ARAŞTIRMA VE MESLEKLERİ GELİŞTİRME MÜDÜRLÜĞÜ EKONOMİ SEKTÖREL

Transkript

1 AR&GE B Ü L T E N AR&GE BÜLTEN 2009 ARALIK - SUNUŞ 2013 ŞUBAT İÇİNDEKİLER ARAŞTIRMA VE MESLEKLERİ GELİŞTİRME MÜDÜRLÜĞÜ Sunuş EKONOMİ Sermayesi Olmayan Girişimcilerin Tek Şansı: Melek Yatırımcılar Erdem ALPTEKİN Türkiye Nüfusu, 2023'te 84 Milyonu Geçecek Sait KAYA SEKTÖREL Danışmanlık Sektörünün de Danışmana İhtiyacı Var Nesrin Yardımcı SARIÇAY Dünyadaki Trendler Işığında Türkiye de Teknoloji Geliştirme Politikaları ve İzmir in Potansiyeli Övgü PINAR-Şebnem BORAN-Gözde SEVİLMİŞ Unıcera 25. Uluslararası Seramik, Banyo, Mutfak Fuarı Ziyareti Nurel KILIÇ Adana İnşaat Yapı Malzemeleri, İnşaat Teknolojileri, İş ve İnşaat Makineleri Fuarı ve Beton 2013 Beton, Agrega, İnşaat Teknolojileri ve Ekipmanları Fuarı Ziyareti Nurel KILIÇ BÖLGESEL İzmir Genç ve Dinamik Nüfusuyla EXPO 2020 yi Bekliyor Şebnem BORAN-Hande UZUNOĞLU 1

2 2013 ŞUBAT SUNUŞ Değerli Üyelerimiz, Ülkemiz yeni yıla umutla bakmaya devam ediyor. Bunun en önemli nedeni ekonominin gösterdiği olumlu performans. Merkezi yönetim bütçesi, yılın ilk ayında 5.9 milyar TL fazla verdi. Ülkemizin yumuşak karnı cari açık ise, ekonomideki yavaşlama ve altın ihracatının desteğiyle geriledi de % 29,8 oranında büyüyen ithalatımız, 2012 de % 1,8 gerileyerek 236,5 milyar dolar oldu. İhracatımız ise 2011 yılındaki 134,9 milyar dolardan, 2012 yılında % 13,04 artarak 152,5 milyar dolara yükseldi. Dış ticaret açığının 22 milyar dolar küçülmesi, cari açıkta bir yılda 28 milyar dolar gerilemeyi sağladı. Ekonomide olumlu hava, yatırımların artmasında büyük bir etkendir. Bununla birlikte teşvik ve destekler de önemli. Ancak sermayesi olmayan ve firmasını yeni kurmuş girişimciye yönelik desteklerin çok az olduğunu biliyoruz. Melek yatırımcılar bu tür girişimlerin desteklenmesi ve gerekli finansman kaynaklarına ulaşmaları için önemli bir kaynaktır. Bültenimizde bu ay, melek yatırımcı kavramı ve uygulamaları ile Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik e değindik. Bir diğer ekonomi raporu konusu ise, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan " Dönemi Nüfus Projeksiyonları" çalışmasını içermektedir. Bültenimizin sektörel ve bölgesel bölümlerinde ise; Türkiye de Danışmanlık Sektörü, Türkiye de Teknoloji Geliştirme Politikaları ve İzmir in Potansiyeli, İzmir in Genç ve Dinamik Nüfusu, Unicera 25. Uluslararası Seramik, Banyo, Mutfak Fuarı Ziyareti, Adana İnşaat Yapı Malzemeleri, İnşaat Teknolojileri, İş ve İnşaat Makineleri Fuarı ve Beton 2013 Beton, Agrega, İnşaat Teknolojileri ve Ekipmanları Fuarı Ziyareti konuları ile ilgili yazılarımızı bulabilirsiniz. Odamız Araştırma ve Meslekleri Geliştirme Müdürlüğü uzmanları tarafından hazırlanan AR&GE Bülten'in üyelerimize, kamu otoritelerine ve ilgililere yararlı olacağını umuyor, bol kazançlı günler diliyoruz. Ekrem DEMİRTAŞ Yönetim Kurulu Başkanı 2

3 2013 ŞUBAT EKONOMİ SERMAYESİ OLMAYAN GİRİŞİMCİLERİN TEK ŞANSI: MELEK YATIRIMCILAR Erdem ALPTEKİN Türkiye, son yıllarda girişimcilik konusunda büyük atılım yaptı. Başta KOSGEB Girişimcilik Destek Programı olmak üzere girişimcilere verilen destekler her geçen gün artmaya devam ediyor. Girişimcilik denince akla gelen öncelikli kavramlardan birisi de, melek yatırımcılar. Peki melek yatırımcının girişimci kişiye ne gibi faydası vardır? Melek yatırımcı; risk ve büyüme potansiyeli içeren projelere sahip ancak finansman ihtiyacı olan girişimcilere, sermaye sağlayan, yatırım yapan, tecrübelerini aktaran özel bir yatırımcı tipidir. Melek yatırımcıların elinde fon fazlası var ve kendisi de girişimci. Melek yatırımcı kavramı, girişim sermayesi fonlarına benzer. Temelde amaçları birbirine benzer ancak melek yatırımcılar bir kurum değildir veya bir örgütlenmeleri yoktur. Melek yatırımcıların bir kısmında manevi tatmin beklentisi de vardır. Beklentileri yalnızca kar etmek değildir. Melek yatırımcılar, girişimciye sadece para vermezler, aynı zamanda tecrübe ve ilişki ağlarını da paylaşırlar. Başlangıç aşamasındaki iş fırsatlarına (start-up) başlangıç sermayesi niteliğinde yatırım yaparlar. Kendi işini kurmak isteyen girişimcilerin desteklenmesi ve gerekli finansman kaynaklarına ulaşmaları için, melek yatırımcıların varlığı çok önemli. Çünkü kendi işini kurmak isteyen ve çok parlak bir fikre sahip girişimcinin melek yatırımcıya başvurmaktan başka pek de seçeneği yok. Sermayesi olmayan ve firmasını yeni kurmuş girişimciye ne banka kredi veriyor, ne de KOSGEB Girişimcilik Destek Programı işine yarıyor. 3

4 2013 ŞUBAT EKONOMİ Oysa melek yatırımcı sıfır sermayesi olan ve başarılabilir bir iş fikrine sahip girişimciye ortak olarak girişimciye sahip çıkıyor. Melek yatırımcılık kavramı, ortaklık kültürünü geliştirir. Melek yatırımcılar sermayesi kısıtlı veya hiç olmayan girişimcilere sermayeleri karşılığında işlerine ortak oluyor ve onlara destek çıkıyorlar. Bu sayede hem melek yatırımcılar hem de girişimciler kazanıyor. Ayrıca uluslararası şubelere tanıtılma fırsatı, global fonlara ve kaynaklara erişebilme, tüm sektörlerden girişimcilere açık olma, kaliteli yatırımcılara sunulma, kesinlikle kanıtlanmış, etik yatırım süreci ve eğitim programları ve mentorluk desteğini de melek yatırımcılar alıyor. 1 Yani sistem kazan kazan düzeni üzerine kurulu. Melek yatırımcı ismi ilk kez 1981 de New Hampshire Üniversitesi nden finans profesörü William E. Wetzel tarafından telaffuz edildi.2 Melek yatırımcı ifadesi, angel invesment dan geliyor. Avrupa da EBAN, (Avrupa Melek Yatırım Ağı) dünyada ise WBAA (Dünya Melek Yatırımcılar Derneği) bulunuyor. Avrupa Melek Yatırımcılar Ağı (EBAN) verilerine göre 2012 yılında Avrupa da melek yatırımcılar 4 milyar euroluk yatırım yaptı. Dünyada Mountain Partners, London Business Angels, Angel Wings gibi popüler melek yatırımcılar var. Melek yatırımcıların genelde refah seviyeleri yüksek yani gelişmiş ülkelerde oluştuğu görülüyor. Türkiye ise henüz yolun başında. Türkiye de bu konuda kurulan TBAA (Melek Yatırımcılar Derneği) var. Türkiye deki ilk aktif melek yatırımcı ağı: Galata Business Angles. Gittigidiyor.com, Sahibinden.com, Yemeksepeti.com, Kariyer.net, Grupfoni.com melek yatırımcıların ilgisini çeken ve daha sonradan ortak oldukları girişimler oldu. İnternetin yaygınlaşması, sosyal medya ve sanal alışveriş sitelerine ilginin artması, başarılı girişimlerin sayısını katladı. Melek yatırımcıların yatırım yaptığı belli bir alan yok. 1 Keiretsu Forum İstanbul, Girişimcilerin Kazancı, ( ). 2 Para Haftalık Ekonomi Dergisi, Melek Yatırımcı Nedir, 3-9 Şubat 2013, s.52. 4

