TÜRKİYE-İSRAİL İLİŞKİLERİNİN DEĞİŞEN DİNAMİKLERİ. Changing Dynamics of Turkish-Israeli Relations. İnceleme. İnceleme >

Transkript

1 > > Son yıllarda Türkiye-İsrail ilişkilerinin bir kriz atmosferinden geçmesinde sanıldığının aksine ideolojik nedenler değil, daha çok yapısal nedenler etkili. > Yrd. Doç. Dr. H. Tarık Oğuzlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi TÜRKİYE-İSRAİL İLİŞKİLERİNİN DEĞİŞEN DİNAMİKLERİ Changing Dynamics of Turkish-Israeli Relations Abstract The relations between Turkey and Israel which developed throughout the 1990s have been interpreted by many observers as an emerging strategic cooperation. In this period, the two sides attempted to use the military dimension of this cooperation as a process of growing closer together. However, in 2002, with the Justice and Development Party (AK Parti) in Turkey and the coming to power in Israel of political groups that gave priority to military solutions, relations between the two sides entered a period of cooling. But the most recent troubles in Turkish Israeli relations have a single cause, namely that those who find themselves in power in the two countries have not sufficiently defined their own identity. Along with their identities and internal dynamics, structural factors also arguably affect relations between Turkey and Israel.

2 > 15 Türkiye nin dış ve güvenlik politikası yeniden tanımlanmaktadır. AB üyesi olmayan ama bölgesinde sanki bir AB üyesiymişçesine hareket eden bir Türkiye vardır artık. Kendisini eskiye nazaran daha fazla AB li hisseden bir Türkiye nin içine düştüğü yalnızlıktan kurtulmak adına İsrail e yanaşmak istemesi artık daha uzak bir seçenektir. Giriş Bu yazıda Türkiye-İsrail ilişkilerinin son dönemde daha da belirgin bir şekilde değişen dinamiklerini analiz etmeye çalışacağız lı yıllarda iki ülke arasında gelişen ilişkiler, birçok gözlemci tarafından stratejik bir işbirliği olarak yorumlanmaktaydı. Karşılıklı ekonomik ilişkilerin derinleşmesi ve turizm alanında yaşanmaya başlanan hızlı trafik, Ankara- Tel Aviv yakınlaşmanın göstergeleriydi. Hatta bazı gözlemciler ikili ilişkilere savunma ve askeri işbirliği boyutunun da dâhil olmasıyla Türkiye ve İsrail in Ortadoğu bölgesinde stratejik müttefikler haline geldiğini öne sürmüşlerdi. 1 İsrailli pilotların Türkiye semalarında eğitim görmeleri, Türk Silahlı Kuvvetlerinin askeri modernizasyon çabalarında İsrailli firmaların öne çıkmaya başlaması, İsrail den Türkiye ye doğru akmaya başlayan teknoloji yatırımları ve Doğu Akdeniz bölgesinde gerçekleştirilen ortak askeri tatbikatlar gelişen askeri işbirliğinin boyutlarını oluşturmaktaydı. Soğuk Savaş ın sona ermesiyle taraflar üzerindeki blok baskılarının sona ermesi ve İsrail-Filistin barış görüşmelerinin Oslo süreci çerçevesinde hızlanması, Türk-İsrail yakınlaşmasının zeminini hazırlamıştı. İsrail ile Filistin Yönetimi arasında barış görüşmelerinin başladığı bir dönemde, Türkiye nin iki taraf arasında seçim yapma zorunluluğu göreceli olarak ortadan kalkmış, bu da Ankara nın Tel Aviv ile daha kolay işbirliği yapabilmesini mümkün kılmıştı. Hal böyle iken Türkiye deki 2002 seçimlerini AK Parti nin kazanması, İsrail de ise askeri çözümleri öne çıkaran siyasi partilerin iktidara gelmeleri (başta Ariel Şaron hükümetleri olmak üzere), ikili ilişkilerin son yıllarda göreceli olarak soğumasına neden olmuştur. Buradan hareketle bazı gözlemciler ilişkilerdeki soğumayı