ISSN: JOURNAL OF THE HISTORY SCHOOL TAR H OKULU OCAK-N SAN 2010

Transkript

1 ISSN: JOURNAL OF THE HISTORY SCHOOL TAR H OKULU OCAK-N SAN 2010 VI ZM R

2 Sahibi ve Genel Yay n Yönetmeni Mustafa AL CAN Sorumlu Müdür ve Dergi Editörü Gökhan KA NICI Yaz leri Sorumlusu Aytunç ÜLKER Yay n Kurulu Mustafa AL CAN lcan Bihter BARLAS M. Fatih ÇALI IR Serdar ÇAVU DERE Fatih DURGUN Onur ERYE L Gökhan KA NICI Gisele MARIEN Cihan ÖZGÜN Murat TOZAN Aytunç ÜLKER Yenal ÜNAL Gaye Y. A. AGHDAM

3 Ç NDEK LER / CONTENTS MAKALELER / ARTICLES H. Mustafa ERAVCI, Gelibolulu Mustafa Âlî ve Heft Meclis Adl Eseri 1-16 Özer KÜPEL, Osmanl -Safevi Münasebetlerine Dair Türkiye de Yap lan Çal malar Hakk nda Birkaç Not ve Bir Bibliyografya Denemesi Alper ERSAYDI, Bozkurt-Lotus Davas ve Genç Türkiye nin Hukuksal Yetkinli i Fehim KURULO LU, Osmanl Devleti nde Müzecilik Umut ÜREN, Kimeklerin Orta Asya da Ortaya Ç k ve Kaybolu u Üzerine Bir nceleme TRANSKR PS YON / TRANSCRIPTION Renée PITHON, Karadeniz ve Bo azlar Meselesi (Çeviren: Hüseyin Nuri) (Transkripsiyon: Erdo an KELE ) ÇEV R LER / TRANSLATIONS Richard W. Noland, Psikotarih: Teori ve Pratik Psychohistory, Theory and Practice (Çeviren: Mustafa AL CAN)

4 Ofer ZUR, Sava n Psiko-Tarihi: Kültür, Ruh ve Dü man n Birlikte Evrimi The Psychohistory of Warfare: The Co-Evolution of Culture, Psyche and Enemy (Çeviren: Gökhan KA NICI) Gerald IZENBERG, Psikotarih ve Zihniyetler Tarihi Psychohistory and Intellectual History (Çeviren: Gülmis V. CAN K) Allan R. BUSS, Izenberg in Psikotarih ve Zihniyetleri Tarihi nin Ele tirisi Critical Note of Izenberg s Psychohistory and Intellectual History (Çeviren: Tarih Okulu Çeviri Atölyesi) David WAINES, Ortaça slam Toplumlar nda Lüks G dalar Luxury Foods in Medieval Islamic Societies (Çeviren: lcan Bihter BARLAS) Peter B. CLARKE, smâilîler: Bir Cemaat ncelemesi The Ismailis: A Study of Community (Çeviren: Onur Kutlu ENTÜRK) Gotthard JÄSCHKE, Türk-Rus Dostluk li kilerine Giden Yol Der weg zur russisch-türkischen Freundschaft (Çeviren: Aytunç ÜLKER) Re ideddin Fazlallah, Ögedey Ka an n mar Faaliyetleri Câmiu t-tevârîh ten (Çeviren: Ahmad HESAM POUR) Harry H. HOFFNER, Hititler Anadolu sunda Yasal ve Sosyal Kurumlar (Çeviren: Sevgül Ç L NG R)

5 K TAP NCELEMELER / BOOK REVIEWS Peter LOEWENBERG, Fantasy and Reality in History nceleyen: Gülmis V. CAN K Michel de CERTAU, Tarih ve Psikanaliz (Çeviren: Ay egül SÖNMEZAY) nceleyen: Mustafa AL CAN Enver Emre ÖCAL, Kaz m Karabekir in Eserlerinde Do u Sorunu nceleyen: Aytunç ÜLKER Tuledal Benjamin-Ratisbonlu Petachia, Ortaça 'da ki Yahudi Seyyah n Avrupa, Asya ve Afrika Gözlemleri (Çeviren: Nuh ARSLANTA ) nceleyen: Onur Kutlu ENTÜRK Mahir AYDIN, Girit Sar Kitap nceleyen: N. Betül ÇEL K Erkan GÖKSU, Türk Kültüründe Silah nceleyen: sa ERYILMAZ B R TAR H B R TAR HÇ / A HISTORY A HISTORIAN Abdülkadir YUVALI, Dil-Tarihli Üç A abey

