ASİT YAĞMURLARI VE HAVA KİRLİLİĞİ DEĞERLENDİRME RAPORU

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI DEVLET METEOROLOJİ İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TEKNİK RAPOR ASİT YAĞMURLARI VE HAVA KİRLİLİĞİ DEĞERLENDİRME RAPORU Araştırma ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı Araştırma Şube Müdürlüğü Asit Yağmurları ve Hava Kirliliği Çalışma Grubu Ali İhsan İLHAN Nezahat ÖZ Cihan DÜNDAR Fatma KENET Tülay BALTA Ziraat Yüksek Mühendisi Meteoroloji Mühendisi Çevre Yüksek Mühendisi Kimya Yüksek Mühendisi Kimya Mühendisi Mayıs 26 ANKARA

2 İÇİNDEKİLER I. HAVA KİRLİLİĞİ VE ASİT YAĞMURLARI. 1 II. YAĞMUR TOPLAMA ÖRNEKLEYİCİSİ... 3 II.1. Basit Örnekleme Tekniği 3 II.2. Otomatik Yağmur Toplama Örnekleyicisi. 3 III. YAĞIŞ ÖRNEKLERİNİN ANALİZE HAZIRLANMASI VE ANALİZİ 4 IV. ANALİZ SONUÇLARI VE DEĞERLENDİRME. 5 IV.1. Amasra Analizleri. 6 IV.1.1. Anyon Analizleri.. 6 Klor.. 11 Nitrat 16 Sülfat 21 ph. 26 IV.1.2. Metal Analizleri Kobalt Bakır. 39 Demir Kalsiyum.. 49 Kurşun.. 54 Mangan. 59 Nikel. 64 Sodyum 68 Vanadyum 73 Alüminyum.. 78 Çinko 84 Kadmiyum 89 Krom 94 Magnezyum. 98 Molibden. 13 Potasyum.. 18 Titan. 113 IV.2. Çanakkale İstanbul Analizleri 114 IV.2.1. Anyon Analizleri. 114 Klor Nitrat 122

3 Sülfat 126 ph. 13 IV.2.2. Metal Analizleri Kobalt Bakır. 142 Demir Kalsiyum Kurşun. 15 Mangan 154 Nikel 158 Sodyum 162 Vanadyum 166 Alüminyum.. 17 Çinko 174 Kadmiyum 178 Krom 182 Magnezyum. 186 Molibden. 19 Potasyum. 194 Titan 198 IV.3. Balıkesir Analizleri IV.3.1. Anyon Analizleri. 22 Klor. 25 Nitrat 29 Sülfat 213 ph. 217 IV.3.2. Metal Analizleri Kobalt Bakır. 226 Demir Kalsiyum.. 23 Kurşun. 234 Mangan 238 Nikel 242 Sodyum 246 Vanadyum 25

4 Alüminyum Çinko 258 Kadmiyum 262 Krom 266 Magnezyum. 27 Molibden. 274 Potasyum. 278 Titan 282 IV.4. Çamkoru ve Ankara Bölge Müdürlüğü Analizleri 286 IV.4.1. Anyon Analizleri Klor Flor Nitrat 295 Sülfat 298 IV.4.2. Metal Analizleri Kobalt Bakır. 31 Demir Kalsiyum Kurşun. 319 Mangan 322 Nikel 325 Sodyum 328 Vanadyum 331 Alüminyum Çinko 337 Kadmiyum 34 Krom 343 Magnezyum. 346 Molibden. 349 Potasyum. 352 Titan 355

