ANALYSIS AND EVALUATION OF WATER RESOURCES OF TURKEY

Transkript

1 TÜRK YE DE SU KAYNAKLARININ ANAL Z VE DE ERLEND R LMES BRAH M YÜKSEL, ÖMER YÜKSEK, HIZIR ÖNSOY Sakarya Üniversitesi Teknik E itim Fakültesi Yapı Bölümü, Esentepe-Kampus, Sakarya Karadeniz Teknik Üniversitesi MMF n aat Müh. Böl. Hidrolik Anabilim Dalı, Trabzon Karadeniz Teknik Üniv. MMF n aat Müh. Böl. Hidrolik Anabilim Dalı Ba kanı, Trabzon ÖZET Bir çok geli mi ülkede oldu u gibi Türkiye de de, 1950 li yıllardan ba layarak kentle me oranının artırılması hedeflenmi ve bu konuda büyük gayretler gösterilmi tir. Ancak, bu hedef do ru olmasına kar ın, yöntemde ve uygulamada bazı hatalar yapılmı tır; kırsal bölge halkı, kontrolsüz ve bilinçsiz bir ekilde kentlere ta ınmı tır. Halbuki, kalkınmı ülkeler kentle me oranını; kırsal bölge halkını ya adı ı yerde kentle tirmek suretiyle artırmı tır. Yöntem ve uygulamada yapılan bu hatalar kentlerde ve büyük yerle im merkezlerinde su kaynaklarından tam veya yeterli ölçüde faydalanılmasına engel olu turmu tur. Bu çalı mada, söz konusu yöntem ve uygulamalardaki hataların Türkiye de en aza indirilerek, su kaynaklarından en üst seviyede yararlanabilmek için bazı projeler önerilerek analiz edilmekte ve de erlendirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Su Kaynakları, Kırsal Bölge. ANALYSIS AND EVALUATION OF WATER RESOURCES OF TURKEY ABSTRACT As in most developed countries, it was aimed to increase the urbanization ratio and much effort was performed on this subject in Turkey. This aim was proper, but some errors were done both in method and application; rural people were uncontrolledly and unconsciously transported to urban areas. Developed countries, however, have increased urbanization ratio by urbanizing the rural areas. These errors have hindered to utilize the water resources both in rural and urban areas. In this study, some projects are proposed, analysed and evaluated to minimize these errors and to effectively utilize the water resources in Turkey. Keywords: Water Sources, Rural Area. GIRI Türkiye, co rafi konumu sebebiyle de i ik özelliklere sahip bir ülkedir. Kara sınırlarının uzunlu u 2949 km ve kıyı sınırlarının uzunlu u 7816 km olan Türkiye nin toplam sınır uzunlu u km dir. Batıda Yunanistan ve Bulgaristan, do uda Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan/ Nahçivan, ran, güneyde Irak ve Suriye ile kara sınırları vardır. Karadeniz kıyısındaki Rezve Deresi a zından ba layarak Edirne nin kuzeybatısına kadar uzanan Bulgaristan sınırının uzunlu u 269 km dir. Edirne nin güneyi ile güneybatısındaki Karaa aç çevresini Türkiye topraklarında bırakarak Meriç Irma ı boyunca uzanan Yunanistan sınırı, Enez in batısında Ege Denizi kıyısında son bulur. Bu sınır 203 km dir. Çoruh Irma ı a zının güneyindeki Sarp Köyü nde ba layan, Arpaçay ve Aras Irma ı boyunca uzanarak ran sınırına ula an, Gürcistan ( 276 km), Ermenistan ( 328 