5 2013 ŞUBAT EKONOMİ Ama genelde elektronik ticaret ve teknoloji odaklı yatırımlara yatırım yaptıkları görülüyor. Facebook, Twitter, Yahoo, Google, Linked-İn gibi dünya çapında marka olmuş birçok markanın bu noktaya gelmesinde melek yatırımcıların da payı var. Melek yatırımcılara melek ağlarının web siteleri, sektörle ilgili etkinliklerde ulaşmak mümkün. Türkiye genelinde melek yatırımcılarla ilgili birkaç kuruluş faaliyet gösteriyor. Bunlardan bazıları; LabX Melek Yatırımcı Ağı, Galata Business Angel, Links Angel, Metutech-BAN. Melek yatırımcı kavramı İzmir'de daha çok yeni olsa da kentte melek yatırımcı olduğunu bilmeden birçok fikre destek veren iş adamları var. Ancak resmi anlamda İzmir de aktif bir melek yatırımcı ağı bulunmuyor. Bu nedenle İzmir in melek yatırımcı potansiyelinin harekete geçirilmesi gerekiyor. Melek Yatırımcılar Derneği nin iş dünyasında ortaklık kültürünün geliştirilmesi için bir çok amacı var. Amaçları, Türkiye deki girişimcilik kültürünün geliştirilmesine ilişkin önerilerle benzerlik gösteriyor. Bu amaçların, melek yatırımcı kavramının daha iyi benimsenmesi için paylaşılmasında fayda var. Bunlardan bazıları; Yurtiçinden ve yurtdışından girişimcileri destekleyen, iş kurmalarını kolaylaştıran, gerekli finansmanı sağlayan tüm birey, kurum ve kuruluşlar için mevcut eko sistemi daha etkin hale getirmek, Girişimcilik konusunda her türlü eğitim imkanının arttırılmasını sağlamak, girişimcilik eğitimi konusunda her türlü girişimi desteklemek, Melek Yatırımcılık sisteminin Türkiye de tanıtımını yapmak, gerekli hukuki alt yapının oluşmasını sağlamak, Melek Yatırımcılık konseptinin profesyonel bir kariyer olarak algılanmasını sağlamak, Ülkemiz girişimcilik profilinin çıkarılması ve/veya yıllar bazında gelişim trendinin ortaya çıkarılması için yerel veya ülke çapında araştırmalar yapmak, raporlar yayınlamak, TOBB, YÖK, KOSGEB, İŞKUR, BDDK, SPK, Teknoparklar, Türkiye Bankalar Birliği,Türkiye Katılım Bankaları Birliği,Sanayi ve Ticaret Bakanlığı,Rekabet Kurulu, Üniversitelerin Girişimcilik Kulüpleri,Kuluçka Merkezleri (incubators), Vakıflar,Ticaret ve Sanayi Odaları gibi her türlü özel ve resmi kurum ve sivil toplum kuruluşunu Melek Yatırımcılığı hakkında bilgilendirmek,işbirliğine gitmek, 5

6 2013 ŞUBAT EKONOMİ Girişimciler Melek Yatırımcılar Melek Yatırım Grupları Risk Sermayesi Şirketleri (venture capitalists) Girişimcilerle Melek Yatırımcıları Buluşturanlar (matchmakers) arasında etkin bir köprü görevi görmek, Gerekli gördüğü hallerde girişimcilerle melek yatırımcıları buluşturmaya yönelik çalışmalar yapmak veya yaptırmak, Girişimcilerin ve Melek Yatırımcıları eğitecek eğitmenler /akademisyenler/uzmanlar yetiştirmek veya yetiştirilmesini sağlamak, Deneyimli Melek Yatırımcılardan potansiyel Melek Yatırımcılara know-how aktarımının sağlanması için gerekli platformu oluşturmak, Bilimadamları ile temasa geçerek ülkemizde buluş ve icat sayısının arttırılmasını sağlamak, Business Angel, Venture Capitalist gibi konuyla ilgili teknik kavramların tanımını yaparak ortak bir dil geliştirilmesini sağlamak, bu konuda Türk Dil Kurumu ile iş birliği yapmak, Yurtdışından başarılı Melek Yatırımcıları Türkiye ye davet ederek gerekli know how transferinin gerçekleşmesini sağlamak, Fikri ve Sınai Haklarla Patent konularında çalışmalar yürütmek, Melek Yatırımcı finans pazarının yerel ve ülkesel düzeyde oluşmasını sağlayarak yeni kurulan girişimlerin daha rahat kaynak bulabilecekleri bir ortam hazırlamak, Melek Yatırımcıların kendi aralarında iş deneyimlerini paylaşabilecekleri platformlar hazırlamak, Girişimcilerin başlangıç düzeyindeki iş fikir ve projelerinin Melek Yatırımcılardan yatırım alabilecek seviyeye gelmesini eğitim, seminer, workshop, mentorluk gibi yöntemlerle desteklenmesini sağlamak. 3 Yeni yasal düzenlemeler, melek yatırımcılara önemli avantajlar sunuyor. 15 Şubat 2013 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik melek yatırımcılar ve bireysel katılım sermayesi açısından önem taşıyor. Sözkonusu Yönetmelik yüksek risk içermesi nedeniyle finansmana erişimde sıkıntı yaşayan başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimler için finansal bir araç olan bireysel katılım sermayesinin desteklenmesini amaçlıyor. Bireysel katılım yatırımcıları, lisanslarının beş yıllık geçerlilik döneminde bireysel olarak en fazla yirmi farklı anonim şirkete yaptıkları yatırım için devlet desteği alabiliyorlar. Bu sınırı aşan yatırımlar için devlet desteği sağlanmıyor. Yönetmeliğe göre, kamu desteğinden yararlanmak isteyen bireysel katılım yatırımcıları, ilk önce lisans alabilmek amacıyla Hazine Müsteşarlığı na başvuracak. Gerekli belgelerin, belirli akreditasyon kriterleri çerçevesinde değerlendirilmesinden sonra lisanslı yatırımcı olarak girişimci şirketlerle görüşmelerde bulunabilecek ve yerel yatırımcı-girişimci ağlarının oluşmasını sağlayacak. 3 Melek Yatırımcılar Derneği, Amaçlarımız, ( ). 6

