MİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİ VE EĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİ

Transkript

1 TC Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü MİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİ VE EĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) Danışman:Yrd.Doç.Dr.Ahmet HALAÇOĞLU Hazırlayan:Muzaffer DENİZ Isparta

2 ÖNSÖZ Eğitim Şûraları, Türk Eğitim Tarihi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Millî Eğitim Bakanlığı nın ve Türk Millî Eğitim Sistemi nin en yüksek danışma organıdır. Şûralara, Millî Eğitimle ilgili politikaların çizilmesinde, yol gösterici rolü verilmiştir. Bu çalışmada; şûraların tarihçesi, eğitim ve diğer toplumsal, kültürel, siyasal alanlarla etkileşimleri irdelenmiştir. Aynı zamanda, şûraların Türkiye nin eğitim politikalarını oluşturma süreçlerine etkisi özellikle irdelenmiş; eğitim politikalarının oluşturulmasında en yüksek karar alma organı olan şûraların, Türkiye eğitimine yön veren kararların alınması ve uygulanmasındaki gücü ve etkisinin ne olduğu belirtilmeye çalışılmıştır. Ortaya konulan çalışma, yılları arasını kapsamaktadır. Bu süre içerisinde toplam 16 Millî Eğitim Şûrası yapılmış olup, şûralarda alınan kararlar, -büyük bölümüyle- bu çalışmada yer almıştır. Son bölümde yer alan öneriler başlığı altında, şûraların oluşumu ve Türk Eğitim Sistemi karar alma süreçlerine etkisi ile ilgili olası çözüm önerileri verilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada gösterilen çabalara rağmen, bazı kaynaklara ulaşılamamıştır ve bazı eksiklikler olacağı muhtemeldir. Görülebilecek hata ve eksiklikler için araştırmacı şimdiden bağışlanmasını dilemektedir. Bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım, çalışmamda desteklerini her zaman yanımda hissettiğim değerli hocalarım; bölüm başkanımız Sayın Prof. Dr.Bayram Kodaman a, çalışmamda beni yönlendiren, katkı ve yardımlarıyla bana güven veren danışman hocam Sayın Yard.Doç.Dr. Ahmet Halaçoğlu na ve bazı kaynaklara ulaşmamda yardımcı olan Şûra Genel Sekreteri Sayın Mahmut Özbuğa ya teşekkürlerimi sunuyorum. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ

3 İÇİNDEKİLER... 3 KISALTMALAR... 7 GİRİŞ...8 BİRİNCİ BÖLÜM MİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİ A) MİLLİ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİ B) ŞÛRALARI HAZIRLAYAN ETKENLER C) TEK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALAR Birinci Millî Eğitim Şûrası (1939) a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama İkinci Millî Eğitim Şûrası (1943) a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama Ç) ÇOK PARTİLİ DÖNEME GEÇİŞ SÜRECİNDE ŞÛRALAR Üçüncü Millî Eğitim Şûrası (1946) a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama Dördüncü Millî Eğitim Şûrası (1949) a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama D) ÇOK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALAR Beşinci Millî Eğitim Şûrası (1953) a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama Altıncı Millî Eğitim Şûrası (1957) a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama

4 E) PLANLI DÖNEMDE ŞÛRALAR...37 Yedinci Millî Eğitim Şûrası (1962)...37 a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama Sekizinci Millî Eğitim Şûrası (1970)...44 a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama Dokuzuncu Millî Eğitim Şûrası (1974)...49 a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama F) 1980 SONRASI ŞÛRALAR...55 Onuncu Millî Eğitim Şûrası (1981) a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d-sonuç-uygulama Onbirinci Millî Eğitim Şûrası (1982) a-amaç b-gündem c-alınan Kararlar d- Sonuç-Uygulama Onikinci Millî Eğitim Şûrası (1988) a- Amaç b- Gündem c- Alınan Kararlar d- Sonuç-Uygulama Onüçüncü Millî Eğitim Şûrası (1990) a- Amaç b- Gündem c- Alınan Kararlar d- Sonuç-Uygulama Ondördüncü Millî Eğitim Şûrası (1993) a- Amaç b- Gündem c- Alınan Kararlar d- Sonuç-Uygulama Onbeşinci Millî Eğitim Şûrası (1996) a- Amaç b- Gündem c- Alınan Kararlar d- Sonuç-Uygulama

5 Onaltıncı Millî Eğitim Şûrası (1999) a- Amaç b- Gündem c- Alınan Kararlar d- Sonuç-Uygulama İKİNCİ BÖLÜM ŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİ A) TEK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTKALARINA ETKİLERİ Giriş Köy Enstitüleri Hükümetler ve eğitim Dönemin Millî Eğitim Bakanlarının tutumu Dönemin eğitim hareketleri B) ÇOK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİ Giriş Hükümetler ve eğitim Dönemin eğitim hareketleri C) PLANLI DÖNEMDE ŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİ Giriş Kalkınma Planları ve eğitim Öğretmen yetiştirme Mesleki Teknik Eğitim ve Çok Amaçlı Okul Dönemin eğitim hareketleri Sonuç D) 1980 SONRASI DÖNEM VE GENEL OLARAK ŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİ Giriş Sekiz yıllık zorunlu eğitim Mesleki teknik eğitim Özel eğitim Yabancı dil eğitimi Yaygın eğitim, hizmetiçi eğitim, uzaktan eğitim Özel öğretim kurumları, paralı eğitim, eğitim-iş dünyası ilişkileri Öğretmen, eğitim uzmanı Nüfus ve eğitim Mevzuat karmaşası Kalkınma planlarında eğitim, hükümetler ve eğitim Eğitim sisteminde yapı ve işleyiş Şûra kararlarının uygulanabilirliği

6 SONUÇLAR ÖZET SUMMARY BİBLİYOGRAFYA KISALTMALAR a.g.e. : BYKP : Bakanlık (MEB) : Adı geçen eser Beş yıllık kalkınma planı Milli Eğitim Bakanlığı c. : cilt 6

7 DPT : GSMH: ICA: KOSGEB: M.E.T.K. MGK: Devlet Planlama Teşkilatı Gayri Safi Milli Hasıla Uluslararası İşbirliği Yönetimi Küçük ve Orta ölçekli sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Milli Eğitim Temel Kanunu Milli Güvenlik Kurulu s. : sayfa S. : sayı Şûra : TİSK : TÜBİTAK: TÜSİAD: TTK: Vb: Milli Eğitim Şûrası Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği Talim ve Terbiye Kurulu Ve Bunun Gibi GİRİŞ Milli Eğitim Şûraları nın Türk eğitim politikalarına etkileri nelerdir? Türkiye de yıllardır eğitim sorunlarının ağırlığından, eğitimin çıkmazda olduğundan söz edilir. Eğitimle doğrudan ilişkili olanlar da, dolaylı ilişkide olanlar da, yani, toplumun bütün kesimleri eğitim sorunlarının çözülmesini, Türkiye de çağdaş bir eğitim sistemi kurulmasını ve geliştirilmesini arzularlar. Bu yolda çaba harcarlar. Sonunda; sorunlar yumağının artarak sürmekte olduğunu görürler. Bu tespit, yalnızca günümüz için geçerli olmayıp önceki dönemleri de içine alır. Genç Cumhuriyetin, bağrında doğup çıktığı Osmanlı Devletini de içine alır. Daha başlangıçta, Osmanlı İmparatorluğu nun batı karşısında geri kalması üzerine, bu açığı 7

