasıdır, - Hastanın doktorunu seçmek hakkına sahip olmasıdır, - Hastanın ırkına, rengine, diline, dinine, cinsiyetine, siyasi ve başkaca herhangi bir inancına, toplumsal konumuna, mevkii ve makamına, tıbbi bakım ücretinin ödenme biçimine bakılmaksızın her türlü tetkik, teşhis, tedavi ve rehabilitasyon olanaklarından en üst düzeyde yararlanmasıdır, - Hastaya tıp biliminin ve teknolojisinin emrettiği kuralların dışında ve aldatıcı nitelikte teşhis ve tedavi uygulanmamasıdır, - Hangi birim sağlık kuruluşundan olursa olsun, tedavi gören tüm hastalara eşit davranılmasıdır, - Hastanın kişiliğine karşı her zaman ve her koşulda saygı gösterilmesidir, - Hastanın görüşmelerinin, muayene, tedavi, konsültasyon, teşhis hizmetlerinin gizli tutulmasıdır, - Hastanın kendi bakım ve tedavisinden sorumlu olacak hekim ile diğer sağlık personelinin kimler olduğunu ve bunların mesleki ehliyet ve yeterliliği hakkında bilgi sahibi olmasıdır, - Hastanın tıbbi kayıtlarının bir örneğini edinmesi ve gerek gördüğünde bunları bir başka hekime sunabilmesidir, - Hastaya teşhis, tedavi, muayene vs. gibi hizmetlerin sonuçlarının anlayabileceği sadelikte anlatılmasıdır, - Konuşma veya duyma özürlü olan veya tedavi gördüğü ülkenin dilini bilmeyen hastaya tercüman sağlanmasıdır, - Hastanın rızası olmaksızın hiçbir tıbbi müdahalenin yapılmamasıdır, - Medeni hakları herhangi bir nedenle kullanma ehliyetine sahip olmayan hastanın yetkili bir vekil aracılığı ile temsil edilmesi ve haklarının korunmasıdır, - Hastanın tıbbi müdahale alternatifleri ve bunların riski konusunda bilgilendirilmesidir, - Hastanın tedaviyi ret etme hakkına sahip olmasıdır, - Hastanın bakım ve tedavisinin devamlılığının sağlanması ve güvence altına alınmasıdır, - Nedeni ve seçenekleri açıklanmak ve kabulü sağlanmak suretiyle hastanın bir başka sağlık kuruluşuna naklidir, - Tutuklu ve hükümlü hastaların da sağlık kuruluşu hizmetlerinden başkaları gibi yararlanmasıdır,

11 Sağlık Hukuku Digestası - Hasta şikayetlerinin dikkate alınması ve şikayet mekanizmasının çalıştırılarak sonucundan hastaya bilgi verilmesidir, - Hastanın her türlü haberleşme olanağından özgürce yararlanmasıdır, - Hastanın dini hizmetlerden yararlanmasıdır. Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi ile Mart 1994 de Amsterdam da Sağlık Örgütü Avrupa Bürosu tarafından düzenlenen toplantı sonrasında yayınlanan Avrupa da Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi Hollanda, Finlandiya ve Norveç gibi bazı Avrupa ülkelerinde hasta haklarının yasal bir düzenlemeye dönüşmesi konusunda çalışmalar yapılmasını etkilemiş ve sonuçta Hollanda da Hasta Hakları Yasası yürürlüğe girmiştir. Hasta Hakları kavramı ve uygulaması sadece Kara Avrupa sındaki yukarıda özetlenen gelişmelerden ibaret olmayıp, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri nde de hasta hakları yaygın ve etkin bir uygulama içindedir. Dahası sözü edilen bu yeni kıta ülkelerinde etkin biçimde hizmet gören Hasta Haklarını Koruma Derneği ve hatta Hasta Haklarını Koruyan Avukatlar Derneği gibi sivil toplum örgütleri vardır. Hasta hakları ile ilgili olarak uygar ülkelerdeki bu olumlu gelişmeler bizim ülkemizde de etkisini göstermiştir. Şöyle ki; eczacılar ile hekimlerin Deontoloji Tüzükleri nde adı konmadan hasta hakları ile ilgili olarak yer alan tıbbi etiğin yeterli olmadığının ayırtına varan Türk Tabipler Birliği, hasta haklarının yasalaşarak hukuki yaptırıma ve güvenceye bağlanması konusunda çalışmalar yapmaya başlamıştır. Bir diğer olumlu ve sevindirici gelişme ise, Türk Standartları Enstitüsü nün sağlık kuruluşlarında hasta hak ve sorumlulukları ile ilgili standart belirleme çalışması içinde olmasıdır. Ülkemizde Hasta Hakları nın yaşama geçirilmesi ve bir yasal düzenlemeye konu yapılması yönünde