6 Tarih Okulu Ocak Nisan 2010 Say VI, OSMANLI-SAFEV MÜNASEBETLER NE DA R TÜRK YE'DE YAPILAN ÇALI MALAR HAKKINDA B RKAÇ NOT VE B R B BL YOGRAFYA DENEMES Özer KÜPEL * Özet Osmanl -Safevi münasebetlerine dair yap lan çal malar daha ziyade siyasî ve askerî mevzular hakk ndad r. Bununla birlikte taraflar n kültürel ve ekonomik ili kileri, idarî te kilattaki benzerlikler, mücadelenin toplumsal sonuçlar ise ihmal edilmi tir. Di er taraftan Türkiye'de Safevi tarihi ile ilgili ara t rmalar da yetersizdir. Anahtar Kelimeler: Osmanl -Safevi münasebetleri, Osmanl Devleti, Safevi Devleti, Türk tarihçili i Abstract The studies on the Ottoman-Safavid relations rather than their political and military subject matter is about. However, cultural and economic relations of the parties, administrative organization of the similarities, the social consequences of the struggle has been neglected. On the other hand, research on Safavid History is quite inadequate in «Türkiye». Key Words: Ottoman-Safavid relations, Ottoman Empire, Safavids, Turkish historiography Safevi tarikat n n Anadolu ile irtibat daha eski olsa da, Osmanl ve Safevi devletleri aras ndaki resmî ili kilerin eyh Safiyüddin'in alt nc bat ndan torunu olan smail'in 1501'de Tebriz'de ahl n ilan etmesiyle ba lad n söylemek * Dr., Ege Üniversitesi Atatürk lkeleri ve nk lâp Tarihi Bölümü. okupeli@gmail.com

7 Özer Küpeli mümkündür. Ancak ili kiler ah smail'in Anadolu'ya yönelik faaliyetlerinin Osmanl hâkimiyeti için aç k tehdit içermesi nedeniyle olumsuz bir havada ba lad ve geli ti. Taraflar iki as rdan uzun süren kom uluklar n n ilk yüz elli y l boyunca pek çok kez sava t lar. 1639'daki Kasr- irin bar Osmanl - Safevi ili kilerine uzun süreli bir sükûnet getirdi. ki devlet aras ndaki bar süreci 1722'de Afganl lar n ran'a girmesiyle ili kilerin tekrar bozuldu u döneme kadar devam etti. Türk tarihçili inde yeterli ilgiyi gördü ünü söyleyemeyece imiz Osmanl -Safevi münasebetlerine dair yap lan çal malar n büyük k sm ilk kar la malardan 1555 Amasya Antla mas 'na kadar olan dönemi kapsar niteliktedir ve genellikle ili kilerin siyasî-askerî seyrine odaklan lm t r. Bununla birlikte çal malarda genel olarak öne ç kan husus mücadelenin mezhep ayr l ndan kaynaklanan bir durum oldu udur. lk dönemler için mezhep ayr l n n çat maya yol açt fikri do ru olsa da, yakla k yüz elli y l devam eden bir sava sürecini sadece bu nedene dayand rmak yeterli de ildir. 1 Zira Osmanl -Safevi mücadelesi salt Sünnî- iî kar tl ndan öte iç ve d dinamiklerin, bölgesel çe itliliklerin, uluslararas ittifaklar n ve jeopolitik kayg lar n da etkili oldu u bir mücadeledir. Mezhep ayr l üphesiz Osmanl -Safevi münasebetlerinde belirleyici faktörlerden birisiydi. Bununla birlikte akademik tarihçili in odakland konunun Sünnî- iî çat mas ndan ziyade Safevilerin Anadolu topraklar nda yürüttükleri propaganda faaliyetleri ve bunun yol açt sorunlar oldu u dikkati çekmektedir. Bilhassa Osmanl merkezî idaresinin Safevi iîli ini benimseyen ve on iki dilimli k z l taç ve k z l sar k giymeleri dolay s yla «K z lba» olarak adland rd zümrelere kar takip etti i sert siyaset Osmanl halk slâm' n n «Sünnîlik» ve «K z lba l k» olarak bölünmesine yol açm t. Öte yandan yönetimin K z lba lara kar uzun süre takibat ve cezaland rma siyaseti 1 Bu tarz yorumlar muhtemelen Safevilerin ba lang çtan itibaren millî bir ran devleti olarak kabul edilmesinden kaynaklanmaktad r. Mesela bkz. ranl lar n Türklere kar takip etti i siyasetin temelinde iîlik duygusunun yatt aç k bir ekilde görülmektedir. Bunun sebebi ara t r ld zaman, Türk- slâm kültürü içinde eriyip kaybolmaktan korkan ranl lar n slâm aleminde ay r c ve radikal görü lere yer veren iîli e s k s k sar ld klar, milli benliklerini ve kültürlerini muhafaza etme iste i ile hareket ettikleri görülür. Dolay s yla ran' n, slâm dünyas n n önderli ini yapm Türkiye ile olan ili kilerinde iîlik ba l ca rolü oynam t r., bkz. Saray (1999), V-VI. Tam olarak mezhep ayr l demese de, Bekir Kütüko lu Osmanl lar n Safevilerle mücadeleye giri mesinin temelinde nefs-i müdafaa duygusunun yatt n, yani Safevilere kar Anadolu'nun siyasî ve sosyal yap s n korumak içgüdüsüyle hareket ettiklerini ileri sürmektedir, bkz. Kütüko lu (1993), XIII. 18