5 I. HAVA KİRLİLİĞİ VE ASİT YAĞMURLARI Hava kirliliği atmosferde toz, gaz, duman, koku, su buharı şeklinde bulunan unsurların insan ve diğer canlılar ile ekolojik dengeye ve eşyaya zarar verici miktara yükselmesi olarak tanımlanabilir. Havanın doğa ve içindeki canlılara zarar verici hale gelmesi kirletici unsurların yada atmosferdeki yabancı maddelerin artması ile olmaktadır. Kirletici madde, atmosferin doğal bileşiminde olmayan maddeler yanında atmosferin doğal bileşiminde olup da normal olarak bulunduğu düzeylerin dışına çıkan maddeler olarak ele alınır. Kirleticiler belirli bir kaynaktan atmosfere bırakılan birinci derece kirleticiler ile atmosferdeki kimyasal reaksiyonlar sonucu oluşan ikinci derece kirleticiler olarak ikiye ayrılır. Kirleticilerin yağmurla çökelmesi ve bu çökelmenin neden olacağı sonuçlar, ülkemizde çok az bilgi birikimi olan konulardan bir tanesidir. Yaş ve kuru çökelme sonucunda atmosferden yeryüzüne geçen sülfat, nitrat gibi anyonlarla toksin ağırlıklı metallerin, kırsal bölgelerde toprağın ve göllerin asitleşmesine neden olduğu, toksit elementlerin toprak ve sedimentde mobilize olması sonucunu doğurduğu, kentlerde ise insan sağlığını doğrudan etkileyebilecek düzeylere erişmelerinin yanında, toprağa çökelmeleri sonucunda da insanların özellikle çocukların sağlığını dolaylı olarak etkilediği bugün artık bilinmektedir. Endüstriyel faaliyetler, konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil kökenli yakıtlar, motorlu taşıtlardan çıkan egzoz gazları ve fosil yakıtlara dayalı olarak enerji üreten termik santraller bu faaliyetleri sonucu havayı kirletmekte kükürt dioksit, azot oksit, partikül madde ve hidrokarbon yaymaktadır. 2 ile 7 gün arasında havada asılı kalabilen bu kirleticiler atmosferde çeşitli kimyasal reaksiyonlara uğrayarak zamanla çok uzaklara taşınabilmektedir. Atmosferdeki su partikülleri ve diğer bilişenlerle tepkimeye girerek sülfüroz asit (HSO), sülfürik asit (H 2 SO 4 ) ve nitrik asit (HNO 3 ) oluşumuna neden olmaktadır. Hiçbir yabancı maddeyle kirletilmemiş bir atmosferde bile yağmursuyu hafif asidik karakterdir ve ph derecesi 5.6 dır. Çeşitli yanma olayları sonucu havaya karışan SO 2, SO 3, NO x gibi gazlar yağışla birleşip asit oluşturabilmekte ve bunları yeryüzüne yağması ile asit yağmurları oluşturmaktadır. Bunların yeryüzüne dönüşleri kuru ve yaş asit depolanması sonucu oluşur. Yaş depolamada atmosferde oluşan bütün ürünler yağmur ve kar içinde çözünmüş halde yeryüzüne taşınırlar. Kuru depolamada ise atmosferde partiküllerin ve gazların yeryüzüne taşınması sırasında yağmur veya kar bulunmaz iken sis içimdeki aerosol şeklinde de bulunurlar. Bu çerçevede yalnız yağmur değil bütün yağış biçimleri asidik olabilmektedir. 1

6 Hava kirletici emisyonların en yaygın olanı SO 2 dır. Her yıl tonlarca SO 2 çeşitli kaynaklardan yayılarak atmosfere karışmaktadır. Bu emisyonların en önemli bölümü elektrik üretmek amacıyla çok büyük miktarlarda katı ve sıvı yakıtlar yakan termik santrallerden oluşmaktadır. NO x in atmosferdeki bulunuşu yaklaşık olarak yarı yarıya taşıt egzozu ve sabit yakma tesislerinden kaynaklanmaktadır. Bu gazlar atmosferde gaz çevrimine girerek nitrik asit (HNO 3 ) oluşumu ile sonuçlanan zincirleme reaksiyonları tamamlayarak asit yağışların oluşmasını etkilemektedir. Araştırma Şube Müdürlüğü bünyesinde Hava Kirliliği Araştırma Grubu olarak asit yağmurları ve sınır ötesi kirlilik taşınımının belirlenmesine yönelik olarak çalışmalar yapılmaktadır. Bu amaçla 13 Nisan 1999 Çamkoru da yağmur suyu toplamak üzere toplama kap sistemi kurulmuştur. Özellikle sınır ötesi kirliliğin iyi tespit edilmesi amacıyla çevresel ve kentsel kirlilikten arındırılmak için kentten uzak bir bölge olan Çamkoru bölgesi seçilmiştir. Ayrıca asit yağmurlarının öncelikle ülke ormanlarına verdiği zarar düşünülürse istasyon seçiminde bu kriter de göz önünde tutulmuştur. Daha sonra genel atmosferik sirkülasyonun yanında kirliliğe kentsel etkilerin katkısını da belirleme fikri doğmuş, buna paralel olarak benzer bir yağmur toplama düzeneği de Ankara merkezinde Ankara Bölge Meteoroloji Müdürlüğü ndeki istasyona kurulması düşünülmüş ve paralel bir yağmur toplama sistemi 19 Nisan 1999 da Ankara Bölge rasat parkı içine kurulmuştur. Örnek toplama çalışmaları sonucu şimdiye kadar elde edilen veriler kullanılarak genel kirlilik belirleme çalışmaları devam etmektedir. Çamkoru ve Ankara Bölgedeki yağmur toplama sistemlerinden yaş ve kuru birlikte olmak üzere 15 gün aralıklarla toplam çökelme örnekleri alınmaktadır. Her iki istasyonda kurulu olan yağmur toplama sistemi toplam kirlilik birikimini ölçmeye yönelik olarak hazırlanmış sistemlerdir. Hava Kirliliği ve Asit yağmurları çalışması kapsamında atmosferde uzun menzilli sınırlar ötesi kirlilik taşınımını belirlemek amacıyla Çamkoru ve Ankara Bölge rasat parkı dışında beş noktaya otomatik yağış toplama cihazı kurulmuştur. Bunlar; İstanbul Çatalca radar verici istasyonu, Balıkesir radar verici istasyonu, Amasra Meteoroloji rasat parkı, Antalya Bük mevki Batı Akdeniz Orman Araştırma Müdürlüğüne ait Orman Şefliği ve Bolu Batı Karadeniz Orman işletme müdürlüğüne ait Sarıalan Orman şefliğidir. Bu sistemin 2

