DANIŞTAY VE İDARİ YARGI GÜNÜ 145. YIL

Transkript

1 DANIŞTAY YAYINLARI NO: 84 DANIŞTAY VE İDARİ YARGI GÜNÜ 145. YIL SEMPOZYUMU 10 MAYIS 2013 ANKARA

2 DANIŞTAY TASNİF VE YAYIN KURULU Başkan : Kamuran ERBUĞA Danıştay İkinci Daire Başkanı Üye : Enver KAYA Danıştay Üyesi-Genel Sekreter Üye : Fethi ASLAN Danıştay Birinci Daire Üyesi Üye : Bekir SÖZEN Danıştay Dokuzuncu Daire Üyesi DANIŞTAY TASNİF VE YAYIN YÜRÜTME BÜROSU Başkan Genel Sekreter Yardımcısı Tetkik Hakimi Yayın İşleri Müdürü : Enver KAYA : Doç. Dr. Fikret ERKAN : Yusuf ALTINTAŞ : Yüksel ÖZDEMİR Yazışma Adresleri. Yayınlarla ilgili konularda Danıştay Başkanlığı Yayın İşleri Müdürlüğü Tel : Üniversiteler Mahallesi Dumlupınar Bulvarı No: 149 Eskişehir Yolu 10. Km. Çankaya / ANKARA. Danıştay ve İdari Yargı Günü 145. Yıl Sempozyumu Kitabı, Danıştay Hizmetlerini Güçlendirme Vakfı tarafından bastırılmıştır. Danıştay ve İdari Yargı Günü 145. Yıl Sempozyumu. Danıştay Yayınları No: 84. Basım: Şubat 2014 / Danıştay Matbaası 2 Danı şta y ve İdari Yargı Günü S em p ozyu mu : Y ıl

3 İÇİNDEKİLER Danıştay Başkanı Hüseyin KARAKULLUKCU nun Sempozyum Açış Konuşması 5 Danıştay Başkanvekili Zerrin GÜNGÖR ün Oturum Açış Konuşması 7 Christian VIGOUROUX Fransız Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi 9 Prof. Dr. Bülent OLCAY Türk Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi 15 Dr. Ulrich MAIDOWSKI Yargı Ayrılığının Düşündürdükleri 21 Doç. Dr. Murat YANIK Karşılaştırmalı Hukuk Işığında Yargı Ayrılığı Sistemi 29 Tartışmalar 57 Danıştay Genel Sekreteri Mustafa KÖKÇAM ın Sempozyum Kapanış Konuşması 69 Sayfa Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl 3

4 4 Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl

5 Sempozyum Açış Konuşması Hüseyin KARAKULLUKCU SEMPOZYUM AÇIŞ KONUŞMASI Hüseyin KARAKULLUKCU Değerli Meslektaşlarım, Sevgili Konuklar, Danıştay ın kuruluşunun 145 inci Yıldönümü ve Danıştay ve İdari Yargı Günü etkinlikleri kapsamında düzenlemiş olduğumuz sempozyuma hoş geldiniz, Danıştay ve idari yargı mensupları adına hepinizi selamlıyorum. Değerli Meslektaşlarım, Türkiye nin yeni bir Anayasa yapma sürecinde olduğu ve devlet yapımızın her yönüyle tartışıldığı şu günlerde bugün itibarıyla 145 yaşında bulunan Danıştay'ın devlet yapısı içindeki yeri de açık bir dille olmasa da tartışılmaktadır. Bu durum bizlere bu sempozyumla birlikte idarenin eylem ve işlemlerinin yargısal denetimini yapan ve gerektiğinde bir danışma organı olarak görev yapan Danıştay'ın insan haklarını ön planda tutan modern bir devlet için ne kadar önemli olduğunun ortaya konulması için bir fırsat vermiştir. Adli ve idari yargıya ait yüksek mahkemelerin tek bir çatı altında yeniden bir araya getirilmesinin getireceği yararların somut olarak neler olduğunun ortaya konulması gerekmektedir. Bunun için yargı ayrılığı ve yargı birliğini uygulayan devletlerin bu ayrıma niçin gittiğinin açıklanması gerekir. Bilindiği gibi Osmanlı Devletinde 1837 yılında Meclis Vala-yı Ahkamı Adliye adıyla tek bir çatı olarak kurulan yüksek mahkeme, idare hukukunun doğup büyüdüğü ülke olan Fransa'dan örnek alınması suretiyle bundan tam 145 yıl önce 10 Mayıs 1868 tarihinde temel olarak günümüzde geçerli bulunan yargı ayrılığı sisteminin doğmasına sebep olacak şekilde ikiye ayrıştırılarak Şura-yı Devlet kurulmuştur ve Türkiye Cumhuriyeti Devletinin bağımsızlığını ilan ederek kurulması ile birlikte hukuk devletinin tesisinde en güçlü yardımcı organ olan Danıştay ın görevini sürdürmesi sağlanmıştır. Danıştay Başkanı Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl 5