Türkiye ve İsrail de iktidara gelen partilerin ideolojik görüşleri temelinde açıklamaya çalışmışlardır. Buna göre siyasi İslamcı bir gelenekten gelen AK Parti nin İsrail karşıtı tutum takınmasından daha doğal bir şey düşünülemezdi. Neticede AK Parti nin kurucuları, daha önceden siyaset yaptıkları Refah Partisi iktidarı döneminde İsrail ile geliştirilen ilişkileri eleştirmişler ve Türkiye nin daha çok İslam dünyasının lider ülkesi olması gerektiğini öne sürmüşlerdi. İsrail ile yakınlaşma Türkiye nin İslam dünyasından uzaklaşmasını hızlandıracak ve Türk dış politikası tek yönlü bir şekilde Batı ya doğru evrilecekti; bu da Türkiye nin ulusal çıkarları ile örtüşmeyecekti. Diğer taraftan İsrail eksenseli bir dış politika içeride askeri güvenlik elitinin dış politika yapım sürecindeki ayrıcalıklı konumunun devamını kolaylaştıracaktı. Netice itibariyle, İsrail ile gelişen ilişkiler öncelikli olarak askeri bir karakter taşımaktaydı. Geçtiğimiz yedi sene zarfında AK Parti liderleri İsrail in Filistinlilere karşı başvurduğu şiddete dayalı politikaları eleştirmişler ve İsrail Hükümeti nin 2006 senesinde Lübnan daki Hizbullah güçlerine karşı aşırı güç kullanmasını kınamışlardır. İsrail, adeta devlet terörü yapmak la suçlanmıştı senesinin sonlarına doğru Gazze bölgesinde İsrail ile HAMAS güçleri arasındaki ateşkesin bozulması neticesinde, İsrail kuvvetlerinin yürüttüğü askeri kampanya da Türk yetkililerin şiddetli eleştirilerinden kurtulamamıştı. İsrail ordusunun aşırı güç kullanması, sivil ve savaşan gruplar arasında özenli bir ayrım yapmaktan kaçınması ve Gazze üzerindeki her türlü ambargoyu kaldırmamakta direnmesi AK Parti yönetiminin eleştiri oklarına hedef olmuştu. Bütün bu olumsuz gidişat, Başbakan Erdoğan ın İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres ile Davos taki yıllık ekonomi toplantılarında yaşadığı karşılıklı söz düellosu ile su yüzüne çıkmıştır. Erdoğan, Peres in İsrail in tutumunu meşrulaştırma çabalarına itiraz etmiş ve İsraillileri öldürmeyi çok iyi bilmekle itham etmiştir. Buradan hareketle, birçok gözlemci önümüzde-

3 16 > Türkiye den bakıldığından farklı olarak, İran şu an itibariyle İsrail in en önemli varoluşsal güvenlik tehdidi durumunda. ki yıllarda Türkiye-İsrail ilişkilerinin sürdürülebilir olma durumunun zora girdiğini iddia etmeye başlamışlardır. Biz bu yazıda, Ankara ile Tel Aviv arasındaki ilişkilerin nitelik değiştirmesine neden olan yapısal faktörleri incelemeye çalışacak, bunu yaparken de dolaylı olarak son dönemde yaşanmakta olan gerginliklerin ideolojik ve kimliksel faktörlerce açıklanamayacağını göstereceğiz lı Yıllardaki Yakınlaşmanın Yapısal Nedenleri Burada en önemli faktör hiç kuşkusuz Türkiye ve İsrail in kendilerini bölgelerinde stratejik anlamda yalnız hissetmeleri ve etraflarının düşman devletlerce çevrili olduğuna inanmalarıdır. 2 Her iki taraf da Suriye ve İran ı potansiyel tehditler olarak değerlendirmekte, Irak taki Saddam rejiminin varlığına şüphe ile yaklaşmaktaydılar. İsrail kendisini bölgede düşman Arap rejimleri ile çevrelenmiş hissettiği müddetçe, Türkiye gibi laik, yüzü Batı ya dönük ve de Arap olmayan Müslüman bir ülke ile ilişkilerini geliştirmeye gayret etmiş, bu sayede stratejik yalnızlığından kurtulmaya çalışmıştır. Türkiye nin İsrail askeri pilotlarına eğitim sahası tahsis etmesi, İsrail in İran ile yaşaması muhtemel bir hava savaşında askeri kabiliyetinin artması anlamına gelmekteydi. Bu