8 Osmanl Safevi Münasebetlerine Dair Birkaç Not uygulamas etkileri günümüzde dahi hissedilecek biçimde onlar n giderek Sünnî toplumdan d lanmalar na ve devletten uzakla malar na neden olmu tu. 2 te bu mesele hâlihaz rda akademik tarihçilik kadar popüler tarihçili inin de oldukça ilgisini çeken bir konudur. Yaln z bunlar n birço u konuya dar bir kapsamdan ve önyarg yla yakla t klar ndan gerçeklikten uzak basit ve s yorumlarda bulunmaktad rlar. 3 Bu tarz görü lerin yayg nl k kazanmamas için akademik tarihçili in Alevilik-Bekta ilik çal malar üzerinde daha fazla yo unla mas olumlu bir geli me olacakt r. 4 Osmanl -Safevi münasebetleriyle alakal çal malarda göze çarpan bir di er husus kullan lan kaynaklard r. stisnalar olsa da bu konuyla ilgili ara t rmalar n büyük k sm Osmanl kaynaklar na dayal olarak yap lm t r. Bu durum haliyle meseleye Osmanl bak aç s n yans tmakta, bütüncül bir yakla m mümkün k lmamaktad r. 5 Safevi Devleti'ne ait bir ar ivin günümüze ula amam olmas 6 taraflar n ili kileri üzerine çal an tarihçilerin haliyle a rl Osmanl ar ivine vermelerinde etkilidir. Fakat olmayan ar ivlerin eksikli ini kapatacak ekilde XVI-XVII. yüzy llara ait ziyadesiyle Safevi vakayinamesi mevcuttur ve bunlar sayesinde meselenin Safevi boyutu yeterince ortaya konulabilir. 7 Kald ki Osmanl -Safevi münasebetleri üzerine yap lacak 2 Ocak (1999), ; Sava (2002), Mesela bu tarz kitaplardan birinde Türkmenlere kar devletin takip etti i siyaset dev irme veziriazamlar n tekelindeki devlet erkinin Anadolu Türk unsuruna kar kullan ld bir tür s n f çat mas olarak yorumlamaktad r, bkz. Çetinkaya (2005), Mesela Saim Sava ' n Alevilerle ilgili çal mas bu ba lamda önemli ve örnek bir çal mad r, bkz. Sava (2002). 5 Aslen bir doktora tezi olan ve yak n bir zamanda da bas lm Remzi K l ç' n Kanuni Devri Osmanl - ran Münasebetleri ( ) ba l kl ara t rmas nda bir tane bile Safevi tarihinin kullan lmad dikkati çekmektedir. 6 Birkaç ferman, temlik ve berat d nda Safevi döneminden günümüze kalm ar iv malzemesi bulunmamaktad r. Hatta ran'da bu alanda yap lm yay nlar dahi Osmanl ar iv belgelerinin ne rinden ibarettir. Nitekim Kaçarlar devrinde Osmanl - ran münasebetlerine dair ne redilmi bir belge külliyat ndan da bu durum anla lmaktad r. Söz konusu yay n n tan t m ve muhtevas hakk nda bkz. Aka (2001), Safevi tarihçileri ve eserleri hakk nda bkz. Quinn (2000); Quinn (2003) ve Walsh (1962),