km) ve Azerbaycan/Nahçivan ( 18 km) sınırlarının toplam uzunlu u 622 km dir. Yüksek da ların doruklarını izleyen 560 km uzunlu undaki ran sınırı, Irak sınırının ba ladı ı Kelsim Gedi i ne kadar uzanır. ran sınırı Aras Irma ı ile Van ve Urmiye gölleri havzalarını birbirinden ayıran su bölümü çizgisini izler. Hakkari yöresindeki yüksek ve da lık bir kesimden geçerek Habur Çayı nın Dicle Irma ı na katıldı ı noktada sona eren Türkiye - Irak sınırının uzunlu u 384 km dir. Ba dat demiryolunun hemen güneyini izleyen Suriye sınırı Güvercinkaya da Akdeniz kıyısına ula ır; bu sınırın uzunlu u 911 km dir. Türkiye ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir ( 1132 m). Bu yükseklik, Asya nın 1050 m olan ortalama yükseltisinden daha fazladır ve Avrupa nın 330 m olan ortalama yükseltisinin 3,5 katıdır. Ülkede yükselti batıdan do uya do ru artmaktadır. Türkiye nin ba kenti olan Ankara nın rakımı 875 (Ulus) metredir. Do u da düzlüklerin rakımı 2000 m ye kadar çıkmaktadır. Türkiye nin toplam yüzölçümü km 2 ba ka bir ifadeyle 78 milyon ha dır. Baraj ve do al göller çıkıldı ında kalan alan km 2 dir. Türkiye topraklarının yarıdan biraz fazlasını da lar kaplar. Bunun dı ında kalan bölüm ova, plato, engebeli arazi ve yassı tepeliklerdir. Türkiye'nin km 2 lik alanı, alüvyonlarla örtülü ova özelli i gösteren de i ik yüksekliklerdeki düzlüklerden olu ur. Platolar km 2 alan kaplar. Ova ve platoların toplamı km 2 alana kar ılık gelmektedir ki, bu alan Türkiye yüzölçümünün 1/3'ü kadardır. lenmesi nispeten kolay olan km 2 lik engebeli ve yassı tepeli arazileriyle birlikte Türkiye'de da lık alanların dı ında km 2 düzlük alanı oldu u söylenebilir. Zaten tarım arazileri toplamı da km 2 yani 28 milyon ha civarındadır tarihinde 81 ilde yapılan genel nüfus sayımına göre Türkiye nin nüfusu 67,8 milyon ki i olup, nüfus yo unlu u km 2 ye 88 ki i dü mektedir (DS, 2005, a). 229

2 2. Akarsular ve Göller Türkiye de da larda bulunan küçük göllerle birlikte 120 den fazla do al göl bulunmaktadır. En büyük ve en derin göl olan ve yükseltisi m olan Van Gölü nün alanı km 2 dir. kinci büyük göl, ç Anadolu'daki Tuz Gölü'dür. Derin bir göl olmayan Tuz Gölü'nün denizden yüksekli i 925 m alanı ise km 2 dir. Türkiye'de göllerin toplandı ı ba lıca dört bölge vardır: Göller Yöresi (E irdir, Burdur, Bey ehir ve Acıgöl), Güney Marmara (Sapanca, znik, Ulubat, Ku Gölleri), Van Gölü ve çevresi, Tuz Gölü ve çevresi. Türkiye'deki göllerin bazılarının derinli i 30 m den fazladır, bazıları ise sadece birkaç metre derinliktedir. Van Gölü'nün derinli i 100 m den daha fazladır. Köyce iz Gölü gibi denizle ba lantısı olan göller az tuzludur. Do al göller dı ında Türkiye de 555 kadar baraj gölü bulunmaktadır. Bunlardan bazılarının yüzey alanı; Atatürk Barajı 817 km 2, Keban Barajı 675 km 2, Karakaya Barajı 268 km 2, Hirfanlı Barajı 263 km 2, Altınkaya Barajı 118 km 2, Kurtbo azı Barajı 6 km 2 dir. Türkiye