7 özelliği atmosferden yeryüzüne düşen yaş ve kuru çökelmeyi ayrı olarak toplayarak kuru ve yaş birikimdeki kirleticileri belirleyebilmektir. II. YAĞMUR TOPLAMA ÖRNEKLEYİCİSİ II.1. Basit Örnekleme Tekniği Çamkoru ve Ankara Bölge Müdürlüğünden alınan yağışlar basit örneklem sistemi ile alınmaktadır.basit örneklemede yağış toplama kabı plastik bir şişe (polietilen) ve bir huniden oluşmaktadır. Huni, şişenin altı kesilerek ters çevrilmesi ile elde edilmiştir. Yağmur toplama kabı istasyonlara yerleştirildikten sonra hem kuru çökelme hem de yağmur suyu toplama kabında toplanmaya başlamıştır. Su toplama sisteminde kullanılan malzemeler polietilen malzemeden yapılmıştır. Örneğin huni çapı 12.5 cm ve 2 litrelik su toplama kabıdır. Yağmur toplama kapları bir PVC kap içine konulmuştur. Bu sayede numune toplama kabı hem dış darbelerden hem de güneş ışığından korunmuş olmaktadır. Düzenek 2 m yükseklikte bir tahta mesnet üzerine oturtulmuştur. Bulk örnekleme yönteminde 2 paralel yağmur toplama düzeneği oluşturulmuş ve iki düzenekte aynı mesnet üzerine oturtulmuştur. Örnek kapları ultra saf su ile yıkanıp temizlendikten sonra bu düzeneğin biri ile temel iyonları (SO 4, NO 3, Cl), diğerinde ise %1 1 ml nitrik asit eklenir ve toplanan örneklerde iz elementlerin analizleri yapılmaktadır. II.2. Otomatik Yağmur Toplama Örnekleyicisi Hava Kirliliğinin kaynağı ve İzleyeceği yolun belirlenmesinde Otomatik Yağmur toplama Örnekleyicisinin büyük önemi vardır. Atmosferik taşınımla Türkiye üzerine gelen kirleticilerin nicelik ve niteliğinin belirlenmesi amacıyla Amasra, İstanbul Çatalca, Balıkesir, Antalya ve Bolu örnek toplama merkezlerine birer adet otomatik yağmur toplama örnekleyicisi kurulmuştur. Otomatik yağmur toplama örnekleyici sistemi yaş ve kuru çökelmeyi ayrı toplamaya olanak sağlayan Andersen tipi otomatik yağış örnekleyicilerdir. Otomatik yağış 3

8 örnekleyicilerde yaş ve kuru çökelmeyi ayrı toplamak için üzerinde iki adet kova ve bu kovaların sadece birini kapatacak hareketli bir kapak ve yağış anında kuru çökelme kovasının üstünün kapatılmasını sağlamak için sinyal gönderen bir yağış sensörü bulunmaktadır. Kovaların içerisine yerleştirilen şeffaf polietilen naylon torbalar ile yaş örnekler günlük (24 saat içinde düşen yağışlar) olarak kuru çökelme kovasındaki polietilen poşetler ise haftada bir değiştirilir ve örnekler etiketlenerek Meteoroloji Genel Müdürlüğüne gönderilmektedir. III. YAĞIŞ ÖRNEKLERİNİN ANALİZE HAZIRLANMASI VE ANALİZİ Örnek toplama merkezlerinden gelen yağış örnekleri laboratuarda temiz bir ortamda kutularından açılarak yaş örnekler hassas terazide tartılıp polietilen örnek kaplarına (şişe) boşaltılıp şişe üzerine örnek numarası verilerek kayıt edilmektedir. Kuru örnekle ise 1 ml ultra saf su ile iyice yıkandıktan sonra örnek şişelerine alınıp ağızları kapatılmaktadır. Şişelenen örnekler 3 dakika UV ışığı altında bekletilerek örnek içindeki mikrobiyolojik aktiviteleri engellenmektedir. Örneklerin asitlik derecesi Selecta marka ph 21 model ph metre ile ölçülmektedir. Örneklerin kondaktivitesi ise Selecta marka CD 22 model elektriksel kondaktivitemetre cihazı ile ölçüldükten sonra metal ve iyon analizleri için buzdolabında bekletilmektedir. Örneklerdeki iyon analizleri laboratuarda bulunan Dionex 12 iyon kromotografi cihazı ile analiz edilmektedir. Çamkoru ve Ankara Bölge Müdürlüğünden alınan asitsiz kavanozlardaki örneklerde sadece iyon analizleri yapılmaktadır. İstanbul, Balıkesir, Amasra, Bolu ve Antalya dan gelen örneklerde ise doğrudan iyon analizlerine yapılmaktadır. Dionex 12 iyon kromotografi cihazı ile F, Cl, NO 2, NO 3, Br, PO 4 ve SO 4 analizleri yapılmaktadır. Örneklerdeki çözünmüş metal analizleri Perkin Emler marka AA 8 model Atomik absorbsiyon spektrometre (AAS) cihazı ile yapılmaktadır.örneklerdeki Na ve K analizleri emisyon alev atomik absorbsiyon spektrometre (EFAS) ile analiz edilmiştir. Örneklerdeki Ca, Mg, Zn ve Fe analizleri alev atomik absorbsiyon spektrometre (FAAS) ile belirlenirken Al, Cu, Cr, Co, Cd, Mn, Mo, Ni, Pb,V ve Ti analizleri ise fırın atomik absorbsiyon spektrometre (GAAS) ile belirlenmektedir. 4

