Farklı Irk ve Farklı Ağırlıktaki Sığırların Sütlerinde Yağsız Kuru Madde Değerlerinin Belirlenmesi

Transkript

1 ISSN: Cilt 5, Sayı 1, 2017 Vol. 5, Issue 1, 2017 Farklı Irk ve Farklı Ağırlıktaki Sığırların Sütlerinde Yağsız Kuru Madde Değerlerinin Belirlenmesi Yeliz YILMAZ¹, Yeliz ÇAKIR SAHİLLݲ*, Alirıza ŞAHİN³ Özet Bu çalışmada üç farklı sığır ırkının (Siyah Alaca, Kırmızı Alaca, Montofon) her birinin üç farklı ağırlık grubunun (Ağır, Orta, Hafif) sütte YKM değerleri bakımından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Süt örnekleri Bursa ilinin Gürsu ilçesinde bulunan özel bir süt işletmesinin bünyesindeki çiftlikte yetiştirilen 27hayvandan alınmış ve analizleri aynı işletme laboratuarında yapılmıştır. Elde edilen verilere iki yönlü varyans analizi uygulanmış olup gruplar arası farklılığın belirlenmesi için ise Duncan çoklu karşılaştırma testinden yararlanılmıştır. Bu amaçla SPSS 18.0 paket programı kullanılmıştır. Yapılan çalışmalar sonuncunda ırklar arasında YKM değerlerin istatistiksel olarak farklılık gösterdiği görülmektedir. Kırmızı alaca ve Montofon ırkına ait sığırların YKM ortalamaları birbirine benzer olup, Siyah alaca ırkından istatistiksel olarak daha yüksek olduğu dikkat çekmektedir. YKM değerleri bakımından ağırlık grupları arasında istatistiki bir farklılığa rastlanılmamıştır. Anahtar Kelimeler: süt, sığır, ırk, ağırlık, yağsız kuru madde Abstract Determining the Values of Non Fat Dry Matter in the Milk of Cattle with Different Breeds and Weights This study aimed to compare the NFFDM values in three different breeds of cattle (Black Holstein, Red Holstein, Brown Swiss) in three different weight groups (heavy, medium, light) each. Milk samples were collected from 27 animals bred in the farm owned by a private milk production establishment located in the Gürsu district of the province of Bursa, and the analyses were conducted in the laboratory of the same establishment. The data were analyzed using two-way analysis of variance (ANOVA), and Duncan Multiple Range Test was used to determine the differences among the groups. SPSS 18.0 package software was used for this purpose. As a result of the analyses, it was seen that the NFDM levels differed significantly among races. While the mean NFDM values of the Red Holstein and ¹Lisans Öğrencisi,Munzur Üniversitesi,Mühendislik Fakültesi,Gıda Mühendisliği Bölümü, Tunceli ²*Yrd.Doç.Dr.,Munzur Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Biyomühendislik Bölümü, Tunceli ³Ziraat Yüksek Mühendisi,Tunceli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Tunceli, * yelizcakir@munzur.edu.tr

2 2 Farklı Irk ve Farklı Ağırlıktaki Sığırların Sütlerinde Yağsız Kuru Madde Değerlerinin Belirlenmesi Brown Swiss races were similar, they were significantly higher than those found in the Black Holstein race. No statistically significant differences were found in NFDM values based on weight groups. Keywords: milk, cattle, breed, weight, nonfat dry matter 1.Giriş Yapısında yaşamsal öneme sahip besin maddeleri fazla miktarda bulunduğu için süt başta çocuklar olmak üzere her yaştaki nüfusun beslenmesinde büyük öneme sahip hayvansal bir gıdadır. Bireylerin beslenmesinde önemli bir yeri olan sütün kalitesinin belirlenmesi, tüketici sağlığı açısından oldukça önem taşımaktadır. Bireylerin dengeli ve sağlıklı beslenebilmeleri için kişi başına süt tüketimi ile beraber süt kalitesinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda Avrupa Birliği kendi pazarına sunulabilecek sütlerde kalite kriterlerini belirlemiş ve kriterlere uymayan sütlerin satışını ise yasaklamıştır (Şahin ve Kaşıkçı, 2014). Ülkemizde ise farklı şirketlerin farklı uygulamaları olmakla birlikte standart olarak belirledikleri kuru madde, yağsız kuru madde ve süt yağındaki standarda göre sapmalar dikkate alınarak düzeltilmiş süt üzerinden (standart kuru madde, yağ veya ykm ye göre) toplam ödemeler yapılmaktadır. Bu nedenlerden dolayı süt parametreleri ekonomik açıdan büyük önem taşımaktadır (Coşkun ve ark., 2013; İlhan ve ark., 2014; Yıldırım ve ark., 2014). Süt biyokimyasal parametreleri üzerinden fiyatlandırma sistemi süt üreticileri arasında pozitif rekabete neden olacak ve bunun sonucunda ülkede kaliteli süt üretimi yönünde olumlu ivme kazanılacaktır (Palmquist ve Beaulieu, 1993). Hayvanın ırkı ve ağırlığı süt parametrelerini etkileyen önemli bir husustur (Cimen ve ark.,2008; Yıldırım ve ark., 2009). Bu yüzden söz konusu hayvansal faktörlerin ele alındığı araştırmalar son yıllarda literatürde artış göstermiştir (Dilmaç ve ark., 2007; Ertekin ve ark., 2017). Bu araştırmada da farklı ırk (Siyah Alaca, Kırmızı Alaca, Montofon) ve ağırlık (Ağır, orta, hafif) grupları içeren sığırlardan elde edilen sütlerde yağsız kuru madde (YKM) değerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Hem ırk hem de ağırlık faktörünün iç içe değerlendirildiği bu çalışma literatürde ihtiyaç duyulan ağırlık ve ırk faktörünün birlikte etkisinin gösterildiği ilk araştırma olması sebebiyle de büyük önem taşınmaktadır.