göllerinin yanısıra akarsuları açısından da zengin bir ülkedir. Kaynakları Türkiye topraklarında olan birçok akarsu de i ik denizlere dökülür. Karadeniz'e Sakarya, Filyos, Kızılırmak, Ye ilırmak, Çoruh ırmakları; Akdeniz'e Asi, Seyhan, Ceyhan, Tarsus, Dalaman ırmakları; Ege Denizi'ne Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz ve Meriç nehirleri; Marmara Denizi'ne Susurluk/Simav Çayı, Biga Çayı, Gönen Çayı dökülür. Ayrıca Fırat ve Dicle nehirleri Basra Körfezi'nde, Aras ve Kura nehirleri ise Hazar Denizi'nde son bulur. Kızılırmak km, Ye ilırmak 519 km, Ceyhan Irma ı 509 km, Büyük Menderes 307 km, Susurluk Irma ı 321 km, Suriye sınırına kadar Fırat Nehri km,dicle Nehri 523 km, Ermenistan sınırına kadar Aras nehri 548 km uzunlu undadır (DS, 2005, a). 3. klim Türkiye de yarı kurak iklim özellikleri görülür. Buna kar ın Türkiye'nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, yüksek sırada ların kıyılar boyunca uzanı ı, ani yükselti de i iklikleri ve kıyıya olan uzaklık,. iklim özelliklerinin kısa mesafelerde farklıla masına sebep olmaktadır. Sıcaklık, ya ı ve rüzgârlar da iklim özelliklerine ba lı olarak farklılıklar gösterir. Kuzey ile güney arasındaki enlem farkı da (6 ) sıcaklık de i iminde önemli bir rol oynamaktadır. Bu yüzden güney bölgeleri, sub-tropikal iklimlere benzer Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. Akdeniz ikliminde yazlar kurak ve çok sıcak, kı lar ya ı lı ve ılık geçer. Kuzeyde ise her mevsim ya ı lı olan Karadeniz iklimi görülür. ç bölgeler step iklimi karakterindedir ve sırada larla çevrelenmi oldu undan az ya ı alır. Yılık ve günlük sıcaklık farkları çoktur. ç ve Do u Anadolu da kı lar uzun ve so uk, kıyı bölgelerindeyse kısa ve ılıktır. Türkiye'nin özellikle da lık olan kıyı bölgelerinde ya ı boldur ( mm/yıl). Kıyılardan iç bölgelere gidildikçe ya ı azalır. Marmara ve Ege bölgelerinde, Do u Anadolu nun yaylalarında ve da larında ya ı mm/yıl dır. ç Anadolu nun bir çok yerinde ve Güneydo u Anadolu'da ya ı mm/yıl.dır. Tuz Gölü çevresi Türkiye nin en az ya ı alan yerlerinden biridir ( mm/yıl). Türkiye'nin hemen, hemen her yerinde kar ya ı ı görülür. Fakat kar ya ı ının görüldü ü gün sayısı ve karın yerde kalma süresi bölgesel farklılıklar göstermektedir. Akdeniz Bölgesi nde kar ya ı ı yılda 1 gün ve daha az, Do u Anadolu da 40 günden fazladır. Karın yerde kalma süresi Akdeniz ve Ege kıyılarında 1 günden az, Marmara ve Karadeniz kıyılarında gün, ç Anadolu da gün ve Do u Anadolu da Erzurum-Kars bölümünde 120 gün civarındadır (DS, 2005, a). Yüksek da larda yılın her mevsimi karla örtülü alanlara rastlamak mümkündür. Da larda bulunan karlar yava, yava eriyerek akarsular ve yeraltı suların besler. Türkiye co rafi konumu sebebiyle dört mevsimin belirgin özellikleriyle ya andı ı bir ülkedir. Ayrıca yükseltinin deniz seviyesinden 5000 metreye kadar de i kenlik göstermesi, aynı dönemde hava ko ullarının da yerden