FARKLI TIPTEKI AHIRLARiN SIGIR KAN GAZI DEGERLERI ÜZERINE ETKIsI. The effects of different barn types on blood gases of cattle

Transkript

1 ... ~--, -'~ Istanbul Üniv. Vet. Fak. Derg. 27 (2), , 2001 J. Fac. Vet. Med. Univ. Istanbul 27 (2), , 2001 FARKLI TIPTEKI AHIRLARiN SIGIR KAN GAZI DEGERLERI ÜZERINE ETKIsI. Basaran KARADEMIR *.Mustafa SAATÇI~* Ali Riza AKSOY** The effects of different barn types on blood gases of cattle Summary: This study was conducted to.detennine the venous blood gases of cattles, housed in different type of barns (modern, semi-modern, traditional) in Kars district. Venous blood ph, pc02, p02' HCOr, extracellular fluid base excees / deficiency (BD-eks), blood base excees/ deficiency (BD-k), saturated oxygen (Ordoy), total carbondioxide (t-c02) levels were detennined in these blood samples. The level of humidity in traditional barns was lower than the level found for modern and semi-modem barns. In contrast, the concentrations of pc02' HC03-' BD-eks, BD-k, t-c02 were higher in these type of barns which was thoght to be related to the limited space alocated for each animal. It was found that as the level of humidity in the bam s increased the cocentration of p02 and Ordoy were decreased. The valueses of blood ph, pc02, HCOr, BD-eks, BD-k, t-c02 were found to be similar for all cattle investigated. Key Words: Blood gases, cattle, bam type. Özet: Bu çalisma ile Kars yöresinde farkli ahir tiplerinin (modern, yari-modern, yöresel) sigir kan gazlari üzerine etkisinin ortaya konmasi amaçlanmistir. Alinan venöz kan örneklerinden kan ph, pc02, p02' HC03-' baz durumu-ekstasellüler sivi (BD-eks), baz durumu-kan (BD-k), oksijen doygunlugu (Ordoy), toplam karbondioksit (t-c02) düzeyleri tespit edilmistir. Yöresel tipteki ahirlarin rutubet düzeyi modern ve yari-modern ahirlardan daha düsük bulundu. Buna karsin yöresel ahirlardaki kapali alan hacminin az olmasina bagli olarak içindeki sigirlarin venöz kan pc02, HCOr, BD-eks, BD-k, t-c02 düzeylerinde yükselme gözlendi. Ahirdaki rutubet oraninin yükselisiyle ters orantili olarak, içinde bulunan sigirlarin venöz kan p02 ve rdoy düzeylerinde düsüs saptanmistir. Tüm sigirlarin, venöz kan ph düzeyleri de pc02, HCOr, BD-eks, BD-k, t-c02 düzeylerine paralel bir seyir izlemistir. Anahtar Sözcükler: Kan gazlari, sigir, ahir tipi. * KAÜ Veteriner Fakültesi Iç Hastaliklari Anabilim Dali, 36040, Kars. ** KAÜ Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dali, 36040, Kars.

2 /!fi...~ 386 B. KARADEMIR - M. SAATÇI - A.R. AKSOY Giris Gerek hastaliklarin önlenmesi gerekse verim artisi açisindan hayvan barinaklarinin önemi birçok kaynak tarafindan bildirilmektedir (14, 15, 16). Sigi~laiin içinde bulundugu ahirlarin havasinin kirliligi, hayvanlarin sagligi ve verim performanslari üzerine olumsuz yönde etkili olur. Ayni zamanda bu durum, hayvanlarin beslenme metabolizmasini da olumsuz yönde etkiler. Yine hastaliklara karsi vücut direçlerini azaltir. Ahirda, solunumla tüketilen 2 konsantrasyonun.un azalmasi, C02, amonyak, ~ei:n ve mide-barsak gazlarinin konsantrasyonlarinin artmasi, dahili. havanin 'kirlen,mesine sebep olmaktadir (1). Bazi arastiricilar hayvanin verim performansi ile barinak kosullari arasinda siki bir iliskinin oldugunu deneyselolarak ortaya koymuslardir (19, 20). Solunum sistemi Ve asit-baz dengesini. etkileyen hastaliklarin teshisi, tedavisi ve prognozunun daha rahat yorumlanabilmesi için kan gazlari ve ilgili parametreler ön.emli kriterlerdir (4, 5, 12, 22). Söz konusu bu parametrelerin düzeylerini pek çok faktör etkilemektedir. Organizmada gelisen baslica respiratorik hastaliklar, asit-baz dengesini etkileyen birçok patolojik durum kan gazlari degerlerini degistirmektedir (4, 6). Ayni zamanda bu parametreleri, hayvanin yasi, cinsiyeti, irki, mizaci, beslenme ve barinma durumu, rakim, hayvanlarin içinde bulundugu ortamin atmosfer