önemli ve sevindirici olan bu çalışmalara; kamu kurumu niteliğindeki bir meslek örgütü konumunda bulunan, ama daha çok kamunun avukatı/hukuk danışması olarak kamu adına mesajı, görüşü, tavrı, bir felsefeyi ya da kanıyı temsil etme, cisimleştirme, ifade etme yetisi olması gereken Baroların ve onların üst kuruluşu olan Türkiye Barolar Birliği nin de katkı yapması gerektiğini düşünüyor ve bunu üyesi olduğumuz için değil, bu toplumun bir birey olarak Barolardan ve Türkiye Barolar Birliği nden istiyor ve bekliyoruz. İncelediğimiz konuya ilgi duyanlara katkı yapacağına inanarak ekte dünya Tabipler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi ni ve yine University of North Carolina Hospitals/Kuzey Carolina Üniversitesi Hastaneleri nin, hem kendi kendini disipline etmek ve hem de diğer hastanelere örnek olmak yönünden, tüm hastalarına kabul ettiğini deklere ettiği Hasta Hakları ve Sorumlulukları başlıklı dokümanının tarafımızdan yapılan Türkçe tercümesini sunuyoruz. EK 1 / DÜNYA TABİPLER BİRLİĞİ HASTA HAKLARI BİLDİRGESİ (Lizbon 1981) Hekim; pratik, etik ve yasal tüm zorlukların bilincinde olarak, her koşulda vicdanının sesini dinlemeli ve hasta için en iyi olanı yapmalıdır. Aşağıdaki bildirge hekimlik mesleğinin hastalara sağlamayı amaçladığı teme hakları içermektedir. Yasalar veya hükümet uygulamalarının hastaların bu haklarına uygun olmadığı durumlarda, hekimler 11

12 Ankara Barosu Yayınları uygun yollarla bu uygulamaları düzeltmeye ve ortadan kaldırmaya çalışmalarıdır. 1- Hasta, hekimini özgürce seçme hakkında sahiptir. 2- Hasta, hiçbir dış etki altında kalmadan özgürce klinik ve etik kararlar verebilen bir hekim tarafından bakılabilme hakkına sahiptir. 3- Hastanın, yeterli ölçüde bilgilendirildikten sonra önerilen tedaviyi kabul veya reddetme hakkı vardır. 4- Her hastanın onurlu bir şekilde ölme hakkı vardır. 5- Hasta, uygun bir dini temsilcinin yardımı da dahil olmak üzere, ruhi ve manevi teselliyi kabul veya reddetme hakkında sahiptir. 12 EK 2 / AVRUPA DA HASTA HAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ BİLDİRGESİ (Amsterdam, Mart 1994) 1- Sağlık bakımından insan hakları ve değerleri: 1.1. Kadın veya erkek herkesin insan olması dolayısıyla saygı görmeye hakkı vardır Herkes kendi yaşamını belirleme hakkına sahiptir Herkes fiziksel ve mental bütünlüğe sahip olmaya ve kişi olarak güvenli bir yaşam sürdürme hakkına sahiptir Kadın veya erkek herkesin özel yaşamına saygı gösterilmelidir Herkesin, kendi ahlaki ve kültürel değerlerine, dinsel ve felsefi inançlarına sahip olma ve bunlara saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır Herkes hastalıkların önlenmesi, sağlık bakımı için yeterli ölçüde özen gösterilerek sağlığının korunması ve kendisi için edinilebilir en yüksek sağlık seviyesine ulaşma hakkına sahiptir. 2- Bilgilendirme; 2.1. Sağlık hizmetleri ve bu hizmetlerin en iyi nasıl kullanılabileceği konusundaki bilgi herkes için ulaşılabilir olmalıdır Hastalar, durumları ile ilgili tıbbi gerçekleri, önerilen tıbbi girişimleri ve her bir girişimin potansiyel risk ve yararlarını, önerilen girişimlerin alternatiflerini, tedavisiz kalmanın sonuçlarını, tanı, prognoz ve tedavinin gidişi konularını içerecek şekilde sağlık durumları konusunda tam olarak bilgilenme hakkına sahiptir Bilgilendirme; yalnızca bilgi vermenin hasta üzerine açık ve olumlu bir etkisinin olacağına inanmak için geçerli bir nedenin olduğu zamanlarda kısıtlanabilir Bilgi, hastanın anlama kapasitesine uygun bir yolla ve yabancı terim terminoloji kullanımı en aza indirilerek iletilmelidir. Hasta ortak dili konuşamıyorsa, çeviri yapılabilir Hastalar kesin olarak belirttikleri takdirde, bilgilendirilmeme hakkına sahiptirler Hastalar kendi yerlerine kimin bilgilendirileceğini seçme hakkına sahiptir.