9 20 Özer Küpeli çal malarda bazen Ermeni ve Gürcü vakayinameleri 8 ile bat l seyyahlar n eserlerinde dahi ilginç ve önemli ayr nt lara tesadüf edilebilmektedir. 9 Osmanl -Safevi münasebetlerine hasredilmi çal malarda daha önce de söyledi imiz üzere siyasî ve askerî konulara a rl k verilmi tir. Oysa ortak bir co rafyada Türk kültürüne dayal olarak kurulmu iki devletten bilhassa Safevilerin idarî te kilat ve müessese bak m ndan Osmanl lardan etkilendikleri muhakkakt r. Safeviler kendilerinden önce ayn co rafyaya egemen olmu lhanl ve Akkoyunlu devlet gelene ini do al olarak sahiplenmi lerdi. Lakin Çald ran'da Osmanl lar kar s nda al nan yenilgi sonras nda devlet kurumlar n n yetersizli i anla l nca ba ta ordu olmak üzere Osmanl Devleti örnek al narak yeni bir yap lanmaya gidildi. 10 Bununla birlikte Safevi Devleti'nin gerçek manada kurumsal bir yap ya kavu mas ancak ah I. Abbas ( ) zaman nda mümkün oldu. Tahta ç kt ktan sonra ilk i olarak Osmanl kap kulu te kilat n and ran bir ekilde hassa ordusu kurmaya te ebbüs eden ah Abbas Kafkasya'da ya ayan H ristiyan topluluklar n (Gürcü, Ermeni ve Çerkez) mensuplar ndan olu an ve ücretleri merkezî hazineden ödenen «Gulâmân- Hâssa-i erife» ad yla ate li silahlarla donat lm bir ordu meydana getirdi. 11 Di er taraftan devlet yönetiminde büyük etkinli e sahip aristokrat K z lba beylerinin otoritesini güç kullanarak bitirdi ve yüksek makamlara sarayda yeti en kul kökenli Gürcü ve Ermenileri getirdi. Benzerlerini Osmanl Devleti'nde de gördü ümüz bu uygulamalar bile taraflar n müessese baz nda kar la t r lmal bir ekilde çal lmas na ihtiyaç oldu unu ortaya koymaktad r. ki devletin ili kilerinde ihmal edilen konulardan birisi de meselenin ekonomik boyutudur. Zira her iki devlette ba lang çtan itibaren di erinin uluslararas ticaretten elde edece i kazanc baltalamak gibi bir çaba içerisindeydi ve yeri geldi inde askerî politikalar n buna göre ekillendirmekteydi. Bununla birlikte bizim bu konuda bildiklerimizin ço u Halil nalc k' n ara t rmalar ndan ibarettir. 12 Yine de ah Abbas' n Osmanl lar 8 Nitekim XVII. yüzy la ait bir Ermeni vakayinamesinde IV. Murad' n Revan seferi ile hiçbir Osmanl ve Safevi kayna nda bulunmayan ilginç ve bir o kadar da önemli bilgiler bulunmaktad r. Deacon (2004), 81, Örne in talyan seyyah Pietro della Valle XVII. yüzy l n ba lar nda Türkiye'den ran'a seyahat etmi, Halil Pa a'n n Erdebil Seferi s ras nda ( ) bizzat ah Abbas' n yan nda bulunarak Safevi cephesinde ya ananlara ahit olmu ve geli meleri mektuplar halinde kaleme ald seyahatnamesine aktarm t r. Viaggi, I, (1843), aras ndaki muhtelif sayfalar. 10 Yaz c (2001), Lockhart (1959), nalc k (2000), ; nalc k (1996),