bağlamda Türkiye İsrail in dar olan stratejik derinliğinin genişlemesine yardımcı olmaktaydı. Türkiye ise PKK kamplarının Suriye topraklarındaki varlığından ve Hafız Esad rejiminin PKK terörizmini Türkiye ye karşı bir koz olarak kullanmasından dolayı mutsuzdu. İsrail ile geliştirilecek yakın askeri ilişkiler Ankara nın Şam üzerindeki siyasi baskısının artmasına yardımcı olabilirdi. Neticede hesaplanan şey, Esad rejiminin aynı anda hem İsrail hem de Türkiye ile mücadele edemeyeceği ve Türkiye nin taleplerini daha kolay yerine getirebileceğiydi. Vaşington, Ankara ile İsrail arasındaki gelişen işbirliğini kendisinin İran ve Irak ın Ortadoğu daki etkilerini zayıflatma çabaları bağlamında desteklemekteydi. Türkiye ve İsrail ABD nin bölgedeki en yakın

4 > 17 AK Parti yönetiminin algılamasında, Türkiye, yeri geldiğinde Batı nın mesajlarını Doğu ya ileten, yeri geldiğinde Doğu nun mesajlarını Batı ya taşıyan, yeri geldiğinde de kendi görüşlerini Batılı ve Doğulu aktörlere kabul ettirmeye çalışan bir ülkedir. müttefikleri olarak İran ve Irak ı çevreleyecekleri. Diğer taraftan, Ankara nın AB üyelik perspektifinin nerdeyse yerlerde süründüğü bir ortamda İsrail ile geliştirilecek yakın ilişkiler Türkiye nin görece yalnızlığının aşılmasına da yardımcı olabilirdi. Avrupalılar, Türkiye yi demokrasi alanındaki performansından dolayı eleştirmekte, PKK ya karşı verilen mücadelenin AB normlarına uymadığını söylemekte ve Türkiye yi giderek daha fazla Ortadoğu bağlamında değerlendirmekteydier. Bu çerçevede, Türkiye nin AB Helsinki Zirvesi nde aday ülke olarak ilan edilmesi şaşırtıcı bulunmuş, bunda Türkiye nin demokratikleşme sicilinin iyileşmesinden çok dış ve stratejik faktörlerin etkili olduğu iddia edilmiştir. AB den göreceli olarak uzaklaşan bir Türkiye kaçınılmaz olarak daha çok ABD nin etki alanına girmekte bu da ABD nin Türkiye ile İsrail i yakınlaştırma stratejisiyle uyuşmaktaydı. Kendi içine kapanan ve sadece derinleşme ve Doğu Avrupa ya genişlemeyi düşünen bir AB nin, küresel anlamda bir aktör olamayacağına ve Türkiye nin jeopolitik öneminin farkına varamayacağına inanan ABD, Türkiye-İsrail ilişkilerini desteklemekteydi. İsrail ile geliştirilecek yakın ilişkiler, Türkiye nin ABD nezdindeki önemini artıracak, ABD deki İsrail lobisini Türkiye nin politikalarının meşrulaştırılması yönünde harekete geçirecekti. Bu minvalde, ABD Kongresi nin sözde Ermeni soykırımı karar tasarısını kabul etmemesinde Yahudi lobisinin Türkiye lehine oynadığı rol görmezden gelinemez. İsrail aynı zamanda üstün askeri teknolojisi ile Türkiye nin bu alandaki ihtiyaçlarının giderilmesinde de yardımcı olabilirdi. Neticede, Batılı devletler Türkiye nin insan hakları sicilini ve PKK ya karşı uygulamakta olduğu yöntemleri bahane ederek Türkiye ye istediği askeri ve teknolojik desteği vermekte ayak sürmekteydiler. İsrail in Türkiye nin PKK terör tehdidinden kaynaklanan endişelerini anlamasından ve Türkiye yi bu mücadelesinde desteklemesinden daha doğal bir şey olamazdı, çünkü İsrail in kendisi de terörden çekmekteydi. İki ülke arasındaki yakınlaşmayı tetikleyen bir diğer yapısal faktör ise Clinton Hükümetlerinin İsrail-Filistin sorununun çözümü konusunda İsrail e açık destek vermekten uzak durmaları, çözüm yolunda iki devletli planı desteklemekleriydi. Bu Amerikan politikasının İsrail in davranışları üzerinde ortaya çıkardığı en önemli etki şuydu; İsrail koşulsuz bir Amerikan desteğini arkasında