6 Hüseyin KARAKULLUKCU Sempozyum Açış Konuşması İdare hukuku, kökleri Roma hukukuna dayanan özel hukuktan ayrı olarak kısıtlı sınırlar dışında kesin olarak sınırlarının belirlenmesinin zor olduğu, gün geçtikçe değişen çağa göre değişen yönetim anlayışına göre gelişen bir hukuktur. Bu nedenle daha çok içtihatlara bağlı bir hukuk dalı olmuştur. Özel hukukta bile uzmanlaşmaların çeşitlenerek çoğaldığı günümüzde, gerçek ve tüzel kişilerden daha fazla hak ve yetkileri elinde bulundurarak kamu gücü ayrıcalıklarını kullanan devletin taraf olduğu uyuşmazlıklarda, yaşanan dönemde geçerli olan yönetim ilkelerini gözetmek durumunda olan idare hukukunu sürekli canlı tutmaktadır ve bu durum davalı tarafın hemen hepsinde devletin olduğu bir hukuk dalının özel hukukta yapılan uzmanlaşmadan daha öte bir uzmanlık gerektirdiği aşikardır. Kıymetli Meslektaşlarım, Bu bakımdan, 145 yıllık bir köke sahip olan Danıştay ın kuruluş yıl dönümü nedeniyle düzenlenen bu sempozyumda adli ve idari yargı ayrımının devlet ve toplum için getirdiği yararların tartışılarak kamu hukuku ve özel hukuk ayrımının devam ettiği bir devlette bu ayrımın kaldırılmasının sonuçlarının gösterilmesinin insan haklarını ve hukukun üstünlüğünü her geçen gün daha üst seviyelere çıkarma hedefini gözeten ve bu sayede eskiye göre daha uygar bir toplumun oluşmasını amaçlayan yeni Anayasa çalışmalarında yargı kurumlarına ilişkin yapılandırma düşüncelerini aydınlatacağını düşünüyorum. Yargı birliğinin olduğu ülkelerde kamu hukuku - özel hukuk ayrımı yoktur, ancak bizim gibi Kara Avrupasına dahil ülkelerde varolan bu ayrım nedeniyle idari yargı adli yargıdan farklı bir sistem olarak ortaya çıkmıştır. Sevgili Konuklar, Sempozyumun tam bir bilgi şöleni haline gelmesi ve idari yargı mensuplarının katılımının sağlanması için yine davetiyeleri tüm idari yargı teşkilatına gönderdik ve hakimlerimizin yoğun katılımını arzuladık. Bunun ortak hareket etme adına önemli olduğunu düşündük. Sunum yapmak suretiyle bu önemli sempozyuma katkı sunacak konuşmacılara, siz değerli katılımcılara, özellikle Avrupa dan gelen saygın dostlarımıza ve Ankara dışından gelen idari yargı mensuplarına teşekkür ediyor, saygılarımı sunuyorum. 6 Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl

7 Oturum Açış Konuşması Zerrin GÜNGÖR OTURUM AÇIŞ KONUŞMASI Zerrin GÜNGÖR Sayın Başkanım, Saygıdeğer Konuklar, Kıymetli Meslektaşlarım, Danıştay ımızın 145. Kuruluş Yıldönümü ve Danıştay ve İdari Yargı Günü nedeniyle düzenlediğimiz sempozyuma hoş geldiniz. Hepinizi saygıyla selamlıyor ve oturumu açıyorum. Değerli konuşmacılarımızı kürsüye davet ediyor ve sizlere tanıtmak istiyorum. Sayın Christian VIGOUROUX, Fransız Danıştay ı Rapor ve Araştırma Bölüm Başkanı. Sayın Profesör Doktor Bülent OLCAY, Danıştay 8. Daire Üyesi. Sayın Doktor Ulrich MAIDOWSKI, Almanya Federal İdare Mahkemesi Hâkimi. Sayın Doçent Doktor Murat YANIK, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Başkanı. Buyurunuz efendim. Sempozyumda idari yargının gelişim yönü, karşılaştırmalı hukukta Danıştay uygulaması konuları anlatılıp tartışılacaktır. Her bir sayın konuşmacımız için öngörülen süre 20 dakikadır. İlk iki konuşmacımızın konuşmalarını tamamlamalarından sonra saat 14:50 de 20 dakika kadar bir aramız olacak, aradan sonra diğer iki konuşmacımızın konuşmalarını tamamlamalarından sonra da saat 15:50 de 1 saatlik tartışma bölümüne geçilecektir. Sayın Başkanım, Saygıdeğer Konuklar, Kıymetli Meslektaşlarım, Anayasamızın 2. maddesinde Hukuk Devleti İlkesi Cumhuriyetimizin niteliklerinden biri olarak sayılmıştır. Hukuk devletinin nihai amacı; adaletli bir devlet oluşturmak, temel hak ve özgürlükler bakımından huzur ve güven içinde yaşayan bir toplumu inşa etmektir. Adaletli devlet anlayışı, güçlünün zayıfı ezmediği, toplumsal uzlaşı ve barışın sağlandığı, haklının hakkını aldığı, suçlunun ise cezasını çektiği bir anlayıştır. Adaletli bir devlette ideolojik dayatmaların, çıkar gruplarının ve güç odaklarının egemenliği söz konusu olamaz. Bizatihi adalet devletin amacı, temeli ve hakimidir. Hukuk devletinde idareye tanınan hiçbir yetki sınırsız olmayıp idare yetkisini hukuk kurallarına uygun kullanmak zorundadır. İdarenin her Danıştay Başkanvekili Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl 7