9 IV. IV.1. IV.1.1. ANALİZ SONUÇLARI VE DEĞERLENDİRME Amasra Analizleri Anyon Analizleri Amasra Yaş Örneklerde Anyon Konsantrasyonları Tarih ph EC Klor Flor Nitrit Nitrat Brom Fosfat Sülfat ms μeq/l μeq/l μeq/l μeq/l μeq/l μeq/l μeq/l ,22,59 31,52,, 59,52,, 16, ,25,54 115,68 5,26, 47,35,, 17, ,17,27 38,14,, 23,94,, 58, ,71,44 74,53,, 32,95,, 71, ,25,89 97,49,, 119,7,, 115, ,8,15 6,98,, 7,25,, 22, ,48,24 126,65,, 69,62,, 131, ,24,15 247,69 6,48, 12,8,, 275, ,2,26 27,68,, 18,75,, 45, ,18,8 87,57 9,49, 69,73,, 22, ,41,57 198,39,, 25,33,, 82, ,25, ,6 13,52, 4,94,, 38, ,77,54 44,65,, 69,47,, 158, ,45,12 9,67,, 11,8,, 92, ,31,42 77,14,, 99,58,, 1, ,31,46 23,71, 27,7 3,68,, 36, ,65,28 24,49,, 17,87,, 34, ,23,51 66,16,, 32,88,, 35, ,52 6,59, 21,78,, 41, ,14,58 45,16,, 24,4,, 61, ,19,36 175,51,, 14,63,, 3, ,16,29 126,66,, 36,73,, 54, ,66,55 118,3,, 42,22,, 15, ,7,75 247,19,, 89,77,, 148, ,87,8 25,24,, 19,25,, 45, ,91,55 48,4,, 6,25,, 2, ,65,4 5,13,, 9,52,, 26, ,27,49 44,85,, 52,52,, 76, ,32,61 34,27,, 8,22,, 24, ,4,35 76,84,, 29,1,, 42, ,84,36 113,69,, 3,13,, 63, ,6,6 22,97,, 74,87,, 92, ,84,36 38,3,, 57,25,, 69, ,27,71 126,75,, 152,34,, 86, ,28,6 76,5,, 14,3,, 29,32 5

10 ,4,33 48,38,, 3,41,, 6, ,7,47 33,66,, 32,84,, 41, ,74,14 112,31 5,71 26,17 99,89,, 197, ,18,64 32,63,, 19,66,, 56, ,54,46 68,56,, 37,55,, 58, ,13,41 27,68,, 26,65,, 57, ,7,37 192,77,, 54,1,, 113, ,2,24 16,4 4,65, 37,3,, 71, ,24,67 142,37 5,98, 137,47,, 193, ,23,78 78,35 5,21, 217,95,, 112, ,13,67 15,68 6,32, 221,15,, 137, ,91,44 75,35,, 7,88,, 12, ,8,39 74,5,, 28,61,, 4, ,39,36 96,57 2,22, 22,86,, 57, ,95,3 11,32 1,87 2,66 38,8,, 8, ,36,47 85,97 3,6, 11,7,, 25, ,8,74 56,33 2,31, 15,53,, 36, ,81,29 94,63 6,55, 48,66,, 133, ,54,83 61,98 4,89, 32,17,, 58, ,83,2 254,36 7,59, 136,28,, 29, ,55,89 24,92 3,36 2,33 38,91,, 33, ,97,11 189,38 5,13, 253,22,, 22, ,17,13 53,84,, 18,6,, 23, ,79,2 91,43 4,4, 2,75,, 32, ,9,13 29,55,, 21,3,, 37, ,1,19 3,25 4,41, 38,72,, 61, ,4,9 16,92,, 1,5,, 31, ,7,25 12,6 25,32, 57,64,, 75, ,22,19 15,27 7,4, 42,43,, 68, ,3,17 9,43,, 29,7,, 34, ,7,18 7,18,, 33,98,, 24, ,,49 222,62,, 51,51,, 99, ,5,18 73,8,, 35,95,, 74, ,39,22 43,13,, 18,78,, 43, ,59,51 354,33,, 21,45,, 76, ,73,4,,, 7,54,, 2, ,32,18 38,92,, 15,16,, 4, ,44,31 17,36 7,94, 35,99,, 83, ,9,28 61,29,, 34,62,, 71, ,71,11 25,31 4,72, 29,81,, 67, ,85,16 78,24,, 8,68,, 26, ,17,4 44,6,, 5,68,, 14, ,46,36 47,65 6,54, 63,68,, 126, ,37,21 29,82 3,66, 34,86,,, ,59,39, 3,49,,,,, 6