13 Sağlık Hukuku Digestası 2.7. Hastalar ikinci bir görüş alma imkanına sahip olmalıdırlar Sağlık kuruma kabul edilen hastalar, kendilerine bakan sağlık personelinin kimliği, mesleki durumu, o kurumda kaldığı ve bakıldığı sürece uyacağı kurullar ve rutin işlemler ile ilgili olarak bilgilendirilmelidir Hastalar, sağlık kurumundan taburcu edildiklerinde tanıları, tedavileri ve bakımlarını içeren bir yazılı özet alma ve isteme hakkına sahiptir. 3- Onay: 3.1. Hastanın bilgilendirilmiş onayı herhangi bir tıbbi girişimin ön koşuludur Hasta tıbbi girişimi reddetme veya durdurma hakkına sahiptir. Reddedilen veya durdurulan tıbbi girişimin doğuracağı sonuçların hastaya açıkça anlatılması gerekir Hastanın iradesini beyan etmesinin mümkün olmadığı ve acilen tıbbi girişim yapılmasının zorunlu olması halinde, daha önceden bu girişimi reddettiğini gösteren bir açıklaması yoksa hastanın onayı olduğu varsayılarak gereken tıbbi girişimde bulunulabilir Hastanın yasal temsilcisinin onayının gerektiği ve önerilen girişimin ivedi olduğu durumlarda, eğer temsilcinin onayı zamanında alınamıyorsa, tıbbi girişim yapılabilir Yasal temsilcinin onayı gerektiğinde, hastalar (çocuk veya erişkin olsun) durumlarının izin verdiği ölçüde yine de karar alma sürecine dahil edilmelidir Yasal temsilcinin onay vermeyi reddettiği durumda, doktor veya diğer sağlık personelinin görüşü girişimin hastayı ilgilendirdiği yolunda ise, karar mahkemeye veya hakem heyeti veya benzeri bir diğer merciye bırakılmalıdır Hastanın onay vermesinin mümkün olmadığı ve yasal temsilcisinin bulunmadığı veya bu konuda yetkili olmadığı durumlarda hastanın istekleri tahmin edilerek ve göz önüne alınarak, alternatif karar alma biçimi için gerekli önlemler alınmalıdır İnsan vücudunun bütün parçalarının kullanımı ve korunması için hastanın onayının alınması zorunludur. Tanı, tedavi ve hasta bakımı için madde kullanımı gereken durumlarda, onayın olduğu kabul edilerek davranılabilir Klinik çalışmalara katılım için hastanın bilgilendirilmiş onayına ihtiyaç vardır Hastanın bilgilendirilmiş onayı, bilimsel araştırmalara dahil edilme için ön koşuldur. Bütün araştırma protokolleri uygun etik kurul onayı işlemlerinden geçirilmelidir. Bu gibi araştırmalar, yasal temsilcinin onayı olmadıkça ve hastayı ilgilendirmedikçe, kendi iradesini beyan edemeyen hastalar üzerinde yapılmamalıdır. Bu konuyla ilgili bir istisna, önemli bir değeri olan, alternatif yöntemleri olmayan ve başka araştırma öznesi bulunmayan araştırmalardır. Böyle bir durumda risk ve/ veya yük çok azsa, kişinin itirazı yoksa hastanın yararına doğrudan bir yararı olması da kapasite eksikliği olan bireyler gözleme dayalı araştırmalara dahil edilebilir. 4- Gizlilik ve özel yaşam: 4.1. Hastanın sağlık durumu, tıbbi durumu, tanısı, prognozu, tedavisi hakkındaki ve 13