8 Zerrin GÜNGÖR Oturum Açış Konuşması türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolunun açık olduğunu vurgulayan Anayasamızın 125. maddesi bu zorunluluğun anayasal kanıtıdır. Yine Anayasamızın 10. maddesinde öngörülen Kanun önünde eşitlik ilkesi idarenin yetkisini kullanırken uymak zorunda olduğu hukuk kurallarının en önemlilerinden biridir. İdare, idare edilenler yönünden hak yaratırken ve külfet getirirken bu ilkeye uygun davranmakla yükümlüdür. Daha açık bir ifade ile hem aynı durumda olan her bir bireye hukuk normunun aynı şekilde uygulanması hem de birey ile kamu idaresi arasında da bu anlamda bir ayrım yapılamaması, güçlü olan kamu kudretinin haklı olan bireye karşı kullanılmamasıdır. Özetle hukuk devletinin mevcudiyeti için idarenin de bir birey gibi hukuk ile kayıt altına alınması gerekmektedir, zorunludur. Hukuk devletinin, varlığını idare hukukunun doğuşu ve gelişimine borçlu olduğu bilinmektedir. Hukuk devleti ilkesinin birinci ve en önemli koşulu idarenin kanuniliği ve yargısal denetimi olarak tanımlanmaktadır. Hukuk devleti ilkesinin gerçekleştirilmesi çabalarının ilk aşamasını bilindiği gibi idarenin yargısal yoldan denetlenmesi amacıyla Tanzimat Döneminde 1868 yılında Şura-yı Devlet in kurulması oluşturmuştur. Daha sonra Danıştay adını alan Şura-yı Devlet in yüksek mahkeme kimliği kazanarak idarenin hukuka uygun davranmasına katkı sağlaması Cumhuriyet döneminde olmuştur. Danıştay ın ülkemizin gerçeklerini ve geleceğini de gözeterek hukuk yaratıcı rolüyle; Türk idare hukukuna, hukukun üstünlüğü ve hukuk devleti ilkesinin gelişmesine ve evrensel hukukun benimsenerek uygulanmasına olumlu katkılarının artması dilek ve umuduyla sözlerime son veriyorum. Sözü, Fransız Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi konulu tebliğini sunmak üzere Sayın VIGOUROUX ya bırakıyorum. Buyurunuz lütfen. 8 Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl

9 Fransız Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi Christian VIGOUROUX FRANSIZ DANIŞTAY I VE YARGI İÇİNDEKİ ÖNEMİ Christian VIGOUROUX Teşekkür ederim, Sayın Başkan. Ayrıca, davetinden ötürü, Sayın Danıştay Başkanına da teşekkür etmek istiyorum. Bugün bu toplantıya katılıp bir tebliğ sunmak, Fransız Danıştay ı için bir onur ve memnuniyet teşkil etmektedir. Kısaca altı konudan bahsedeceğim: 1) İdari yargının genel teşkilatlanması, 2) Yargı ayrılığı, 3) İdari yargı ile Danıştay ın geçmişi, 4) Uyuşmazlık Mahkemesi, 5) Fransız idari yargı sistemi: Gerçek bir yargı örneği, 6) Her geçen gün kendisini yenileyen bir yargı. 1) İdari Yargının Genel Teşkilatlanması Fransa nın anayasal sisteminde, dokuz üyeli bir Anayasa Mahkemesi mevcuttur. Bununla birlikte, Fransız adli sistemi, bir Yargıtay Mahkemesi, 36 İstinaf Mahkemeleri ile 161 birinci derece (Bidayet) mahkemelerden oluşmaktadır. Fakat idari sistemde, bir Danıştay, 8 İdari İstinaf mahkemeleri ile 42 birinci derece (Bidayet) idari mahkemeler bulunmaktadır. Toplamda, Fransa da idari yargıç ve adli yargıç görev yapmaktadır. Diğer Avrupa ülkelerinden daha az sayıda yargıca sahibiz. İdari yargıç ile adli yargıç arasında görev paylaşımını kolaylaştırmak için de, hususi bir mahkememiz bulunmaktadır, o da Uyuşmazlık Mahkemesidir. 2) Yargı Ayrılığı Avrupa Birliğine üye 27 Devletten 15 inde, yargı ayrılığı söz konusudur, yani ayrı ayrı idari yargıç ve adli yargıçlar mevcuttur. Bu durum, Fransa da tamamen ve geniş çapta ülke tarihinin bir ürünüdür. Bazı denemelere rağmen, yargı ayrılığını her zaman muhafaza ettik. Bunun nedeni belki de Fransa da idari yargıcın bağımsızlığı hiç bir zaman ihtilaf konusu olmamasıdır. Tarihsel olarak, idari yargıç her zaman idareye yakın Fransız Danıştay ı Rapor ve Araştırma Bölümü Başkanı Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl 9