7 2013 ŞUBAT EKONOMİ Girişimci şirkete sermaye aktarımı aşamasında devreye giren Maliye Bakanlığı ise, bu aşamada yatırımcılara vergi muafiyeti şansı tanıyacak. Ancak yatırımcıların vergi muafiyetinden faydalanabilmeleri için hisselerini iki yıl elde bulundurmaları ve yatırımdan sonraki bir yıl içinde harcamaya dönüştürmeleri gerekiyor. Yönetmelik, girişimci şirketlerle ilgili olarak da belirli kriterler belirlemiş durumda. Girişimci şirketin yatırım alabilmesi için, şirket gelirinin yıllık 5 milyon TL den fazla olmaması gerekiyor. Aynı zamanda A.Ş. statüsünde, en fazla 50 çalışanlı bir firma olması ve başka şirketin kontrolünde olmaması gerekiyor. Bu kriterler, finansman ihtiyacı olan girişimci şirketlerin gerekli desteği alabilmesi. Yönetmeliğe dair verilen bir diğer önemli bilgi ise, her bir girişim şirketi için yapılacak en fazla yatırım miktarının 1 milyon TL olacağı. Sendikasyon yatırımlarının sektör içinde yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla devreye giren bu kriter, gerektiğinde yatırım miktarının 2 milyon TL ye çıkarılabileceği belirtiliyor. Bireysel Katılım Yatırımcısının girişim şirketine koyduğu sermayenin indirimden yararlanabilmesi için Bireysel Katılım Yatırımcısı tarafından her bir girişim şirketinde iktisap edilen şirket hisselerinin bedeli TL den az ve yıllık bazda TL den fazla olamaz. Ancak Bireysel Katılım Yatırımcısı tarafından farklı girişim şirketlerine yapılacak yatırımların toplamı bu tutarı aşabilir. Tablo 1: Bireysel Katılım Sermayesi Yönetmeliği Kapsamında Devlet Desteği Sağlanacak Sektörlere İlişkin Liste TARIM, AVCILIK ve ORMANCILIK Bitkisel Ürünlerin Yetiştirilmesi; Bostan, Meyve Ve Sebze Yetiştirilmesi (Bu başlıkta adı geçen ürünlerin yalnızca sertifikalı tohumlarının veya fidanlarının üretimi ve destek kapsamındadır.) İMALAT SANAYİİ Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı (1551(alkollü içecekler,1552 (şarap),1553 (bira ve malt) hariç) Tekstil Ürünleri İmalatı Kürk Hariç, Giyim Eşyası İmalatı Derinin Tabaklanması, İşlenmesi; Bavul, El Çantası, Saraçlık, Koşum Takımı ve Ayakkabı İmalatı Ağaç ve Mantar Ürünleri İmalatı (Mobilya Hariç); Hasır ve Buna Benzer, Örülerek Yapılan Maddelerin İmalatı 7

8 2013 ŞUBAT EKONOMİ Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri İmalatı Kok Fırını Ürünleri İmalatı Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı Ana Metal Sanayii Makine ve Teçhizatı Hariç; Metal Eşya Sanayii B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı (Harp araç ve gereçleri ile silah, mühimmat ve patlayıcı madde üretimi yatırımlarında; Milli Savunma Bakanlığından tesis kuruluş izni, av malzemeleri, nişan tabancası, av bıçakları ve tekel dışı bırakılan patlayıcı maddeleri ve benzerlerinin imali yatırımlarında; İçişleri Bakanlığı ndan kuruluş izni ve ses ve gaz fişeği atabilen silahların üretimi yatırımlarında; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ndan kuruluş ve ön izin belgesi alınması ön koşuldur.) Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri İmalatı B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazların İmalatı Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları İmalatı Tıbbi Araç ve Gereçler, Ölçme, Kontrol, Test, Seyrüsefer vb. Amaçlı Alet ve Cihazların İmalatı (Optik Aletler Hariç) Optik Aletler ve Fotoğrafçılık Teçhizatı İmalatı Saat İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork İmalatı Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı Mobilya İmalatı; B.Y.S. Diğer İmalat Geri Kazanım ULAŞTIRMA, HABERLEŞME ve DEPOLAMA HİZMETLERİ Telekomünikasyon İŞ FAALİYETLERİ Bilgisayar Yazılım Danışmanlığı, Program Üretimi ve Temini Veri İşleme Veri Tabanı Faaliyetleri Bilgisayarlarla İlgili Diğer Faaliyetler Mühendislik ve Fen Bilimleri İle İlgili Araştırma ve Deneysel Geliştirme Faaliyetleri DİĞER TOPLUMSAL, SOSYAL VE KİŞİSEL HİZMET FAALİYETLERİ Kanalizasyon, Çöp ve Atıkların Toplanması, Hıfzısıhha ve Benzeri Hizmetler Sinema ve Video Yapımı ve Dağıtımı Kaynak: 15 Şubat 2013 tarihli Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmeliği Melek yatırımlara % 75 vergi teşviki geldi. Bir Milyon Lirayı aşmamak üzere girişimlere yapılacak yatırımların % 75 i vergiden düşülebilecek. 8

9 2013 ŞUBAT EKONOMİ Böylece Türkiye dünyada en cazip melek yatırım teşvik sistemine sahip ülkelerden birisi haline geldi. Bu teşvikler sonrası potansiyeli gören yatırımcı gruplarının Türkiye ye daha fazla ilgi duyması bekleniyor. Nitekim kısa süre önce dünyanın en büyük melek yatırımcı ağlarından birisi olan Keiretsu Forum da İstanbul da şube açtı. Vergi mevzuatında yapılan düzenlemeler ile Türkiye de tasarrufların yetersizliği sebebi ile finansal piyasalardan uygun koşullarda fon bulamayan riskli ama getirisi yüksek ve ekonomik gelişmeye destek olabilecek projelere fon sağlanmasını teşvik etmek için özel düzenlemeler getirildi. Söz konusu düzenlemelerin melek yatırımcı kavramının gelişmesine olanak vermesi bekleniyor. Bunun yanı sıra finansman olanaklarının artırılması amacıyla; melek yatırımcı ağları kurulması ve bir kuluçka merkezi, hızlandırıcı ve melek yatırımcı ağlarına destek için faaliyete geçirilmesi büyük önem taşımaktadır. Ancak Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmeliğinde yer alan akredite koşullarının ve ortaya çıkabilecek bürokratik engellerin melek yatırımcıların Türkiye de hızla gelişip büyümesine engel olup olmayacağı riski de, önümüzdeki dönemde daha net olarak görülecek. Kaynak: Ekonomist, KOBİ Girişim, Şubat Keiretsu Forum İstanbul, Girişimcilerin Kazancı, ( ). Melek Yatırımcılar Derneği, Amaçlarımız, ( ). Para Haftalık Ekonomi Dergisi, Melek Yatırımcı Nedir?, 3-9 Şubat Dünya Gazetesi, Yatırım Meleklerine Vergi İndirimi, 18 Şubat

10 2013 ŞUBAT EKONOMİ TÜRKİYE NÜFUSU, 2023'TE 84 MİLYONU GEÇECEK Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından " Dönemi Nüfus Projeksiyonları" çalışması yayınlandı. Söz konusu araştırmaya göre; Türkiye nüfusu 2023 yılında 84 milyon 247 bin 88 kişi olacak. Nüfus daha sonraki yıllarda daha yavaş bir artış göstererek en yüksek değerini 93 milyon 475 bin 575 kişi ile 2050 yılında alacak yılından itibaren düşmeye başlayan nüfusun 2075 yılında 89 milyon 172 bin 88 kişi olması bekleniyor. Grafik: Türkiye nüfusu, Sait KAYA Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Demografik göstergelerdeki mevcut eğilimler devam ettiği takdirde Türkiye nüfusunun yaşlanmaya devam edeceği öngörülüyor yılında yaşlı nüfus olarak tanımlanan 65 yaş ve üzerindeki nüfus 5,7 milyon kişi, bunların toplam nüfusa oranı %7,5 tir yılına gelindiğinde bu nüfus 8,6 milyon kişiye, oranı ise %10,2 ye yükselecektir. 10

