HASTANIN KENDİ GELECEĞİNİ BELİRLEME HAKKI

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "HASTANIN KENDİ GELECEĞİNİ BELİRLEME HAKKI"

Deniz Bariş Altın
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Yard. Doç. Dr. Hamide TACİR Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi HASTANIN KENDİ GELECEĞİNİ BELİRLEME HAKKI

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... vii İÇİNDEKİLER...xi GİRİŞ...1 Birinci Bölüm HASTANIN KENDİ GELECEĞİNİ BELİRLEME HAKKININ HASTA HAKLARI İÇİNDEKİ YERİ I. HASTA HAKLARI KAVRAMININ OLUŞUMU...15 A. Tıp ve İnsan Hakları Nazi Almanya sı ve İnsan Hakları İhlalleri Nürnberg Mahkemesi ve Hekimler Davası...21 a. Nürnberg Şartı...27 b. Helsinki Bildirgesi Değerlendirme B. Sağlık Hakkı ve Gelişimi Kavram/Terminoloji Sağlık Hakkının İçeriği Sağlık Hakkının Kapsamı ve Devletin Yükümlülükleri...42

Tıp ve İnsan Hakları...15 1. Nazi Almanya sı ve İnsan Hakları İhlalleri...16 2. Nürnberg Mahkemesi ve Hekimler Davası...21 a.

3 xii a. Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinde Sağlık Hakkı...42 aa. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi...42 bb. BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi...43 cc. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi dd. Avrupa Sosyal Şartı Karşılaştırmalı Hukukta Sağlık Hakkı a. İtalya b. Hollanda...52 c. Birleşik Krallık...55 d. Almanya...58 e. Amerika Birleşik Devletleri Türkiye de Sağlık Hakkı...65 a. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması - Anayasa md b. Kişi Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığının Bütünlüğü - Anayasa md c. Sağlık Hizmetleri d. Genel Sağlık Sigortası Değerlendirme...76 C. Bilimsel ve Teknik Gelişmeler...78 D. Sosyal Gelişmeler...81 II. HASTA HAKLARI TANIMI VE İÇERİĞİ A. Kavram/Terminoloji B. Hasta Haklarının Gelişim Süreci Amerikan Hastane Birliği Hasta Haklarına İlişkin Lizbon ve Bali Bildirgeleri Avrupa Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi (Amsterdam Bildirgesi) Hasta Hakları Avrupa Şartı İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi...95

Amerika Birleşik Devletleri...59 5. Türkiye de Sağlık Hakkı...65 a. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması - Anayasa md. 56...65 b.

4 xiii C. Temel Hasta Hakları Sağlık Hizmetlerine Erişim Hakkı Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı Bilgilendirilme Hakkı Özel Yaşamın Gizliliği Başvuru Hakkı D. Değerlendirme İkinci Bölüm HASTANIN KENDİ GELECEĞİNİ BELİRLEME HAKKININ TEMELİ, DÜZENLENMESİ VE KORUNMASI I. HASTANIN KENDİ GELECEĞİNİ BELİRLEME HAKKININ TEMELLERİ A. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının Düşünsel Temelleri Hasta Özerkliği Hasta-Hekim İlişkisindeki Yaklaşımlar a. Hasta Özerkliğini Destekleyen Yaklaşımlar aa. Aydınlatıcı Model (informative) bb. Yorumlayıcı Model (interpretative) cc. Müzakereci Model (deliberative) dd. Değerlendirme b. Paternalist Yaklaşım B. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının Hukuksal Temelleri Temel Haklar Açısından Uluslararası Sözleşmeler Açısından II. HASTANIN KENDİ GELECEĞİNİ BELİRLEME HAKKININ DÜZENLENMESİ...118

Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının Düşünsel Temelleri... 107 1. Hasta Özerkliği... 108 2. Hasta-Hekim İlişkisindeki Yaklaşımlar...110 a. Hasta Özerkliğini Destekleyen Yaklaşımlar...110 aa.