görmediği müddetçe, bölgedeki yalnızlık hissinden tam olarak kurtulamamakta ve de Türkiye gibi ülkelerle geliştireceği ilişkiler vasıtasıyla bu yalnızlığını aşmaya çalışmaktaydı. Son Dönem Yaşanan Gerginliklerin Yapısal Nedenleri Yukarıda açıklanmaya çalışılan Türkiye-İsrail yakınlaşması son yıllarda bir kriz atmosferinden geçmektedir. Davos krizi sonrasında daha da belirgin hale gelen bu durumun temelinde sanıldığının aksine ideolojik nedenler değil daha çok yapısal nedenler yatmaktadır. Bu bağlamda zikredilmesi gereken en önemli yapısal neden, Türkiye nin AK Parti yönetimi süresince takip etmekte olduğu dış politika sayesinde Ortadoğu bölgesinde yıllardır yaşamakta olduğu yalnızlık ve kuşatılmışlık hislerinden kurtulmasıdır. 4 Türk dış politikasının Ortadoğu ya bakışını uzun yıllar şekillendiren temel saik, Türkiye nin Batı ya ulaşması adına bölgeden mümkün olabildiğince uzak durması ve laik Batılı kimliğinin ancak İslami Ortadoğu bölgesinden uzaklaşılması ile pekişeceği kanaatidir. AK Parti nin dış politika anlayışı bu kanaati sorgulamakta, Türkiye nin aynı zamanda birden çok

5 18 > kimliğe sahip olabileceğini vurgulamakta ve 11 Eylül sonrası ortamda Türkiye nin Batı ya ulaşmasının Ortadoğu bölgesi üzerinden daha kolay olabileceği varsayımına dayanmaktadır. Batı ya giden yolların artık daha fazla Doğu dan geçtiğini vurgulayan bu anlayış, Türkiye nin, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu nun mirasçısı olarak, Ortadoğu bölgesindeki sorunların çözümünde aktif bir politika takip etmesini mümkün kılmaktadır. Türkiye nin güvenliği ve içerideki demokratikleşme süreci bölgedeki gelişmelerden artan oranlarda etkilenmeye başladıkça, Türkiye nin bölgeye gözlerini kapaması lüksü ortadan kalkmaktadır. Bir anlamda Türkiye nin aktif bir Ortadoğu politikası takip etmesi koşulların ortaya çıkardığı bir gelişme olup, tamamen Türkiye nin ulusal çıkarları ile alakalıdır. 7 Bu bağlamda şekillenen son dönem Türk dış politikası Türkiye nin Ortadoğu daki prestijiin artmasını da mümkün kılmaktadır. Bu prestijin, ya da başka bir şekilde söylersek yumuşak gücün, İsrail eksenli bir dış politika ile kaybedilmesi büyük bir risk haline gelmiştir. Arap Ortadoğu ülkeleri ile geliştirilen ticari ilişkiler neticesinde bir yandan Türkiye de yatırım yapan Arap sermayesi artmakta, diğer yandan da Arap ülkeleri Türkiye nin ihracatının yöneldiği en önemli merkezler arasına girmektedir. İkinci olarak, Türkiye 1999 senesinde Abdullah Öcalan ın Suriye topraklarından kovulması ve yargılanıp hapsedilmesinden bu yana Suriye ile olan ilişkilerini radikal anlamda iyileştirmiştir. Şu anda iki ülke arasında serbest ticaret anlaşması bulunmakta, Suriye Türkiye nin AB üyeliğini resmen desteklemekte, Fırat nehrinin sularının paylaşımı ve Hatay ın statüsü konusunda taraflar geçici de olsa bir çözüme varmış gözükmektedirler. Her şeyden öte, Şam rejimi Türkiye den, kendisinin İsrail ile olan sorunlarının çözümünde kolaylaştırıcı bir rol oynamasını talep etmektedir. Türkiye artık kendisini Suriye den kaynaklanan bir tehdit altında hissetmemektedir. Bu sebeple Türkiye nin İsrail in dolaylı desteğini alarak Suriye üzerinde baskı kurmasını gerektirecek yapısal şartlar ortadan kalkmıştır. Halka karşı sorumlu bir dış politika anlayışı kaçınılmaz olarak Türkiye nin İsrail e karşı daha eleştirel bir tutum takınmasını kolaylaştırıyor. Üçüncü bir yapısal neden, Türkiye nin, İsrail in