11 2013 ŞUBAT EKONOMİ İlerleyen yıllarda ise durum daha da olumsuz. Yaşlı nüfus (65 ve üzeri yaştakiler) 2050 de 19,5 milyona, 2075 te ise 24,7 milyona çıkacaktır. Yaşlı nüfusun toplam nüfusa oranı 2050 de %20,8 e, 2075 te %27,7 ye yükseleceği tahmin ediliyor. Özet olarak ifade etmek gerekirse; bugünkü doğurganlık oranı ile nüfusumuzun beklenen hızda artması oldukça zor gözükmektedir. Türkiye 2050 yılında kadın başına ortalama 2,5 çocuğa ulaşırsa, 2075 yılında nüfusu 119 milyon olacaktır. Türkiye nin doğurganlık hızında yaşanacak değişimin nüfus büyüklüğüne, yaş yapısına ve diğer demografik süreçlere etkisi 3 senaryoda inceleniyor. Bu senaryolar arasındaki temel farklılık yıllar itibariyle kadın başına düşen ortalama çocuk sayısındaki değişimdir. Bu senaryolar: Senaryo 1 (Temel Senaryo): Toplam doğurganlık hızının doğal akışı içinde azalıp 2050 yılında 1,65 e düştüğü ve 2050 yılından sonra artışa geçip 2075 yılında 1,85 e ulaştığı doğurganlık senaryosu. Senaryo 2: Toplam doğurganlık hızının, 2020 yılında 2,11 e, 2050 yılında 2,5 e ulaşacağını ve 2075 yılına kadar sabit kalacağını varsayan kademeli artan doğurganlık senaryosu. Senaryo 3: Toplam doğurganlık hızının 2050 yılına kadar kademeli olarak 3 e ulaşacağını ve 2075 yılına kadar sabit kalacağını varsayan artan doğurganlık senaryosu. Tablo: Farklı doğurganlık düzeylerine göre nüfus ve yaşlı nüfus oranı Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK'in açıklamalarına göre 2013 yılında toplam doğurganlık oranı kadın başına 1,99 dur. Nüfus artış hızı % 1,12 dir. Mevcut doğurganlık alışkanlığı devam ederse doğurganlık oranı 2023'de 1,83 e, yıllık nüfus artış hızı % 0,84'e gerileyecektir. Birleşmiş Milletler in 2012 yılı nüfus projeksiyonlarına göre dünya nüfusu yaklaşık 7 milyar 52 milyon kişidir yılında Dünya nüfusunun yaklaşık % 1,1 ini oluşturan Türkiye, nüfus bakımından dünyanın en büyük 18. ülkesidir. 11

12 2013 ŞUBAT EKONOMİ 2050 yılında Dünya nüfusu 9 milyar 306 milyon kişi olurken, temel nüfus projeksiyon senaryosuna göre Türkiye 20. sıraya gerileyecektir yılına gelindiğinde Dünya nüfusu 9 milyar 905 milyon kişiye yükselecek, Türkiye nin sıralamadaki yeri ise 24 olarak değişecektir. Nüfus projeksiyonları, sosyo-ekonomik açıdan son derece önemli göstergelerdir. Çünkü nüfus miktarı ve özellikleri ile ülkelerin kalkınmaları açısından paralellik bulunmaktadır. Sağlık alanındaki gelişmeler ile birlikte insanlar daha uzun yaşamakta, doğum oranları gerilemekte ve dolayısıyla yaşlı nüfus sayısal ve oransal olarak artmaktadır. Nüfus yaşlanması, sağlıktan sosyal güvenliğe, çevre ile ilgili konulardan eğitime, iş olanaklarına, sosyo-kültürel faaliyetlere ve aile hayatına kadar toplumun bütün yönlerini etkilemektedir. Çoğunlukla gelişmiş ülkelerde daha görünür olan yaşlanma olgusu, artık gelişmiş ülkeler kadar, gelişmekte olan ülkeler açısından da önemle değerlendirilmesi gereken bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Demografik değişim sürecinde nüfusun yaşlanmasıyla birlikte kamunun tasarruf oranının daha da düşmesi, sağlık ve emeklilik ücretleri gibi harcamaların ise ciddi ölçüde artmasına neden olmaktadır. 65 yaş ve üstü yaş grubunda nüfusta hızla görülen artış, önümüzdeki dönemde sosyal güvenlik sistemleri açısından en önemli tehditlerden birisi olarak görülmektedir. Bu nedenle, ülkelerin sosyal güvenlik sistemlerinin yaşlı nüfusun artmasıyla birlikte etkin ve verimli bir şekilde çalışması için, çalışanlardan yapılan kesintilerin artırılması, emeklilik yaşının yükseltilmesi gibi önlemler alınmaktadır. Günümüzde ülkeler uluslararası rekabet edebilirlik açısından nüfuslarının azalmasını ve yaşlanmasını istememektedir. Bu nedenle birçok ülke, ailelerin daha fazla çocuk sahibi olmaları için teşvik edilmelerine yönelik çalışmalar da yapmaktadır. Ancak nüfus artışına paralel eğitim, istihdam ve sağlık olanaklarını da geliştirmeniz son derece önemlidir. Çünkü ekonomide istihdam olanakları artırıldığı sürece ülkenin büyüme sürecine çok önemli katkıları olabilecek nüfus artışı, aksi durumda çok ciddi sosyo-ekonomik sorunlara yol açabilecek niteliktedir. 12

13 DANIŞMANLIK SEKTÖRÜNÜN DE DANIŞMANA İHTİYACI VAR Nesrin Yardımcı SARIÇAY Giderek ağırlaşan rekabet dünyasında şirketlerin ayakta kalabilmeleri dinamik koşullara uyum sağlamaları ile yakından bağlantılı. 13 İşini büyütmek, uluslararası pazarlara açılmak, daha fazla istihdam yaratmak, vergi rekortmeni olmak, yeni bir buluş ile mucizelere imza atmak vb. değişik hedefleri olan işletmelerin yanı sıra; mevcut koşulları ile çok da dallanıp budaklanmadan kendi yağı ile kavrulmayı amaçlayan işletmeler de bulunmaktadır. Ancak; bu işletmelerin ortak hedefi; ne olursa olsun uzun ömürlü olmaktır. Bir işletmenin uzun ömürlü olabilmesi ise belli ölçülerde dış dünyaya uyum sağlaması ile yakından bağlantılıdır. Örneğin gıda sektöründe sıklıkla rastladığımız dededen toruna lokantaların biri; ülke genelinde çok sayıda bayiliklere, pazarlama zincirlerine sahip olurken bir diğeri; doğduğu toprakların dışına çıkamamakta, o beldede turizmin gelişmesi veya değişik etkileşimlerin doğması ile günübirlik ziyaretçilerin uğrak noktası haline gelmekle birlikte çok fazla büyüyememektedir. Burada ifade etmek istediğimiz husus; doğru alanlarda, zamanlarda ve konularda danışmanlık hizmeti alan işletmelerin rakipleri arasından hızla sıyrıldığı gerçeğidir. İşletmelerin; iş sağlığı ve güvenliği, çevre, danışmanlık, tedarikçi değerlendirmeleri, ürün belgelendirme ve ruhsat işlemleri, marka, patent hizmetleri, program-proje danışmanlık desteği, eğitim hizmetleri, hibe danışmanlığı vb. birçok alanda danışmanlık hizmeti verildiği ve bu alanda çalışmakta olan bir çok şirketin bulunduğu açıktır.

14 Bunun yanısıra ülkemizde; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bünyesinde Verimlilik Genel Müdürlüğü de faaliyetlerine devam etmektedir. Verimlilik Genel Müdürlüğünün amacı; ekonominin verimlilik esaslarına uygun olarak gelişmesine yönelik olarak verimlilik politika ve stratejileri hazırlamak, sanayi işletmelerinin verimliliğini artırmak, geliştirmek ve temiz üretim projelerini desteklemektir. Verimlilik Genel Müdürlüğü; 17 Ağustos 2011 tarih ve Sayılı resmi Gazete de yayımlanan 649 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 4. Maddesinde tanımlanan görevlerini özetle aşağıdaki dört temel faaliyet alanında yerine getirmektedir: Verimlilik araştırmaları yapmak, verimlilik politika ve stratejilerini hazırlamak, uygulanmasını izlemek ve sonuçlarını değerlendirmek: Ülkemizde tüm makro değişkenlerin verimlilik odaklı yaklaşımlarla yönlendirilmesini sağlamak, kalıcı ve sürdürülebilir verimlilik politika ve stratejilerini belirlemek, eylem planlarının hazırlanmasında yönlendirici olmak, uygulamaları izlemek ve sonuçları değerlendirmek; değerlendirmeler doğrultusunda gerekli tedbirlerin alınmasına ve yasal düzenlemelerin yapılmasına yönelik çalışmalar yürütmek. Verimliliği artırma ve geliştirme yolunda işletmelere destekleyici teknik yardımlar sağlamak, danışmanlık ve eğitim hizmetleri vermek ve verimlilik bilincinin yaygınlaşmasını sağlamak: Verimliliğin ve çevresel performansın gelişmesine katkı sağlayıcı danışmanlık ve eğitim hizmetlerinin yaygınlaşmasını ve doğru kullanımını sağlamak, verimlilik alanında belgelendirme yapmak, ülke genelinde verimli, insana ve doğaya saygılı ürün ve hizmet üretme kültürünün oluşmasına ve yaygınlaşmasına yönelik tüm sektörleri kapsayacak bir verimlilik hareketinin gelişmesini ve olgunlaşmasını sağlamak, bilinç düzeyini geliştirmek. İzleme, ölçme ve değerlendirme çalışmaları yapmak: Ekonominin tüm kesimlerinde, sektörlerden işletme düzeyine kadar uzanan bir kapsam içinde verimlilikle ve temiz üretimle ilgili göstergeler oluşturmak, ölçümler yapmak, sonuçlarını belirli aralıklarla ve uygun araçlarla yayımlamak, ulusal ve uluslararası düzeyde verimlilik karşılaştırmaları yapmak. Verimlilik artırma program ve projelerini, teşvik ve koordine etmek: Ülke, bölge ve sektör düzeyindeki verimlilik arttırma program ve projeleri yürütmek, verimliliği artırma ve temiz üretimi teşvik amacıyla koordinasyon ve finansal destek mekanizmaları oluşturmak, yurt içinden ve yurt dışından ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde söz konusu mekanizmaların işletilmesine katkı sağlamak, verimlilik ve temiz üretimle ilgili alanlarda etkinlik gösteren kişi, kurum ve kuruluşlar arasında uluslararası ve yurt içi ağlar oluşturmak. 14