3 Yeliz YILMAZ, Yeliz ÇAKIR SAHİLLİ, Alirıza ŞAHİN 3 2.Materyal ve Yöntem Araştırma Bursa ilinin Yenişehir ilçesinde bulunan özel bir süt işletmesinin çiftliğinde yürütülmüştür. Hayvan materyali olarak Siyah Alaca, Kırmızı Alaca, Montofon olmak üzere 3 ırk ve her bir ırkta ağır (600> kg), orta ( kg) ve hafif (<500 kg) olacak şekilde 3 farklı ağırlık grubu oluşturulmuştur. Hayvanlardan sabah sağım sırasında steril numune kaplarına ortalama 100 ml süt örneği alınarak YKM analizi yapılmıştır. Alınan süt örnekleri alüminyum folyonun üzerine yaklaşık 1-2 gr konularak cihaza yerleştirilip 105ºC de yaklaşık 3 dk da okuma yapılmıştır. Cihazda okunan değer % rutubet değeridir. Buradan % KM=100 - %rutubet hesaplanır.%ykm=%km - %Yağ bulunur. Bu sonuçlar AND MX-50 kuru madde tayin cihazı ile tespit edilmiştir. Değerlerin karşılaştırılmasında iki yönlü varyans analizinden (Two way Anova), gruplar arası görülen farklılıkların hangi gruplar arasında gerçekleştiğini görebilmek için de Duncan çoklu karşılaştırma testinden yararlanılmıştır. İlgili analizin yapılmasında SPSS 20 paket programı kullanılmıştır (Norusis, 1993; Box ve ark., 2005; Çimen,2015). 3.Araştırma Bulguları ve Tartışma Tablo 1 e bakıldığında ırklara ait YKM değerleri görülmektedir. Tabloda görüldüğü üzere ırkların YKM değerleri istatistiksel olarak farklılık göstermektedir. Kırmızı alaca ve Montofon ırkına ait sığırların YKM ortalamaları birbirine benzer olup, Siyah alaca ırkından istatistiksel olarak daha yüksek olduğu görülmüştür. Tablo 1. Farklı ırkların sütlerinde YKM değerlerinin karşılaştırılması Siyah Alaca Kırmızı Alaca Montofon S.Hata YKM, % 8.35 A 8.49 B 8.50 B 0.28 Aynı satırda farklı harflerle gösterilen ortalamalar farklıdır (p<0.05)

4 4 Farklı Irk ve Farklı Ağırlıktaki Sığırların Sütlerinde Yağsız Kuru Madde Değerlerinin Belirlenmesi Tablo 2 de ise ağırlık grupları arasında YKM değerleri incelenmiştir. Tablodan da anlaşıldığı gibi ağırlık faktörünün sütte YKM değerleri üzerine önemli bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır. Tablo 2. Farklı ağırlıklara ait sütlerde YKM değerlerinin karşılaştırılması Ağır Orta Hafif S.Hata YKM,% 8.48 A 8.41 A 8.44 A 0.28 Aynı satırda farklı harflerle gösterilen ortalamalar farklıdır (p<0.05) Araştırma sonuçlarına bakıldığında işletmeler açısından alınan sütün YKM içeriğinin yüksekliğine göre tercih edilecek ırk Kırmızı alaca veya Montofon ırkı olmalıdır. Farklı ağırlık grupları arasında YKM bakımından yapılacak tercihlerde farklılık görülmediği için net bir şey söylemek mümkün değildir. Süt kuru madde içeriği sütün besin değeri hakkında fikir vermesi ve süt ürünlerine işlenmesi bakımından önem taşımaktadır (Kurt ve ark.,1996). Bu yüzden Siyah Alaca sığırların tercih edilmesi hatalı olacaktır. Türk Gıda Kodeksi Çiğ ve Isıl İşlem Görmüş İçme Sütleri Tebliği nde direkt olarak kuru madde miktarı dikkate alınmamış bunun yerine çiğ inek sütlerinin en az % 8.5 oranında yağsız kurumadde içermesi gerektiği belirtilmiştir (Kesenkaş ve Akbulut, 2009). Bu değer, yapılan çalışmadan elde ettiğimiz ortalama değer ile karşılaştırıldığında Siyah Alaca ırkından elde edilen süt örnekleri hariç diğer ırklara ait örneklerin yağsız kurumadde bakımından kodeksle uyum içerisinde olduğu söylenebilir. Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü nün (WHO) belirlediği içme sütünde olması gereken en az değer yağsız kuru madde için 7.71 dir. WHO standartlarına göre içme sütünün referans değerlerinin istenen seviyelerde olması önemlidir (Yoldaş ve Ertekin, 2016). Yapılan araştırma sonucu tüm ırklar ve ağırlık grupları için bulunan YKM değerleri belirtilen referans değerin üzerinde olduğundan WHO standartları için kabullenilebilir seviyede olduğu da araştırma sonuçlarından anlaşılmaktadır. YKM değerlerinin literatürde bildirilen bazı çalışmalardan (Coşkun ve ark.,2013; Çakır ve ark.,2015) elde edilen (%9) YKM sonuçlarından ise düşük olduğu görülmüştür. Bu araştırma ile gerek ırklar gerekse farklı ağırlık grupları arasında YKM değerlerinin nasıl değiştiğine yönelik