10 Christian VIGOUROUX Fransız Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi olmuştur. İdareye yakın olduğu içindir ki, idareye hayır diyebilip, idarenin kararlarını iptal veya idareyi mahkûm edebilmektedir. Böylece; Danıştay, Cumhurbaşkanı nın bile bir kararını iptal edebilmektedir. Şu anda karşınızda bulunan ben, bundan 20 yıl önce, Cumhurbaşkanı nın özel olarak verdiği bir tayin kararını yargılamak durumunda kaldım. Danıştay önünde, bu kararın iptal edilmesini talep ettim. Danıştay, benim görüşümle aynı doğrultuda hareket etti, biz de Cumhurbaşkanı nın kararını iptal ettik. Cumhurbaşkanı nın pek de memnun kalmadığını söyleyebilirim, fakat Danıştay ın kararına saygı gösterdi. Fransa da, adli yargıcın bağımsızlığı zaman zaman tartışma konusu olmaktadır. Fakat idari yargıcın bağımsızlığı herkes tarafından kabul görmektedir. İdareyi içeriden tanıdığımızdan, ayrıca çoğu Danıştay üyelerinin uzun yıllar idare için çalıştığından dolayı, idareyi çok iyi tanıyoruz ve bir davada bize yalan söylediğinde, genellikle anlıyoruz. İdari yargıç ile idare arasındaki ilişkiler, bir dengede durmaktadır. Fransız Danıştay üyeliği görevini icra ederken, hukuksallık, saygı duyulması gereken temel haklar ile idarenin gereksinimleri arasında her zaman bir dengeyi korumak lazım. Her zaman mevcut iki unsur göz önünde bulundurulmalıdır. İdarenin gereksinimleri gözetilerek, temel haklar savunulmaktadır. Bu, biz Fransızların, Hukuk Devletine şekil verme yöntemimizdir. Bir hukuk Devletinde, bir tarafta, idarenin gereksinimleriyle işlemesi gereken bir Devlet, diğer tarafta da Hukuk, yani temel haklar, insan hakları, herkesin hakları var. 3) İdari Yargı İle Danıştay ın Geçmişi Öteden beri yargıçlara karşı kuşkuyla bakarız. Bu nedenle, Fransız İhtilali döneminde, özel bir idari yargı sistemi oluşturduk. İlk başlarda, ihtilal zamanında, bu yargının görevi idareyi korumaktı. Fakat Fransız tarihi boyunca yavaş yavaş idareyi denetleyen tam bağımsız bir yargıya dönüştü. Fransız ihtilaliyle birlikte kurulan Danıştay ın iki görevi mevcut. Danıştay, 215 üyesiyle, her yıl on bin vakada karar vermektedir. En önemli görevi ve en bilineni, idare ile kişiler, vatandaşlar, fakat aynı zamanda yabancılar, şirketler arasında meydana gelen anlaşmazlıklarda karar vermektir. Danıştay ın ikinci görevi, kanun ve kararname projelerinin hazırlanmasında hükümete danışmanlık yapmaktır yılından beri, yani 5 yıldan beri, Parlamento da, Danıştay dan görüş bildirmesini talep etmektedir. 5 yıl 10 Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl

11 Fransız Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi Christian VIGOUROUX içerisinde, Parlamento ki Fransa da Parlamento Ulusal Meclis ile Senatodan oluşmaktadır, 10 a yakın durumda Danıştay dan görüş aldı. Danıştay teşkilatı, 10 bölüme, yani 10 alt şubeye bölünmüş bir ihtilaflar dairesi içermektedir. Bu daire, yargılamayı yapar ve en önemlisidir. Ayrıca; teşkilat, Hükümet ile Parlamentoya danışmanlık yapan beş idari daire ile benim başkanlığını yaptığım raporlar ve araştırmalar dairesinden oluşmaktadır. Bu son daire; adı üstünde, hükümet için araştırmalar yapar, hükümet in Danıştay a sorduğu konular hakkında da rapor düzenler. 4) Uyuşmazlık Mahkemesi Fransa da yargı ayrılığı olduğundan, bazen anlaşmazlıklar söz konusudur. Ya hem idari yargı, hem de adli yargı bir davada yetkili olmak, ya da her ikisi de yetkili olmamak ister. Mahkemeye başvuranın, yani vatandaşın, her daim bir yargıca ulaşabilmesi ve idari yargıç mı, adli yargıç mı diyerek zaman kaybetmemesi için, benim de geçmişte üyesi olduğum Uyuşmazlık Mahkemesi, 4 er Danıştay ve Yargıtay üyesiyle her ay toplanır. Yılda, genellikle elli anlaşmazlık vakası olur. Yani, her yıl Uyuşmazlık Mahkemesi, bu dava, adli yargının, bu dava da idari yargının diyerek karar verir. Yargı ayrılığı, bu sayede vatandaşlara zarar vermeden, var olmaya devam eder. 5) Fransız İdari Yargı Sistemi: Gerçek Bir Yargı Örneği Bahsetmek istediğim beşinci konu, idari yargının Anayasa tarafından kabul edilmiş olmasıdır. Fransız Anayasası, Fransız idari yargı sisteminin bağımsızlığını ve görevini tamamen tanımaktadır. Burada söz konusu olan dört ilke var: Birincisi, bağımsızlık; Danıştay, idari istinaf mahkemeleri ile idari mahkemelerin yargıçları, kesinlikle azledilemez ve tamamen bağımsızdır yıldan beri, hiç bir idari yargıç ne görevden alındı, ne de cezalandırıldı. Her bir idari yargıç, Anayasa tarafından teminat altına alınan tam bir bağımsızlığa sahiptir. İkinci olarak, yeterlilik ilkesi; sadece, hukuki nitelikleri, herkesçe, özellikle de üniversiteler tarafından, bilinen ve kabul edilen kişiler, idari yargıç olabilir. Üçüncü ilke henüz çok yeni, henüz yirmi yıllık bir geçmişi var. Danıştay ın kendisi, idari yargı sistemini yönetmektedir, idare etmektedir. Personel, bina, bütçe, işletim imkânları gibi sorunlar, doğrudan Danıştay tarafından yönetilmektedir. Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl 11