11 Amasra Yaş Örneklerde Anyon Birikimi Tarih Klor Flor Nitrit Nitrat Brom Fosfat Sülfat μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m ,28,, 1418,82,, 253, ,89 73,3, 659,34,, 1499, ,4,, 1312,52,, 3214, ,91,, 458,3,, 988, ,43,, 2726,38,, 2637, ,34,, 133,31,, 45, ,83,, 21,1,, 38, ,64 11,17, 177,6,, 473, ,57,, 152,78,, 368, ,6 25,15, 184,79,, 537, ,49,, 384,63,, 1245, ,36 41,91, 126,94,, 955, ,37,, 134,38,, 37, ,41,, 1127,67,, 125, ,81,, 18,19,, 18, ,13, 29,36 32,52,, 38, ,8,, 77,21,, 148, ,85,, 95,84,, 12, ,58 4,37, 14,43,, 27, ,41,, 72,61,, 184, ,91,, 125,,, 259, ,11,, 131,4,, 194, ,33,, 73,29,, 183, ,86,, 31,44,, 512, ,8,, 716,47,, 169, ,25,, 95,57,, 314, ,67,, 333,69,, 919, ,98,, 32,78,, 468, ,55,, 35,38,, 15, ,98,, 15,65,, 153, ,72,, 137,74,, 291, ,42,, 1796,47,, 221, ,9,, 11,74,, 134, ,77,, 121,11,, 68, ,22,, 266,94,, 547, ,4,, 161,17,, 322, ,37,, 19,57,, 241, ,82 4,31 19,76 75,44,, 149, ,78,, 83,62,, 24, ,8,, 77,11,, 12, ,27,, 2,48,, 43, ,76,, 1,4,, 21, ,66 14,98, 119,22,, 231, ,73 5,8, 116,57,, 164,16 7

12 ,17 3,93, 164,61,, 84, ,81 3,1, 18,42,, 67, ,8,, 26,89,, 413, ,9,, 85,66,, 122, ,98 19,9, 24,74,, 513, ,55 1,49 2,11 3,27,, 64, ,18 28,66, 19,43,, 24, ,39 5,14, 34,57,, 81, ,89 8,85, 65,77,, 18, ,39 75,61, 497,45,, 899, ,89 5,13, 92,9,, 141, ,2 4,45 3,8 51,56,, 44, ,21 8,84, 436,18,, 38, ,79,, 381,63,, 497, ,67 31,3, 159,43,, 252, ,71,, 49,13,, 728, ,79 61,29, 538,66,, 852, ,21,, 282,51,, 84, ,96 197,63, 449,83,, 588, ,69 45,4, 271,57,, 441, ,23,, 7,5,, 81, ,84,, 6,78,, 44, ,2,, 16,39,, 31, ,77,, 134,34,, 279, ,86,, 15,18,, 35, ,78,, 139,,, 497, ,,, 233,89,, 64, ,72,, 66,9,, 178, ,88 58,48, 265,12,, 616, ,24,, 389,95,, 81, ,4 12,2, 77,3,, 175, ,91,, 334,83,, 116, ,51,, 1,76,, 27, ,8 17,69, 172,12,, 343, ,49 5,1, 48,5, 32,56, , 46,29,,, 2793,48, 8

13 Amasra Kuru Örneklerde Anyon Birikimi Tarih Klor Flor Nitrit Nitrat Brom Fosfat Sülfat μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m 2 μeq/m ,,,,,, 34, ,,,,, 461,5, ,,, 17,99, 331,63, ,,, 6,3, 494,5, ,,,, 82,9 7,67, ,35,,, 57,7 18,31, ,,, 253,23, 252,79, ,,, 18,6, 155,4, ,,, 12,32, 295,36, ,,,,, 35,7, ,,,, 11,81 151,77, ,,,, 3,49 15,12, ,,,,,, 99, ,,, 19,83,, 75, ,, 36,7 88,55,, 77, ,57,, 123,79,, 473, ,77,,,,, 115, ,,, 174,58,, 32, ,72,,,,, 89, ,,,,,, 5, ,,,,,, 35, ,,, 335,63,, 1, ,,,,, 282,3, ,83,,,,, 199, ,,,,, 274,, ,,,,,,, ,6,,,, 4538,37, ,82,,, 79, ,55, ,78,, 9,79,, 16, ,45,, 154,42,, 278, ,7,, 24,5,, 74, ,36,, 6,28,, 21, ,38,, 7,23,, 2, ,53,, 294,52 1,28, 547, ,99,, 32,81,, 72, ,43,, 352,96,, 383, ,8,, 38,67,, 8, ,7, 89,11 366,65,, 442, ,76,, 125,18,, 132, ,3,, 332,64,31 2,33 532, ,51,, 91,6, 12,27 24, ,17,, 112,74,14 15,21 178, ,31,, 263,21, 23,5 352, ,66,, 218,4, 3,97 359, ,49,, 18,, 6,33 87,76 9