bilesenleri gibi faktörler de etkileyebilir (ll). Her ahirin havalandirmasi, içerdigi hayvan sayisi, duvar, tavan ve zeminin durumu, rutubet orani gibi özellikleri iç atmosfer bilesenlerini, buna bagli olarakta içinde tutulan hayvanlarin kan gazi degerlerini etkileyebilir. Ortamdaki su buhari basincinin (ph20) artmasi, ortamdaki oksijen basincini düsürür (18). p02 ve pc02'nin ortamdaki miktarlari, alveollerdeki yogunlugunu, alveollerdeki durumlari da kandaki durumlarini etkiler (8, 11,24). Alveolar makrofajlar fagositoz yoluyla bakterileri öldürme kabiliyetindedir (10). Bu hücreler akcigerin savunma sisteminde önemli role sahip hücrelerdir (9). p02'nin düsmesi alveolar makrofajlarin fonksiyonunu azaltir (24). Makrofajlarin fonksiyonlarinin azalmasi veya ortadan kalkmasi durumunda akciger enfeksiyonlari için ortam hazirlanmis olur (8, 18). Pirhonen ve ark. (21), insanlarda da ortamdaki rutubet oraninin artmasiyla solunum sistemi hastaliklarinda artma oldugunu bildirmistir. Yine Aritürk (1) uygunsuz ahir içi hava kosullarinin solunum sistemi hastaliklari olusumuna, katkida bulundugunu bildirmistir. Bu arastirmanin amaci da, kis sezonunda farkli özelliklere sahip ahirlarda yasayan sigirlarda venöz kan ph, pc02' p02, HCOT' baz durumu-ekstasellüler sivi (BD-eks), baz durumu-kan (BD-k), oksijen doygunlugu (02-doy), toplam karbondioksit (t-c02) düzeyleri açisindan, ahirlar arasindaki farkin ortaya çikartilmasidir.

3 ~.1 Farkli Tipteki Ahirlarin Sigir Kan Gazi Degerleri Üzerine Etkisi 387 Materyal ve Metod Bu arastirma, Kars çevresindeki köy ahirlari ve bu ahirlarin içinde yetistirilen saglikli sigirlar üzerinde yürütülmüstür. Bu ahirlar, modem, yari modem ve yöresel olarak adlandirilan kapah sigir yetistirme barinaklaridir. Bu çalismada 6 ahir kullanilmistir. Birinci ahirdan 22, ikinci ahirdan 10, üçüncü ahirdan 12, dördüncü ahirdan 11, besinci ahirdan 12, altinci ahirdan 10 olmak üzere toplam 77 tane sigir kullanilmistir. Hayvan materyali, gerek seçilen ahirlarin sahiplerinden alinan anemnez bilgilerine göre, gerekse klinik muayene sonucuna göre seçilen saglikli sigirlardan olusmustur. Kan örnekleri, Subat 1999 tarihleri arasinda günün ayni saatlerinde (saat civari) alinmistir. Sonuçlarin zaman farkliligindan olusabilecek dis faktörlerden en az oranda etkilenmesi amaciyla kanlarin alim tarihleri arasindaki zaman araligi mümkün oldugunca sinirli tutulmustur. Kan örnekleri Y. Jugularis 'ten 1 ml olarak alinmistir. Toplanan kan örnekleri plastik enjektör içinde 500 IU/I ml kan oraninda sivi heparinle karistirilmistir. Enjektör, içinde kan ve üzerinde kanülü ile birlikte macun blokuna saplanarak oksijenle temasi engellenmistir. Bu kosullarda, oda isisinda, bir saat içerisinde ölçümü yapilincaya kadar stokta tutulmustur. Kan gazlarinin ölçümleri için, Rapid Lab 248 ph/ blood gas Analizer marka kan gazlari cihazi kullanilmistir. Cihaz sahip oldugu teknik özellik geregi sonuçlari dogrudan rakamsalolarak vermektedir. marka rutubet ölçüm cihazi kullanilmistir. Nispi rutubet oraninin ölçümü için, Hygrometer Istatistik analizler tek yönlü varyans analizi (ANOYA), gruplar arasi ikiserli karsilastirmalarda Tukey metoduyla yapilmis, program olarak Minitab istatistik programi kullanilmistir (17). Bulgular Bu çalismada sigirlarin venöz kan gazlari üzerinde, ahir ve diger çevresel faktörlerin etkileri arastirilmistir. Çalismada kullanilan ahirlara ait özellikler Tablo 1' de gösterilmistir. Tablo Ilden de anlasilacagi üzere sahip olduklari özelliklere göre 1 numarali ahir modem tip, 2 ve 3 numarali ahirlar yari modem tip, 4, 5 ve 6 numarali ahirlarda yöresel tip ahirlardir. Ahirlara göre hayvan sayilari, her ahir için ayri ayri venöz kan ph,. pc02, p02, HC03-' BD-eks, BD-k, 2-doy, t-c02 ortalama degerleri, standart sapmalari, ahirlar arasindaki farkin istatistik öneme sahip olup olmadiklari da Tablo 2' de belirtilmistir.