12 Christian VIGOUROUX Fransız Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi Genellikle, bu konuda bir espri yapılmaktadır. Danıştay Başkanı, Sayın SAUVÉ nin, biraz idari yargı bakanı olduğu söylenir. Bu çok önemli bir nokta. Bundan yirmi yıl öncesine kadar, idari yargıçlar, İçişleri Bakanlığına bağlıydı. Bakanlık, polisi, valileri ve idari yargıçları yönetiyordu. Hatırlıyorum, yirmi yıl önce, İçişleri Bakanlığı, idari yargıçları Danıştay a transfer ettiği gün, çok büyük bir olay oldu. O dönemde, ben İçişleri Bakanı özel kalem müdürüydüm. Bu nedenle, idari yargıçların Danıştay a transferini, Danıştay Başkanıyla ben müzakere ettim. Kendisinin, çok çetin bir müzakereci olduğunu söyleyebilirim. Geniş imkânlar talep ediyordu. İdari yargının özerkliği, yirmi yıl önce elde edildi. Bu çok önemli bir nokta. Son olarak; dördüncü ilke, Danıştay kararlarının kaçınılmazlığıdır. İdare, Danıştay tarafından verilen bir karara uymak zorundadır. Eğer, uymak istemezse, benim başkanlık ettiğim daire, idarenin, Danıştay kararlarını uygulaması için gerekeni yapmaktadır. İdari yargı için bir diğer önemli husus da, 13 yıl önce, 2000 yılında meydana getirilen, idari yargının yegâne yasası. İdari mahkemeler, Danıştay ile idari istinaf mahkemeleri, muhakeme usullerini, üyelerin tayinlerini, genel olarak idari yargının bütün kurallarını düzenleyen, tek bir yasaya sahiptir. Dialarda da gördüğünüz gibi, bu yasa, 9 bölümden oluşmaktadır. İdari yargı yasasının 9 bölümünden en önemlisi, 2000 tarihli bu yasanın öngördüğü en büyük yenilik, acil yargılama usullerine dair beşinci bölümdür. Acil bir durum söz konusuysa, özellikle de temel özgürlüklerle ilgili, Danıştay iki günde yargılama yapabilir. Pazar günleri de dahil olmak üzere, her zaman görevde bulunan yargıçlar mevcuttur. Bir vaka temel özgürlüklerle ilgiliyse, iki günde yargılamayı bitiriyoruz. İkinci bir yenilik de, idari yargı kararlarının uygulanmasıyla ilgili 9 uncu bölümdür. Yasa, idarenin yargıca uymakla yükümlü olduğunu öngörmektedir. Yine önemli bir başka husus da, özellikle de Türkiye deki tartışmalar göz önünde bulundurulduğunda, 1987 yılında Fransa da idari istinaf mahkemelerinin kurulmasıdır. Tabii ki, ne kendiliğinden, ne de kolay oldu. Tartışma süreci çok çetin geçen bir reform yaptık. Daha önceki yıllarda, 1982 ve 1985 te, hüsranla sonuçlanan iki deneme yaşandı yılında, Danıştay da yargıç sayısını artırmayı denedik, fakat başarısız olduk. Parlamento, kabul etmedi yılında da, ek özel daireler oluşturmayı denedik. Parlamento, yine kabul etmedi. Son olarak 1987 yılında; Danıştay, bölge istinaf mahkemelerinin kurulmasını teklif etti. İdareden şikâyetçi 12 Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl

13 Fransız Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi Christian VIGOUROUX olan vatandaşlar, ilk önce idari mahkemelere gidiyor, sonra bir üst mahkeme olan idari istinaf mahkemelerine başvuruyor. Eğer idari istinaf mahkemesinin davayı iyi yargılamadığını düşünürse, ancak ve ancak o zaman Danıştay a başvuruyor. Fakat geçen on beş yıl içerisinde sayıları sekiz olan idari istinaf mahkemelerinin kurulması, tam anlamıyla idari yargıyı kurtardı. Sekiz idari istinaf mahkemesi kurmadan önce, Danıştay çok yavaş işliyordu. Çok fazla iş yükü vardı. Otuz beş yıl önce Danıştay a tayin olduğum zaman, yargılama sürelerini yıl olarak düşünüyorduk, yani bir karar ancak iki-üç yıl içerisinde verilebiliyordu. Günümüzde, yargılama süreleri artık ay olarak hesaplanıyor. Yani artık bir karar sekiz, dokuz, on ayda veriliyor. Hatta acil yargılama usulleri de göz önünde bulundurulunca, yargılama süresi hafta veya gün olarak hesaplanıyor. İdari istinaf mahkemeleri sayesinde, Fransa da, Danıştay ile idari yargının cevap verme süreleri bir hayli iyileşebildi. Bununla birlikte, içtihat birliği hala korunuyor. Çünkü her bir idari istinaf mahkemesine bir Danıştay üyesi başkanlık ediyor. Diğer taraftan, yılda bir kaç sefer, Danıştay Başkanı, idari istinaf mahkemeleri başkanlarıyla toplanıp, içtihatlar hakkında görüş alışverişinde bulunuyor. Bu sayede, Danıştay tarafından teminat altına alınan, fakat 8 idari istinaf mahkemesi tarafından da güçlendirilen, içtihat hep tek kalıyor. 6) Her Geçen Gün Kendisini Yenileyen Bir Yargı Sunumumun son kısmına geliyorum. Önemli nokta, vatandaşa nitelikli bir yargı sunmaktır. Danıştay ın hedefi, her alanda vatandaşların temel haklarını korumaktır. Geçen zaman içerisinde, basın özgürlüğü, Fransa da bulunan yabancıların hak ve özgürlükleri, vergi uygulamaları veya trafik polisi gibi konularda, hep temel hakları gözeten kararlar verdik. Bitiriyorum. Temel haklar, Danıştay için en önemli unsurdur. Bu nedenle, sadeleştirme ve iyileştirme amacıyla, idari yargı her sene yeniden reform edildi. Bu reformların devam edeceğini ümit ediyoruz. Önemli olan, kullanıcıların memnun olması. 200 yıllık bir geçmişi olan Fransız Danıştay ı gibi bir Kurum, her daim vatandaş hukukunun hizmetinde olduğunu kanıtlamalıdır. Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl 13

14 14 Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl

15 Türk Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi Prof. Dr. Bülent OLCAY TÜRK DANIŞTAY I VE YARGI İÇİNDEKİ ÖNEMİ Prof. Dr. Bülent OLCAY Teşekkür ederim Sayın Başkan. Sayın Başkanım, Sayın Başsavcım, Sayın Müsteşarım, Sayın Daire Başkanlarım ve Meslektaşlarım hepinizi saygıyla, sevgiyle selamlıyorum. Bugün Danıştay ımızın kuruluşunun 145. Kuruluş Yıldönümü biraz tartışmaların yoğunlaştığı bir dönemde kutlanıyor, dolayısıyla ben de sunumumu hazırlarken daha ziyade güncel bir takım gelişmeleri Sayın Başkanın az önce konuşmasında pek açıkça söylenmese de dedi, bundan sonraki konuşmalarında açıkça söylenmişti diyeceğini tahmin ediyorum. Neler yapılmak istendiğine değineceğim. Bende pek çok istatistiğin yer aldığı bir sunum var, ama bunlar hepinizin çok yakından bildiği istatistikler. Mesela önceki dönemden devreden dosya, açılan toplam, sonuçlanan toplam, önceki dönemden devir vs. Bunların tamamı doğru istatistikler, idareci arkadaşlarımdan aldığım istatistikler. Grafikler haline çevirdim, çalıştım, sonra dedim ki bunları, hızlı geçiyorum, bunları bilmeyen yok. Aramızda paylaştığımız şeyler. Hepimiz intranetten ve kendi aramızda konuşurken diğer dairelerin kaç dosyaları kalmış, kaç dosyaları geçmiş bunları biliyoruz. Bizim asıl biraz kaybettiğimiz, yoğunluktan dolayı bakamadığımız aktüel gelişmeler var. Bunlar da bizim geleceğimizi çok ilgilendiriyor, Danıştay ın bundan sonraki yapısını ilgilendiriyor. Dolayısıyla konuşulacaksa Ört ki ölem! şeklinde değil de doğrudan konuşulması lazım. Tabii burada zülfüyara de çok fazla dokunmamaya gayret ettim ama buna rağmen dokunursa da bir akademisyen olarak dokunulmuş olacak. Danıştay üyesi kimliğimden ziyade bu konularda en azından akademisyen kimliğimin kabul edilmesini istiyorum. Sunumda da zaten buradaki görüşlerimin hiçbir kurumu, daha doğrusu kurumumu bağlamaz, kişiseldir diye de ibare koydum. Ama buna rağmen sağa sola çekmek isteyenler olursa bu konuda da ben rahatım, kalben rahatım. Verilmeyecek bir hesabım da yok, burada Allah rızası için doğruları konuşacağım. Şimdi burada sıkıntı şu, son dönemde yeni anayasa hazırlanırken Yargıtay ve Danıştay biraz örseleniyor gibi hissediyorum. Bir temyiz mahkemesi adı altında ikisinin birleştirilecek olması ve bizim karşı Danıştay Sekizinci Daire Üyesi Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl 15