yere farklıla masına yol açar. 4.Türkiye nin Su Kaynakları Potansiyeli Türkiye de yıllık ortalama ya ı yakla ık 643 mm olup, yılda ortalama 500 km 3 suya tekabül etmektedir. Ortalama akı katsayısı 0.37 ve yıllık akı ise 186 km 3. Bu sayıdan kom u ülkelerden gelen su, suda ya ayan canlılar ve denizcilik için gerekli olan su, vs. çıkarılacak olursa yıllık ortalama tüketilebilir (kullanılabilir) su potansiyeli 107 km 3 olur (DS, 2005, a). Ya ı lar hem yıldan yıla hem de akarsu havzalarına ba lı olarak farklılıklar gösterir. Yıllık ya ı yüksekli i Do u Karadeniz Bölgesi nde 250 mm ye kadar çıkarken (Önsoy ve ark., 2004) ç Anadolu nun bazı kesimlerinde 30 mm ye kadar dü mektedir. Ülkenin su potansiyelinin ço u Güney Do u (%28) ve Do u Karadeniz Bölgesi ndedir (%8). Türkiye nin su kaynaklarının 26 havzadan olu tu u dü ünülebilir ve en önemli nehirler Fırat ve Dicle dir. Her iki nehirde sınırları Türkiye orijinli olup, ran Körfezi ne dökülmektedirler. Sınırları Türkiye orijinli olan di er nehirler ise Meriç, Çoruh, Aras, Arpaçay ve Asi Nehridir. 5. Türkiye nin Hidroelektrik Potansiyeli Dünya daki elektrik enerjisinin yakla ık %20 sini üreten hidroelektrik, Dünya daki ba lıca enerji üretim teknolojileri içinde iyi bir konumdadır. Geli mi ülkelerde bu oran % 40 lara yükselmektedir. Büyük hidroelektrik projelerin 230

3 kapasiteleri sıradan enerji istasyonlarının birkaç katıdır. Hidroelektrik enerji oldukça yüksek verimli, güvenli ve uzun ömürlüdür. Ayrıca, kolay kontrol edilebilir ve depolanabilir (Kaygusuz, 1999). Türkiye hidroelektrik enerji potansiyelini geli tirmek için titizlikle hazırlanmı planlara sahiptir. Türkiye de yakla ık MW hidroelektrik enerji kapasitesi in aat halinde olup, bu enerjinin büyük bir bölümü ülkenin kuzeyindeki Deriner Barajı (680 MW) ile Güney Do u sundaki Berke Barajı ndadır (520 MW). Türkiye de DS (Devlet Su leri) tarafından toplam olarak 678 Hidroelektrik Santral (HES) projesi geli tirilmi olup, bunlardan 135 tanesi i letmeye açılmı, 41 tanesi in a halinde, 502 ( MW) tanesi ise gelecekte planlanmaktadır (Tablo 1). Tablo 1. Türkiye deki Hidroelektrik Potansiyelin Da ılımı (Distribution of Hydroelectric Potential in Turkey) HES Projelerinin Durumu HES Sayısı Toplam Kurulu Kapasite (MW) Ortalama Yıllık Üretim (GWh/yıl) letmede n a Halinde n aatına Henüz Ba lanmayan Toplam Potansiyel Di er taraftan Türkiye 2010 yılına kadar hidroelektrik potansiyelinin 2/3 sini Hidroelektrik enerji üretiminde kullanmayı ve üretimini yakla ık GWh/yıl a çıkarmayı planlamaktadır. Bu üretim 2020 de GWh/yıl a yükselerek 2030 da ise GWh/yıl olacaktır (DS., 2005, b). Türkiye de HES planlamasına elveri li 436 tane istasyon (yer-havza) mevcut olup bunların 26 tane nehrin ana kolları üzerinde olu maktadırlar. Bu yerlerden elde edilecek enerji ise yakla ık 50 ve 112 TWh/yıl (Yüksek ve ark., 2005). u anda Ülkemizde hidroelektrik potansiyelinin sadece %18 i