4 l' ~ 388 B. KARADEMIR - M. SAATÇI - A.R. AKSOY Tablo i. Table i. Ahirlarm özellikleri. Features of bam s 1. Ahir 2. Ahir Aian 267 m} 19 m2 Hacim 854 m3 45 m3 Hayvan sayisi 25 (2 yas:i7, i yas:7, lay i) i i (2 yas:4, i yas:5, lay 2) Hayvan basina düsen ahir hacmi m m3 Duvar Biriket, betonal111e 30 cm kalinlik Biriket, betonal111e, 30 cm kalinlik Tavan Yekpare beton Tahta Havalandll111a 0.8 m2 ioadet Demir 0.45 m2 i adet Tahta Kapi 2.52 m2 3 adet Demir 1.34 m2 i adet Tahta Nem %97 %92 3. Ahir 4. Ah1r Alan 85 m2 58 m2 Hacim 232 m3 119m3 Hayvan Sayisi 20 (2 yas:20, i yas:o, lay O) 16 (2 yas: 10, i yas:3, lay 3) Hayvan basina düsen ahir hacmi m m3 Duvar Biriket, betonal111e, 30 cm kalinlik Tas 70 cm kalinlik Tavan Tahta ve beton Tahta ve toprak Havalandll111a 0.9 m2 3 adet Tahta 0.38 m2 i adet Tahta Kapi 1.96 m2 i adet Tahta 1.2m2 i adet Tahta Nem %96 %86 5. Ahir 6. Ahir Aian 35 m2 65 m2 Hacim 112 m3 176m3 Hayvan Sayisi 12 (2 yas:6 i yas:3, lay 3) i i (2 yas:4, i yas:4, lay 3) Hayvan basina düsen ahir hacmi 9.33 m m3 Duvar Tas 75 cm kalinlik Tas 65 cm kalinlik Tavan Tahta ve toprak Tahta ve toprak Havalandll111a 0.36 m2 i adet Tahta 0.5 m2 4 adet Tahta Kapi 1.73 m2 i adet Tahta 2.07 m2 i adet Tahta Nem %84 %87

5 ~ :' Farkli Tipteki Ahirlarin Sigir Kan Gazi Degerleri Üzerine Etkisi 389 Tablo 2. Ahirlara göre sigirlarin, venöz kan ph, pc02, p02, HCOr, degerleri. BD-eks, BD-k, Ordoy ve t-c02 Table 2. According to bams venous blood ph, pc02, p02' HCOr, values of cattle. BD-eks, BD-k, rdoy and t-c02 PARAMET- ph pco2 p02 HCOJ- BD-eks BD-k Ordoy t-c02 RELER => mmhg mmhg mmolll mmolll mmolll % mmolll XtSx XtSi XtSx XtSX XtSx XtSi XtSx XtSi AHIRLAR ist.kont. ist.kont. ist.kont. ist.kont. ist.kont. ist.kont. ist.kont. ist.kont. U (p < 0.01) (p < 0.05) (p < 0.01) (p < 0.001) (p < 0.(01) (p < 0.(01) (p < 0.01) (p < 0.(01) i 7.39 t :t 1.0i 27.41:t :t :t :t i i :t t 0.57 (n =22) b b b d d d b c :t :t :t :t :t :t :t i 8 t 0.36 (n = 10) a a ab a a a ab a i :t :t :t :t :t t :t :t 0.59 (n = 12) ab b a cd bed bed a b :t :t :t :t ii :t :t :t :t 0.98 (n =ii) ab ab a ae ab ab a ab t :t i. 72 t t :t 0.40 i.24 :t :t :t 0.42 (n = 12) ab b ab bed cd cd ab be :t :t 1.3i t :t :t :t :t :t 0.60 (n = 10) a ab a ae abc abe a b Ayni sütunda ayni harfi tasiyan degerler arasindaki fark istatistik olarak önemsizdir. Tartisma ve Sonuç Kan gazi analizleri solunum sistemi ve asit-baz dengesi bozukluklarinin yorumuna hizmet eder (4,5,6,12). p02 seviyesinin düsüklügü akciger makrofajlarin fonksiyon kaybetmesine bagli olarak akcigerin savunma sisteminin zayiflamasina ve enfeksiyona açik hale gelmesine sebep olur (24). Kan ph' i vücutta dokularin fonksiyonlarini yerine getirebilmesi için çok dar sinirlar içinde ( ) olmasi gereken, bu sinirlarin disina çikilmasi durumunda vücudun fonksiyonlarini olumsuz yönde etkileyen, hatta ölüme sebep olan, biyokimyasal bir göstergedir (8,9,10,13,18,23). Çalisma bulgulari da ahirlara göre arasinda degisiklik göstermis olmasina ragmen normal sinirlar içerisinde bulunmustur. Ortamdaki ph20'nun düzeyindeki artisin p02 düzeyinde azalmaya sebep oldugu bildirilmektedir(18). Çalisma bulgulari bu durumu destekler nitelikte bulunmustur. Rutubet orani en yüksek olan birinci ahirdaki sigirlarin venöz kan ortalama p02 verileri :t 0.94 mmhg ile en düsük seviyededir. Ahirlarindaki rutubet oranlarinin düsmesine bagli olarak venöz kan p02 seviyelerinin de arttigi Tablo 1ve 2' den anlasilmaktadir.

