SAMSUN MEYHANELERİ BAKİ SARISAKAL

Transkript

1 SAMSUN MEYHANELERİ BAKİ SARISAKAL

2 SAMSUN MEYHANELERİ Farsça mey ve hane sözcükleri birleşmiş Meyhane olmuş. Meyhane nasıl yerdir? Meyhane mukassi görünür taşradan amma Bir başka ferah bir başka letafet var içinde Diyen şair iyi anlatmış meyhaneyi. Dışarıdan bakılınca kasvetli ama içi latiftir. Meyhaneler Samsun un eğlence yaşamında önemli bir yer tutardı. Osmanlı İmparatorluğu'nda alkollü içkiler, Kırım Savaşı'ndan (1876) sonra yaygınlaşmıştı. Başlangıçta yurt dışından ithal edilen içkiler hızla yurt içinde de üretilmeye başlandı. Samsun'da da içki tüketiminin çok öncelere dayandığı 1520 yılında Samsun'da toplanan vergilerin arasında akçe ile Hamr-hane (Meyhane) vergisinden anlıyoruz Yılı Trabzon Vilayeti Salnamesinde Samsun'da meyhane sayısı 15'tir yılında ise sayı 16'dır yılında Samsun'da Şarap ve Likör işiyle uğraşan kimseler vardır: Kaptan Yergi-Costi Katuzuri-İlya Hekimyan - (T) Joannides-Leonidis - (C) Melahuri - (J) Minas-Minga ve Amudciyan-(Z) Zissi IDI. Görüldüğü gibiişletmecilerin hepsi gayrı Müslimlerdir. Meyhaneler Osmanlı döneminde yasaklamalarına, kovuşturmalara uğramalarına rağmen gizli olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Eskiden Ramazanlarda meyhaneler resmen kapattırılırdı. Bayram ertesi meyhaneciler gedikli müşterilerinin evlerine birer tabak midye dolması gönderirlerdi ki, akşamcılar arasında buna " unutma beni dolması derlerdi yılında Samsun'daki meyhanenin sayısı 18'e yükselmiştir. Eski meyhaneler de içkinin ancak yürekli insanlar tarafından kullanıldığına alâmet olarak Rakı ve Şarap güğümlerinin üstüne pirinçten bir yürek şekli konulurdu. 1910'lu yıllarda Osmanlı Devleti topraklarında Yaşayan bazı Rumlara (Yunan vatandaşı oldukları gerekçesiyle) "Boykotaj" (Boykot) uygulanmaktaydı. Ve Samsun'da uygulanan met boykottan genelde Rumlardan oluşan meyhaneciler alkol ithalatı yapanlar etkilenmiştir. Alkol ithalatçıları alkollü içecekleri ya Osmanlı topraklarındaki fabrikalardan ya da dış ülkelerdeki ispirtolu içki fabrikalarından karşılıyorlardı. Bu ithalatı bulundukları kentlerin "Boykotaj Sendikaları ndan aldıkları şahadetname ile yine Rumlar yapıyordu İstanbul da Büyükdere nin Kocataş Suyu ile imal edilen muafık sıhhat (Nektar Birası) Samsun da Yunanlı A.V.F. Konstaninidis tarafından celp ve furuat edilmekte iken bu günden itibaren marrufat acizanemle kaliyetle celp ve ehven fiyatla furuat edilmekte bulunmuştur. Devlet-i Aliye tebaasından olan Nektar Bira Fabrikaları İngiliz Şirketinin hüviyeti, Dersaadet Boykotaj Sendikası nın şahadetnamesiyle müstahaktır. Nektar Bira Fabrikası nın Samsun Vekili ve Samsun Boykotaj Sendikası nın şahadetnamesine haiz Devlet-i Aliye Tabiyesinden Papasoğlu Biraderler yılında Samsun'da alkol ithalatı yapanlar: Alimberti-Altı okka Oğlu ve Mastromihalakis, (A) Anognostopoulo, Ekserdjioğlu, (Elie M.) Lazaridis, (GD) Tchaoumango, Andonoğlu Kardeşler, (I) ve D. Kefelides, (A. ve Ph) Corstantinides, (GP) Cariofidis Garophalides, Makelaraki Lendoudis ve Ortağı Philippides (Ch) - ZB Tizloff 1912 yilinda Samsun'da gayri Müslimler tarafmdan işletilen içki Fabrikaları vardır. Altı Okkaoğlu ve Mastromi Halakis, Andonoğlu (A) Kardeşler. (Ch) Şabanides, (A ve Ph) Constantinides, Cariofidis, (D) Ke'falide Kullanıcı (D) Macris S. Polychronidés İçki Fabrikası 1 Aks-ı Sadâ 24 Haziran 1326, Sayı: 236