aksine, son dönemde İran ile olan ilişkilerini geliştirmesidir. Türkiye kendisini İran dan kaynaklanan bir tehdit altında hissetmemektedir. Halbuki 1980 li yıllar ve 1990 ların ikinci yarısına kadar, Ankara Tahran ın İslami rejimini Türkiye ye ihraç etmeye çalıştığına inanmaktaydı. Son dönemde Ankara ile Tahran arasındaki ekonomik ilişkiler, özellikle doğal gaz ticareti başta olmak üzere, artmakta ve çeşitlenmektedir. İran ın nükleer silah edinmesinden kaynaklanan küresel endişelerin giderilmesinde Türkiye daha çok Avrupa Birliği nin müzakereleri ve İran ın uluslararası topluma kazandırılmasını öngören yapıcı diyalog politikalarını desteklemektedir. Her ne kadar Saddam sonrası Irak ta ve Ortadoğu bölgesinin genelinde İran ın etkinliği artmış olsa da Türkiye kendisini İran dan kaynaklanan bir tehdit altında hissetmemektedir. Her ne kadar Ankara daki temel eğilim İran ın kendisini bölgedeki Amerikan varlığı ve İsrail politikaları nedeniyle kuşatılmış hissettiği ve de nükleer silahları saldırıdan çok savunma ve caydırıcı amaçlarla elde etmeye çalıştığı yönünde olsa da, İran ın nükleer silahlara sahip olması şayet bölgede zincirleme bir reaksi-

6 > 19 Son dönemde bölgesel yönetim ile gelişmeye başlayan ilişkiler, Türkiye- İsrail hattındaki önemli bir pürüzün aşılması anlamına gelebilir. Irak ın kuzeyindeki Kürt oluşumunu kendisine yakınlaştırma yönünde politikalar izlemeye başlayan Ankara, İsrail in Irak ın kuzeyine ilişkin niyetlerinden daha az kuşkulanır hale gelecektir. yon doğuracak olursa, yani diğer ülkeler de nükleer silah elde etmeye kalkışırlarsa, Türkiye o zaman kendisini tehdit altında hissedecektir. Bunun yanında iki ülke bölgede artan Kürt etkisinden rahatsız olmakta ve Kuzey Irak ta yuvalanmış bulunan PKK varlığına karşı benzer bir mücadele vermektedirler. Türkiye den bakıldığının aksine, İran şu an itibariyle İsrail in en önemli varoluşsal güvenlik tehdididir. İran ın bir yandan Suriye ile yakınlaşması diğer yandan da Lübnan daki Hizbullah ve Gazze deki HAMAS ile stratejik ilişkiler kurması, İsrail tarafında bir kuşatılmışlık duygusu yaratmaktadır. Ahmedinejad rejiminin iki devletli çözüm planından çok İsrail topraklarında tek bir Filistin devleti planını desteklemesi, Hizbullah ve HAMAS a her türlü askeri desteği vermesi, Yahudi soykırım söylemlerini sorgulaması, İsrail in haritadan silinmesi fikrini sıklıkla dile getirmesi, İran ın Saddam sonrası Irak ta en etkili dış aktör olması ve Ortadoğu nun genelinde Şii nüfuzunun artması İran ı İsrail in gözünde en önemli tehdit konumuna sokmaktadır. Mevcut konjonktür, Türkiye nin İsrail in yanında İran karşıtı bir gruplaşmaya katılmasını zorlaştırmaktadır. Dördüncü olarak, Türkiye nin AB karşısında hissetmekte olduğu yalnızlık 1990 lı yıllara nazaran ciddi oranda azalmıştır. Türkiye nin önce aday ülke ilan edilmesi sonrasında da Ankara ile üyelik müzakerelerinin başlaması bunda etkili olmuştur. Bu gelişmeler AB içindeki Türkiye karşıtı muhalefeti azaltmamış dahi olsa, Türkiye son yıllarda dış ve güvenlik politikasını AB normları çerçevesinde yeniden tanımlamaktadır. AB üyesi olmayan ama bölgesinde sanki bir AB üyesiymişçesine hareket eden bir Türkiye vardır artık. Kendisini eskiye nazaran daha fazla AB li hisseden bir Türkiye nin içine düştüğü yalnızlıktan kurtulmak adına İsrail e yanaşmak istemesi artık daha uzak bir seçenektir. Türk dış politikasının Avrupalılaşması kaçınılmaz olarak İsrail-Filistin