14 14 Ankara Barosu Yayınları kişiye özel diğer bilgiler ölümünden sonra bile gizli tutulmalıdır Hastaya ait bu bilgiler yalnızca hastanın açık izni veya mahkemenin kesin isteği üzerine açıklanabilir. Hastanın tedavisi ile ilgili diğer sağlık personeline ihtiyaç söz konusu olduğunda, hastanın onayı olduğu varsayılarak davranılır Hastanın kimliğine dair bilgiler korunmalıdır. Bu bilgilerin korunması usulüne uygun olarak yapılmalıdır Hastalar, tanıları, tedavileri ve bakımları ile ilgili kayıtlara, diğer dosyalara, teknik kayıtlara ve tıbbi dosyalarına bakabilme ve kendi dosyalarının ve kayıtlarının kopyasını alabilme hakkına sahiptirler. Bu hak üçüncü kişilerin bilgilerine ulaşmayı kapsamaz Hastalar, kendileriyle ilgili tıbbi ve kişisel bilgilerin uygunsuz, eksik, çift anlamlı, eski olması veya tanı, tedavi ve bakım amacıyla ilgili olmaması durumunda bu bilgileri yenileme, daha açık hale getirme, bazı kısımlarını çıkarma, tamamlama, düzeltme hakkına sahiptir Hastanın tanı, tedavi ve bakımı için gerekli olmadıkça ve ek olarak hasta izin vermedikçe, hastanın özel ve aile hayatına girilemez Tıbbi girişimler ancak kişinin özel yaşamına saygı gösterilmesi durumunda yapılabilir. Bunun anlamı önerilen girişimin hastanın onayı veya isteğine veya isteğine göre ve kişinin ihtiyacı durumunda yapılabileceğidir Sağlık kurumlarına başvuran hastalar, kişisel bakımlarını yapacak sağlık personelinin veya muayene ve tedavilerini yapacak kurumların, özel yaşamlarının korunmasını sağlayan fiziksel özelliklere sahip olmasını bekleme hakkına sahiptirler. 5 - Bakım ve tedavi: 5.1. Herkes, kadın ve erkek olarak koruyucu bakım ve sağlığının geliştirilmesi çalışmalarını içeren, sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik yeterli sağlık bakımı alma hakkına sahiptir. Sağlık hizmetleri, herkes için eşit ulaşılabilirlikte ve sürekli olmalı; ayrımsız ve maddi, insani, finansman kaynaklarından bağımsız, ayrımsız olarak verilen ve toplumsal nitelikte olmalıdır Hastaların, sağlanan hizmetlerin düzeni, kalitesi ve amaçlarını içerecek şekilde sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesi ve planlanmasını ilgilendirilen konularda sağlık sisteminin her düzeyinde temsilci biçiminde katılmaya hakkı vardır Hastalar, hem yüksek teknik standartlar, hem de sağlık personeli ile hastalar arasındaki insani ilişkiler bakımından kaliteli sağlık hizmeti hakkına sahiptir Hastalar, tanı, bakım ve tedavi yönünden, tüm sağlık personeli ve/veya sağlık kurumları arasında işbirliğini kapsayacak şekilde hizmetin sürekliliği hakkına sahiptir Özellikle tedavi bakımından hizmet sınırlılığı olan durumlarda sağlık personelinin hasta seçimi yapması gerekiyorsa, bu seçimin bütün hastaların hakkı dikkate alınarak eşit bir şekilde yapılması gerekir. Bu seçim tıbbi öçlüklere göre ve ayrım yapılmaksızın gerçekleştirilmelidir.