15 Verimlilik kavramının bu kadar önem kazandığı ülkemizde; verimlilik ile gündeme gelen Yönetim Danışmanlığı işletmelerin verimliliğinin arttırılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bu noktada; ülkemizde danışmanlık hizmetleri geliştikçe; işletmelerin verimliliğinin arttıracağı da bir gerçektir. Ülkemizde danışmanlık hizmetlerinin niteliğinin arttırılması amacıyla bu alanda faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları (KOSGEB, TSE), üniversiteler, Sivil Toplum Örgütleri (KALDER, Yönetim Danışmanları Derneği, Profesyonel Danışmanlar Derneği) vb. birçok kuruluş görev yapmaktadır. Danışmanlık hizmeti talep eden işletmelerin çalışma yöntemleri ve bilgi düzeyleri belirlenmeli, ihtiyaç duyulan eğitim ve danışmanlık konuları tespit edilmelidir. Kurumun ihtiyaç duyduğu eğitim ve danışmanlık konusunun doğru tespit edilmesi danışmanlık hizmetinin amacına ulaşmasını sağlayacaktır. Ülkemizde danışmanlık kavramı genellikle işletmelerin belirli kurumlardan teşvik alabilmeleri aşamalarında gündeme gelmekte, işletme açısından bir danışman ile ilk tanışıklık süreci bu süreçte başlamaktadır. Ancak; ülkemizde Danışmanlık Sektörünün sektör olarak hak ettiği konuma ulaştığını belirtmek mümkün değildir. Nitekim; sektörde meslek standartlarının belirlenmesi ve sertifikasyon ihtiyacı sürmektedir. Zaman zaman; bir kişinin her konuda danışmanlık hizmeti vermekte olduğu gözlenmekte, uzmanlaşmanın gerektiği sektörde böyle bir durum; sektörün imajının zedelenmesine yol açmaktadır. Oysa danışmanlıkta; uzmanlaşma gerektiği, kişiler ve şirketler için ise; danışmanlık hizmeti almanın belirli bir kurumsal kapasite ve kültür seviyesi gerektirdiği açıktır. Günümüzün değişen rekabet koşullarında, işletmelerin ve kişilerin özellikle belli konularda bir danışmandan hizmet almaya daha fazla ihtiyaç duydukları görülmektedir. 15

16 Bu kapsamda; Girişim Planlamasında Sermaye sahibi olup da sermayesini hangi alanlarda değerlendireceğini bilememe durumunda, Girişim Aşamasında Müşterinin yeni bir girişim yapmak isteyebileceği aşamada. Bu noktada danışman tarafından girişimciye aşağıdaki bilgiler verilmelidir. 1. Olabileceğin en iyisi nedir? 2. Neyin olması muhtemeldir? 3. Olabileceğin en kötüsü nedir? İyi bir işletme yöneticisi genellikle girişim ile ilgili her türlü senaryoyu bilmek isteyecektir. Girişimin Geliştirilmesi ve Genişletilmesi Aşamasında Bir işletme girişimin planlaması ve girişim aşamasında olduğu gibi girişimin geliştirilmesi ve genişletilmesi aşamasında da danışman görüşüne ihtiyaç duyabilir ve müşterinin verimliliğini değerlendirmek konusunda çalışabilir. Bunların haricinde piyasalar geliştikçe ihtiyaç duyulan danışmanlık hizmetlerinin kapsamı da genişlemektedir. İşletmeler artık; çalışan memnuniyeti, kurumsallaşma, zaman yönetimi, bilinçsiz kurumsallaşma, markalaşma vb. konularda da danışmanlığa ihtiyaç duymaktadırlar. Dünya Bankası tarafından 2006 yılında hazırlanan bir raporda danışmanlık sektörü açısından önemli bulgu ve tavsiyeler yer almaktadır. 4 Türkiye'de danışmanlık sektörüyle ilgili devlet politikası mevcut değildir. Kamu kesimi, planlama, fizibilite çalışmaları, teknik çalışmalar gibi profesyonel danışmanların vermesi gereken hizmetleri büyük ölçüde kendi iç bünyesinden karşılamaya çalışmaktadır. Dolayısıyla kamu kesimi, profesyonel danışmanların uzmanlıklarından faydalanamazken bu durum danışmanlık sektörünün gelişmesini de engellemektedir. Sektör için kurumsal düzenleme ihtiyacı bulunmaktadır. Türkiye'de danışmanlık sektörüne yönelik akıllı politikalar geliştirilmesi için gerekli kurumsal bir çerçeve mevcut değildir. Sektörle ilgili kamu kuruluşları (DPT; KİK) ve danışmanlık sektörü temsilcilerini (Yönetim Danışmanları Derneği gibi) bir araya getirerek politika geliştirecek bir çerçeveye ihtiyaç duyulmaktadır. 4 Murat YÜLEK, Danışmanlık Sektörü (II): Dünya Bankası Bulguları ve Tavsiyeleri,

17 Kamu kurumlarının danışmanlık hizmeti alım konularındaki uzmanlık seviyelerinin yükseltilmesi gerekmektedir. Kamu İhale Kurumu tüm devlet dairelerine mevzuat ve uygulama konusunda eğitimler vermekle birlikte diğer kurumların bu tür eğitimlere konusunda yeterince etkin olmadıkları görülmektedir. Dünya Bankası raporuna göre; kamu alımlarının içinde danışmanlık hizmeti alımlarının son derece küçük bir paya sahip olduğu ve bunun da sektörün gelişmesini engellediği belirtilmektedir. Ülkemizde 21 Eylül 2006 tarihinde 5544 Sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanunu çıkarılmıştır. (Kanun tarih, sayılı Resmi Gazete de yayınlanmıştır.) Bu Kanunun amacı; ulusal ve uluslararası meslek standartlarını temel alarak, teknik ve meslekî alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek; denetim, ölçme ve değerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandırmaya ilişkin faaliyetleri yürütmek için gerekli ulusal yeterlilik sistemini kurmak ve işletmek üzere Meslekî Yeterlilik Kurumunun kurulması, çalışma usul ve esaslarının belirlenmesi ile ulusal yeterlilik çerçevesiyle ilgili hususların düzenlenmesini sağlamaktır. Tabiplik, diş hekimliği, hemşirelik, ebelik, eczacılık, veterinerlik, mühendislik ve mimarlık meslekleri ile en az lisans düzeyinde öğrenimi gerektiren ve mesleğe giriş şartları kanunla düzenlenmiş olan meslekler bu Kanun kapsamı dışındadır. Bu noktada Yönetim Danışmanları Derneği tarafından Danışmanlık ile ilgili mesleki yeterliliklerin belirlendiği ve Mesleki Yeterlilik Kurumuna sunulduğu bilinmektedir tarih, 27957(Mükerrer) sayılı Resmi Gazete de ve tarih, (Mükerrer)sayılı Resmi Gazete de İş ve Meslek Danışmanlarına ilişkin meslek standartlarının belirlendiği görülmektedir. Örneğin; İş ve Meslek Danışmanlığı Meslek Yeterlilik Standardında; Danışan: Meslek seçme, iş arama, iş ve meslek değiştirme sürecinde destek almak üzere danışmana başvuruda bulunan kişiyi, Danışman: İş ve meslek danışmanını, Danışan Eylem Planı: Danışan ile danışmanın üzerinde anlaştıkları yol haritasını, Danışan Portföyü: Bir danışmanın hizmet verdiği danışanların toplamını ifade etmektedir. Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından iş piyasası için gerekli görülen yaklaşık 750 ulusal meslek standardının 351 adedinin tamamlandığı ve 2014 yılı sonuna kadar 400 meslek standardının oluşturulacağı belirtilmektedir. 17