10 Osmanl Safevi Münasebetlerine Dair Birkaç Not uluslararas ticaretten d lamak maksad yla XVII. yüzy l ba lar nda Avrupal larla iktisadî ve siyasî i birli i kurma te ebbüsleri ve bunun yol açt sonuçlar gibi baz mevzularda daha detayl ara t rmalar yap labilir. Zira bu konu ba lam nda Hollanda, spanya ve talya ar ivlerindeki belgeler hâlâ ara t r lmay beklemektedir. Sonuç olarak Osmanl -Safevi münasebetlerinin siyasî-askerî seyir d nda di er yönleriyle ihmal edildi i bir gerçektir. Bu nedenle bundan sonra yap lacak ara t rmalar n kültürel ve ekonomik ili kiler üzerine yo unla t r lmas, müessese ba lam nda kar la t r lmal çal malar yap lmas daha do ru olacakt r. Ayr ca Türk tarihçili inin eksik b rakt bir konu da Safevi Devleti tarihinin ara t r lmas d r. Di er Türk devletlerinin tarihini ara t rmada gösterilen ilgi ne yaz k ki bugüne kadar Safevi Devleti için söz konusu olmam t r. Bu devletin tarihiyle ilgili Türkiye'de yap lan az say daki çal ma da zaten ran vatanda lar taraf ndan yap lm t r. Bu yaz ba lam nda ileri sürülen fikirler a a da Osmanl -Safevi münasebetlerine dair verilen genel bibliyografya incelendi inde daha iyi anla lacakt r. 13 K TAPLAR Ali Ekber Diyanet, lk Osmanl - ran Anla mas (1555 Amasya Müsalahas ), stanbul Ali Sinan Bilgili, Osmanl ran ve Azerbaycan (16. ve 18. Yüzy llar Sosyal ve Ekonomik Tarih), Erzurum Asafî Dal Mehmed Çelebi, ecâ atnâme, Özdemiro lu Osman Pa a'n n ark (Do u) Seferleri, (Haz. Abdülkadir Özcan), stanbul Aygün Attar, XVII. Asr n Ba lar nda Safevi-Osmanl Siyasi li kileri, stanbul Bekir Kütüko lu, Osmanl - ran Siyâsî Münasebetleri ( ), stanbul Fahrettin K rz o lu, Osmanl lar' n Kafkas-Ellerini Fethi ( ), Ankara Faruk Sümer, Safevî Devleti'nin Kurulu u ve Geli mesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara Bu makalede yurtd nda yay nlanm kitap ve makaleler Türkçeye tercüme edilmi olsalar bile de erlendirme d tutulmu lard r. 21

11 Özer Küpeli H. Mustafa Eravc, Asafi Dal Mehmed Çelebi ve ecaatname, stanbul ran ve Türkiye Aras ndaki Tarihi ve Kültürel li kiler Konulu Makaleler Mecmuas 1, Ankara Mehmet Saray, Türk- ran li kileri, Ankara Mehmet Saray, Türk- ran Münâsebetlerinde iîli in Rolü, Ankara Nihat Çetinkaya, K z lba Türkler: Tarihi Olu umu ve Geli imi, stanbul Osman G. Özgüdenli, Ortaça Türk- ran Tarihi Ara t rmalar, stanbul Remzi K l ç, Kanuni Devri Osmanl - ran Münasebetleri ( ), stanbul Remzi K l ç, XVI. ve XVII. Yüzy llarda Osmanl - ran Siyasî Antla malar, stanbul Saim Sava, XVI. As rda Anadolu da Alevîlik, Ankara Taha Akyol, Osmanl 'da ve ran'da Mezhep ve Devlet, stanbul Tahsin Ünal, IV. Murad ve Ba dat Seferi, (Yay. Haz. Ali Güler-Suat Akgül), Ankara SEMYOZYUM K TAPLARI Birinci Uluslararas ah smail Hatai Sempozyum Bildirileri (9-11 Ekim 2003-Ankara), (Haz. Güla Öz), Ankara Uluslararas Safeviler ve ah smail Sempozyumu, 8 Kas m stanbul, Garip Dede Türbesi Koruma Onarma ve Ya atma Derne i (henüz bas lmam t r). Tarihten Günümüze Türk- ran li kileri Sempozyumu (16-17 Aral k 2002), Ankara Doktora TEZLER Abdurrahman Ate, Av arl Nadir ah ve Döneminde Osmanl - ran Mücadeleleri, Isparta Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal, Isparta

12 Osmanl Safevi Münasebetlerine Dair Birkaç Not Babak Javanshir, ran'daki Türk boylar ve boy mensubu ki iler (Safevî Dönemi I. ah Tahmasb hâkimiyetinin sonuna kadar / 1576), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal, stanbul Bilal Dedeyev, XV. Yüzy l n kinci Yar s nda Osmanl Devleti- Azerbaycan li kileri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal, Konya Do an Kaplan, Buyruklara Göre K z lba l k, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel slam Bilimleri Anabilim Dal, Konya Giyas ükurov, Safevî Devleti'nin Kurulu u ve I. ah smâîl Devri ( / ), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü lahiyat Anabilim Dal, stanbul Hasan Geyiko lu, Selçuklular'dan Safeviler'e Sa d-çukuru, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum Kerim Yans, IV. Murad Devrinde Osmanl -Safevî Münâsebetleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Osmanl Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Kürsüsü, Yay nlanmam Doktora Tezi, stanbul Mahmud Hamç, IV. Murad Devrinde Osmanl -Safevi Hudutlar n n Tayini, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi, Ankara Mehmet Çelenk, 16. ve 17. Yüzy llarda Safevî iîli i, Uluda Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel slam Bilimleri Anabilim Dal, Bursa Nader Nejat, XVI. As rda ran Kaynaklar na Göre Osmanl -Safevi Münasebetleri ( , 1620), Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Erzurum Nebi Gümü, XVI. As r Osmanl -Gürcistan li kileri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü slam Tarih ve Sanatlar Anabilim Dal, stanbul Ömer Faruk Teber, XVI. Yüzy lda K z lba l k Farkl la mas, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel slam Bilimleri Anabilim Dal, Ankara Özer Küpeli, Osmanl -Safevi Münasebetleri ( ), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniça Tarihi Anabilim Dal, zmir Raif vecan, Osmanl Hâkimiyetinde Revan ( ), Marmara Üniversitesi Türkiyat Ara t rmalar Enstitüsü Tarih Anabilim Dal, stanbul