14 ,65, 3,52 69,72,, 6, ,59,, 44,63, 54,23 117, ,66,, 126,56,, 77, ,,, 71,45,, 32, ,68,, 185,64,, 1, ,95,, 8,32,, 8, ,27,, 19,25,, 23, ,85,, 14,22,, 23, ,48,, 47,,, 39, ,76, 3,8 54,65,, 37, ,47,, 51,52,, 45, ,87,, 127,82,, 16, ,51,, 81,2,, 56, ,82,, 51,34,, 75, ,12,, 8,15,, 22, ,22,, 39,1, 21,88, ,74,, 15,51 2,22 262,5, ,45,, 8,52, 137,49, ,91,, 16,56, 26,36, Amasra Kuru Yaş Örneklerde Anyon Analizleri Korelasyon Sonuçları Amasra yaş ve kuru çökelmelerine ait birim alandaki anyonlara ait korelasyon sonuçları aşağıda verilmiştir. Cl_kuru NO3_kuru SO4_kuru F_kuru -,44 -,52 -,49 Cl_kuru,15,339* NO3_kuru,413** Cl_yaş NO3_yaş SO4_yaş F_yaş,16,6,91 Cl_yaş,54**,633** NO3_yaş,884** F_yaş Cl_yaş NO3_yaş SO4_yaş F_kuru -,45 -,9 -,67 -,53 Cl_kuru -,129 -,128 -,119 NO3_kuru -,161 -,244 SO4_kuru -,316* * % 5 düzeyinde anlamlı; ** % 1 düzeyinde anlamlı. 1

15 Klor (Cl) Amasra yaş örneklerde yapılan klor analizinde en yüksek klor konsantrasyonu tarihinde 354,33 μeq/l olarak belirlenmiştir. Amasra yağışlarının konsantrasyonlarının ağırlıklı ortalaması ise 76,54 ueq/l olarak belirlenmiştir. İçme sularında izin verilebilir üst sınır değer ise 76,54 ueq/l yağış analiz konsantrasyonlarının oldukça üstünde yer alıp 7,5 meq/l (75 ueq/l) dir. Birim alanda biriken en yüksek klor birikimi tarihinde 7638,8 ueq/m² olarak belirlenirken birim alandaki klor birikiminin ortalaması 683,59 ueq/m² olarak belirlenmiştir. Amasra yaş örneklerinin %61 i, - 78,74 ueq/l konsantrasyon aralığında dağılım gösterirken yaklaşık %1 i 314,96-354,33 ueq/l olarak yüksek konsantrasyon aralığında dağılım göstermektedir.birim alanda biriken klor birikimi incelendiğinde yaş örneklerin %89 u, ,52 ueq/m² aralığında dağılım gösterirken örneklerin yaklaşık %1 i 679,5-7638,8 ueq/m² aralığında yüksek birikim göstermektedir. Amasra yaş ve kuru çökelmelerde aylık toplam birikimi incelendiğinde Kasım 24 döneminde en yüksek klor birikimi belirlenmiştir. Aralık 24 dönemindeki klor birikiminde oldukça yüksek olup Amasra aylık toplam klor birikimlerinin ortalaması 298,71 ueq/m² olarak belirlenmiştir. Amasra örneklerinde birim alandaki klor birikiminin %64 ü, ,81 ueq/m² aralığında dağılım gösterirken yaklaşık %4 ü 1995, ,5 ueq/m² olarak yüksek birikim aralığında yer almaktadır. 11

16 Amasra Yaş Örneklede Klor Birikimi 8, 35, 7, 3, 6, Konsantrasyon (ueq/l) 25, 2, 15, 5, 4, 3, 1, 2, 5, 1,,, Tarih Birikim miktarı (ueq/m²) Birikim Ortalaması Konsantrasyon (ueq/l) Konsantrasyonun Ağırlıklı Ortalaması Amasra Aylık Toplam Klor Birikimi 14, 12, 1, Klor Birikimi (ueq/m²) 8, 6, 4, 2,, Kasım, 25 Ekim, 25 Eylül, 25 Ağustos, 25 Temmuz, 25 Haziran, 25 Mayıs, 25 Nisan, 25 Mart, 25 Şubat, 25 Ocak, 25 Aralık, 24 Kasım, 24 Ekim, 24 Eylül, 24 Ağustos, 24 Temmuz, 24 Haziran, 24 Mayıs, 24 Nisan, 24 Mart, 24 Şubat, 24 Aylar Aylık Toplam Kuru Birikim Aylık Toplam Klor Birikimi Aylık Toplam Yaş Birikim Aylık Toplam Kuru Birikim Ortalaması Aylık Toplam Klor Birikim Ortalaması Aylık Toplam Yaş Birikim Ortalaması 12

17 Amasra Yaş Örneklede Konsantrasyonların Frekans Dağılımı f (Frekans Sayısı) , - 39,37 39,38-78,74 78,75-118,11 118,12-157,48 157,49-196,85 196,86-236,22 236,23-275,59 275,6-314,96 314,96-354,33 Frekans Aralığı (ueq/l) Amasra Yaş Örneklerde Klor Birikimi Frekans Dağılımı f (Frekans Sayısı) , - 848,76 848, , , , , ,2 3395,2-4243, ,79-592,53 592, , ,3-679,4 679,5-7638,8 Frekans Aralığı (ueq/m²) 13

18 Amasra Aylık Toplam Klor Birikimlerinin Frekans Dağılımı f (frekans Sayısı) , , , , , , , , , ,5 Frekans Aralığı (ueq/m²) 14