8 kapamak için reformlara girişilmesi düşünüldüğünde ve reformlar uygulanmaya başlandığında, eğitim alanındaki reformlar, diğer alanlara (askeri, idari) göre sonlara kalmıştır. Osmanlı Devleti nde batılılaşma ve yenilik hareketleri daha ziyade askeri, siyasi idari ve bir dereceye kadar da sosyal alanlarda, yani padişahın ve sadrıâzamların doğrudan doğruya yetkisi ve denetimi altında bulunan müesseselerde başlatılmış ve devam ettirilmiştir. Bu yüzden maarif yani modern eğitim ve öğretim alanında X1X.Yüzyılın ikinci yarısına kadar hiçbir yenilik hareketine girişilememiştir. 1...maarif alanında Tanzimat devri kanunlaştırma (kanunların yapıldığı) ve ilk örnek mekteplerin, eğitim-öğretim kurumlarının açıldığı bir devir kabul edersek, II.Abdülhamid devrini de uygulamaya geçiş, yaygınlaştırma, merkezde ve taşrada mektep binası yapma, öğretmen yetiştirme, yeni yüksek mektepler ve Darülfünun açma devri olarak nitelendirmek mümkündür....modern maarifin temelleri bu dönemde atılmıştır. 2 Yalnız, burada hemen aşağıdaki tespit belirtilmelidir: Batı örneğine göre kurulan bu sistem, Osmanlı Devleti ne birçok aydın eleman kazandırdı. Gerçi İmparatorluğun dağılması önlenemedi ama, Osmanlı mekteplerinde yetişen aydınlar çok sağlam bir cumhuriyet kurdular. Osmanlı mektepleri belki çağdaş bir teknoloji veremediler ama, çok yüksek bir idealizm, çok sağlam bir yurtseverlik verdiler. 3 Bu çalışmada, şûraların eğitim politikalarını etkileme durumları verilmeye çalışılmıştır. Yanısıra Şûraların tarihçesi ile birlikte yakın- eğitim tarihimizin önemli aşamaları da verilmek istenmiştir. Çünkü: Türk eğitim tarihinde fikir, düşünce, başarılı ya da başarısız, parlak ya da tutarsız tecrübe birikimi çok önemlidir. Ancak, bu zengin birikimden yeterince yararlanılmamaktadır. Eğitim politikasına yön verenlerin, öğretmenlerin, aydınların bu tecrübe birikimlerinden asıl bugün yararlanması gerekmez mi? Şu halde, eğitim tarihimize ilişkin gözlemlerden biri de, geçmişten ders alınıp yararlanılmadığı gerçeğidir. Oysa eğitimimizin gelişmesi ve kendisinden bekleneni verebilmesi, esas olarak, bu tarihin ve tecrübelerin iyi bilinmesine, onlardan ders alınıp ciddiyetle uygulamaya konulmasına bağlıdır. Eğitim tarihimizde hemen her zaman kağıt üzerinde parlak ilkeler, amaçlar, programlar, yasal metinler hazırlandığı, şekle ve gösterişe önem verildiği, fakat uygulamada aynı çaba, ciddiyet ve istikrar gösterilmediği dikkate çarpıyor. 4 Millî Eğitim Şûraları da Türkiye nin eğitim sorunlarını çözebilecek, Türk eğitim sistemini geliştirecek ve iyileştirecek kararlar almıştır. Ancak, uygulamaya aktarma konusunda gerekli adımlar atılmadığı/atılamadığı için, eğitim sorunları çözülememiştir. Şûra kararlarının önemli bölümü, ya hiç uygulanmamış, ya alınan kararın uygulamaya aktarılması yıl gibi gecikmeli olmuş, ya da bir iki yıllık uygulamadan sonra uygulama terkedilmiş, bazan da alınan kararın tersi yönde uygulamalar olmuştur. 1 Bayram Kodaman, ll.abdülhamid Döneminde Eğitim Öğretim, Büyük İslam Tarihi Ansiklopedisi Çağ yayınları, İstanbul 1993, 12.c, s Bayram Kodaman, a.g.e. s Mustafa Ergün, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara 1997, s.8. 4 Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1997, s.377,382. 8

9 Temel dayanak; Millî Eğitim Şûraları nın Türk eğitim politikalarına etkileri nelerdir, eğitime yön veren bir kurum olarak şûraların gücü nedir, sorularına cevap aramak, yani; şûra kararlarının, eğitim politikalarına yön verenlerce uygulanması durumunda, eğitimde olası gelişmeleri ortaya koyabilmektir. İlk eğitim şûrasının başladığı 1939 ten 1999 yılına kadar olan süreçte düzenlenmiş bulunan on altı Millî Eğitim Şûrası nın eğitim politikalarına etkilerini incelemek, Şûralarda alınan kararların yaşama geçirilme şansını/durumunu araştırmak, kararların uygulanmaya konması durumunda Türk eğitiminin alacağı mesafeyi araştırmak, bu çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır. Bu araştırmanın amacı; ten 1999 a şûraların tarihçesini, düzenlenmiş olan on altı şûrada alınan kararları, bu kararların uygulanmasında ortaya çıkan sorunları, uygulamaya hangi derece ve düzeyde aktarılabildiği ile bunun nedenleri ve sonuçlarını; 2.Şûraların yapısı, yasal dayanakları, oluşumu, toplanma şekli, katılım durumunu; 3.Şûra kararlarının yaşama geçirilememesi nedeniyle eğitim sisteminin uğradığı kayıpları; 4.Kararların yaşama geçmesi durumunda, eğitim sisteminin olası kazanımlarını, sorun çözme yeteneğini; ortaya koymaktır. Yapılan araştırmanın önemi;tarihsel gelişimi boyunca, toplumun eğitim gereksiniminin karşılanmasında,yararı olabilecek düşünceleri ortaya koyabilmek, eğitim politikalarının belirlenmesi sürecine katkıda bulunmak ve böylece çağdaş eğitim sisteminin oluşturulmasına katkı sağlamaktır. Yapılan çalışma; şûraların yasal dayanağını oluşturan ilgili kanunun 1933 te yayınlanmasından, onaltıncı şûranın yapıldığı 1999 Yılı ile, yani; 20.Yüzyıl da yapılmış olan Milli Eğitim Şûraları ile sınırlıdır Çalışma; kaynak olarak Milli Eğitim Şûraları ile ilgili yasa, yönetmelik, vb yasal belgeler, alınan şûra kararları, Milli Eğitim Bakanlığının uygulamaları ile ilgili bakanlığın kendi belgeleri ile basın-yayında çıkan haberler ve ilgili araştırmalarla sınırlıdır. Yöntem. 1.Bu araştırmada belgesel tarama yöntemi uygulanmıştır. 2.Çalışma, Türk Milli Eğitim Sistemi nin Dönemi ni kapsamaktadır. 3.Türk Milli Eğitim Sistemi incelenirken temel alan, Milli Eğitim Şûraları ve şûralarda alınan kararların eğitim politikalarının oluşturulma sürecine etkisidir. 4.Çalışmada, Milli Eğitim yetkililerinin hem kişisel hem de kurum adına görüşleri ve eleştirileri de yer almıştır. 5.Kamuoyunda şûralarla ilgili beklentilerin neler olduğu konusuna da yer verilmiştir. 6.Temel kaynak olarak şûra kararları alınmakla birlikte, konuyla ilgili araştırma, anket, yasa ve yönetmelikler, vb. kaynaklardan da yararlanılmıştır. 9