6 .. i. 390 B. KARADEMIR - M. SAATÇI - A.R. AKSOY Arastinnadaki p02 verilerine rdoy degerleri de paralel bir seyir içindedir. Bu iki kriter için, besinci ahir biraz farklilik göstermistir. Bu farkliligin nedeni, 5. ahirda hacime oranla diger yöresel ahirlardakinden daha fazla oranda hayvanin olmasi gösterilebilir (Tablo 1). Sigirlarin venöz kan pc02 verilerine bakildiginda 2. ahirda bulunan hayvanlarin venöz kaninda en yüksek düzeyde 3. ahirda bulunan hayvanlarin venöz kaninda ise en düsük düzeyde bulunmustur. Buradan anlasilacagi üzere hayvan basina düsen kapali alan hacmi ne kadar düsükse venöz kan pc02 orani o kadar yüksek bulunmustur. pc02 yönünden diger ahirlarda bu yönde bir dagilim göstennektedir. Bu arastinna sigirlarinin venöz kan t-c02 verilerinde pc02 verilerinde oldugu gibi en yüksek degere sahip ahir 2. ahir olurken 1. ahir en düsük seviyede bulunmustur. Yine pc02 verilerinde oldugu gibi hayvan basina düsen kapali alan hacmi ile t-c02 verileri ters orantili olarak artmistir. 5. ve 6. ahirlar arasinda bir uyumsuzluk olmakla beraber aralarindaki farkin Tablo 2'den de anlasilacagi üzere istatistiki olarak öneme sahip olmadigi görülmektedir (P>O.OOl). Tablo 2'ye bakildiginda sigirlarin venöz t-c02 bulgularinda oldugu gibi venöz kan HC03-, BD-eks, BD-k verilerinin en fazladan en aza dogru (sirasiyla 2. ahir, 4. ahir, 6. ahir, 3. ahir, 5. ahir ve 1. ahir) oldugu ve ayni zamanda hayvan basina düsen alan siralamasini takip ettigi görülmektedir. Yine t-c02'de oldugu gibi 5. ve 6. ahirlar arasinda uyumsuzluk olmakla beraber istatistiken aralarindaki fark önemsizdir (P>O.OOl). H20 + C02 Ç:::>H2C03 Ç:::>H+ + HC03- Karbondioksit, bikarbonat ve hidrojen iyonlari yukaridaki denklem uyarinca birbirlerini etkiledikleri ve HC03 -'ün BD-eks ve BD-k'yi etkiledigi bilinmektedir (8,9,18,23). Bu savi destekler sekilde pc02, t-c02, HC03-, BD-eks, BD-k verilerinin tamami hayvan basina düsen kapali alan hacmine paralel degisiklikler gösterdigi izlenmektedir. Yine venöz kan ph'i söz konusu bu parametreler tarafindan etkilenmekte ve benzer bir durum göstennektedir (Tablo 1, 2). Bu arastinnada elde edilen degerler, degisik ahir sartlarina göre farklilik göstermesine ragmen Blood, Carlson, ve Jenkins'in (5,7,12) referans degerleri, Sahal ve ark.'in (22) ve Beyazit'in (4) çalismalarinda kullandiklari saglikli sigir venöz kan gazi verileri ile uyum içerisinde oldugu görülmüstür.. Ahirin fiziki durumunun, hayvanlarin performanslarina dogrudan etkilediginin (19) bilinmesine ragmen arastinna yapilan ahirlarda bu sartlarin yerine getirilmedigi görülmüstür. Modern ahirda nisbi nem %97, yari modern ahirlarda %92-96, ilkel ahirlarda %84-87 oranlarinda bulunmustur. Kan alimlari esnasinda tüm ahirlarda, iç isinin disari kaçmamasi gerekçesiyle, havalandinnalarin tamamina yakininin kapali oldugu gözlenmistir. Bu durumda tüm ahirlarda gerek solunurnun katkisiyla, gerek urinasyon ve defe-