19 En yüksek değerlere ait geri yörünge taşınım yolları 15

20 Nitrat (NO 3 ) Amasra yaş örneklerde yapılan nitrat analizinde en yüksek nitrat konsantrasyonu tarihinde 253,22 ueq/l ve tarihindeki yağışlarda da yüksek nitrat konsantrasyonu belirlenmiştir. Sağlık Bakanlığınca nitratın içme sularlında izin verilebilir üst sınır değeri 45mg/l (725,77 ueq/l) olarak bilinmektedir. Amasra yaş örneklerde birim alanda en çok nitrat birikimi tarihinde 1796,47 ueq/m² olarak belirlenmiştir. Amasra yağışlarının birim alandaki ortalama nitrat birikimi ise 274,33ueq/m² olarak belirlenmiştir. Amasra yaş örneklerinin %77 si, - 5,64 ueq/l konsantrasyon aralığında dağılım gösterirken yaklaşık %4 ü 22,59-253,22 ueq/l konsantrasyon aralığında yer almaktadır. Amasra yaş örneklerde birim alandaki nitrat birikimi incelendiğinde yağışların %91 i 2453, ,38 ueq/m² aralığında yüksek nitrat birikimine neden olmuştur. Amasra yaş ve kuru çökelmelerde aylık toplam nitrat birikimi incelendiğinde Temmuz 24, Kasım24 ve Aralık 24 dönemlerinde oldukça yüksek nitrat birikimi olduğu belirlenmiştir. Birim alandaki aylık toplam nitrat birikimleri çok büyük oranda yağışlardan kaynaklandığı ve aylık yaş nitrat birikimleri ortalaması ile aylık toplam nitrat birikim değerlerinin çok yakın olduğu görülmektedir.amasra yağışlarının birim alanda aylık ortalaması 4491,18 ueq/m² olarak belirlenirken birim alandaki toplam nitrat birikiminin ortalaması 4769,64 ueq/m² olarak belirlenmiştir.aylık toplam nitrat birikimlerinin %54 ü, ,56 ueq/m² olarak en düşük birikim aralığında yer alırken yaklaşık %5 i 2192, ,33 ueq/m² olarak en yüksek birikim aralığında yer almaktadır. 16

21 Amasra Yaş Örneklerde Nitrat Birikimi 3, 3, 25, 25, 2, 2, ueq/l 15, 15, ueq/m² 1, 1, 5, 5,,, Aylar ueq/m² ueq/l ueq/l Ağırlıklı ortalaması m² Ortalaması Amasra Aylık Nitrat Birikimi 25, 2, ueq/m² 15, 1, 5,, Şubat, 24 Mart, 24 Nisan, 24 Mayıs, 24 Haziran, 24 Temmuz, 24 Ağustos, 24 Eylül, 24 Ekim, 24 Kasım, 24 Aralık, 24 Ocak, 25 Şubat, 25 Mart, 25 Nisan, 25 Mayıs, 25 Haziran, 25 Temmuz, 25 Ağustos, 25 Eylül, 25 Ekim, 25 Kasım, 25 Aylar Aylık Toplam Kuru (ueg/m²) Aylık Toplam Yaş (ueq/m²) Aylık Toplam Nitrat (ueq/m²) Aylık Kuru Ortalama (ueq/m²) Aylık Yaş Ortalama (ueq/m²) Aylık Toplam Ortalama (ueq/m²) 17

22 Amasra Yaş Örneklerde Nitrat Konsantrasyonu f (frekans Sayısı) , - 25,32 25,33-5,64 5,65-75,97 75,98-11,29 11,3-126, ,62-151, ,94-177,25 177,26-22, ,59-227, ,9-253,22 Frekans Aralığı (ueq/l) Amasra Yaş Örneklerde Nitrat Birikimi f (Frekans Sayısı) , - 272,64 272,65-545,28 545,29-817,91 817,91-19,55 19, , ,2-1635,83 Frekans Sayısı (ueq/m²) 1635,84-198,47 198, ,1 2181, , , ,38 18

23 Amasra Aylık Toplam Nitrat Birikimi f (Frekans Sayısı) , , , , , , , , , , , ,33 Frekans Aralığı (ueq/m) 19

24 En yüksek değerlere ait geri yörünge taşınım yolları 2

25 Sülfat (SO 4 ) Amasra yaş örneklerde yapılan sülfat analizinde en yüksek sülfat konsantrasyonu tarihinde 38,11 ueq/l olarak belirlenirken tarihinde 275,8 ueq/l ve tarihinde ise 22,66 ueq/l olarak yüksek sülfat konsantrasyonları belirlenmiştir. Yağış konsantrasyonlarının ağırlıklı ortalaması ise 54,95 ueq/l olarak belirlenmiştir. İçme sularında izin verilebilir sülfat konsantrasyonlarının üst sınır değeri 5,21 meq/l olarak belirlenmiştir. Yağışların birim alanda bıraktığı en çok sülfat birikimi tarihinde 3214,62 ueq/m² olarak belirlenirken tarihinde 2637,72 ueq/m² ve tarihinde ise 253,43 ueq/m² olarak yüksek sülfat birikimleri belirlenmiştir.amasra yağlarının birim alanda bıraktıkları sülfat birikimi, ise 49,77 ueq/m² olarak belirlenmiştir.amasra yağış örnekleri konsantrasyonlarının %88 i, - 136,95 ueq/l konsantrasyon aralığında dağılım gösterirken yaklaşık %3 ü 273,89-38,11 ueq/l olarak yüksek konsantrasyon aralığında dağılım göstermektedir. Amasra yağış örneklerinin %92 si, - 171,54ueq/m² olarak birim alandaki sülfat dağılımı gösterirken yaklaşık %1 i 2857, ,62 ueq/m² aralığında yüksek sülfat birikimi oluşturmuştur. Amasra yaş ve kuru çökelmelerde aylık toplam sülfat birikimi incelendiğinde Aralık 24 ve Kasım 24 dönemlerinde en yüksek sülfat birikimi olduğu belirlenmiştir.aylık toplam sülfat birikimlerinin ortalaması 263,7 ueq/m² olarak belirlenmiştir.birim alanda toplam sülfat birikimlerde yağışlardan gelen sülfat birikimlerinin önemli ölçüde katkısı vardır.aylık toplam sülfat birikimlerinin %36 sı, ,84 ueq/m² aralığında dağılım gösterirken %9 u 4491, ,18 ueq/m² olarak yüksek birikim aralığında dağılım gösterdiği belirlenmiştir. 21