sorununun çözümünde Türkiye nin Filistinlilerin tutumlarını daha fazla benimsemesini ve dolaylı olarak İsrail in politikalarını eleştirmesini beraberinde getirmektedir. Türkiye nin politikalarının özünde İsrail in aşırı şiddetten kaçınması, iki devletli çözüm planını kabul etmesi, Batı Şeria ve Gazze bölgelerindeki yasadışı yerleşimleri sonlandırması ve de 1967 yılından bu yana işgal etmekte olduğu topraklardan çekilmesi talepleri yer almaktadır. Beşinci yapısal faktör, Türkiye-ABD ilişkilerinin Başkan Bush zamanında kötüye gitmesinin Türkiye-İsrail ilişkilerini de olumsuz etkilemesidir. Türkiye deki hâkim görüşe göre, Başkan Bush un Ortadoğu bölgesine ilişkin geliştirdiği politikalarda, örneğin Saddam rejiminin güç kullanılarak değiştirilmesinde, bölgede demokrasi tesis edilmesi adına zor kullanılmasında ve de İran ın nükleer silah edinme isteği karşısında zor kullanımınının öne çıkartılmasında, İsrail etkili bir rol oynamıştır. İsrail in ABD politikalarını kendi çıkarları doğrultusunda şekillendirdiğine inanılmaktadır. Neticede, Başkan Bush İsrail in şiddete dayanan tek taraflı çözüm önerilerini koşulsuz desteklemiş, İsrail in HAMAS ve Hizbullah ile yapmış olduğu savaşlarda tamamen İsrail i haklı bulmuş ve de İsrailli liderleri Filistin yönetimi ile görüşmeler yoluyla bir çözüm bulunması konusunda yeterince zorlamamıştır. Amerikan yönetiminin İsrail e vermiş olduğu koşulsuz destek, son dönemde İsrail in Filistin sorununda şahin ve uzlaşmaz politikalar takip etmesini kolaylaştırmış, bu da Türkiye tarafından ihtiyatla not edilmiştir. Türkiye, İran ve Suriye ile gelişen ilişkilerini İsrail in politikalarına destek vererek, ABD ile yakınlaşmak adına dahi olsa, riske atmak istememektedir artık. Tarafları karşı karşıya getiren bir diğer yapısal

7 20 > faktör hiç kuşkusuz, Saddam sonrası Irak ın geleceğine dair takip edilen politikaların farklılığıdır. Türkiye, Irak ın kuzeyindeki Kürt bölgesel yönetiminin politikalarına kuşku ile bakar ve potansiyel bir bağımsız Kürt devletini en önemli yaşamsal tehdit olarak görürken, İsrail bağımsız Kürt devleti oluşum sürecine bölgedeki stratejik yalnızlığını gidermek adına destek vermektedir. İsrail güvenlik birimlerine bağlı kişilerin Irak ın kuzeyindeki faaliyetlerini artırmaları Türkiye tarafından şüphe ile izlenmektedir. Bağımsız bir Kürt devleti Ortadoğudaki Arap etkisini azaltacağından İsrail tarafından desteklenmekte, ama Türkiye nin iç istikrarını olumsuz yönde etkileyeceğinden Ankara tarafından tehdit olarak değerlendirilmektedir. Bir diğer yapısal faktör, AK Parti iktidarıyla beraber kamuoyunun dış politika oluşum sürecinde geçmiş zamanlara göre daha önemli olmaya başlamasıdır. Kamuoyunun Filistin yönetimi ve halkını desteklediği bir ortamda, AK Parti yönetiminin bunu görmezden gelerek, yerleşmiş bürokrasi üzerinden Türkiye nin çıkarlarını tanımlaması kolay olmamaktadır. Artık askerdenaskere Türk dış politikası dönemi sona erdiğinden, İsrail ile olan askeri işbirliği de bundan etkilenmektedir. Halka karşı sorumlu bir dış politika anlayışı kaçınılmaz olarak Türkiye nin İsrail e karşı daha eleştirel bir tutum takınmasını hızlandırmakta ve kolaylaştırmaktadır. İlişkilerin zedelenmesinde etkili olan bir diğer yapısal faktör ise Bush yönetiminin Türkiye nin Ortadoğu da oynamasını beklediği rol ile AK Parti yönetiminin Türkiye ye biçtiği rol arasındaki farklılıktır. ABD, Türkiye den Batı nın mesajlarını bölgeye