5 xiv A. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının İçeriği Genel Olarak Karar Verme Yeteneğine Sahip Olmayan Hastalar Açısından a. Küçükler ve Vesayet Altındakiler b. Akıl Hastaları c. Bilinci Kapalı Olan Hastalar ve Acil Durum d. Yoğun Bakım Karar Verme Yeteneğine Sahip Hastalar Açısından a. Önceden Hazırlanmış Hasta Direktifleri (advanced directives) aa. Kavram/Terminoloji bb. Yönlendirici Direktifler cc. Sağlık Hizmeti Vekili (health care proxy) B. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının Sınırları C. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının Güvencesi Olarak Bilgilendirilmiş Rıza (informed consent) Genel Olarak a. Kavram/Terminoloji b. Bilgilendirilmiş Rızanın Ortaya Çıkışı c. Bilgilendirilmiş Rızanın Amacı Bilgilendirilmiş Rızanın Kapsamı a. Hekimin Bilgilendirme Yükümlülüğünün Ölçütleri aa. Mesleki Uygulama Ölçütü ( the professional practice standard) bb. Makul Hasta Ölçütü (the reasonable patient standard) cc. Sübjektif Ölçüt ( the subjective standard) dd. Ülke Uygulamalarından Örnekler aaa. Almanya bbb. Hollanda ccc. Birleşik Krallık ddd. Türkiye...161

Önceden Hazırlanmış Hasta Direktifleri (advanced directives)... 137 aa. Kavram/Terminoloji... 137 bb. Yönlendirici Direktifler... 140 cc. Sağlık Hizmeti Vekili (health care proxy)... 144 B.

6 b. Bilgilendirme Yükümlülüğünün Türleri aa. Tedavi Hakkında Bilgilendirme bb. Risk Hakkında Bilgilendirme cc. Tedavi Seçenekleri Hakkında Bilgilendirme dd. Tedavinin Yararları Hakkında Bilgilendirme ee. Hekim Hakkında Bilgilendirme c. Hekimin Bilgilendirme Yükümlülüğünün İstisnaları aa. Acil Durum bb. Hastanın Vazgeçmesi cc. Hekimin Tedavi Ayrıcalığı (önceliği) Bilgilendirilmiş Rıza Uygulaması a. Bilgilendirmenin Şekli b. Bilgilendirmenin Zamanı c. Bilgilendirme Yükümlüsü d. Bilgilendirme Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesinin Sonuçları e. Hastanın Bilgilendirilmiş Rızasının Geçerliliği Değerlendirme III. HASTANIN KENDİ GELECEĞİNİ BELİRLEME HAKKININ KORUNMASI A. Karşılaştırmalı Hukukta Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının Korunması Finlandiya Almanya Fransa Birleşik Krallık Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Değerlendirme B. Türk Hukukunda Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının Korunması Hukuki Düzenlemeler xv

..175 cc. Hekimin Tedavi Ayrıcalığı (önceliği)... 177 3. Bilgilendirilmiş Rıza Uygulaması...181 a. Bilgilendirmenin Şekli...181 b. Bilgilendirmenin Zamanı... 182 c. Bilgilendirme Yükümlüsü... 183 d.

7 xvi a. Genel Olarak aa. Hasta Haklarını Koruyucu Hükümlere Yer Veren Kanunlar aaa. Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun bbb. Umumi Hıfzısıhha Kanunu ccc. Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkında Kanun ddd. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü bb. Biyotıp Sözleşmesi Düzenlemeleri cc. Hasta Hakları Yönetmeliği aaa. Genel Olarak İçeriği bbb. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı Açısından Değerlendirmesi Hastanın Hak Arama Yolları a. İdari ve Adli Yargıya Başvuru aa. Kamu Tarafından Sağlanan Sağlık Hizmetleri Bakımından Sorumluluk aaa. İdarenin Kusur Sorumluluğu ( hizmet kusuru).223 bbb. İdarenin Kusursuz Sorumluluğu aaaa. Tehlike (risk) Sorumluluğu bbbb. Kamu Külfetlerinde Eşitlik cccc. Sosyal Risk ccc. İdare Aleyhine Dava Açılması aaaa. Tam Yargı Davaları bbbb. Görev Kusuru ile Kişisel Kusur Ayrımı bb. Özel Kurumlar Tarafından Sağlanan Sağlık Hizmetleri Bakımından Sorumluluk aaa. Sağlık Kurumu Aleyhine Dava Açılması bbb. Özel Kurumlarda Çalışan Hekimler Aleyhine Dava Açılması b. Cezai Yargıya Başvuru aa. Kamu Sağlık Personeli bb. Özel Sağlık Personeli c. Sağlık Bakanlığı na Başvuru

Genel Olarak İçeriği...214 bbb. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı Açısından Değerlendirmesi...217 2. Hastanın Hak Arama Yolları... 221 a. İdari ve Adli Yargıya Başvuru... 222 aa.