10 7.Ayrıca, şûraların ve Türk Eğitim Sistemi nin sağlıklı gelişimi için eleştiri ve öneriler de bu çalışmada yer almıştır. BİRİNCİ BÖLÜM MİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİ A) MİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİ 1- Maarif Kongresi: Milli Eğitim Şûraları ile ilgili ilk çabalar daha Kurtuluş Savaşı sürerken ortaya çıkmıştı. Millî Eğitimle ilgili öngörülerde bulunmak, amaç ve yöntemler belirlemek üzere düzenlenen Şûraların bir ön adımı olarak, 16 Temmuz 1921 de yeni bir devletin, Türkiye nin, eğitimine bir perspektif oluşturması amacıyla Mustafa Kemal in başkanlığında Ankara da Maarif Kongresi düzenlendi. Maarif Kongresi ve bundan hemen sonra düzenlenmiş olan Heyet-i İlmiye çalışmaları için, şûraların öntipi/ön çalışması- da denilebilir. 10

11 Millî Eğitim Şûraları yasal dayanağı için 1933 ü, ilk toplantısı için de 1939 u beklemesi gerekiyordu. Kurulmakta olan yeni devletin eğitim alanındaki ilk kurumsal çabası ise; ilk defa 25 Mart 1921 de toplanan Telif ve Tercüme Heyeti idi. 5 Anadolu da yeni bir meclisin, TBMM nin açılışından yaklaşık bir yıl sonra toplanan Maarif Kongresi, Millî Eğitim Şûraları ve Türkiye eğitimi için olduğu kadar, yeni devletin kurumsallaşması açısından da anlamlıdır. Bu çabalar aynı zamanda yeni bir devletin, Türkiye Cumhuriyeti nin doğuşunu haber veriyordu. Anadolu da bir yandan bir ölüm-kalım savaşı, varolma savaşı sürdürülürken, bir yandan da savaşın bütün yıkımlarına karşın- ülküyle, gönençle Türkiye nin eğitim sistemine yön verecek çalışmalar da sürdürülüyordu. Kongrede Mustafa Kemal eğitimle ilgili düşüncelerini, eğitim ve eğitimcilerden neler beklediğini ortaya koymuştur. Kongrede görüşülen konular şöyleydi: İlköğretim ve ortaöğretimdeki okul ve öğrencilerle ilgili sayısal veriler, öğretim proğramları, eğitim sisteminin ihtiyaçları, üretimin artırılması için eğitimin katkısı gibi konular üzerinde durulmuştur. Aynı zamanda; dört yıl olan ilkokulların öğretim sürelerinin beş yıla çıkarılması, köylü ile şehirlilerin ihtiyaçlarının farklı olduğu gerekçe gösterilerek ilkokul proğramlarının da buna göre farklılıklar içermesi gerektiği ortaya konmuştur. 2- Heyet-i İlmiyeler: Heyet-i İlmiyeler 1923, 1924 ve 1925 (1926) da 6 olmak üzere üç kere toplanmıştır. Heyet-i İlmiyeler, Talim Terbiye Dairesi ile Millî Eğitim Şûralarının görevlerini üstlenmişti. Millî Eğitim Şûraları; Heyet-i İlmiyelerin kurumsallaşmış, düzenli aralıklarla çalışan devamı olarak da değerlendirilebilir. Heyet-i İlmiyeler, eğitim yöneticisinden üniversite hocalarına kadar bütünüyle eğitimcilerden oluşuyordu. Toplanış amaçları da; yeni devletin eğitim yapısını, biçimini, proğramlarını, hedeflerini ortaya koymaktı. Heyet-i İlmiye çalışmalarına katılanlardan bazıları şöyle idi: Ziya Gökalp (Telif ve Tercüme Heyeti Başkanı), Fuad Köprülü (Müsteşar), Şemseddin Sami (öğretmen-yazar), İhsan Bey (İhsan Sungu, Yüksek Kız Öğretmen Okulu Müdürü), İsmail Hakkı (İ.H.Baltacıoğlu, Darülfünun Eğitim Müdürü), Ahmet Ağaoğlu (Matbuat ve İstatistik Müdürü), Yakup Kadri (Y.K.Karaosmanoğlu, öğretmenyazar), Reşad Nuri (R.N.Güntekin, öğretmen-yazar),... 7 Aşağıda da görüldüğü gibi Heyet-i İlmiyeler, elle tutulur somut önerileri ve uygulamaları ile öne çıkmaktadır. Türk Eğitim Sistemi nin örgütlenmesinde de Heyet-i İlmiye kararları etkili olmuştur. a)birinci Heyet-i İlmiye (1923): 5Telif ve Tercüme Heyeti 1926 ya kadar varlığını sürdürmüş, 1926 da lll.heyeti İlmiye kararları sonrasında 22 Mart 1926 da 789 sayılı Milli Eğitim Teşkilatına Dair Kanun la yerini Dil Heyeti ile Milli Talim Terbiye Dairesi ne bırakmıştır. 6 Üçüncü Heyeti İlmiye, 27 Aralık 1925 te başlayıp 1926 Ocağında da çalışmalarını sürdürdüğü için, bazı kaynaklarda 1925 tarihi, bazı kaynaklarda da 1926 tarihi geçmektedir. 7 MEB, Milli Eğitim Şuraları ( ), Ankara 1995, s.11,12. 11