18 Bu noktada kısa süre içerisinde Yönetim Danışmanlığı Meslek Standardının da yayınlanması beklenmekte olup; danışmanlık sektöründe gerekli meslek standartlarının ve ulusal danışmanlık sektörü politikasının belirlenmesi öte yandan danışmanlık hizmeti satın alan firmaların bu giderlerinin vergilendirme ve teşvikler açısından cazip hale getirilmesinin de sektörün gelişim ivmesini hızlandıracağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR: Yönetim Danışmanları Derneği Verileri. Murat YÜLEK, Danışmanlık Sektörü (II): Dünya Bankası Bulguları ve Tavsiyeleri, Mesleki Yeterlilik Kurumu 18

19 DÜNYADAKİ TRENDLER IŞIĞINDA TÜRKİYE DE TEKNOLOJİ GELİŞTİRME POLİTİKALARI VE İZMİR İN POTANSİYELİ Övgü PINAR Şebnem BORAN Gözde SEVİLMİŞ Giriş Küreselleşme ile birlikte dünyada ekonomik, siyasi ve sosyal anlamda birçok değişim yaşanmaktadır. Küreselleşme sürecinde; tarım devrimi birinci dalga, sanayi devrimi ikinci dalga, enformasyon devrimi veya bilgi toplumundaki gelişmeler ise üçüncü dalga olarak nitelendirilmektedir. Üçüncü dalga ile birlikte yeni ekonomi sözcüğü literatüre girmiş, ekonominin enformasyon ve iletişim teknolojileri ile olan ilişkilerini açıklamak için kullanılan bir kavram haline gelmiştir. Sosyo-ekonomik gelişme sürecinde başta insan faktörü ve bilgi olmak üzere tüm alanlarda yapısal değişimi gerekli kılan, sanayi toplumunun uzantısı olarak ortaya çıkan bilgi toplumu, bilgi ekonomisi, sanayi-sonrası toplum, bilişim toplumu, bilgi çağı ve benzeri şekillerde ifade edilmektedir. Gelinen nokta; ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal alanda yeni bir yaşam biçimini ortaya koymaktadır. Bilginin; sermaye, insan gücü ve maddi kaynakların yanında stratejik bir üretim faktörü olarak kullanıldığı toplumlara "Bilgi Toplumu" denmektedir. Bir başka deyişle, bilgi toplumunun teknoloji ve bilgi temelinde şekillenen ve itici gücünü küreselleşmenin dinamizminden alarak gelişme gösteren sanayi sonrası toplum biçimi olduğu da söylenmektedir. Bilgi toplumunda temel kaynak bilgi; bilgi toplumunun gelişmesini sağlayan faktör ise bilişim teknolojileridir. Bu noktada, sanayi toplumunda refah yaratmanın temel unsuru olan sanayi sektörü yerini bilgi sektörüne bırakmaktadır. Ekonomik kalkınmayı, ülkelerin rekabet gücünü ve toplumsal refah düzeyini arttırmaya yönelik en önemli etken bilimsel alanlardaki ilerlemeler ve teknolojik gelişmelerdir. Bu alanlardaki ilerleme ve gelişmelerin ülkelerin üretim sürecine uygulanması kalkınmayı da beraberinde getirmektedir. Ülkeler arasındaki rekabetin hız kazandığı günümüz koşullarında ülkelerin sosyal ve ekonomik kalkınma hedeflerine ulaşmalarına yönelik olarak bilim ve teknoloji politikalarının önemi oldukça artmaktadır. 19

20 Çünkü bir ülkenin refah düzeyinin artması, küresel pazarda rekabet edebilmesi, Ar- Ge ve ileri teknolojiye dayalı ürün ve üretim yöntemlerini geliştirebilmesine, bilim ve teknoloji alanında gösterdiği başarıya bağlıdır. 1. Dünyada Bilim ve Teknoloji Politikaları Uruguay Turu Nihai Senedi nin imzalanması ile birlikte endüstrinin rekabet gücünü arttırmaya yönelik teşvik politikalarının uygulandığı bir dönem sona ererken yerine Ar-Ge ve yenilik çalışmalarının desteklenmesine yönelik yeni bir döneme geçilmiştir. Küreselleşmenin de etkisiyle günümüzde giderek uluslararası bir boyut kazanmaya başlayan bilim ve teknoloji politikaları, Ar-Ge ve yenilik konuları gerek ulusal gerek uluslararası düzeyde birçok girişime konu olmaktadır li yıllarla birlikte gelişmiş ekonomilerde kalkınma politikaları, öncelikli olarak Ar- Ge ve yenilik konularına eğilmektedir. Bu açıdan lider durumda olan ABD ve Japonya, sürecin önemli aktörleridir. Öte yandan İsveç, Finlandiya ve Danimarka gibi İskandinav ülkelerinin başarısını bir yana bırakırsak bu alanda uzun yıllar ABD ve Japonya nın gerisinde kalmış olan AB, süreç içerisinde bilim ve teknoloji politikalarına daha fazla önem vermeye başlamış, İskandinav ülkelerinde görülen başarıyı AB nin tamamına yaymak üzerine yoğunlaşmıştır. Grafik 1: Dünyada Ar-Ge Yoğunluğu nun Gelişimi ( ) Kaynak: Innovation Union Competitiveness Report Ülkelerin GSYH dan Ar-Ge ye ayırdıkları paylar bakımından; en fazla kaynağı %4,7 ile İsrail, %3,4 ile Japonya nın ayırdığı görülmektedir. ABD de bu oran %2,7 iken, 27 üyeli AB de ise %1,8 düzeyindedir. OECD ülkelerinin ortalaması olan %2,3 oranı, AB ortalamasının üzerinde kalmaktadır. Türkiye nin ise 2010 yılı itibariyle Ar-Ge ye ayırdığı pay %0,85 düzeyindedir. Bu oran diğer ülkelerle kıyaslandığında oldukça düşük kalmaktadır. Türkiye nin 2023 hedefi ise %3 düzeyindedir. 20

21 Grafik 2: Avrupa da Araştırma ve Yenilik Grupları Kaynak: Innovation Union Competitiveness Report AB nin bilgi iletişim teknolojileri alanında birbirinden kopuk olarak ilerleyen ulusal çabaların birleştirilmesi, uygulamada eşgüdümün sağlanarak hem daha erken hem de daha etkin çözümler üretilmesi adına strateji, eylem planı ve programlar oluşturma ihtiyacı doğmuş ve bu kapsamda sırasıyla e-avrupa Girişimi (1999) ve Avrupa Birliği Lizbon Stratejisi (2000), e-avrupa 2005 (2002), i2010: Büyüme ve İstihdam için Bilgi Toplumu Stratejisi (2005) girişimleri uygulanmıştır. Avrupa Birliği nin Lizbon Stratejisi, 2010 yılına kadar AB ekonomisinin dünyanın en rekabetçi ve dinamik bilgi ekonomisi olmasını amaçlamaktaydı. Ancak tüm bu sürece rağmen AB, ABD ve Japonya ile arasındaki bilimsel ve teknolojik uçurumu kapatamamıştır. Bu Avrupa Birliği ni bilim ve teknoloji politikalarını gözden geçirmeye yöneltmiştir. Bu doğrultuda; AB nin yeni ekonomik stratejisini ve 2020 için ekonomik hedeflerini belirleyen Avrupa Birliği 2020 Stratejisi ortaya konmuştur. Akıllı, yeşil ve kapsayıcı büyüme için Avrupa Stratejisi olarak da bilinen belgeye göre; yenilik, büyüme ve istihdamın artışında merkezdeki rolünü sürdürmektedir. Bilgiye dayalı büyüme ile değer yaratılması hususunu merkeze oturtan stratejide, Yenilik Birliği adı altında, bu alanda yapılacaklar tanımlanmıştır. Yenilik Birliği, Avrupa Araştırma Alanı oluşturulması, yenilikçi işletmelerin finansmana erişiminin güçlendirilmesi, araştırma ve yenilik sistemlerinin geliştirilmesi, Avrupa Yenilik Ortakları oluşturulması, Avrupa yaratıcı potansiyelinin açığa çıkarılıp sermayeleştirilmesinin sağlanması gibi otuzdan fazla eylem noktasını tanımlamakta ve bu alanda yapılacaklara ışık tutmaktadır. 21