13 Özer Küpeli Razaulhak ah, Osmanl lar n ark Siyaseti ( ), II cilt, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi, Ankara R za Y ld r m, Turkomans between Two Empires: The Origins of the Qizilbash Identity in Anatolia ( ), Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal, Ankara Saim Ar, Osmanl Ar iv Kaynaklar I nda Nadir ah - I. Mahmut Dönemi Ehli Sünnet- ii Diyalo u, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel slam Bilimleri Anabilim Dal, Urfa Seyyid Kaz m Ruhani, XVI.-XVII. yüzy llarda Osmanl ve Safevi Esnaf Te kilat, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Osmanl Müesseseleri ve Medeniyet Tarihi Kürsüsü, stanbul Shahi Ahmedov, Azerbaycan'da iili in Yay lma Süreci, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel slam Bilimleri Anabilim Dal, Ankara apur Ensari, Y llar Aras nda Osmanl lar ve ah Abbas I, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi, Ankara Zülfiye Velieva, Safevi Devlet Te kilat (Tezkiretü'l-Mülük'e Göre), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dal, Ankara Yüksek Lisans Cihat Aydo mu o lu, Tarihte Tebriz, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dal, Ankara Ebru Sönmez, An Acem Statesman in the Ottoman Court: dris-i Bidlîsî and the Making of the Ottoman Policy on Iran, Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal, Ankara Emrah Naki, ah Abbas Döneminde ran- spanya li kileri ( ), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dal, Ankara sa evik, ah Tahmasb ( ) ile Osmanl Saray Aras nda Teati Edilen Mektuplar çeren Mün eat- Atîk in Edisyon Kriti i ve De erlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü slam Tarih ve Sanatlar Anabilim Dal, zmir

14 Osmanl Safevi Münasebetlerine Dair Birkaç Not Nevzat ensizo ullar, ah smail Devrinde Anadolu'da Safevî-Alevî Faaliyetleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü lahiyat Anabilim Dal, stanbul Nilgün Dalkesen, 15. ve 16. Yüzy llarda Safevi Propagandas ve Etkileri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal, Ankara Vagif Resulov, Azerbaycan' n Tarihi Co rafyas, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dal, Ankara Veysel Gürhan, Safevi Devleti'nden Osmanl Devleti'ne ltica Eden Önemli Devlet Adamlar, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ortaö retim Sosyal Alanlar E itimi Anabilim Dal, Diyarbak r Yunus Emre Konuk, Sultan IV. Murad' n Ba dat Seferi ve Kasr- irin Antla mas, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal, Afyonkarahisar Zülfikar Nabiyev, Azerbaycan'da Tasavvufi Hareketler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel slam Bilimleri Anabilim Dal, Ankara Zülfiye Veliyeva, Yüzy llarda Azerbaycan`da Türkmenler (O uzlar), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dal, Ankara MAKALELER Abdullah Gündo du, Türkistan'da Osmanl - ran Rekabeti, Osmanl, I, (edt. Güler Eren), Ankara 1999, s Abdurrahman Siler, ah smail Yavuz Selim Mücadelesinde Amaçlar ve Araçlar, Birinci Uluslararas ah smail Hatai Sempozyum Bildirileri (9-11 Ekim 2003-Ankara), (Haz. Güla Öz), Ankara Ahmet Gökbel, Osmanl Safevi Münasebetlerinde Varsak Türkmenlerinin Konumu, Birinci Uluslararas ah smail Hatai Sempozyum Bildirileri (9-11 Ekim 2003-Ankara), (Haz. Güla Öz), Ankara Ahmet Ta n, Safevî-Osmanl Sava 'ndan tibaren Dinî Söylemin Siyasal Propaganda Arac Olarak Kullan lmas : Dede Karg n Örne i, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hac Bekta Veli Ara t rma Dergisi, S. 49, (2009), s