12 İlk Heyet-i İlmiye 15 Temmuz 1923 te dönemin Milli Eğitim Bakanı İsmail Safa (Özler) Bey in başkanlığında Ankara da toplanmıştır. l.heyet-i İlmiye toplantısının gündeminde; -Ulusal kültür, -İstatistik Genel Müdürlüğü nün örgütlenmesi, -Ulusal dil, -Ulusal sözlük, -Ulusal müzik çalışmaları, -Ulusal tarih ve coğrafya enstitülerinin kurulması, -İlköğretim ve ortaöğretim proğramları, gibi konular yer almıştı. 8 b)ikinci Heyet-i İlmiye Çalışmaları (1924): İkinci Heyet-i İlmiye 1924 te yine Ankara da, dönemin Millî Eğitim Bakanı Vasıf (Çınar) Bey başkanlığında toplanmıştır. Gündeminde; -İlkokulların öğretim sürelerinin altı yıldan beş yıla indirilmesi, -Ortaokul ve liselerin birbirinden ayrılması ve yedi yıl olan sürenin üçer yıldan altı yıla indirilmesi, -Öğretmen okullarının sürelerinin dört yıldan beş yıla çıkarılması, -Yeni ders kitaplarının yazdırılması,... gibi konular yer almıştı. 9 c)üçüncü Heyet-i İlmiye çalışmaları ( ): Üçüncü Heyet-i İlmiye çalışmaları 27 Aralık 1925 te dönemin Millî Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey başkanlığında Ankara da toplanmıştı. Gündeminde; -Millî Eğitime ayrılan kaynakların en uygun kullanımı, -Ortaokullarda karma eğitime geçilmesi, -Eğitim-öğretimle ilgili çalışmalar yapacak Talim Terbiye Dairesi kurulması,... gibi konular yer almıştı Millî Eğitim Şûraları: Millî Eğitim Şûraları, Türk eğitiminin enine boyuna tartışıldığı, karara bağlandığı, resmi tutumun dışında değişik görüşlere de açık olan ciddi çalışmalar olarak Türk eğitimine yön vermişlerdir. Şûralarda alınan bazı kararlar uygulanırken Türk Eğitim Sistemi için yaşamsal bazı öneriler rafa kaldırılmış ya da uygulamada gereken önem verilmemiştir. Şûralar, Türk Eğitim Sistemine yön verecek siyaset üstü eğitimle ilgili bilimsel ve toplumsal kararlar alarak Türkiye nin eğitim politikalarının belirlendiği kurumsal yapı olması gerekirken daha çok, öneriler üreten bir yapısal örgütlenme olarak eğitim yaşantımızda yerini almıştır. 8 MEB, a.g.e. s.8. 9 MEB, a.g.e. s.8,9. 10 MEB, Milli Eğitim Şuraları ( ), Ankara 1995, s.9,10. 12

13 Millî Eğitim Şûralarının başlangıcı ile ilgili olarak eğitimci Hıfzırrahman Raşit Öymen şunları diyordu: Talim Terbiye Dairesi nin kuruluşu ile birlikte 1926 da talimatnamesi yapılan Maarif Şûrası, o zaman kanunlaştırılamamış, 789 numaralı teşkilat kanununa sadece Talim ve Terbiye Dairesi nin eklenmesiyle yetinilmiş ve ancak 1933 teki ilk merkez teşkilatı kanununa (2287 sayılı Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun) Meclis Eğitim Komisyonu nun önerisiyle bu talimatname aynen kanun maddeleri haline getirilmiştir....millî Eğitim Şûrası nın ilk kanuni örgütlenmesi kabul edilirken adına Kültür Danışıtı denilmiş, sonradan... Millî Eğitim Şûrası na çevrilmiştir te çıkarılan 2287 sayılı Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun la hem Talim Terbiye Dairesi yasasına kavuşmuş, hem de Millî Eğitim Şûraları nın yasal dayanağı oluşturulmuştur. Buna göre, ulusal eğitime yön vermek, eğitim-öğretimle ilgili sorunları tespit etmek, incelemek, çözüm önerileri sunmak üzere Millî Eğitim Bakanlığı nın en yüksek danışma organı oluşturuluyordu. Yasanın ilgili maddesi de bunu belirtiyordu. Madde 3- Maarif Şûrası, Cumhuriyet maarifinin terbiye ve tedrisata teallük eden işlerinde Talim ve Terbiye Dairesi nce hazırlanacak nizamname, talimatname, proğram ve esaslarla, şûra azası tarafından bu mevzular etrafında yapılacak teklifleri tetkik ederek bir karara bağlar. Maarif Şûrası nın kararları, Maarif Vekilinin tasdikiyle katileşir. 12 Yasaya göre, şûraların üç yılda bir toplanması hükmü getirilmiş ve ilk toplanması için de 1935 Yılı öngörülmüştü. Ancak; ilk Millî Eğitim Şûrası nın toplanmak için 1939 u beklemesi gerekecekti. Şûra yönetmeliğinde de zaman içerisinde değişikliklerin yapıldığı görülmektedir: Bunlar; 1946 da 4926 sayılı yasa, 1970 de 1261 sayılı yasa, son on yıl içinde de 10 Ocak 1983 te sayılı Resmi Gazete de yayınlanan değişiklik, 8 Kasım 1993 te 2375 sayılı Tebliğler Dergisi nde yapılan değişiklik ve en son olarak da 8 Eylül 1995 Tarihli sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Millî Eğitim Şûrası Yönetmeliği dir yılında düzenlenen Birinci Millî Eğitim Şûrası ndan 1999 yılında düzenlenmiş olan son şûraya kadar (20.Yüzyılın son Şûrası, Onaltıncı Millî Eğitim Şûrası) toplam 16 Millî Eğitim Şûrası düzenlenmiştir. Tarihsel gelişimi boyunca şûralar, ulusal eğitimle ilgili politikalar üreten bir kurum olarak gelenekselleşmiştir. Türkiye Cumhuriyeti eğitiminin gelenekselleşmiş bu oluşumunun en büyük eksisi; şûraların yalnızca danışma niteliğinde olmasıdır. Yaptırım gücü olmamasıdır. Bu tespit, şûra üyelerinin de ortak görüşüdür Yüzyılda da, Millî Eğitim Şûraları nın -belki yaptırım gücünü de kazanarak- Türkiye nin eğitim sistemine yön veren bir kurum olarak varlığını sürdüreceği beklenebilir. 11 Hıfzırrahman Raşit Öymen, Milli Eğitim Şurası nın Yeni Yapısı, Eğitim Hareketleri, S , 1971, s Sayılı Maarif Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkinda Kanun(1933) Resmi Gazete , S MEB, Milli Eğitim Politikaları ve Şuralar MEB Talim ve Terbiye Başkanlığı Şura Genel Sekreterliği, Ankara 1996, s