22 AB nin 2020 Stratejisi içerisinde araştırma, bilim ve teknolojiye ilişkin düzenlemeleri sıralayacak olursak; öncelik alanlarından akıllı büyüme, bilgi ve yenilikçiliği gelecekteki büyümenin anahtarı olarak görmekte ve Birlik içindeki eğitim kalitesini iyileştirme, araştırma çalışmalarını güçlendirme ve bilgi transferini sağlama yoluyla yenilikçi fikirlerin ekonomik büyüme, istihdam yaratıcı ürün ve hizmetlere dönüştürülmesini hedeflemektedir Stratejisi kapsamında; üye ülkelerinin GSYH larının %3 ünü Ar-Ge ye ayırmaları hedefinin gerçekleştirilmesi; özel sektörün Ar-Ge ye yatırım yapması için koşulların iyileştirilmesi ve yenilikçilik takibi için yeni bir gösterge oluşturulması hedeflenmektedir. Ayrıca söz konusu strateji kapsamında AB, yeşil ekonomi hedefi kapsamında çevre dostu ve ileri teknolojiye dayalı üretim ve tüketime geçmeyi planlamaktadır. Buradan hareketle; son dönemde düşüş yaşanmakla birlikte dış ticareti hala büyük oranda AB ye bağımlı durumda olan Türkiye nin ileri teknolojiye dayalı ürünlerin üretimine geçmesi, ileride yeşil ekonomi kriterlerine uygun olmayan ürünleri talep etmemeyi hedefleyen bir AB ile dış ticareti açısından sorunların oluşmaması için de bir önlem niteliğindedir. 2. Türkiye de Bilim ve Teknoloji Politikaları Dünyadaki gelişmelere paralel bir şekilde, Türkiye nin uluslararası rekabet açısından başarılı olabilmesi için en önemli araçlar yenilik ve Ar-Ge dir. Ancak, göstergeler incelendiğinde Türkiye nin bu açıdan oldukça geride kaldığı görülmektedir. Bu kapsamda; Türkiye de teknoloji ve yenilikçilik alanında yaşanan tarihsel sürece göz atmakta fayda bulunmaktadır Türkiye de Teknoloji Geliştirme Politikalarının Tarihsel Gelişimi Türkiye de bilim ve teknoloji alanında ilk çalışmalara Planlı Dönem in başlangıcı olan 1962 yılında Devlet Planlama Teşkilatı nın kurulması, takiben Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nın ( ) ortaya konması ve Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu nun (TÜBİTAK) kurulmasıyla geçilmiştir. Türkiye nin beş yıllık kalkınma planları içerisinde bilim ve teknolojinin yerine bakıldığında; İkinci ve Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planları nda teknolojik gelişme ve teknoloji transferi konuları ele alınmış, Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı nda ilk kez teknoloji politikalarından söz edilmiş, teknoloji politikalarının sanayi, istihdam ve yatırım politikaları ile birlikte bir bütün olarak ele alınması ve belirli sektörlerin kendi teknolojilerini üretecek biçimde geliştirilmesi öngörülmüştür. Ancak 60 lı ve 70 li yıllar boyunca bilim ve teknoloji alanında izlenen politikalar; doğa bilimlerinde temel ve uygulamalı araştırmaların desteklenmesinin ötesine geçememiştir. Uygulamalı bilimlerde Ar-Ge faaliyetlerinin başlatılmasına yönelik 1972 yılında Gebze de TÜBİTAK-MAM (Marmara Araştırma Merkezi) kurulmuştur. 22

23 1980 li yılların başında bilim ve teknoloji politikasına yönelik ilk belge niteliğinde olan, Türk Bilim Politikası: hazırlanmıştır. Ancak teknoloji konusunda öncelikli alanların detaylandırıldığı, bilim ve teknoloji politikasının ortaya konulmaya çalışıldığı söz konusu rapor malesef hayata geçirilememiştir yılında Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) kurulmuş, bu kurul Ulusal Bilim ve Teknoloji Politika ve Stratejisi nin belirlenmesinde en üst karar organı olarak uzun vadeli bilim ve teknolojik politikaların tespitinde hükümete yardımcı olmakla görevlendirilmiştir. BTYK nın ilk toplantısında, Ar-Ge insan gücü ve harcamalarının arttırılması, yeni araştırma merkezleri, laboratuarları ve teknoparkların kurulması görüşülmüştür. BTYK nın ikinci toplantısına alınan kararlar, Türkiye nin bilim ve teknoloji politikası tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Bu kararlar; bilim ve teknoloji politikalarının uygulanmasının, toplumsal refahı sağlama ve ekonomik katma değer yaratma açısından şart olduğu gerçeğini ortaya koymuştur. Ayrıca söz konusu toplantıda yıllarını kapsayan Türkiye Bilim Politikası dokümanı kabul edilmiştir. Bu belge ile kabul edilen değerler ise şu şekilde özetlenmektedir: nüfus başına araştırıcı sayısının 15 i aşması, Ar-Ge harcamalarının, GSMH içerisindeki payının %1 i aşması, Ülkemizin evrensel bilime katkısı açısından dünya sıralamasındaki yerinin 30. sıraya yükseltilmesi, Ar-Ge harcamaları içerisinde özel sektör payının %30 a çıkarılmasıdır. Bu değerler temelinde şekillenen bilim ve teknoloji politikası, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda ve bu plana bağlı yıllık programlarda da yer almıştır. Böylece Türkiye nin Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikası ortaya resmen konulmuştur. Tüm bu gelişmelere paralel olarak, 1991 yılında Türk sanayisinde teknoloji geliştirme etkinliklerini desteklemek, sanayi sektöründe ticari Ar-Ge bilincini arttırmak amacıyla Türk Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) kurulmuştur. Söz konusu vakıf; Hazine Müsteşarlığı aracılığıyla Dünya Bankası ndan sağlanan 50 milyon $ kaynak ile kurulmuştur. BTYK nın altıncı toplantısı da Türkiye nin Bilim ve Teknoloji Politikası tarihinin mihenk taşlarından birini oluşturmaktadır. Söz konusu toplantıda ülkemizin gelecek 20 yılı için Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları Strateji Belgesi nin hazırlanmasına karar verilmiştir. BTYK nın yedinci toplantısında ise projenin adı Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri olarak belirlenmiştir. Söz konusu belgenin ana teması; Cumhuriyetimizin 100. yılında bilim ve teknolojiye hakim, teknolojiyi bilinçli kullanan, yeni teknolojiler üretebilen, teknolojik gelişmeleri toplumsal ve ekonomik faydaya dönüştürme yeteneği kazanmış bir refah toplumu yaratmak olarak açıklanmıştır. 23