kullanılmaktadır. DS bunu 2010 yılında %30 a çıkarmayı amaçlamaktadır. Di er taraftan enerji gereksinimi analizi modeli (MAED), Türkiye nin enerji gereksinimi miktarını 2004 den 2020 ye kadar tahmin ederek listelemi tir (Yüksek ve ark., 2005,a). DS nin projelerine ilaveten Elektrik leri Etüt daresi (E E) de yakla ık 203 tane küçük hidroelektrik santral (SHP) projesi geli tirmi tir. Bunlardan 70 tanesi i letmeye açılmı, 7 tanesi in aat halinde 126 tanesi (6520 MW kapasiteli) ise gelecekte planlanmaktadır (E E., 2003, a), (Tablo 2). Tablo 2. Türkiye de Küçük Hidroelektrik Santrallerin Geli imi. (Development of Small Hydropowers in Turkey) HES Projelerinin Durumu HES Sayısı Toplam Kurulu Kapasite (MW) Ortalama Yıllık Üretim (GWh/yıl) letmede n a Halinde n aatına Ba lanacak Toplam Potansiyel Hidroelektrik Potansiyelin Sınıflandırılması Hidroelektrik potansiyel üç ana grupta sınıflandırılır ve incelenir (Yüksel, 2005,a). Bunlar: i) Brüt Potansiyel: Brüt potansiyel bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin teorik olarak üst sınırını gösteren brüt su kuvveti potansiyeli olup, mevcut dü ü ve ortalama debinin olu turdu u potansiyeli ifade eder. Jeolojik yapı, topografik yapı ve hidrolojinin bir fonksiyonu olan brüt hidroelektrik enerji potansiyeli, ülkemiz için yakla ık olarak 433 milyar kwh dolaylarındadır. ii) Teknik Potansiyel: Teknik potansiyel; bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin teknolojik üst sınırını göstermektedir. Uygulanan teknolojiye ba lı olarak dü ü, akım ve dönü ümde olu abilecek kaçınılmaz kayıplar hariç tutulmaktadır. Bölgede planlanan hidroelektrik projelerin teknik açıdan uygulanabilmesi mümkün olan tümünün gerçekle tirilmesi ile elde edilecek hidroelektrik enerji üretiminin sınırlarını temsil etmektedir. 231

4 Dolayısıyla teknik yönden de erlendirilebilir hidroelektrik potansiyel, brüt potansiyelin bir fonksiyonu olmakta ve ço unlukla onun belli bir yüzdesi olarak ifade edilmektedir. Ülkemizin teknik yönden de erlendirilebilir hidroelektrik enerji potansiyeli yakla ık 216 milyar kwh civarındadır. iii) Ekonomik Potansiyel: Ekonomik potansiyel, bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin ekonomik olarak optimum sınır de erini gösteren, gerek teknik açıdan geli tirilebilmesi mümkün olan ve gerekse ekonomik yönden tutarlı olan tüm hidroelektrik projelerin toplam üretimi olarak tanımlanabilir. Di er bir deyi le ekonomik olarak yararlanılabilir hidroelektrik potansiyel, beklenen faydaları (gelirleri), masraflarından (giderlerinden) fazla olan su kuvveti projelerinin hidroelektrik enerji üretimini göstermektedir. Ülkemizde ekonomik hidroelektrik potansiyel yakla ık olarak 127,4 milyar kwh civarındadır. 