26 Amasra Yaş Örneklerde Sülfat Birikimi 35, 35, 3, 3, Sülfat Konsantrasyonu (ueq/l) 25, 2, 15, 1, 25, 2, 15, 1, Sülfat Birikimi (ueq7m²) 5, 5,,, Birikim Miktarı (ueq/m²) Tarih Birikim Ortalaması (ueq/m²) Örnek Konsantrasyonu (ueq/l) Konsantrasyonların Ağırlıklı Ortalaması (ueq/l) Amasra Aylık Toplam Sülfat Birikimi 6, 5, Birikim Miktarı (ueq/m²) 4, 3, 2, 1,, Kasım, 25 Ekim, 25 Eylül, 25 Ağustos, 25 Temmuz, 25 Haziran, 25 Mayıs, 25 Nisan, 25 Mart, 25 Şubat, 25 Ocak, 25 Aralık, 24 Kasım, 24 Ekim, 24 Eylül, 24 Ağustos, 24 Temmuz, 24 Haziran, 24 Mayıs, 24 Nisan, 24 Mart, 24 Şubat, 24 Aylar Aylık Yaş Birikim (ueq/m²) Aylık Toplam Sülfat Birikimi (ueq/m²) Aylık Kuru Birikim (ueq/m²) Aylık Yaş Birikim Ortalaması Aylık Toplam Birikim Ortalaması Aylık Kuru Birikim Ortalaması 22

27 Amasra Yaş Örneklerde Sülfat Konsantrasyonu Frekans Dağılımı f (Frekans Sayısı) , - 34,23 34,24-68,47 68,48-12,7 12,71-136,94 136,95-171,17 171,17-25,41 25,42-239,64 239,64-273,88 273,89-38,11 Frekans Aralığı (ueq/l) Amasra Yaş Birikimlerde Sülfat Frekans Dağılımı f (Frekans Sayısı) , - 357,18 357,19-714,36 714,37-171,54 171, , , ,9 1785, ,8 2143,9-25,26 25, , , ,62 Frekans Aralığı (ueq/m²) 23

28 Amasra Aylık Toplam Sülfat Birikimi f (Frekans Sayısı) , , , , , , , , , ,18 Frekans Aralığı (ueq/m²) 24

29 En yüksek değerlere ait geri yörünge taşınım yolları 25

30 ph Amasra yağışlarına ait 79 adet yaş örnekte yapılan ph ölçümlerinde en düşük ph değeri tarihinde 4,18 olarak belirlenirken tarihinde 4,22, tarihinde 4, tarihinde 4, tarihinde 4,27, tarihinde 4,4 ve tarihinde 4,59 ph değerleri ölçülerek bu tarihlerde yoğun yağışların oldukça asidik olduğu görülmüştür. Amasra yaş örneklerde elde edilen en yüksek ph ölçümü ise tarihinde 8,25 ve tarihinde 7,97 olarak belirlenmiştir. Amasra yağış örneklerinde ph zaman serisi içinde incelendiğinde kış dönemlerde asit yağmurlarda belirgin artışlar olduğu belirlenirken ve yaz dönemlerinde yağış ph larının yüksek olduğu belirlenmiştir.amasra yaş örneklerinde %34 ü ph 5,5 altında ve asit yağmurlar olarak belirlenmiştir. Amasra yağış örneklerinin ölçülen ph değerleri SO4+NO3 konsantrasyonları birlikte incelendiğinde SO4+NO3 konsantrasyonunun yüksek olduğu ve asit yağışlarından söz etmemiz gereken , , , , ve tarihlerinde ölçülen ph değerleri yüksek bulunmuştur.bunun nedeni ise asit yağışlarına neden olan NO3 ve SO4 ın nötralizasyonu ile açıklanmaktadır. Amasra yaş örneklerde ph ve Anyonların nötralizasyon oranları birlikte incelendiğinde , , , , , , ve tarihlerinde H/(SO4+NO3) oranlarının yükseldiğinden dolayı yani yağışlardaki sülfat ve nitrat iyonlarının nötralize olmamasından kaynaklanan düşük ph lı asit yağışlar olduğu belirlenmiştir. 26