3 S. Polychronidés İçki Fabrikası Devlet alkollü içki imal eden bu esnaflardan Müskirat Rüsûmu adıyla bir vergi alırdı. Alkollü içki imal edenlerden Zecriyye (Müskirat) Rüsumu alındığı gibi, bu içkileri satan müskirat dükkanlarından da Ruhsatiye adı altında bir vergi alınırdı. Müskiratı satan esnafa tezkire (izin belgesi) verilirdi. Buna da Zecriyye Tezkiresi denirdi. Bu tür içkileri satanların dükkanlarının ibadethane, kışla, hastane, okul gibi kurumlardan belli bir uzaklıkta olması istenirdi. Denetimlerin kolayca yapılması içinde izin belgeleri her yıl yenilenirdi. 2 Alkollü içki satan dükkanlarda diğer erzakın satılması yasaklanmıştı. 2 M.Z. PAKALIN, Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, C.lll, Sayfa: 650

4 Buğday Pazarı nda Bıraşkuva Gazinosu üzerinde Yeni Samandiri Birahanesi vardı. 3 O dönem Samsun unda bazı otellerin birahaneleri vardı. Bir Bektaşi hikâyesi vardır: Elleri titreyen bir Bektaşi meyhaneye gitmiş. Parası yok zavallının. Meyhaneciye: Erenlere ocaktan bir rakı sunar mısınız? Meyhaneci kadehi doldurmuş, ihtiyar Bektaşiye uzatmış. Bektaşi titreyen elleriyle kadehi alırken kadeh yere düşmüş, parça parça olmuş. Kadeh kırmak, meyhanede bulunanlara Meydan okumaktır. Bütün kabadayılar ayağa kalkmışlar, kadeh kırana çullanacaklar. Tezgâh önündeki Bektaşi titreyen ellerini kabadayılara göstererek: Efendilerim, kadeh kırdım ama kalp kırmam demiş Sofu meyhanenin düşmanıdır. Rind ise sofuya her zaman karşı koymuştur ve açık konulur: Kâh giderim Medreseye ders okurum, Hak için Kâh giderim Meyhaneye mey çekerim kime ne? Meyhaneye her sınıftan insan giderdi. Rindi de, derbederi de giderdi. Aşağıdaki mısralar bir derbedere ait: İç bade güzel sev de ne derlerse desinler, Meyhanede yat evde ne yerlerse yesinler. Meyhanede rakı kadehle verilirdi. Karafakiyle verilirdi. Kadeh ve Karafeki birer ölçekti. Meyhanelerin has müşterileri, akşamcılar, kendilerinin muayyen ölçeklerinden fazlasını içmezlerdi. Rakıya buz konulmaz. Buz suya konulur, sulu rakı içen buzlu suyu rakıya katardı. Meyhanede kafalar cilalandıkça sohbetler kızışırdı. Masadan masaya konuşmalar başlardı. Artık ahbaptırlar: Sofular haram demiş bu aşkın şarabına Sen doldur ben içerim, günah benim sana ne? İçki içenin, biraz da sarhoş olanın ruh haletini şair iki mısrada şöyle anlatır: Kâh çıkarım gökyüzüne seyrederim alemi Kâh inerim yer yüzüne seyreder alem beni. Bir dönemde Samsun da Bozacı ve Şerbetçi dükkânları da ünlüydü. Dükkanlarını fazla işlek olmayan yerlerde açan bozacılar, Rum ve Ermeni meyhanecilerin rakibi konumundaydılar. İslam dinine göre yasak olan meyhanecilik yerine bozacılığı meslek edinmiş olan bazı kimseler, keyif bozası yapıp satmak suretiyle kendilerine bir geçim vasıtası bulmuş oluyorlardı. Keyif bozası, o devrin az çok hususiyetinden sayılıyordu. Bozacılar dükkanlarında iki çeşit boza bulundururlardı. Biri keyif veren boza, diğeri de tatlı boza idi. Keyif bozasının daha çok müşterisi vardı. Keyif bozası rakı veya şarap gibi şer an yasak olan içkiler arasına katılmadığı için bu içkiye de düşkünler fazla idi. Keyif bozası rakı ve şarap kadar keyif verdiği için akşamcılar bunu tercihen kullanırlardı. Darıdan yapılan keyif bozasını hususi suret de ve evlerinde, un içine her gün bir miktar şeker ilave etmek ve karıştırmak suretiyle besleyen ve bozayı daha etkili bir hale getirmeyi alışkanlık haline getiren akşamcılarda vardı. Ekmekçi fırınlarının sıcak bir yerinde günlerce şekerle beslenen bozanın iki maşrapası, eski şaraptan daha keskin bir etki yapardı. Boza düşkünleri, gündüzden pişmek üzere fırına verdikleri büyük sazan balıkları bozacı dükkanlarına götürerek yer içer, keyif yaparlardı. Boza ve sazan balığı birbirlerini tamamlayan ve keyif ehlinin daima rağbet ettiği iki madde. O devirlerin en usta bozacısı Hüsnü Baba idi. Hüsnü Baba aynı zamanda bir saz şairi idi. Kendisi Bektaşi olarak tanınmıştı. Hüsnü Baba dan başka kentin çeşitli yerlerinde satış yapan bozacılar vardı. 3 Aks-ı Sadâ, 24 Mart 1328, Sayı: 340