7. Türkiye nin Avrupa Ve Dünya daki Hidroelektrik Potansiyeli Bir ülkede, ülke sınırlarına veya denizlere kadar bütün do al akı ların % 100 verimle de erlendirilebilmesi varsayımına dayanılarak hesaplanan hidroelektrik potansiyel, o ülkenin brüt teorik hidroelektrik potansiyelidir. Ancak mevcut teknolojilerle bu potansiyelin tümünün kullanılması mümkün olmadı ından mevcut teknoloji ile de erlendirilebilecek maksimum potansiyele teknik yapılabilir hidroelektrik potansiyel denir. Öte yandan teknik yapılabilirli i olan her tesis ekonomik yapılabilirli i olan tesis demek de ildir. Teknik potansiyelin, mevcut ve beklenen yerel ekonomik artlar içinde geli tirilebilecek bölümü ekonomik yapılabilir hidroelektrik potansiyel olarak adlandırılır. Türkiye nin teorik hidroelektrik potansiyeli dünya teorik potansiyelinin % 1 i, ekonomik potansiyeli ise Avrupa ekonomik potansiyelinin % 16 sıdır. Türkiye nin Avrupa ve Dünya daki hidroelektrik potansiyeller içerisindeki yeri; brüt, teknik ve ekonomik potansiyel açısından Tablo 4 de verildi i gibidir (DS., 2005, b);(yüksel, 2005, b). Tablo 3. Türkiye nin Avrupa ve Dünya daki Hidroelektrik Potansiyeller çerisindeki Yeri (Status of Turkey in Europe and World on Hydroelectric Potential) Dünya Ve Türkiye Hidroelektrik (HES) Potansiyeli Yer veya Ülke Brüt HES Potansiyeli (GWh/yıl) Teknik HES Potansiyeli (GWh/yıl) Ekonomik HES Potansiyeli (GWh/yıl) Dünya Avrupa Türkiye Tablo 3 analiz edildi inde: Türkiye nin hidroelektrik enerji potansiyeli, Avrupa ve Dünya daki potansiyele göre oranlandı ında oldukça yüksektir. Bu oran teknik potansiyel açısından irdelendi inde ise için daha da yüksektir ve dolayısıyla bu durum daha da sevindiricidir. 8. Do u Karadeniz Bölgesindeki Küçük Akarsular Üzerindeki Hidroelektrik Enerji Potansiyeli Do u Karadeniz Bölgesi nde yakla ık sekiz milyar metreküp kullanılabilir yüzeysel su potansiyeli mevcut olup, bu miktarın sadece % 2 si hidroelektrik enerji üretiminde kullanılmaktadır. Elektrik üretimi konusunda geli mi ülkeler ve enerji ile ilgili di er alternatifler dikkate alındı ında, hidroelektrik enerji üretiminde hem ülke olarak hem de Do u Karadeniz Bölgesi olarak çok gerilerde kaldı ımız açıkça görülmektedir. Bilindi i gibi daha önceleri sadece Devlet tarafından yürütülen; hidroelektrik enerji alanındaki yatırımlarla ilgili yapım, üretim ve da ıtım gibi bir çok faaliyetlerde çıkarılan yeni yasa ve yönetmeliklerle, artık özel sektöre de imkan tanınmaktadır. Dolayısıyla özel sektöre de tanınan bu imkanları çok iyi kullanarak, Bölge deki akarsu kaynaklarını de erlendirmek suretiyle Türkiye deki elektrik enerjisi açı ını kapatmak veya en aza indirmek mümkün olacaktır. Bunun sonucunda ise ülkenin sanayi ve endüstri alanındaki geli mi lik düzeyi artacaktır. Do u Karadeniz Bölgesi su kaynakları bakımından çok zengin bir bölge olup, bu kaynakların ço unlu unu da akarsular olu turmaktadır. Akarsu potansiyeli yüksek olan bu bölgede hidroelektrik enerji potansiyeli de oldukça yüksektir. Dolayısıyla, Do u Karadeniz Bölgesinin hidroelektrik potansiyelinin mutlaka irdelenmesi ve bu potansiyelin analizi yapılmalıdır. Bu sebeple Do u Karadeniz Bölgesi nin hidroelektrik potansiyeli analiz edilerek çıkan sonuçlar a a ıda (Tablo 1) verilmektedir (E E., 2003, b). 232