7 ~ ~ 11 Farkli Tipteki Ahirlarm Sigir Kan Gazi Degerleri Üzerine Etkisi 391 kasyonun, katkisiyla gerekse ruktusun katkisiyla (1) rutubet oranlarinin yüksek olmasi beklenebilir. Fakat, modem ahirin rutubet oraninin yüksek, yöresel ahirlarin daha düsük rutubet oranina sahip olmasi tahta, toprak, tas yapinin rutubeti absorbe etmesine, betonarme yapinin rutubeti absorbe etmemesine baglanabilir. Modem ahirlardaki yüksek rutubet orani sigirlar da solunum sistemi hastaliklarina yakalanma riskini arttirabilir. Bununla birlikte sik ve yogun bakim sebebiyle solunum sistemi rahatsizliklarinin kis sezonunda daha sik görüldügü bildirilmistir (24). Rutubet oraninin düsük olmasi sebebiyle yöresel ahirlarin, özellikle kis döneminde solunum sistemi hastaliklarinin daha az oranda görülmesine sebep olabilir. Sonuçta genelolarak, yöresel tipteki ahirlarin modem ve yari modem tip ahirlara oranla rutubet oranlari düsük, içinde bulunan sigirlarin venöz kan pc02, t-c02, HC03' BD-eks, BD-k düzeyleri yüksek bulunmustur. Modem ve yari modem tipteki ahirlarin, yöresel tipteki ahirlardan rutubet oranlari yüksek, buna ters orantili olarak içindeki sigirlarin venöz kari p02 ve Ord oy düzeyler düsüktür. Ayrica venöz kan ph düzeyleri birinci ile ikinci ve üçüncü ahirlar arasindaki farkin önemli olmasi (P<O.O1) disinda normal sinirlara çok yakin seyretmistir. Yukaridan da anlasilacagi üzere, sigirlarin venöz kan p02 ve 2-doy düzeyleri yöresel ve yari modem ahirlarda, modem ahirlardan daha düsük düzeydedir. Oksijen noksanliginda alveolar makrofajlarin aktivitesinin' düstügü bildirilmistir (24). Buna bagli olarak yari modem ve yöresel ahirlarda solunum sistemi hastaligi riski arttirabilir. Bu durumun bertaraf edilebilmesi için ahira oksijen girisini saglamak, yani havalandirma sistemini çalisir duruma getirmek gerekmektedir. Bunun için, pencere ve havalandirma bacalarin içeriden kolaylikla ayarlanabilir düzenekte olmalidir. Yöresel ve yari modem ahirlardaki sigirlarinda, venöz kan pc02, t-c02~ HC03-, BD-eks, BD-k düzeyleri modem tip ahirlarda bulunan sigirlardan daha yüksek bulunmustur. Bu kriterler, asit-baz dengesini etkileyebilecek bir rahatsizlikta kan ph'inin düsüsünü daha az oranda tolore edecektir. Bu olasiligin ortadan kaldirilabilmesi için yöresel ahirlardaki hayvan basina düsen kapali alan hacminin arttirilmasi gerekmektedir. Kaynaklar 1 Aritürk, E. (1983): HayvanBarinaklari.Genel ZooteknI.A.Ü. Vet.Fak. Yay.: 395, II. Baski.Ankara Ashwood, E.R. (1994): Tietz testbook of clinical chemistry. Second edition In: Burtis, c.a., W.B. Saunders (Ed.). Company A Division of Harcourt. Brace and Company, Philedelphia. 3. Aslan, V., Thamsborg, S.M., Jorgensen, R.J., Basse, A. (1995): Induced acute ruminal acidosis in goats treated with yeast and bicarbonate. Acta Vet. Scand., 36: Beyazit, R. (1993): Ineklerde parturient hipokalseminin bazi kan gaz ve asit-baz parametreleri üzerindeki etkisi. U.Ü. Vet. Fak. Derg., 3 (12): Blood D.C., Studdert, V.P. (1993): Bailliere's Comprohensive Veterinary Dictionary. Bailliere Tindall London i!