taşımasını ve HAMAS ın İsrail in şartlarını kabul etmesi için çalışmasını istemektedir. Türkiye adeta Batı nın mesajlarını taşıyacak ve bu mesajların meşruiyet kazanmasına katkıda bulunabilecek bir aracı olarak görülmektedir. Bu, doğası gereği pasif ve araçsal bir roldür. AK Parti yönetiminin algılamasında, Türkiye kendi çıkarlarını kendisi tanımlayan ve de bu çıkarlar doğrultusunda hareket etmesi gereken bir ülkedir. Yeri geldiğinde Batı nın mesajlarını Doğu ya ileten, yeri geldiğinde Doğu nun mesajlarını Batı ya taşıyan, yeri geldiğinde de kendi görüşlerini Batılı ve Doğulu aktörlere kabul ettirmeye çalışan bir Türkiye söz konusudur burada. Bu algılama, İsrail in Türkiye algılaması ile uyuşmamaktadır. Yapısal olmamakla beraber AK Parti yönetiminin Filistinli gruplardan HAMAS a yönelik algılaması İsrail in HAMAS algılamalarıyla tamamen çelişmektedir. AK Parti, HAMAS ı bir siyasi parti gibi görüp, seçimle yönetime gelmiş HAMAS ın Filistin sorununun çözümünde mutlaka sürece dahil edilmesi gereken bir taraf olduğunu düşünürken, İsrail in gözünde HAMAS, Yahudi devletini yok etmeyi kendisine misyon edinmiş bir terör örgütüdür. Terörü terk etmeden, İsrail devletinin yasal varlığını tanımadan ve de Filistin yönetimi ile İsrail devleti arasında daha önceden yapılmış antlaşmaları tanımadan HAMAS ın meşru bir muhatap olarak kabul edilmesi İsrail açısından söz konusu olamaz. Geleceğe Yönelik Öngörüler İlişkilerin geleceğine yönelik analizler yapılırken bir nokta özellikle dikkati çekmektedir. Kimi gözlemciler Türkiye-İsrail ilişkilerinin bozulmasının Türkiye den çok İsrail i olumsuz etkileyeceğini belirtmekte ve bundan dolayı da Başbakan Erdoğan ın son Davos çıkışı nedeniyle Türkiye nin elinin iddia edildiği kadar zayıflamadığını öne sürmektedirler. Bu görüşün üzerine oturduğu temel dayanak İsrail in Türkiye ye olan ihtiyacının Türkiye nin İsrail e olan ihtiyacından çok daha fazla olduğu ve uzun dönemli yapısal bir karakter arz ettiğidir. İsrail, Türkiye ye jeopolitik sebeplerden dolayı iyi davranmak zorundadır. Türkiye nin İsrail i ilk tanıyan Müslüman ülke olduğu ve de İsrail in başta İran olmak üzere bölgedeki Arap ülkeleri tarafından kuşatılmış olduğu dikkate alındığında Türkiye ile geliştirilecek iyi ilişkiler yaşamsal önem kazanmaktadır. Türkiye den bakıldığında, İsrail in desteğine muhtaç olma durumu daha çok konjonkktürel nedenlerden kaynaklanmaktadır; yapısal bir durum söz konusu değildir. Türkiye, İsrail in, daha doğrusu Batı devletlerindeki Yahudi lobisinin, bazı konularda desteğine ihtiyaç duymaktadır. Bu lobinin Türkiye nin AB üyeliğine verdiği destek ve Amerikan Kongresi nde sözde Ermeni soykırımı karar taslağının geçmemesi yönünde takınmış olduğu tavır şu ana kadar Türkiye yi memnun etmiştir. Ama bu bağlamda dahi şu iddia edilebilir. Bu alanlardaki gelişmeler Yahudi lobisinden çok, Amerikalı ve Avrupalı karar

8 > 21 alıcıların çıkarları doğrultusunda şekillenmiştir. Yahudi lobisi destek olsa da olmasa da, Batılı devletler Türkiye ile olan stratejik çıkarları bağlamında bu konulara yaklaşmışlardr. Geleceğe yönelik bir öngörüde bulunurken ABD de yeni iktidara gelen Obama yönetiminin potansiyel etkisini de hesaba katmak gerekir. Şu ana kadar Vaşington dan yollanan sinyaller, Obama iktidarının Bush iktidarının aksine İsrail in politikalarına şartsız destek vermeyeceği yönündedir. Nitekim Filistin sorununun çözümünde George Mitchel in ABD nin Özel