5 Tablo 1. Do u Karadeniz Bölgesindeki Küçük Akarsuların Hidroelektrik Enerji Potansiyeli (Hydroelectric Potential in the Eastern Black Sea Region on the Small Streams) HES Adı Tipi Kurulu Güç MW Ort.Enerji GWh/yıl 233 li Akarsu Adı Ort. Debi m 3 /s Kutulu Regülatör 6,22 38,43 Rize Askaroz Dere 6,26 Ortaça Regülatör 2,73 16,53 Trabzon Orta Dere 1,05 Turhan Regülatör 4,72 27,69 Rize Kokasor Dere 4,03 Horyan Regülatör 2,61 17,25 Trabzon Horyan Dere 1,12 ftelan Regülatör 7,09 40,95 Trabzon Yanbolu Dere 2,86 Çanakcı Regülatör 9,22 54,21 Trabzon Çanakçı Dere 2,36 Dumankaya Regülatör 2,48 14,17 Rize Pilahoz Dere 2,50 Selimo lu Regülatör 2,80 16,43 Trabzon Yanbolu Dere 4,90 Bayraktar Regülatör 1,23 8,15 Trabzon Horyan Dere 0,96 Cinali Regülatör 3,17 18,33 Trabzon Kalyan Dere 2,45 Kösecik Regülatör 5,29 29,06 Trabzon Fol Dere 2,91 Osmaniye Regülatör 0,93 6,02 Artvin Osmaniye Dere 1,34 Büyük Regülatör 1,56 9,59 Giresun Büyük Dere 1,56 Vanazit Regülatör 1,63 10,19 Giresun Vanazit Çayı 2,56 Küçükdere Regülatör 2,32 14,39 Trabzon Küçük Dere 2,34 Seydio lu Regülatör 1,47 8,50 Trabzon Durana Dere 1,71 Kadiralak Regülatör 3,75 22,12 Trabzon Kadiralak Dere 2,90 Manahoz Regülatör 2,84 16,69 Trabzon Manahoz Çayı 4,98 Zekere Regülatör 2,12 13,12 Giresun Zekere Dere 1,85 A ıklar Regülatör 1,24 7,22 Rize Potomya Çayı 0,84 Kıran Regülatör 5,00 28,83 Giresun Ya lı Dere 11,50 Oskara Regülatör 1,48 7,92 Ordu Melet Irma ı 30,34 A kolu Regülatör 3,81 22,24 Ordu Melet Irma ı 7,20 Ilıca Regülatör 1,46 8,27 Ordu Ilıca Dere 2,57 Koyunhamza Regülatör 1,50 9,59 Giresun Koyunhamza Dere 1,47 Batlama Regülatör 1,77 9,68 Giresun Batlama Dere 1,76 Hako Regülatör 0,73 4,76 Rize Hako Dere 0,83 Tokmadin Regülatör 2,52 13,59 Giresun Tokmadin Dere 1,28 Kahraman Regülatör 1,00 6,00 Giresun Bal Dere 0,67 Çatalçam Regülatör 1,09 6,17 Giresun Çatalçam Dere 0,89 Akhisar Regülatör 1,47 9,25 Trabzon Akhisar Dere 1,60 Ya lıdere Regülatör 11,63 48,01 Giresun Ya lı Dere 13,01 Sö ütözü Regülatör 0,81 4,55 Artvin Lorhe Dere 0,70 Tekatan Regülatör 1,97 10,87 Ordu Akçay Dere 1,53 Solaklı Regülatör 1,97 9,56 Trabzon Solaklı Dere 2,13 Holo Regülatör 2,08 9,79 Trabzon Holo Dere 2,65 Piro Regülatör 3,21 17,30 Ordu Elekçi Irma ı 4,83 Angutlu Regülatör 14,51 84,94 Giresun Aksu Çayı 14,37 Kırıklı Regülatör 0,69 4,51 Giresun Kırıklı Dere 0,80 Gecür Regülatör 0,92 5,22 Giresun Bal Dere 0,92 Dibecik Regülatör 1,44 7,75 Samsun Terme Çayı 3,66 Toplam 126,5 717,8 SONUÇ Bu çalı madan elde edilebilecek sonuç özetle: - Tüm Dünya da oldu u gibi Türkiye de de artık hidroelektrik enerjiye do ru bir yönlenme ve ra bet vardır. Ülkemizdeki enerji açı ının büyük boyutlarda oldu u da dikkate alındı ında, bu yönlenme ve taleplerin daha da artaca ı görülmektedir.