15 Özer Küpeli Ahmet Ya ar Ocak, Alevilik Tarihinin Temel Bir Problemi: Alevilik ve Nizari smailili i, Uluslararas Bekta ilik ve Alevilik Sempozyumu I: Bildiriler ve Müzakereler, Isparta 2005, s Ahmet Ya ar Ocak, Babaîler syan ndan K z lba l a: Anadolu'da slâm Heterodoksisinin Do u ve Geli im Tarihine K sa Bir Bak, Belleten, LXIV/229, (Nisan 2000), s Ahmet Ya ar Ocak, Osmanl Kaynaklar nda ve Modern Türk Tarihçili inde Osmanl -Safevî Münasebetleri (XVI.-XVII. yüzy llar), Belleten, LXVI/246, (A ustos 2002), s Ali Sinan Bilgili, 18. Yüzy l Osmanl -Safevî Mücadelesinde Ermenîler, Ermeni Ara t rmalar 2. Türkiye Kongresi, Ermeni Ara t rmalar Enstitüsü, (29-30 May s 2004), I, Ankara Ali Sinan Bilgili, Türk Devlet Hiyerar isinde Boy Beyi (Safevi ve Osmanl Örnekleri), Türk Dünyas Ara t rmalar, S. 149, (Nisan 2004), s Ali Sinan Bilgili, Osmanl Tarih Yazarlar n n Alg s yla Türkiye- ran li kilerinde Siyasî Karakterin Dinî Söylemi: K z lba l k, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hac Bekta Veli Ara t rma Dergisi, S. 27, (2003), s Ataullah Hasani, ran Kaynaklar nda Osmanl Haberleri, ran ve Türkiye Aras ndaki Tarihi ve Kültürel li kiler Konulu Makaleler Mecmuas 1, Ankara 2002, s Attâullah-i Hasanî, ranl Tarihçilere Göre Osmanl ran li kilerindeki Krizin Nedenleri ( / ), Tarihten Günümüze Türk- ran li kileri Sempozyumu (16-17 Aral k 2002), Ankara Aygün Attar, ah smail'in Türk Tarihinde Yeri, Birinci Uluslararas ah smail Hatai Sempozyum Bildirileri (9-11 Ekim 2003-Ankara), (Haz. Güla Öz), Ankara Behset Karaca, Osmanl Devleti'nde Konar-Göçer Zümrelerin (Yörükler) Safevi Devletiyle li kileri, Aray lar, 14, (2005), s Behset Karaca, Safevî Devleti'nin Ortaya Ç k ve II. Bayezid Dönemi Osmanl -Safevî li kileri, Türkler, IX, Ankara 2002, s Behset Karaca, Yavuz Sultan Selim Dönemi Osmanl -Safevi li kileri ( ), Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 9, (2003), s

16 Osmanl Safevi Münasebetlerine Dair Birkaç Not Bilal Dedeyev, Yüzy llarda Osmanl -Azerbaycan li kileri Ba lam nda Halvetiye Tarikat, Modern Türklük Ara t rmalar Dergisi, (2009), VI/1, s Bilal Dedeyev, Çald ran Sava 'na Kadar Osmanl -Safevi li kilerine K sa Bir Bak, Uluslararas Sosyal Ara t rmalar Dergisi, II/6, (K 2009), s Bilal Dedeyev, Safevi Tarikat ve Osmanl Devleti ile li kileri, Uluslararas Sosyal Ara t rmalar Dergisi, I/5, (Sonbahar 2008), s Bilgehan Ats z Gökda, Selimnâmelerde Osmanl -Safevî li kileri, Birinci Uluslararas ah smail Hatai Sempozyum Bildirileri (9-11 Ekim Ankara), (Haz. Güla Öz), Ankara Cüneyt Kanat, Çald ran Sava Esnas ndaki Osmanl -Safevi Mücadelesinde Memlûk Devleti'nin Tutumu, Türk Dünyas ncelemeleri Dergisi, IV, (2000), s Emin K rk l, ah smail in Safevi Devlet Kurumlar nda Yapm Oldu u Düzenlemeler, Birinci Uluslararas ah smail Hatai Sempozyum Bildirileri (9-11 Ekim 2003-Ankara), (Haz. Güla Öz), Ankara Fahri Unan, XV ve XVI. As rlarda slâm Dünyâs nda Osmanl Gücü, Türk Yurdu, XXIII/190, (Haziran 2003), s Faruk Söylemez, Anadolu'da Sahte ah smail syan, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 17, (2004/II), s Feridun Emecen, Osmanl Devleti nin ark Meselesinin Ortaya Ç k : lk Münasebetler ve ç Yans malar, Tarihten Günümüze Türk- ran li kileri Sempozyumu (16-17 Aral k 2002), Ankara Feridun Emecen, XV ve XVI. As rlarda Osmanl Devleti'nin Do u ve Bat Siyaseti, XV ve XVI. As rlar Türk Asr Yapan De erler, stanbul Göknur Gö ebakan, Do u Anadolu'nun Osmanl Hâkimiyetine Giri i, Türkler, IX, Ankara 2002, s Gülseren Özdemir, ki Devlet Kar s nda Pir Sultan Abdal, Osmanl lar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, May s 2007, I, Sivas 2007, s H. Mustafa Eravc, Safevî Hanedan, Türkler, VI, Ankara 2002, s Halil brahim Bulut, Osmanl -Safevî li kilerinde Uleman n Rolü: Kemal Pa azâde Örne i, Dini Ara t rmalar Dergisi, VIII, (Ocak-Nisan 2005), s