Temsilcisi olarak atanması manidardır. Bu atama Araplarca alkışlanırken, İsrail tarafında endişeyle karşılanmıştır. Gene Obama yönetimi, Ortadoğu dakii sorunların çözümünde Türkiye nin son dönemde takip etmekte olduğu İran ve Suriye ile yakınlaşma politikalarından faydalanmak isteyebilir. Şam ve Tahran rejimleri ile diyalog kurulması ve el altından dahi olsa HAMAS ın Filistin sorununun çözüm sürecine bir şekilde dâhil edilmeye çalışılması, ABD nin Türkiye ye olan bakışını olumlu etkileyebilir. Bu da, Obama yönetiminin İsrail ve Türkiye arasındaki ilişkilerin bir an önce düzelmesinde çıkarı olduğu anlamına gelmektedir. Bu yönde aktif bir Amerikan arabuluculuğu hiç de şaşırtıcı olmayacaktır. Son dönemde bölgesel yönetim ile gelişmeye başlayan ilişkiler de Türkiye-İsrail hattındaki önemli bir pürüzün aşılması anlamına gelebilir. Erbil ile ilişkilerini geliştiren ve Irak ın kuzeyindeki Kürt oluşumunu kendisine yakınlaştırma yönünde politikalar izlemeye başlayan Ankara, İsrail in Irak ın kuzeyine ilişkin niyetlerinden daha az kuşkulanır hale gelecektir. Bütün bunların yanında, Ankara ile son dönemde yaşanan gerginlikler İsrail tarafinda radikal bir dış politika değişikliğini de doğurabilir. Soğuk Savaş koşullarında İsral in çıkarlarına hizmet eden Alliance of Periphery politikası artık değişmek zorunda kalabilir. Buna göre İsrail için gerçek barış, bölgedeki Arap devletleriyle kuracağı işbirliğine dayalı ilişkilerden kaynaklanacaktır. Türkiye ile yaşanan gerginlikler İsrail i bu yönde harekete geçirebilir. Arap olmayan Türkiye, İran ve Etopya gibi devletlerle kurulan Arapları kuşatmaya yönelik stratejik işbirliği çabaları günümüzün koşullarında pek de işe yarayacak gibi gözükmemektedir. 1 Michael B. Bıshku, How Has Turkey Viewed Israel?, Israeli Affairs, 2006, Vol. 12, No. 1, ss Efraim Inbar, The Regional Implications of the Israeli-Turkish Strategic Partnerhip, Turkish Studies, 2002, Vol. 3, No. 2, ss Ahmet Davutoglu, Turkey s Foeign Policy Vision: An Assesment of 2007, Insight Turkey, 2008, Vol. 10, No. 1, ss Tarık Oğuzlu, The Future of Turkey s Westernization: A Security Perspective, Insight Turkey, Vol. 9, No. 3, 2007, ss Mustafa Kibaroğlu, İran ın Nükleer Programı ve Türkiye nin Konumu, 11 Mart 2006, ın/nükleer/programı/ve/türkiye nin/konumu, ( Son Erişim: 13 Mart 2009) 6 Seymour M. Hersh, Annals of National Securitan Bs June 30th approaches, Israel looks to the Kurds. 28 Haziran 2004, ( Son Erişim: 11 Mart 2009) 7 Mustafa Kibaroğlu, Clash of Interest Over Northern Iraq Drives Turkish-Israeli Alliance to a Crossroads, Middle East Journal, Spring2005, Vol. 59 Issue 2, ss Sherifa Zuhur, HAMAS and Israel Conflicting Strategies of Group-Based Politics, Aralık 2008, Strategic Studies Institute, the United States Army War College, Pubs/Display.Cfm?pubID=894, ( Son Erişim: 12 Mart 2009) 9 Birol Akgün, Ortadoğu da bozulan ezberler veya Türkiye-İsrail ilişkilerine balans ayarı, 26 Şubat 2009, C C4B06C69C59F6B696C6572, (Son Erişim: 10 Mart 2009 ) 10 Why Israelis worry, 26 Ocak 2009, ename=jpost%2fjparticle%2fshowfull, ( Son Erişim: 9 Mart 2009); Reema I. Ali, Good luck George Mitchell - you ll need it!, 14 Şubat 2009, id=5&article_id=99355, ( Son Erişim: 9Mart 2009) 11 Shlomo Ben-Ami, Turkey s new mission: putting order in its identity complex, 5 Mart 2009, dailystar.com.lb/article.asp?edition_id=1&categ_id=5&article_id=99849, (Son Erişim: Mart 2009) DİPNOTLAR