6 - Ancak, ülkemizin ve özellikle de Do u Karadeniz Bölgesi nin su kaynakları bo a akıp gitmektedir. Bu sebeple Ülkemizde ve özellikle de bu bölgedeki su kaynaklarından hidroelektrik enerji üretimi için azami düzeyde faydalanılmalıdır. - Hidroelektrik santrallerin çevre ile olumsuz etkile imi yok denecek kadar az oldu u için bu i letmeler çevre dostu olarak nitelendirilebilirler. Üzerine kuruldukları nehir veya akarsuyun akımını kontrol altına alarak olası sel veya ta kın olaylarını önlerler. - Tamamen do al kaynaklardan (su) faydalanıldı ı için maliyetleri dü ük, i letim giderleri az buna kar ın üretim kapasiteleri oldukça yüksektir. KAYNAKLAR DS. (b), Barajlar ve Hidroelektrik Santraller Dairesi Ba kanlı ı, 2005, (b), Enerji Sektörü Raporu, Ankara. DS. Barajlar ve Hidroelektrik Santraller Dairesi Ba kanlı ı, 2005, (a), Toprak ve Su Kaynakları Raporu, Ankara. E E. Hidrolik Etütler Dairesi Ba kanlı ı, 2003, (a), HES Raporu, Ankara. E E. Hidrolik Etütler Dairesi Ba kanlı ı, 2003, (b), Do u Karadeniz Havzasında lk Etüt A amasında Projelendirilen Küçük Akarsular Üzerindeki Enerji mkanlarının Karakteristikleri Raporu ve Önerilen Projeler, Ankara. n aat Mühendisli i Bölümü, Hidrolik Laboratuarı, Trabzon. Kaygusuz, K., Hydropower Potential in Turkey, Journal of Energy Sources, USA., 21; Key Potential in Meeting the Long Term Electric Energy Ddemand of Turkey, Journal of Energy Policy, (Editörün önerdi i düzeltmeler yapıldı ve makale yayına hazır). Önsoy, H., Yüksek, Ö., Yüksel,., 2004, Rize - kizdere Rüzgarlı Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali (HES) Fizibilite Raporu, KTÜ., Mimarlık Mühendislik Fakültesi, Özelliklerinin Etüt Edilmesi, Sakarya Üniversitesi Bilimsel Ara tırma Projesi, (Devam Ediyor), Sakarya. Yüksek, Ö., Yüksel,., Kömürcü, M.., Kaygusuz, K., 2005, (b), Hydroelectric Power: A YÜKSEK, Ö., KAYGUSUZ, K., 2005, (A), SMALL HYDROPOWER PLANTS AS A NEW AND RENEWABLE ENERGY SOURCE, JORNAL OF ENERGY SOURCES, ES/04/238 Yüksel,., 2005, (a), Türkiyenin Su Kaynakları ve Hidroelektrik Enerji Potansiyeli, Tabiat ve nsan Dergisi, Yıl:39, Sayı:2 Yüksel,., 2005, (b), Küçük ve Orta Dü ülü Hidroelektrik Santrallerinin Projelendirilmesi çin Sakarya Havzasındaki Akarsuların Hidrolik ve Hidrolojik 234