14 B) ŞÛRALARI HAZIRLAYAN ETKENLER 1-Yeni Devletin ve Toplumun Yapılandırılmasında Eğitime Önemli Görevler Yüklenmesi: Yeni devletin ve toplumun yapılandırılmasında eğitime önemli görevler yüklenmişti. Bu görev de Türkiye yi çağdaş uygarlık düzeyine taşımaktı. Eğitimin hedef ve amaçlarını da belirleyen ideoloji de kavram olarak daha sonra ortaya çıkan Atatürkçülük (Kemalizm) olmuştur. Bu tespiti Bayram Kodaman şu sözleriyle ortaya koymuştur: Atatürk,... Türk toplumunu yeni bir senteze doğru yöneltmeye karar vermiştir. Bu sentez; Modern Türk Devleti ve milleti olacaktı. Senteze Atatürk ün ilkelerini bizzat ortaya koyduğu ve bugün Atatürkçülük dediğimiz ideoloji olan sosyal, dinî, mezhebî,iktisadî, siyasî gibi alanlarda bazı çelişkiler giderilmiş veya asgariye indirilmiş olacaktı. 14 Yapılan inkılâpların halka yansımasında devleti kuran kadronun coşkusuyla paralellik görülmemektedir.çağdaş devlet kurumlaşmasında atılan adımlara toplumun yürekten desteği ve sahiplenmesi her zaman görülemiyor. Bu durum eğitim alanında da kendini hissettirir. Eğitimde atılan adımlara halkın ilgisi ve sahiplenmesi de sınırlı olmuştur. Örneğin; halk medreseye gösterdiği ilgiyi okula göstermemiştir. Hatta bazan karşı tutum takınmıştır. Bu tutum yalnızca toplumun tutumu olmadığı gibi, dönemin önde gelen bazı Türkçü aydınlarının da tutumu olup medresenin kaldırılıp modern, çağdaş okulların kurulmasına direnmiş, karşısında yer almışlardır. Şöyle ki; Milliyetçilik düşüncesinde daha çok Ziya Gökalp le paralellik içinde olan Mustafa Kemal, dönemin önde gelen aydınlarının bile çağın gerisinde kaldığını, Osmanlı anlayışından kurtulamadığını görüyordu. Cumhuriyetin kuruluş yıllarında ünlü Türkçü düşünürlerden Yusuf Akçura, medreselerin kapatılmamasını, reforme edilmesini ve eğitim sisteminde varlığını sürdürmesini istiyordu. 15 Döneminin olduğu kadar sonrasında da aydınların birçoğunun düşünce yapısına etki eden Ziya Gökalp in düşünceleri şöyle idi: Tanzimatçılar Osmanlı medeniyetini batı medeniyeti ile uzlaştırmağa çalışmışlardı... Bir millet ya doğulu olur ya batılı olur. İki dinli bir fert olmadığı gibi, iki medeniyetli bir millet de olmaz. Tanzimatçılar bu noktayı bilemedikleri için, yaptıkları yenilik hareketinde başarı sağlayamadılar....hâlâ, siyasi bünyemizde mevcut ikilikler, hep bu yanlış hareketin neticeleridir. İki türlü mahkeme, iki türlü öğretim yeri, iki türlü vergi, iki türlü bütçe, iki türlü kanun. Hasılı bu ikilikler saymakla tükenmez. Medrese ile mektep bir ikilik teşkil ettiği halde, her mektebin içinde de bu neviden ikilikler vardı... Doğu medeniyetini batı medeniyeti ile uzlaştırmağa çalışmak, ortaçağı son çağlarda yaşatmak demekti....yazık ki yalnız askerlik ve tıpdaki yeniçerilik kaldırılabildi. Diğer mesleklerdeki yeniçerilikler, ortaçağ hastalıkları kılığında, hala yaşamaktadırlar. diyerek şöyle devam etmektedir; 14 Bayram Kodaman, Sultan ll.abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s.118, İlhan Başgöz,Türkiye nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür Bakanlığı Yay Ankara 1995, s

15 Öteden beri memleketimizde bir maarif meselesi bir terbiye meselesi var. Bu mesele, birçok çalışma ve gayretlere rağmen halledilemiyor. Bu meselenin mahiyeti derinleştirilirse, görülür ki terbiye meselesi de medeniyet meselesinin bir parçasıdır. Esas mesele halledilince, maarif meselesi de kendiliğinden halledilmiş olacaktır. 16 Yine Cumhuriyetin kuruluş döneminin Milli Eğitim Bakanlarından Esat Sagay a göre eğitimin, okulun amacı şudur: Türk Okulu, eline teslim edilmiş her Türk çocuğunu, cumhuriyet rejiminin psikolojisi ve ideolojisini tamamıyla kavramış, Türk ulusu ve Türkiye Cumhuriyeti için azami derecede yararlı, bir Türk yurttaşı haline getirmek zorundadır. 17 Özellikle yılları arasında eğitim, devletin ve toplumun, diğer alanlarına göre öncelik ve önem bakımından öne çıkan alanıydı. Devletin işleri arasında öne çıkması, devletin ve ülkenin kalkınmasında, temel belirleyici görevini yüklenen kurum olmasındandı. Eğitimle ülkenin bütün sorunlarının çözüleceği düşünülüyordu. 2- Eğitimle İlgili Politikalar Üretecek Bir Kuruma Olan İhtiyaç: 1930 lu yıllarda devletin görev alanları içerisinde eğitimin öne çıkmasıyla birlikte Milli Eğitim Sistemi nde de yeni arayışlara, yeni yönelimlere gidildi. Cumhuriyetin ilk on yılında eğitimde çok yol alınamadığı ülkede genel bir kanı idi. Özellikle ülke nüfusunun % 80 ini oluşturan köylerde eğitim nerdeyse yapılmıyordu. Köylerin büyük bölümünde okul, öğretmen yoktu. Üstelik Atatürk ün, Köylü milletin efendisidir! sözüyle özetlenen; köyün, köylünün kalkınması, çağdaşlaşması ile, köylerin okulsuzluğu hiç mi hiç örtüşmüyordu. Tek bir örnek bile bu olguyu yeterince açıklayabilir: O tarihlerde (1929) Doğu da Birinci Ordu Umum Müfettişliği bölgesindeki 8 vilayette 336 karakol vardı....diyarbakır ın 720 köyünden 30 unda okul vardı. Muş un 428 köyünün hiçbirisinde okul yoktu. 18 Yine Devlet İstatistik Enstitüsü verilerine göre 1935 Yılı nda toplam köy sayısı olmasına karşın aynı yıl resmi-özel, köy-şehir toplam ilkokul sayısı yalnızca idi. Cumhuriyetin onuncu yılında Türk eğitim sistemine yön verecek, eğitim alanında varolan ve geleceğe yönelik sorunları çözecek, eğitimin iyileştirilmesi için politikalar üretecek bir kuruma, bir yapılanmaya olan ihtiyaç kendini hissettiriyordu. Çünkü, eğitimde istenilen hedefe ulaşmak bir yana yaklaşılamıyordu. Varolan yapısıyla Milli Eğitim Bakanlığı, sorunları çözüp ulusun hakettiği eğitim ortamını oluşturamıyordu. Bakanlık birimlerinden Talim Terbiye Kurulu, eğitime yön verecek temel karar organı olmasına karşın doyurucu sonuçlar alamıyordu. İlhan Başgöz, Talim Terbiye Kurulu nun bu durumunu şöyle belirtiyordu: 19 Bakanlığına eklenen daireler arasında en çok umut bağlananı Talim ve Terbiye Dairesi olmuştur. Bu örgüt Dewey in salık verdiği Genel ve değişmez bir eğitim siyaseti hazırlayacaktı. Bakan (Mustafa Necati) dairenin amacını açıklarken diyor ki: 16 Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, MEB Yayınevi, s,45, 65, 66, Cavit Binbaşıoğlu, Türkiye de Eğitim Bilimleri Tarihi, MEB Yayınevi, İstanbul 1995, s Şevket Süreyya Aydemir, İkinci Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000, s İlhan Başgöz, Türkiye nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür BakanlığıYay Ankara1995,s