24 2.2. Türkiye de Teknoloji Geliştirme Politikalarının Mevcut Durumu Son açıklanan veriler doğrultusunda; günümüzde Türkiye nin Ar-Ge yoğunluğu % 0,85 e ulaşmıştır yılları arasındaki dönemde Türkiye nin Gayri Safi Yurtiçi Hasılasındaki Ar-Ge harcamalarının payı, yıllık ortalama %10,1 oranında artmıştır. Böylece Türkiye, Avrupa daki 4. en büyük artış hızına ulaşmıştır. Ancak Türkiye nin Ar-Ge yoğunluğu Avrupa ortalamasının oldukça altındadır. Bununla birlikte Türkiye aradaki farkı kapatma sürecindedir. Grafik 3: Türkiye nin Araştırma ve Yenilik Performansındaki Ortalama Yıllık Büyüme Kaynak: T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Türkiye nin Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi ( ), Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu tarafından 2010 yılı Aralık ayında kabul edilmiştir. Söz konusu strateji; bilim, teknoloji ve yenilik (BTY) alanında insan kaynaklarının geliştirilmesi, araştırma sonuçlarının ticari ürün ve hizmete dönüşümünün teşvik edilmesi, çok ortaklı ve çok disiplinli Ar-Ge ve yenilik işbirliği kültürünün yaygınlaştırılması, KOBİ lerin yenilik sisteminde daha güçlü aktörler olmalarının teşvik edilmesi ve Ar-Ge altyapılarının ve uluslararası BTY işbirliğinin etkinleştirilmesi hususlarını hedeflemektedir Stratejik Çerçevesi kapsamında otomotiv, makine ve üretim teknolojileri, bilgi ve iletişim teknolojileri, enerji, su, gıda, güvenlik ve uzay sektörleri odak alanları olarak belirlenmiştir. Bu hedef doğrultusunda, söz konusu odak alanları ile yaratıcılığın destekleneceği araştırma alanları arasında denge kurulmasına özel önem verilmiştir. 24

25 Türkiye nin Ar-Ge ve yenilik bakımından göstergeleri değerlendirildiğinde; Türkiye'nin Ar-Ge görünümünün AB ortalamasına göre zayıf durumda olduğu görülmektedir. Özellikle doktora mezunları ve patent faaliyetleri açısından değerlendirildiğinde bu zayıflık göze çarpmaktadır. Bununla birlikte bilimsel yayınların kalitesi bakımından değerlendirildiğinde; Türkiye nin göreceli olarak daha güçlü bir durumda olduğu görülmektedir. Türkiye nin yaptığı bilimsel yayınların %6,9 u dünya çapında en çok atıf yapılan bilimsel yayınların ilk %10 luk dilimi içerisinde yer almaktadır. Ancak Türkiye nin Ar-Ge ve inovasyon performansı, insan kaynakları yoğunluğu ve ekonomisindeki bilgi yoğunluğu açısından değerlendirildiğinde; kendisi ile benzer bilgi kapasitesine sahip ülkeler ve benzer sanayi altyapısına sahip ülkelerin gerisinde kalmaktadır. İklim değişikliğinin etkilerini azaltma ve sağlık sorunları gibi Avrupa Birliği nin belirlediği toplumsal sorunlarla alakalı uluslararası patent başvurularına bakıldığında; bu alanların Türkiye nin öncelik verdiği bilim ve teknoloji alanları arasında yer almadığı göze çarpmaktadır. Bununla birlikte; Türk araştırma ve inovasyon sistemindeki büyüme temel göstergelerde kendini göstermektedir. Sanayi yapısı ve bilgi kapasitesi açısından karşılaştırılabildiği diğer ülkelere göre Türkiye, özellikle araştırma ve yenilik alanındaki insan kaynaklarında daha yüksek oranda gelişme sağlamıştır yılları arasında Türkiye deki kamu araştırmalarından özel sektöre yapılan bilgi transferinin oldukça geliştiği görülmektedir. Araştırma yatırımları açısından bakıldığında, bilimsel ortaklık yapılan başlıca ülkeler İtalya, Fransa, Birleşik Krallık ve Almanya gibi büyük Avrupa ülkeleridir. Ortak bilimsel yayınlar, teknolojik işbirliğinden farklı olarak AB üye devletlerinin hemen hepsiyle ve AB yle ilişkili diğer ülkelerin bazılarıyla yoğun bir şekilde yapılmaktadır. Bununla birlikte, özellikle ERASMUS öğrenci hareketliliği programı gibi Avrupa hareketlilik araçlarına katılımlarında olduğu üzere Türk öğrencilerin Avrupa çapında nispeten fazla olan hareketliliği sebebiyle, Türkiye'nin Avrupa daki bilim ve teknoloji ağlarıyla bütünleşmesinin önümüzdeki yıllarda artması beklenmektedir. Grafik 4: Türkiye nin Ar-Ge Görünümü Kaynak: T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 25

26 Avrupa İnovasyon Puan Tablosu 2009 raporunda Türkiye inovasyonda Bulgaristan, Hırvatistan, Latvia, Romanya ve Sırbistan ile yukarıdaki ülkeleri yakalama grubundaki ülkeler arasındadır. İnovasyon performansları AB 27 ortalamasının bir hayli altında olsa da bu performansların AB 27 ülkelerinin ortalaması karşısında zaman içinde artacağına dikkat çekilmektedir. Raporda; "Avrupa'nın inovasyon liderlerini "yakalamak için çalışan grupta bulunan Türkiye'de inovasyon performansı, AB ülkeleri ortalamasının oldukça altında, iyileşme hızı ise AB27 ülkelerinden üç kat daha fazladır. Ülkenin ortalama performansıyla kıyaslandığında göreceli güçlü yönleri "Finans ve Destek, "İnovasyoncular ve "Ekonomik etkiler, göreceli zayıflıkları ise "İnsan kaynakları, "Firma yatırımları ve "Üretilen iş alanları olarak belirlenmektedir. denmektedir. Rapora göre Türkiye'de son 5 yılda bilim ve mühendislik mezunlarıyla sosyal ve insani bilimler mezunlarının sayısı %17,2, yaşam boyu eğitimden faydalananların sayısı %13,1, bireysel krediler %17,3, Ar-Ge harcamaları %28,5 ve Avrupa Patent Ofisi patenleri %15 artmıştır. Bu artışların sonucu olarak inovasyon performansında iyileşmenin ana sürükleyicileri olarak gösterilmektedir. Küresel Yenilik Endeksi 2011 isimli toplam 125 ülkenin farklı başlıklar altındaki yenilik göstergelerinin analizinin yapıldığı çalışma; dünyadaki Ar-Ge ve yenilik durumuna ışık tutması açısından oldukça önemlidir. Söz konusu çalışmada; çeşitli yenilik göstergeleri bakımından Türkiye nin sıralamasının 25. ile 96. sıralar arasında değişkenlik gösterdiği görülmektedir. Örneğin; Türkiye, özel sektör tarafından finanse edilen Ar-Ge oranı bakımından 25., mezun edilen mühendis sayısı bakımından 33., Ar-Ge harcamalarının GSYH içindeki payı bakımından 40., milyon nüfus başına düşen araştırmacı insan sayısı bakımından 41., ileri teknoloji içeren ürünlerin ithalatında 51., ihracatında 63. sırada yer almaktadır. Yapılan Ar-Ge harcamalarının finansman kaynağı analiz edildiğinde; 2010 yılı itibariyle özel sektörün payının %45, kamu sektörünün payının %31, yükseköğrenim sektörünün payının ise %20 seviyesinde olduğu görülmektedir. Türkiye, üniversitesanayi işbirliği bakımından ise dünyada 75. sırada yer almaktadır. Yenilik endeksinde 65. sırada olan Türkiye, rekabet endeksinde ise 61. sırada bulunmaktadır Türkiye de Ar-Ge, Yenilik, Bilim ve Teknoloji Alanında Verilen Teşvikler Türkiye de bu alandaki faaliyetler 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında düzenlenmektedir. Söz konusu kanuna göre Türkiye deki teknoloji merkezleri, Ar-Ge merkezleri, Ar-Ge ve yenilik projeleri, rekabet öncesi işbirliği projeleri ve teknogirişim sermayesi desteği teşvik edilmektedir yılları arasında 5746 Sayılı Kanuna göre sağlanan Ar-Ge indiriminin toplam 5 milyar TL olduğu bildirilmiştir yılı sonuna kadar yürürlükte kalacak kanun kapsamında; gelir vergisi stopajı teşviki, sigorta primi desteği, damga vergisi istisnası gibi birçok avantaja yer verilmiştir. Verilen destekler ile Türkiye nin Avrasya nın bir üretim üssü olması planlanmaktadır. 26