15 Sağlık Hukuku Digestası 5.6. Hastalar, sağlık sisteminin işleyişi ile uyumlu olarak, hekimlerini ve diğer sağlık personelini ve sağlık kurumlarını seçme ve değiştirme hakkına sahiptir Tıbbi nedenlerle sağlık kurumlarında daha fazla kalması gerekmeyen hastalara, başka bir sağlık kurumuna veya eve gönderilmeden önce durumları tam olarak açıklanmalıdır. Başka bir sağlık kurumuna nakil, ancak o sağlık kurumunun hastayı kabul etmesi koşuluyla yapılabilir. Durumları evine gönderilmesine uygun olan hastalar için ayaktan ve evde bakım hizmetleri olmalıdır Hastalar, tanı, tedavi ve bakımları sırasında saygı görme, kültür ve değerlerine uygun biçimde davranılma hakkına sahiptir Hastaların, bakım ve tedavileri süresince arkadaşları, akrabaları ve aileleri tarafından desteklenme ve her zaman manevi destek ve yol gösterilme hakları vardır Hastalar, son bilgilerin ışığında çektikleri acıların dindirilmesi hakkına sahiptir Hastaların, yaşamlarının son döneminde insanca bakılıp, saygın biçimde ölme hakları vardır. 6 Başvuru: 6.1. Bu belgede belirtilen hakların uygulanması, yalnızca bu amaca uygun anlamları çerçevesinde mümkündür Bu hakların kullanılması ayırım olmaksızın sağlanmalıdır Bu hakların uygulanmasında, hastalar yalnızca insan hakları belgeleri ile uyumlu sınırlılıkların ve yasa ile belirlenen prosedürlerin hükmü altındadır Hastaların bu belgede belirtilen hakları kendilerinin kullanmasının mümkün olmadığı durumda, resmi temsilci veya hastaca yetkilendirilecek kişiler, hastalar adına sorumlu olabilirler; resmi temsilci veya hastaca yetkilendirilen kişinin olmaması durumunda ise, hastaların temsili için gerekli diğer önlemler alınmalıdır Hastalar, bu belgede belirtilen hakların uygulanması ile ilgili bilgi ve önerilere ulaşabilmelidirler. Hastalar haklarına saygı gösterilmediğini hissettiklerinde, şikayet için başvuru olanağına sahip olmalıdır. Mahkemelere başvurmanın yanı sıra, diğer merciler düzeyinde başvuruda bulunma, hakem atanmasını isteme ile ilgili bağımsız mekanizmalar bulunmalıdır. Bu mekanizmalar şikayet prosedürleri ile ilgili bilgi edinmeyi, bağımsız kişilere ulaşabilmeyi ve hastanın en uygun nasıl hareket edeceği konusunda danışmada bulunma imkanlarını sağlamalıdır. Bu mekanizmalar, bunların ötesinde hasta adına savunma ve yardım olanaklarını gerektiğinde sağlamalıdır. Hastaların şikayetlerinin değerlendirilmesine, etkili ve tam olarak ilgilenilmesine ve sonucu hakkında bilgi edinmeye hakkı vardır. 7- Tanımlar: Hastalar : Sağlıklı veya hasta olarak sağlık hizmetini kullananlar. Ayrımcılık : Irk, cinsiyet, din, politik görüş, ulusal veya toplumsal köken, ulusal azınlık statüsünde topluluk veya kişisel antipati temelinde kişilere farklı davranmak. Sağlık Bakımı : Sağlık kurumları veya sağlık personeli tarafından verilen tıbbi, hemşire- 15

16 lik veya benzeri hizmetler. Ankara Barosu Yayınları Tıbbi Girişim : Hekim veya diğer sağlık personeli tarafından, rehabilitasyon, önlem, tedavi veya diğer aktiviteler. Sağlık Kurumu : Hastane, hemşire evi gibi herhangi bir sağlık bakımı ile uğraşan kurum veya sakatlar için olan kurumlar. Son Bakım : Mevcut tedavi yöntemleri ile daha fazla iyileştirilmesi mümkün olmayan ölümlü hastalara ve ölüme yakın kişilere verilen bakım. 