5 Yeliz YILMAZ, Yeliz ÇAKIR SAHİLLİ, Alirıza ŞAHİN 5 olarak bulgular elde edilmiştir. Böylece literatürde eksikliği duyulan önemli bir konuda aydınlatılmış olmaktadır. 4.Kaynakça Box, G.E.P., Hunter, J.S., Hunter, W.G., (2005). Statistics for Experimenters. Design, innovation, and Discovery. Second Edition. Wiley interscience. A John Wiley&Sons, Inc., Publication. ISBN Coşkun, P., Çimen, M., Başboğa, M.S., Topal O.E., Duman O., (2013).Tekirdağ İlinden Elde Edilen Sütlerde Biyokimyasal Parametrelerin Mevsimsel Karşılaştırılması. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi 22, (2014) (19-24). Cimen, M., Karaalp, M., and Elmastas, M.,(2008). Effect of Breed and Live Weight on Milk Fat Depression in Sheep. Asian Journal of Chemistry, 20(5): Çimen, M., (2015). Fen ve Sağlık Bilimleri Alanlarında Spss Uygulamalı Veri Analizi. Palme Yayıncılık, Yayın No: 905, ISBN: Sıhhıye, Ankara. Çakır, E., Çimen, M., Parıltı, Ş., Sarı, R., (2015).Malatya İlinden Ocak ve Şubat Aylarında Elde Edilen İnek Sütlerinde Bazı Biyokimyasal Parametrelerin Karşılaştırılması.Munzur Üniversitesi Bilim Gençlik Dergisi.3(2):3. Dilmac, M., Cimen, M., Ozgoz E., and Yildirim. S.,(2007). Body Traits of Lambs of Machine Milked Non-Dairy Sheep and Milk Components in Early Lactation, Indian Veterinary Journal, 84: Ertekin, Ö., Yılmaz, Y., Şahin, A.R., The effect of birth type on somatic cell and total bacteria counts in milk of dairy cows. International Journal of Biosciences. 10(1): İlhan, A., M. Çimen, Z. Turhan, Z. Demir, B. Demir, B. Coşkun, (2014). Batman ve Bitlis İllerinden Elde Edilen İnek Sütlerinde Yağ ve Protein Oranlarının AB ve Türk Standartlarına Uygunluklarının Belirlenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 21:1-6 Kesenkaş, H., Akbulut,N., (2010).İzmir İlinde Satılan Sokak Sütleri ile Orta ve Büyük Ölçekli Çiftliklerde Üretilen Sütlerin Özelliklerinin Belirlenmesi.Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 47 (2): Norusis, M.J., (1993). SPSS for Windows: Base SystemUser's Guide, SPSS, Chicago.

6 6 Farklı Irk ve Farklı Ağırlıktaki Sığırların Sütlerinde Yağsız Kuru Madde Değerlerinin Belirlenmesi Palmquist, D.L. andbeaulieu, A.D., (1993). ADJA Foundation Symposium. Milk Fat Syntesis and Modification. Feed Animal Factors Influencing Milk Fat Composition. J. DairySci. 76: Şahin, A., Kaşıkçı, M., (2014).Sivas İli Yıldızeli İlçesinde Halk Elinde Yetiştirilen Esmer Sğırların Çiğ Süt Kompozisyonu Belirlenmesi.Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 11(2). Yildirim, S., Cimen, M., Cetin, M., and Dilmac, M.,(2009). The Effect of Live Weight and Age of Dam on Milk Biochemistry of Machine Milked Cows.Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 3(2): Yıldırım, H., M. Çimen, A. İlhan, Z. Turan, Z. Demir, B. Demir, (2014). Adıyaman İlinden Elde Edilen İnek Sütlerinde Ekonomik Öneme Sahip Biyokimyasal Parametrelerin AB ve Türk Standartlarına Uygunluklarının Belirlenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 22:1-7 Yoldaş, M ve Ertekin, Diyarbakır İlinde Nisan Ayından Elde Edilen İnek Sütlerinin Dünya Sağlık Örgütü (Who) Standartlarına Uygunluklarının Belirlenmesi. Bilim ve Gençlik Dergisi. 4(2):