5 1923 yılından itibaren Rumlar Mübadele ile Samsun u terk edince alkollü içkiler imaliyle uğraşan bazı Türk girişimciler görülmeye başlandı. O dönemler rakılar bu günkü gibi yalnız Yeni Rakı, Kulüp Rakısı, Altınbaş olarak ayrılmazdı. Samsun Rakı Fabrikası Alamdarzade Seyit Mehmet lira ikramiye vereceğini duyuruyordu lara kadar rakı imalatçıları çeşitli rakıları müşterilerin beğenisine sunarlardı. Örneğin: Samsun Rakı Fabrikası 1924 yılında Alemdarzade Seyit Mehmet tarafından Mecidiye Caddesinde Vatan Eczanesi yanında açılmıştır. Halis üzüm ve Çeşme anasonundan mamul Samsun Rakısı kısa zamanda aranılan bir rakı haline gelmiştir. Fabrika sahibi Seyit Mehmet gazetelere verdiği ilanlarda; Samsun Rakısı nın hileli olduğunu kanıtlayana bin

6 Samsun Rakısı; kapalı şişe yarım kiyyesi gramı ve açık olarak kiyyesi 160 kuruştur. Konyak, yarım kiyyelik gramı 65 kuruş. Şarap, yarım kiyyesi 50 kuruş, açık kiyyesi 80 kuruştur ve toplam siparişlerde %10 tenzilat yapılıyordu. Bu yıllarda Samsun daki bir diğer Rakı Fabrikası da Altın Güneş Rakı Fabrikası idi yılında Arif Arslan tarafından Deveci Rakı Fabrikası, Bağdat Caddesinde açılmıştır. Yine bu yıllarda Bağdat Caddesi, Subaşı Civarı nda Yemenici zade Hasan Fahri Bey tarafından açılan Sefa Müskirat Fabrikası vardır. Samsun da birde Müskirat Deposu bulunmaktadır. Turan Ticarethanesi adıyla faaliyet gösteren bu depo Saathane Meydanı ndaydı. Vatan Konyak Fabrikası Bu yıllarda Samsun da satılan rakıların en iyisi Sakız Rakısı idi. İçine % 5 - % 7 oranında sakız karıştırılarak yapılırdı. Diğer rakıların tümüne ise sakız karıştırılmayıp gene aynı orada. Yani % 5 ve % 7 arasında anason karıştırılmaktadır. Bu bakımdan yalnız anason katılan rakılara o dönemlerde Samsun da Düz Rakı veya Duziko denirdi. Güzel sevmiş, mey içmiş, bu gün toprak olmuş dil ehli insanların mısraları ile yazıma son vereceğim: Ben şehidi badeyim dostlar demim yad eyleyin Türbemi meyhane enkazıyla bünyad eyleyin. Şimdiki mısralar ise rakı içenler ve içmeyenler içindir. Her kadeh birkaç gün çalıyor bizden Sormadan sen yine doldur onu saki En son kim olsa kalıyor bizden Bir taşın üstünde bir Hüvelbaki