16 EK 3 / HASTA HAKLARI VE SORUMLULUKLARI (Universitiy Of North Carolina Hospitals/Kuzey Caroline Üniversitesi Hastaneleri nde kabul edilip uygulanmakta olan Hasta Hakları ve Sorumlulukları/İngilizce aslından tercüme edilmiştir:) I - Yönetim: UNC Hastaneleri, her hastanın sağlık ihtiyaçları ile ilgili olarak kişisel ve özel bakım altında olduğunu kabul etmektedir. Bakım, hastanın kişisel ihtiyaçları üzerinde yoğunlaşmalı ve her hastanın kişiliğine karşı saygılı ve düşünceli davranış sağlanmalıdır. Bu ilkeleri kabul eden UNC Hastaneleri hastaları için kimi haklar ve yükümlülükler getirmiştir. Hasta bu hakları kullanamaz durumda ise (küçük veya ehliyetsiz erişkin olmak gibi) hastanın velisi, yasal olarak yetkili kılınmış veya en yakın akrabası, bu hakları hasta adına kullanabilir. II Yöntem Kabul : Kişiler hastaneye tedavi veya uyum amacı ile başvurduklarında; din, cinsiyet, ırk, milliyet, gelir gibi özelliklerine bakılmaksızın, tarafsız bir şekilde hastaneye kabul edilirler. İlgi ve saygı : Hastaların her zaman ve her koşulda kendilerine karşı saygılı davranılmasını ve kişisel değerlerinin tanınmasını isteme hakları vardır. Gizlilik ve güven : Hastaların kendileri hakkında uygulanan tedavi programlarını gizleme hakları vardır. Bunun sağlanması amacıyla hasta görüşmeleri, konsültasyon, muayene, tedavi ile ilgili tüm hizmetler gizli ve tedbirli bir şekilde yürütülür. Hastaların tüm görüşmelerinin ve bakımları ile ilgili dosyalarının ve ücretlerinin gizli tutulmasını isteme hakları vardır. Tedavi ve bakımdan sorumlu olanların kimliği : Hastaların kendilerine özel hizmet sunanların kimliği ile mesleki yeterliliklerini ve hangi doktor ile pratisyenin kendilerinin bakımından ve tedavisinden sorumlu olduklarını bilme hakları vardır. Hastalar, tedavilerinden sorumlu olan bu kişilerin arasındaki profesyonel ilişkileri, yanı sıra diğer sağlık sorumluluklarını ve hastaların bakımındaki akademik yeterliliklerini bilme hakkına sahiptir.

17 Sağlık Hukuku Digestası Bilgi Edinme : Hastaların, bakımlarını yürütülmesinden sorumlu olan doktordan tam ve günlük olarak teşhis, tedavi ve hastalığın olası sonucu hakkında bilgi edinme hakkı vardır. Bu bilgi hastaların anlayabilecekleri bir dille verilmelidir. Hastaya, tıbbi tavsiyeler dışında bir bilgi verilmesi söz konusu olduğunda, bu bilgiler hastanın yetkili temsilcisine de verilebilmelidir. Hastalar sağlıkları ile ilgili mevcut şikayetleri, geçmiş hastalıkları, tedavi gördükleri diğer sağlık kuruluşları, kullandıkları ilaçlar, demografik ve diğer konular hakkında bilgi vermek zorundadırlar. Tıbbi kayıtlar : Hastaların tıbbi kayıtlarında yer alan bilgilerin yeniden gözden geçirilmesini isteme hakkı vardır. Hastalar istediklerinde, hastane tıbbi kayıtların birer örneğini tedaviyi üstlenecek diğer bir doktora vermek zorundadır. Hastalar, kendilerine ait tıbbi kayıtların bir örneğini bedeli karşılığında isteme hakkına sahiptir. İletişim : Konuşma veya duyma özürlü olan ya da İngilizce bilmeyen hastaların bir tercümanın yardımını isteme hakları vardır. Onay : Hastaların sağlıkları ile ilgili olarak alınacak kararlara katılma ve bu konuda yeterli bilgi sahibi olma hakları vardır. Hastalar; onayları olmadan veya onaylarını bildirme yeteneği bulunmayanların yetkili temsilcilerinin onayı alınmadan hiçbir işleme tabi tutulamazlar. Bakım veya tedavi ile ilgili gerekli tıbbi alternatifler söz konusu olduğunda, hastaların bunlar hakkında bilgi edinmeleri sağlanmalıdır. Hastaların, tıbbi bakımları ile ilgili olarak verilmiş direktifin kendilerine açıklanmasını isteme hakları vardır. Hasta hakkında verilmiş bir direktif var ise, bu direktifin bir örneğinin hastanenin kabulü ile hastanın kayıtlarına dahil edilmesi gerekir. Direktifin olması veya olmamasının hastanın alacağı hizmetin kalitesini etkilememesi gerekir. Yasaların izin vermesi durumunda