16 Prof. Dr. Bülent OLCAY Türk Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi çıkmamıza rağmen böyle bir niyette bulunulması karşısında, aslında bir yargı fobisi nin oluştuğu inancı var bende. Bundan dolayı da bu fobiyi kırmak için aslında yargının yerinin ne olduğunu herkese daha net bir şekilde anlatmamız gerektiğini düşünüyorum. Şimdi burada çok teorik, hukuksal ve diğer felsefi açıklamalara girmeyeceğim, çok net, İngilizce tabirle up to the point şeyler söyleyeceğim. Burada söyleyeceklerim çok özdür, özettir. Onun için de çok uzun sürmeyecek. Diğer arkadaşlarımdan, Almanya dan ve Fransa dan gelmiş olan değerli meslektaşlarımdan daha fazla istifade edebilmeniz için tartışma bölümünde sanırım Sayın Başkanım da o şekilde düşüneceklerdir. Onların sorularınıza cevap vermesi bakımından uzatmayacağım ve hemen sunumuma başlıyorum. Latince bir tabir vardır: Primus Inter Pares şeklinde, bu yargının eşit erkler yasama ve yürütmeyle tabii ki yargı arasında yargının birinci olduğunun kabul edilmesidir. Bunu kabul etmek zordur, yargıçlar bunu anlar kabul eder ama dışarıdakilerin bunu kabul etmesi biraz zordur. Yargının bir de kendisini yalıtması gerekiyor ki bizim hâkim arkadaşlarımız, savcı arkadaşlarımız bugüne kadar hep böyle yapa gelmişlerdir ve bundan dolayı da hatta asosyal olarak nitelendirilmişlerdir. Tabii asiyasal da diyebilirsiniz! Hukuk devleti bakımından en yaşamsal konu yargının bağımsızlığıdır. Bu bir Başkan da olsa, Cumhurbaşkanı da olsa, Başbakan da olsa buna yargı bağlanamaz, yargıçlar bağlanamaz, bir yargıç asla Başkan ın adamı olamaz! Yürütmeyi oluşturan siyasal güç, içinden çıktığı yasamaya zaten hakimdir. Meclise bakın, Meclisteki milletvekilleri aynı zamanda bakan olabiliyorlar ve aynı zamanda hukuk yapıyorlar, yasa çıkartıyorlar, istedikleri şekilde sizin yürütmesini durdurduğunuz, iptal ettiğiniz yönetmelikleri bir tarafa bırakarak onun yerine kanun çıkartabiliyorlar. Bu gerçek, bunları konuşmamız gerekiyor. Yani biz bunları söylemezsek, bizim namımıza söyleyenler doğruyu söylememiş oluyorlar. Siyaset kazanmaya odaklanan bir mücadeledir ama yargıda biz gerçeği ararız, adaleti amaçlarız, usul kurallarını izleyen salt hukuksal bir süreci takip ederiz, tartışmalarımızı da buna göre yürütürüz. Önümüze gelen dosyada bu bunun adamıdır, bu bunun insanıdır, bu dosya şöyledir, bunun adamı böyle diye düşünmeyiz. Objektif olarak isimleri, davacıları, davaları bile zikretmeden Ben iki seneyi aşkın süredir yargı içerisindeyim, daha önce de bir adli yargı tecrübem var, bu süreç içerisinde gördüğüm, 16 Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl

17 Türk Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi Prof. Dr. Bülent OLCAY arkadaşlarımın tamamen objektif kurallara ve kriterlere uyarak yargılama yaptıklarıdır. Hukuku siyaset belirler, az önce söyledim Meclistekiler tabii ki seçilmiş insanlar, bizim arkadaşlarımız, insanımız. Bizim için, Türk devleti için gerekli olan yasaları çıkartacaklar, çıkartıyorlar. Bunu onlar belirleyecekler, bunda kimsenin şüphesi olamaz, itirazı da olmaz. Ancak yargının bir şekilde siyasal iktidarın tahakkümüne sokularak güçler ayrımının ortadan kaldırılması ve keşke güçler ayrılığı olmasaydı gibi söylemlerin yer alması siyasal diktatörlüktür! Yürütme organı ve idarenin büyük yetkiler kullanıyor olması, özerk düzenleme yetkilerine sahip bulunması onu en etkili güç haline getirmektedir. Mesai mefhumu çok fazla olmaz idarede, 7 gün 24 saat idare iş başındadır ve elinde icra yetkisine sahip büyük bir kamu gücü bulundurmaktadır, silahı da vardır. İdarenin işlemlerinin yargısal denetimi, idarenin yol açtığı zararların giderilmesine dair uyuşmazlıkların görüm ve çözümü bizdedir. Yargı organları hukuksal sistemi özgürce denetleyebiliyorsa çoğulcu demokrasi anlayışının koruyucusu olan bir hukuk devletinden söz edebiliriz. Danıştay ın temyiz merci ve içtihatları birleştirme görevi bakımından yüksek mahkeme olarak idarenin yargısal denetimine dair hukukun oluşumu ve gelişiminde belirleyici bir rolü vardır, bunu göz ardı edemezsiniz. Anayasa Mahkemesi kurulmadan önce devlet faaliyetlerine karşı başvurulacak tek hukuki merci olarak Danıştay ın Türkiye Cumhuriyetinin hukuk devleti niteliğini pekiştirmesine büyük katkıları olmuştur, bunlar tarihi vesikalar içerisinde yer almaktadır. Danıştay ın bütün üyeleri 1924 Anayasası döneminde Meclis tarafından atanıyordu. Yasama ile yürütme erklerinin ayrılığı esası düşünülerek uygulanan bu yöntemin yanlışlığı anlaşıldı, siyasal rejimin işleyişinde yürütmenin zaten güvenoyu ile yasama çoğunluğuna -az önce bahsettiğimiz gibi- sahip olması nedeniyle bu uygulamadan vazgeçildi. Bugünlerde bu tartışma yapılmaktadır. Bu ihtimal, yargının iktidarların doğrudan seçeceği meslek mensuplarına sahip olması ve yargıyı idare yanında taraf konumuna sokması tehlikesini beraberinde getirmektedir. Cumhuriyet döneminde Şura-yı Devlet fiilen Temmuz 1927 de göreve başladı. Meclis hükümeti bu kurumdan yana tavır koyarken o zamanki Meclis eskiden kalma bu kuruma çok sert muhalefet etmiştir. Şura-yı Devlet diğer idari kurumların ve hükümetin bir birimi Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl 17

18 Prof. Dr. Bülent OLCAY Türk Danıştay ı ve Yargı İçindeki Önemi sayılmış, Büyük Millet Meclisinin altında ve onun denetimine tabi bir makam olarak görülmüştür. Eğer aynı şekilde düşünürsek bu bir irticadır, 1924 e dönüştür. O zamanki Meclis büyük kahramanlıkların sahibi ve Kurtuluş Savaşının galibi olarak kendisini her kurumun üstünde görme eğilimindeydi. Bugün de, kimi vekillerin kendilerinin seçilmişler olarak Türk milleti adına hareket ettiklerini, mahkemelerin Türk milleti adına yetki kullanamayacaklarını yani karar veremeyeceklerini iddia etmeleri düşündürücüdür. Burada önemli diğer bir nokta da Danıştay üyelerinin o zaman olduğu gibi Meclis tarafından seçilmesinin istenmesindeki benzerliktir. Bakın Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 1924, madde 51, 52 çok önemli değil ama, 53 te yargı erki başlıyor, 51. Maddeyi sadeleştirilmiş metinden okuyorum, siz de zaten slaytta görebiliyorsunuz: İdare davalarına bakmak ve idare uyuşmazlıklarını çözmek, Hükumetçe hazırlanarak kendine verilecek kanun tasarıları ve imtiyaz sözleşme ve şartlaşmaları üzerine düşünüşünü bildirmek, gerek kendi özel kanunu ve gerek başka kanunlarla gösterilen görevleri yapmak üzere bir Danıştay kurulur. Danıştay başkanları ve üyeleri, daha önce önemli görevlerde bulunmuş, uzmanlıkları, bilgileri ve görgüleriyle belirgin kimseler arasından Büyük Millet Meclisince seçilir diyordu! Gördüğünüz gibi bu madde yani Danıştay yürütme başlığı altında düzenlenmiştir oysa yargı erki daha sonraki maddelerle düzenlenmişti. Bir başka durum da, o zaman yürütme görevi altında bulunmasının dışında aleyhine Danıştay kararı verilmiş olanlar Meclis Dilekçe Komisyonuna başvurarak Danıştay kararının bozulmasını da sağlayabiliyorlardı. Meclis Dilekçe Komisyonunun Danıştay ın kararının bozulmasına ilişkin bir kararı üzerine itiraz edilerek konu Meclis Genel Kurul gündemine taşınmış, orada bir anayasaya uygunluk sorunu olarak ele alınmış ve Meclis Anayasa Komisyonunun Teşkilat-ı Esasiye 2 Nisan 1934 tarihli raporu doğrultusunda karara bağlanmıştır. Bu 803 No.lu karara göre Danıştay ın Dava Daireleri mahkeme sıfat ve yetkisiyle kesin ve son yargısal kararlar vermektedir. Bu kararlar aleyhine Meclis Dilekçe Komisyonuna başvurulamaz! Burada aslında işi bitiriyor. Görünen o ki 1927 den 1934 e kadar geçen yedi yıllık süre içinde yapılan yoğun baskılarla Danıştay a hak etmediği bir kimlik bunalımı yaşatılmıştır. Danıştay ın diğer yüksek mahkemelerle birleştirilerek tek bir temyiz mahkemesi kurulması Başkana ve Meclis çoğunluğuna yargının 18 Danıştay v e İdari Yargı G ünü Sempozyumu : 145. Y ıl