8 14:.-r. :--:, B. KARADEMIR - M. SAATÇI - A.R. AKSOY 6. Börkü, M.K., Kurtdede, A., Imren, H.Y., Kalmbacak, A., Tanyel, B., Ilhan, T. (1996): Köpeklerde uzun süreli amonyumklorür kullaniminin kan, idrar ve diskida bazi parametreiere etkisi. A.Ü. Vet. Fak. Derg., 43: Carison, G.P. (1996): Clinical Chemistry Tests in Large Animal Internal Medicine. Second Edition. Edited by Simith, B.D. Mosby, London Ergene, N. (1988): Alveol havasi ve kan arasinda gaz degisimi. Fizyoloji cilt 1.tÜ. Vet. Fak. Fizyoloji ders teksiri. IstanbuL Guyton, A.C. (1989): Solunum. Tibbi Fizyoloji. Türkçe 3. baski. Nobel Kitap Evi. IstanbuL Jenkins, W.L. (1986): Special Therapy and procedures. In current veterinary therapy. 2. Edited by Howard J.L. Philadelphia ll. Kelly, W.R. (1984): Veterinary Clinical Diagnosis. Thirt edition Bailliere Tindall. London. 12. Kurtdede, A., Börkü, M.K., Özlem, M.B., KalInbacak, A. (1994): Saglikli köpeklerde xylazine ve Xylazine+ketamine'inkan gazlari ve bazi hematolojikparametrelerüzerindekietkileri. A.Ü. Vet. Fak. Derg\, 41 (3-4): Mengi, A. (1983): Sitrik Asit Siklusu (TCA), Karbonhidrat Metabolizmasi. Biyokimya ders notlari. Istanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi, IstanbuL Ministry of Agriculture, DK. (1991): Codes of recommendations for the welfare of livestock. MA- AF, Publication London: Ministry of Agriculture, DK. (1993): Action on animal welfare. MAAF Publication London: Ministry of Agriculture, DK. (1995): Farm management. MAAF Publication London: Minitab (1999): Reference Manuel Release 10, for Windows. Minitab Ine. 18. Noyan, A., (1986): Canlilarda Gaz Alis Verisi. Fizyoloji Ders Kitabi 2. baski. Meteksan A.s. Ankara Phlilips, C.J.C (1990): Advers effects on reproductive performance and lamness of feeding gra-' zing dairy cows partillyon silage indoors. J. Agricultural Science Cambridge. 115: Phllips, C.J.c., Schofild, S.A. (1994): The effect of cubicle and strow yard hassing on the behaviour. Production and hoof health of dairy cows. Animal Welfare: 3 (1): Pirhonen, I., Nevalainen, A., Husman, T., Pekkanen, J. (1996): Home dampness,moulds and their influence on respiratory infections and symptoms in adults in Finland. European Respiratory Journal, Sahal, M., Güzel, N., Kaya, Ü., Bilgili, H., Tanyel, B. (1993): Retikuloperitonitis travmatikali süt ineklerinde pre- ve postoperatif klinik ve biyokimyasal degisiklikler. A.Ü. Vet. Fak. Derg., 40 (2): Thrgut, K. (1991): Veteriner Gastro Enteroloji. Günes kitabevi, Ankara. 24. Vestweber, J.G. (1986): Diseases of the Respiratory System. In current veterinary therapy. 2. Edited by Howard J.L. Philadelphia