hasta, ilgili dokümanların açıklanmasını hastaneden isteyebilir. Klinik Araştırma: Hastaların bakım ve tedavileri ile ilgili olarak yoğun bir işleme veya etkili bir klinik araştırmaya tabi tutulmaları söz konusu olduğunda, bu konuda başkalarından tavsiye almak hakları vardır. Hastaların bu gibi araştırma projelerinde yer almayı reddetme hakları vardır. Hastanın kendisi veya yetkili temsilcisi tarafından tedavinin red edilmesi durumunda, hastanın profesyonel standartlar çerçevesindeki bakımının sürdürülmesine son verilmesi ve doktorların hasta ile olan ilişkisine bu nedenle son verildiğinin açıklanması gerekir. 17

18 Ankara Barosu Yayınları Bakımın Sürekliliği : Hastaların, bakımın uygun koşullarda süreceğini umut etmek ve önceden randevu alındığında, doktorun hazır olacağını bilmek hakları vardır. Hastaların, bakım ve tedavilerinin gerektirdiği müteakip hizmetlerin yerine getirileceği konusunda doktorları tarafından bilgilendirilmeleri gerekir. Nakil : Naklin gerekliliği ve nakil seçenekleri hastaya tam olarak açıklanmadan ve nakil olunacak birimin kabulü sağlanmadan, hastanın bir başka yere nakli mümkün değildir. Hastane Giderleri : Bakım giderlerinin kimin tarafından karşılanacağına bakılmaksızın, hastaların hastane tarafından talep edilen bakım ve tedavi giderlerinin ayrıntılı ve birim birim dökümünü istemek ve almak hakları vardır. Hastalar bakım ve tedavi giderleri için borçlanacakları miktarın teminatını vermek ve uygun zamanda bu borçlarını ödemek zorundadırlar. Hastane Kuralları : Hastalar, hasta bakımı ve tedavisi ile ilgili hastane kuralları konusunda bilgilendirilmelidirler. Hastalar başkalarının ve hastanenin hakları ile mallarına karşı saygılı olmak zorundadırlar. Hastalara sağlıkları ile ilgili olarak hastanenin nasıl hasta kabul edeceği, nasıl muayene yapacağı ve ne şekilde bir tedavi uygulayacağı konusunda bilgi edinme olanağı verilmelidir. Hastalar, olumsuz bir davranışla karşılaşma, hizmette bir aksama ve tartışma korkuları olmaksızın şikâyetlerini sunabilmelidirler. Hastaların umut ettiklerinden daha fazla tedavi olanaklarına sahip olabilmelerini güvence altına alan bir haklar dizisi yoktur. Hastane pek çok hastalığı önlemek ve tedavi etmek işlevine sahip olup sağlık mesleği ve hastalar ve klinik araştırma yönetiminde eğitimlidir. Bütün bu işlevler, hastalıkların aşılmasına ve hastaların insan olarak onurlarının üstün tutulmasına yönetilmiştir. Hasta haklarının korunmasındaki başarı, tanıtımdaki başarının teminatıdır. 18

19 Sağlık Hukuku Digestası DİŞ HEKİMLERİNİN YASAL SORUMLULUKLARI Prof. Dr. Hakan HAKERİ* Anestezi yapılan 11 yaşındaki çocuk öldü Malatya da 11 yaşındaki kız çocuğunun, diş çekimi için götürüldüğü bir diş hekiminin muayenehanesinde yapılan anestezinin ardından hayatını kaybettiği bildirildi. Edinilen bilgiye göre, B.Ö (11) dişinin çekilmesi için ailesi tarafından İ.P ye ait muayenehaneye götürüldü. Burada anestezi uzmanı O.Ö. (32) tarafından anestezi yapılan kızın, diş çekimi işlemi tamamlandıktan sonra, narkozdan çıkmaması üzerine ambulans çağrıldı. Malatya Devlet Hastanesine kaldırılan B.Ö nün öldüğü, anestezi uzmanı O.