16 Diğer memleketlerde olduğu gibi biz de genel eğitim meselelerini halletmek dünyadaki eğitim cereyanlarını izlemek, yalnız okulların değil, halk eğitiminin de esaslarını hazırlamak için Eğitim Bakanlığı nın dışında Eğitim Bakanlığı na manevi kontrol görevi yapacak bir kurula ihtiyaç vardır. Ama yeni kurulan Talim ve Terbiye Dairesi kendisine bağlanan umutları hayal kırıklığına uğratmış, önderlik ödevini yapamamıştır. Okullarda karma eğitime karşı gelmiş, Latin alfabesinin kabul edilmesini önlemeye çalışmış,... Necati (Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati) zamanında gerçekleştirilen reformların ve yeni eğitim atılımlarının tümü, Talim ve Terbiye Dairesi nin direnmesine ve karşı koymasına karşın, bakan ve onun genç kurmayları tarafından başarılmıştır. Talim ve Terbiye Dairesi, okul kitaplarının incelenmesi ve yazdırılması gibi ikinci derecede işlerle uğraşan bir kuruluş olarak kalmıştır. 3-Üniversitelerin Eğitim Sistemi Oluşturma Sürecinde Yetersizliği: Türkiye nin üniversite deneyimi 1863 te açılan Darülfünun la başlar. Bu ilk üniversitenin tarihçesi zaman zaman kesintiye uğramıştı ve gerçek anlamda bir üniversite kimliğine kavuşamamıştı. Darülfünun, cumhuriyetli günlerde de toplumun beklentilerini karşılayamamıştı. Bir bilim ve düşünce üreten kurum olması gereken üniversite, toplum ve devlet yaşamında önder rolünü oynayamamıştı. Üniversitenin düşünce ve bilim üretme yeteneği yoktu ya da yetersizdi. Yokluklar içinde kıvranan Türkiye nin kalkınmasına yönelik projeler üretememektedir. Ziya Gökalp, Fuad Köprülü, Zeki Velidi Togan, Satı Bey, İsmail Hakkı Baltacıoğlu gibi değerli beyinlerin katılması bile bu köhneleşmiş yapıyı değiştirememişti. Hatta kimi zaman, üniversite devrimlerin karşısında yer almıştı. Yukarıdaki gerekçeler Darülfünunun sonunu hazırladı. Ne kendisine, ne ülkeye ne de eğitime pek hayrı dokunmadığı düşüncesi yönetici kadrolarca paylaşılan Darülfünun kaldırılıp, yerine çağdaş üniversite kurulması kararlaştırıldı. Sonuçta, 1933 te çıkarılan bir yasa ile Darülfünun yerini İstanbul Üniversitesi ne bıraktı Yılı, aynı zamanda 2287 sayılı Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun la Millî Eğitim Şûraları nın (Maarif Şûrası) oluşturulduğu yıldır. Millî Eğitim Bakanlığı, Türkiye nin eğitim sistemine yön verecek, eğitimle ilgili düşünceler, politikalar üretecek bir kurumu üniversite dışında, kendi bünyesinde oluşturuyordu. Eğitim Şûraları, ülkenin eğitimcilerini belirli dönemlerde bir araya getirerek ülkenin eğitim sistemi ile ilgili düşünceler üretmek, politikalar oluşturmak üzere bakanlığın en yüksek danışma organı olmuştu. Bakanlık o güne kadar üniversitelerden beklediği, umduğu, ama bir türlü bulamadığı eğitbilimsel desteği şûralardan bekliyordu. Şûralar, bakanlığın beklentilerini boşa çıkarmadı. Üniversitenin karşılayamadığı eğitimle ilgili doyurucu düşünceler üretme işlevini yüz akıyla yerine getirdi. Gerçekte de Millî Eğitim Şûraları, cumhuriyetin kurulduğu yüzyılın, Alfabe-Dil Devrimi ve Köy Enstitüleri ile birlikte Türk eğitim sisteminin köklü çağdaş yapılanmalarından biri olmuştur. Cumhuriyet devriminin hazırlanması ve başarıyla yürütülmesinde eğitim alanında üniversitenin sağlayamadığı desteği şûralar karşılamıştır. Cumhuriyet hükümetlerinin üniversiteye karşı tutumu ile Darülfünunun kendi bilimsel tutumu için ilginç bir anekdot: Özerklik adına Darülfünuna karışmamak, aslında üniversiteye hakim olan bilgisizliğe, çeşitli menfaatlerle birbirine sarılmış profesör kliklerine ve tembelliğe 16