8 xvii d. Hekimin Disiplin Sorumluluğu aa. Kamu Kurumunda Çalışan Hekimin Disiplin Sorumluluğu bb. Özel Kurumda Çalışan Hekimin Disiplin Sorumluluğu Üçüncü Bölüm HASTANIN KENDİ GELECEĞİNİ BELİRLEME HAKKININ GERÇEKLEŞMESİNDE ARACI HAKLARIN ETKİLERİ I. YAŞAMA HAKKI A. Koruma Alanı ve Niteliği B. Yaşama Hakkının Sınırları C. Yaşama Hakkı Karşısında Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı Yaşamın Kutsallığı Görüşü Yaşamın Niteliği Görüşü a. Hasta Özerkliğini Destekleyen Yaklaşım/ Yararcı Yaklaşım b. Yaşamın Anlamını Değerlendiren Yaklaşım c. Değerlendirme Yaşama Hakkı Karşısında Ötanazi Uygulaması a. Kavram/ Terminoloji b. Ötanazi Türleri aa. Pasif Ötanazi bb. Aktif Ötanazi cc. Hekim Yardımlı İntihar dd. Dolaylı Ötanazi c. İstemli-İstemsiz Ötanazi Ayrımı

Yaşama Hakkı Karşısında Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı... 250 1. Yaşamın Kutsallığı Görüşü... 251 2. Yaşamın Niteliği Görüşü... 253 a.

9 xviii d. Değerlendirme İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Çerçevesinde Ötanazi ve Karşılaştırmalı Hukukta Ötanazi Örnekleri a. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi b. Hollanda -Aktif Ötanazi Deneyimi c. İsviçre- Dolaylı Ötanazi Deneyimi d. Amerika Birleşik Devletleri - Pasif Ötanazi Deneyimi aa. Yarar-Zarar Yaklaşımı bb. Birey-Devlet Çıkarı Yaklaşımı cc. Tıp Mesleğinin Etik Bütünlüğünün Korunması dd. Hastalık Ayrımı e. Oregon Eyaleti- Hekim Yardımlı İntihar Deneyimi f. Türkiye II. İNSAN ONURU A. Terminoloji/Kavram B. İnsan Onuru Kavramının İçeriği C. İnsan Onurunun Uluslararası Düzenlemelerde Yer Alması Birleşmiş Milletler Belgeleri Avrupa Konseyi Belgeleri Hasta Haklarını Düzenleyen Belgeler D. İnsan Onurunun Hukuksal Niteliği E. Türkiye de İnsan Onurunun Korunması F. İnsan Onuru ve Hasta Hasta Onurunun Zedelenmesi Onurlu Ölüm İçin Bir Seçenek: Hasta Bakım Servisleri (hospices) G. İnsan Onurunun Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı Açısından Değerlendirilmesi III. ÖZEL YAŞAMIN GİZLİLİĞİ VE KORUNMASI A. Genel Olarak

Birey-Devlet Çıkarı Yaklaşımı... 283 cc. Tıp Mesleğinin Etik Bütünlüğünün Korunması...284 dd. Hastalık Ayrımı... 285 e. Oregon Eyaleti- Hekim Yardımlı İntihar Deneyimi... 285 f. Türkiye... 287 II.

10 xix 1. Kavram Özel Yaşamın Koruma Alanı Özel Yaşam Hakkının İçeriği B. Hasta Açısından Özel Yaşamın Gizliliği Hasta Sırrının Korunması Hastanın Beden Gizliliği C. Özel Yaşamın Gizliliğinin Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı Açısından Değerlendirilmesi SONUÇ KAYNAKÇA

..319 2. Hastanın Beden Gizliliği... 324 C.

Benzer belgeler

YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN HUKUKA UYGUNLUĞU

Dr. MEHMET EMİN ÖZGÜL Pamukkale Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Hukuk Bilimleri Anabilim Dalı Öğretim Elemanı YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN HUKUKA UYGUNLUĞU