Ö nün gözaltına alındığı bildirildi. medimagazin TDB: Ölüm anesteziyi teknisyenin uygulaması sonucudur ANKARA (A.A) - Türk Dişhekimleri Birliği (TDB), Malatya da 11 yaşındaki çocuğun diş çekimi için anestezi yapıldıktan sonra ölümüyle ilgili inceleme başlattı. TDB den yapılan yazılı açıklamada, olayın diş hekiminin muayenehanede yapılmaması gereken genel anestezi işlemini, anestezi teknisyenine uygulatması sonucu gerçekleştiğinin anlaşıldığı belirtildi. Diş hekimliği hizmetlerinin hangi koşullarda verileceği konusunda yasal düzenlemeler olduğu ifade edilen açıklamada, şunlar kaydedildi: Bu düzenlemeler uyarınca muayenehanelerde genel anestezi altında işlem yapılması yasaktır. Diş hekimliği hizmetlerinin uygulanmasına ilişkin kurallar dışına çıkılarak yapılan, yasal olmayan hatalı bir işlem nedeniyle ortaya çıkan olumsuz sonuçla ilgili meslek kuruluşu sıfatıyla tarafımızdan da inceleme başlatılmıştır. Bilimsel kurallara uyulmaksızın hizmet sunumu isteği sonrasında yaşanan üzücü olay halkımızda, diş hekimliği mesleğinin tıbbi kurallara uygun biçimde sunulduğu muayenehanelerden diş hekimliği hizmeti alımı konusunda endişe yaratmamalıdır. * Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ceza ve Ceza Usûl Hukuku Ana Bilim Dalı Başkanı 19

20 20 Ankara Barosu Yayınları Diş hekimlerinin yapmış oldukları tıbbi müdahaleler kişinin bedenine doğrudan müdahale niteliğinde olduğundan esasen hukuk düzenimiz bakımından birer haksız fiil ve suç oluşturmaktadır. Bu nedenle diş hekiminin bu eylemlerinden ötürü cezalandırılmaması için bir takım temel koşullara uyması gerekmektedir. Bu koşullar şöylece özetlenebilir: 1. Teşhis ve tedavi uygulayanın diş hekimi olması 2. Endikasyon 3. Hastanın rızasının bulunması 4. Hekim müdahalesinin uzmanlığın gerektirdiği şekilde ve özen yükümlülüğüne uyacak şekilde gerçekleştirilmesi Bu şartları tek tek ele alalım: 1. TEŞHİS VE TEDAVİ UYGULAYANIN DİŞ HEKİMİ OLMASI Tıbbi müdahale bir diş hekimi tarafından yapılmış olmalıdır. Bu diş hekiminin Türkiye den mezun olması gerekmemektedir. Bununla beraber, yabancı bir diş hekiminin Türkiye de diş hekimi olarak çalışma koşullarını yerine getirmiş olması gerekir. Fakat bu koşullardaki eksiklik, hekimin yaralama eyleminden sorumlu tutulmasını gerektirmez. Bu koşullara uyulmaması borçlar hukuku ve ceza hukuku dışındaki mevzuat bakımından cezalandırılacak birer eylem olarak değerlendirilir (bkz sayılı kanun). 2. ENDİKASYON Endikasyon şartı da önemli bir şarttır. Endikasyondan anlaşılması gereken, tıbbi müdahalenin yapılmasının tıbben gerekli olmasıdır. Ancak endikasyon şartı her zaman tıbbi endikasyon olarak anlaşılmamaktadır. Sosyal veya psikolojik endikasyon da tıbbi müdahaleyi hukuka uygun kılar. Örneğin, çene yapısından tıbbi bir şikâyeti olmamakla beraber, sırf estetiksel nedenlerden ötürü müdahale yapılmasını isteyen bir kişi bakımından, psikolojik endikasyonun bulunduğu kabul edilir. OLAY: Şiddetli diş ağrıları çeken bir bayan, birçok yöntemi denemesine rağmen bir çözüm bulamayınca, ağrılarının nedeni olarak dişlerini görür ve diş hekiminden bütün dişlerini çekmesini ister. Diş hekimi bu talebi başlangıçta kabul etmezse de, bayanın ısrarı neticesinde, bir müddet sonra dişlerini çekmeyi kabul eder. Dişlerin çekilmesinden bir ay sonra baş ağrıları geçmeyen hasta, hekimi dişlerini çekmesinden dolayı savcılığa şikâyet eder. Bu olayda, müdahale bir diş hekimi tarafından yapılmıştır, hastanın rızası, hatta ısrarlı talepleri vardır ve hekim müdahaleyi özenli bir şekilde gerçekleştirmiştir. Bununla beraber, hekim yine de sorumludur, zira endikasyon şartı gerçekleşmemiştir. 3. RIZA Üçüncü şartımız rızadır. Anayasamızın 17. maddesine göre, kişinin vücudu üzerinde rızası olmaksızın tıbbi müdahalede bulunulamaz. Bu nedenle, rıza çok önemli bir koşuldur. Her türlü tıbbi müdahaleden önce mutlaka hastanın rızası alınmalıdır. Rıza sözlü olabilirse de, özellikle ağır müdahalelerde mutlaka yazılı alınmasında yarar vardır.