17 karışmamak demektir. Türkiye Cumhuriyeti buna göz yumacak değildir. Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati nin de bulunduğu ikinci fikir ise üniversiteye karışmanın şiddetle karşısındadır. Darülfünunun gelişmesi ve ilerlemesi gene, ancak Darülfünundan beklenebilir. Üniversite demek özerklik demektir. Hükümetin İstanbul Darülfünuna karışmamak, bu kurumun özerkliğine saygı göstermek kararı, zaman zaman ciddi güçlüklerle karşılaşır. Üniversitede ortaya çıkan bazı olaylar hükümeti üniversite ile ilgilenmeye, orda düzenlemeler yapmaya zorlar. Sözgelimi, 1924 Yılı nda bir grup öğrenci üniversite bahçesinde fotoğraf çektirir. Resim çekmeyi günah sayan medrese zihniyeti bunu büyük bir küfür sayar. Darülfünun hocaları harekete geçer ve...öğrenciler cezalandırılır....olaydan birkaç gün sonra Bursa da bir konuşma yapan Mustafa Kemal, resim çektirmeyi günah sayan üniversite hocalarını şiddetle kınar En kısa zamanda, en az maliyetle ve kendi öz kaynakları ile kalkınma zorunluluğu: Kendi öz kaynakları ile kalkınma isteğini, devletin kurucusu, önderi Atatürk sık sık dile getirmiştir. Atatürk Söylev inde; Ulusal siyaset nedir? sorusunun yanıtını yine kendisi vererek; Ulusal siyaset demekle anlatmak istediğim şudur: Ulusal sınırlarımız içinde, her şeyden önce kendi güçlerimize dayanarak varlığımızı koruyup ulusun ve yurdun mutluluğuna ve bayındırlığa çalışmak; gelişi güzel, ulaşılamayacak istekler ardında ulusu uğraştırmak ve zarara sokmamak 21 demişti. Türkiye Cumhuriyeti nin Osmanlı Devleti nden devraldığı ekonomik düzey, gelişmiş ülkelere göre güçsüzdü. Hemen yanıbaşındaki Avrupa Ülkelerinin çok gerisindeydi. Cumhuriyet Türkiye si, özellikle son yüzyıldır Avrupa nın yarı sömürgesi olmuş bir ülke ve ekonomik yapı devralmıştı. Diğer alanlara olduğu gibi eğitime yeterli düzeyde kaynak aktaracak sermaye birikimi ne devlette ne de halkta vardı. Kısaca devleti ve milletiyle yoksulluk sınırında bir yapı miras alınmış ve 1930 lara kadar beklenen ekonomik gelişme henüz sağlanamamıştır. İşte bu gerçeklerle ülke kalkınmasının en kısa zamanda sağlanmasından eğitime önemli görevler yüklemek isteniyordu. Üstelik bunun en az maliyetle sağlanması gerekiyordu. Ülkenin süratle nitelikli insan gücüne ihtiyacı vardı. Ülkenin ekonomik ve toplumsal kalkınması için eğitim yaşamsal olarak göz ardı edilemeyecek, savsaklanamayacak bir etken olarak değerlendiriliyordu. Ama bunun için de kaynak lazımdı. Eğitimde beklenen, istenilen düzeyi yakalamak için ekonomik kaynaklar gerekiyordu. Fakat gerekli kaynak yoktu; kaynak olmadığı için de eğitimde istenilen düzeye ulaşılamıyordu. Bir kısır döngü içinde bocalanılıyor, bu kısır döngüyü kırmak için değişik çabalara girişiliyordu. Çeşitli okullar açılıyor, yabancı uzmanlar çağrılıyor, bazı okul ve program denemelerine girişiliyor, ama, doyurucu bir sonuca varılamıyordu. İşte bu kısırdöngüyü aşmak ve eğitimde istenilen düzeye ulaşmak yaklaşmak arzusu; eğitimle ilgili konuların tartışılıp görüşüldüğü ve alacağı kararlarla Türk eğitim politikalarına yön verecek bir oluşumu, Millî Eğitim Şûraları nı ortaya çıkaracaktı. 20 İlhan Başgöz, a.g.e. s M.Kemal Atatürk, Söylev, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1993, s

18 Eğitimde az maliyetle büyük değerler elde etme yönündeki çabalar Millî Eğitim Şûraları ile ilgili kanunun öncesinde de, sonrasında da görülmekte, 1926 yılında karma eğitime geçilmesinde güdülen amaçlardan biri, kız-erkek ayrımı kaldırılarak, kızlar için ayrı bir okul, erkekler için ayrı bir okul açılmaması yoluyla maliyeti azaltmaktı. Kalkınmanın en kısa zamanda ve en az maliyetle sağlanma isteğinin en çarpıcı adımı ise Köy Enstitüleri örneğidir. Hükümet programlarında da bu ilke gerçekleştirilecek amaçlar arasında sıklıkla yer alıyordu ve 1931 Hükümet programlarında Başbakan İnönü Millî Eğitim için şunları söylüyordu: "Eğitimde amaçlarımıza ulaşmak için az masrafla çok sonuç arayan pratik bir içerik,...çok okutabilmek yöntemlerinin uygulanmasında çok çaba göstermek kararındayız Yabancı Uzman ve Kurulların Çalışmalarından Beklenen Düzeyde Verim Alınamaması : Yabancı uzman ve kurullar özellikle Cumhuriyetin ilk elli yılında Türk Eğitim sisteminin yapılandırılmasında görev alan etkenlerden biri olmuştur. Yabancı eğitim uzmanları genel eğitim sistemi ve değişik tür ve kademedeki eğitim-öğretim kurumları ile ilgili raporlar sunmak üzere görevlendirilmişlerdi. Bu uzman ve kurulların çalışmaları için gerekli parasal kaynak bazen Türk Hükümetlerince bazen de yabancı devlet vakıf ve kurumları ile uluslar arası kurumlarca sağlanmıştı.yabancı kaynakların neredeyse tamamı ABD kökenlidir. Eğitimci Yahya Akyüz Cumhuriyet döneminde yabancı uzman raporları hakkında hazırladığı bir tablosunda 1924 ten 1957 yılına kadar 15 ayrı uzman raporuna yer vermiş ve bu uzman ya da uzman gruplarının 11 i ABD kaynaklıydı. Tablonun altına da aşağıdaki not düşülmüştü: 1957 den günümüze kadar (1997) hemen hepsi ABD den pek çok uzman gelmiş, rapor vermiş veya görüş bildirmiştir. Ancak, bunlardan dikkate değer olanına rastlanmamıştır. 23 Mustafa Ergün de Atatürk Devri Türk Eğitimi adlı eserinde, eğitim literatüründe adı hiç duyulmamış Henri Suzallu, G. Stiehler, Bay ve Bayan Rautelet gibi uzmanlardan bahseder. 24 Uzman ve kurulların işlevleriyle ilgili dikkat çeken bir nokta da; uzmanların nitelikleriyle ilgilidir. Cumhuriyetin ilk yıllarında bilgi ve deneyimlerinden yararlanılan uzmanlar alanlarında uluslar arası üne sahip eğitim otoriteleridir: John Dewey, Albert Malch, Kühne gibi lerden sonra ise -elini sallayan- gelmiştir. Atatürk zamanında nitelikli uzmanlar davet edilmişti, sonrasında ise nitelik dikkate alınmadı. Dikkat çeken bir başka nokta da; harcanan zaman, emek ve para karşılığında alınan verimin düzeyidir. Uzman raporlarının hazırlaması sürecinde ödenen zaman ve paranın verimliliği düşük kalmıştır. Uzman raporlarının bazıları hiç uygulanma şansı yakalayamamış, bazıları çok kısa bir zaman diliminde uygulanabilme şansını, 22 Kazım Öztürk, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, AK Yayınları, İstanbul 1968, s.142, Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1997, s Mustafa Ergün, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara 1997, s.141,

19 bazılarının çok az bölümü uygulanmıştı. Bir de bunun yanında bir biri ile çelişen, bir rapor uygulanırken başka bir rapor bunu değiştiren, yeni baştan ele alan zıtlıkları da eklemek gerek. Burada hemen belirtilmesi gereken bir durum, bütün yabancı uzman raporların verimsiz olduğu yargısı da dışlanmalıdır. Albert Malch ın üniversitenin yapılandırılmasında, Ömer Buyse nin mesleki ve teknik eğitimde, John Dewey in eğitim sistemi ve köy eğitimi alanındaki raporlarında Türkiye eğitim sisteminin doyurucu düzeyde verimler aldığı da unutulmamalıdır. Yabancı uzmanların en büyük eksisi Türkiye yi tanımamalarıdır. Aile yapısı ve aile ilişkilerinden geleneklerine, selamlaşmalarından değer yargılarına, yemek kültürlerinden yönetim anlayışına kadar eğitimle bire bir etkileşimde bulunan değerlerine yabancı uzmanlar bütün eğitbilimsel yetenek ve bilgi birikimine karşın yabancıdırlar. Yabancı uzman ve kurulların çalışmaları ile Türk eğitiminin düzlüğe çıkmayacağını kendiside Ford Vakfı kanalı ile ABD ne gidip ABD li profösör Howard E.Wilson la birlikte Türkiye Eğitim Raporu yazmakla görevlendirilen İlhan Başgöz de bu görüştedir. Ford Vakfı kaynaklarıyla ABD nde raporunu hazırlayan Başgöz, şunları söylemektedir: Türk eğitimcileri, cumhuriyetin ilk yıllarında da, yabancı uzman raporlarından fayda beklediler. John Dewey gibi, Ömer Buyse gibi, Albert Malch gibi uzmanlar Türkiye ye davet edilerek görüşleri alınmıştı. Ama o eski uzmanlarla, yeniler arasında önemli farklar vardı. Eski uzmanları Türkiye Cumhuriyeti seçiyor, giderlerini de devlet bütçesi ödüyordu li yıllarda gelen uzmanlar dünyaca tanınmış eğitim otoriteleri idi.1950 den sonra başlayan uzman akınına katılıp Türkiye ye gelenlerin çoğunun, kendi memleketinde de adı sanı duyulmamıştı. Şu veya bu nedenle bir ABD kurumunca seçilmişlerdi; giderleri de gene şu veya bu ad altında ABD kurumlarınca ödeniyordu. Türkiye nin koşullarını tanımayan, eğitim sorunlarımıza yabancı reçetelerle çare arayan bu uzman raporlarının bir kısmı tozlu dosyalarda unutuldu. Bir kısmı da Türkiye nin eğitim sorunlarının çözümüne değilse de, eğitim keşmekeşine ciddi katkılarda bulundu. 25 Başgöz ün 1950 lerden sonra gelen uzman ve kurallar için söyledikleri Türkiye koşullarını tanımama, eğitim sorunlarımıza yabancılık 1950 lerden önceki uzmanlar içinde gecerliydi. Ki, Türkiye eğitim örgütlenmesi ve yapılanması da bunu doğrulamaktadır lere kadar nitelik bakımından farklı, Türkiye koşullarına uyan, nitelikli eğitim yapılanması olarak yalnızca Köy Enstitüleri (Köy eğitmenleri) gösterilebilir. Bu yapılanma da, yabancı uzman ve kuralların çabası ile değil, Türk eğitimcilerin ortaya koyduğu ve yalnızca Türkiye de değil dünya eğitim litaratüründe de ilgi gören bir çaba olmuştu. 6-Ülkenin Eğitimcilerini ve Eğitimle İlgili Kesimlerin Temsilcilerini Buluşturulmasıyla Oluşacak Yapıdan Yararlanma İsteği : 1939 da toplanan ilk Millî Eğitim Şûrası nın açış konuşmasında Bakan Hasan Ali Yücel; girmiş olduğumuz yepyeni uygarlık yaşamının zorunlu ihtiyaçlarına göre yeniden kurulan ve bütün öğretim derecelerinde gerçekleştirilmesini asıl görev bellediğimiz Kemalizm ilkelerinden hız alan eğitimimizin bu kurullardan elde ettiği 25 İlhan Başgöz, a.g.e. sy. X. 19

20 yararları göz önünde tutan Büyük Millet Meclisi, kültür (eğitim) konularını Maarif Şûrası adıyla toplanacak yetkili bir kurula incelettirmeyi yasal bir zorunluluk ile icra makamlarının sorumluluğuna bir ödev olarak vermiştir. Yasanın yayınlanış tarihinden beri epey zaman geçti. Yeni örgütlenmeler, yeni gerekler, Maarif Şûrası nda daha çok kurumların, daha çok makamların temsil edilmesini zorunlu kılmaktadır. Bunu sağlamak için kanun da yeni değişiklikler yapılmasını düşünüyoruz. Fakat bugün yürürlükte olan kanuna göre Maarif Şûrası dışında kalmış olan değerli şahsiyetlerden ancak bazılarını davete imkan bularak bu boşluğu kısmen olsun doldurmaya çalıştık. Gelemeyen meslekdaşlarımızın evvelce sorup aldığınız cevaplarında yüksek kurulunuzdan neler bekledikleri bu dileklerin dosyaları olduğu gibi sizlere sunulacağı için bilgi eksiğiniz kalmayacaktır. Onların buradaki yokluklarını bu yolla gidereceğimizi sanıyoruz. İşleri, daima işlerin sahiplerinden dinlemek ve öğrenmekte yararlar olduğuna inanıyoruz. 26 diyordu. Şûralarla gerçekleştirilmesi düşünülen amaçlardan biri de ülke eğitimcilerinin temsilcilerini, eğitimle doğrudan ya da dolaylı ilgileri bulunan kesimlerin temsilcilerini bir araya getirerek oluşturulacak düşünce zenginliğinden ülke eğitimi için olumlu sonuçlar almaktı. Aşağıda, ilk şûraya katılan bazı üye ve gözlemciler ile görevlerine bakıldığında da bu olgu görülebilir: Mehmet Emin Erisirgil, Siyasal Bilgiler Okulu Müdürü, Halit Ziya Kalkancı, Konya Mili Eğitim Müdürü, Ethem Menemencioğlu, Orta Öğretim Müdürü, İsmail Hakkı Tonguç, İlköğretim Genel Müdür Vekili, Nuriye Dündar, Elazığ Kız Enstitüsü Müdürü, Reşat Şemsettin Sirer, Talim Terbiye Kurulu Üyesi, Rüştü Uzel, Mesleki ve Teknik Öğretim Genel Müdürü, Sadrettin Celal Antel, İstanbul Üniversitesi Pedagoji Profesörü, Şekip Tunç, İstanbul Üniversitesi Felsefe Profesörü, Tevfik Ararat, Pertevniyal Lisesi Edebiyat Öğretmeni, Hilmi Yolaç, Bakanlık başmüfettişi, Cemal Ongun, Kayseri İlköğretim Müfettişi, Emin Soysal, İzmir Kızılçullu Köy Öğretmen Okulu Müdürü, Kadri Günay, Tunceli Milli Eğitim Müdürü, Samih atademir, Kars Lisesi Felsefe Öğretmeni, Nuri Kurtulmuş, Gazi Eğitim Enstitüsü Matematik Öğretmeni, Şükrü Elaçin, Ankara Ticaret Lisesi Büro Öğretmeni, Nevmark, İstanbul Üniversitesi İktisat ve Maliye Teorisi Profesörü, Adil Kortun, Antalya- Elmalı Milli Eğitim Müdürlüğü Memuru. 27 C) TEK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALAR Birinci Millî Eğitim Şûrası (1939) : a)amaç: 26 MEB, Birinci Maarif Şurası, İstanbul 1991, s MEB, Birinci Milli Eğitim Şurası., İstanbul 1991, s.xxxvııı-xxxxı. 20