17 Özer Küpeli Halil Sahillio lu, Dördüncü Murad' n Ba dat Seferi Menzilnamesi (Ba dat Seferi Harp Jurnal ), Belgeler, II/3-4, (1965), s Hasan Onat, K z lba Farkl la mas Üzerine, slâmiyât, VI/3, (2003), s Haydar Gölba, Modernle meyi Engelleyen Arkaik Bir Çat ma Sorunu: Alevi-Sünni Çat mas n n Arka Plan, Cumhuriyet Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, IX/1, (2008), s Hosein Mirjafari, ranl Tarihçilerin Bak Aç s yla Kanuni Sultan Süleyman' n Siyaseti ve Ki ili i, Osmanl, I, Ankara 1999, s Hulusi Y lmaz, Nizarî smailîli i ve Alevilik: ki Farkl Dinî drakte Benze en Yorumlar Üzerine De erlendirmeler, Karadeniz Ara t rmalar, VI/22, (Yaz 2009), s Hüseyin Kayhan, Selçuklulardan Safevilere Türkmen Meselesi ve Dü ündürdükleri, Birinci Uluslararas ah smail Hatai Sempozyum Bildirileri (9-11 Ekim 2003-Ankara), (Haz. Güla Öz), Ankara Irene Melikoff, The Worship of Shah sma il in Turkey in Past and Present Time, Au Banquet Des Quarante, stanbul 2001, s lhan ahin, 1638 Ba dad Seferinde Zahire Nakline Memûr Edilen Yeni-il ve Halep Türkmenleri, ÜEF Tarih Dergisi, XXXIII, (Mart 1980 / 1981), s rfan Görka, ah smail Hatayî'nin "Pir ü Sultan- Âlem" Fikri ve "K z l Taç" Simgesi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hac Bekta Veli Ara t rma Dergisi, S. 49, (2009), s smail Aka, X. Yüzy ldan XX. Yüzy la Kadar iîlik, Milletleraras Tarihte ve Günümüzde iîlik Sempozyumu, ubat 1993, stanbul 1993, s Jean-Louis Bacque-Grammont, XVI. Yüzy l n lk Yar s nda Osmanl lar ve Safeviler, Prof. Dr. Bekir Kütüko lu'na Arma an, stanbul 1991, s Kenan Ziya Ta, Erzincan ve ah smail, Birinci Uluslararas ah smail Hatai Sempozyum Bildirileri (9-11 Ekim 2003-Ankara), (Haz. Güla Öz), Ankara M. Tayyip Gökbilgin, Arz ve Raporlar na Göre brahim Pa a'n n Irakeyn Seferindeki lk Tedbirleri ve Fütuhat, Belleten, XXI/83, (Temmuz 1957), s

18 Osmanl Safevi Münasebetlerine Dair Birkaç Not Mazlum Uyar, Safevîler Öncesi ran'da Tasavvuf ve Safevî Devletinin Ortaya Ç k, Akademik Ara t rmalar Dergisi, II/7-8, (Kas m 2000-Nisan 2001), s Mehmet Akif Erdo ru, 1635 Tarihli Revan Kalesi Fetihnamesi, Tarih ncelemeleri Dergisi, XIV, (1999), s Mehmet p irli, Osmanl Vekayinâmelerinde ran (XVI-XVTI. As rlar), Tarihten Günümüze Türk- ran li kileri Sempozyumu (16-17 Aral k 2002), Ankara Mehmet Zahit Y ld r m, ran Seferleri S ras nda Askeri Haz rl klar ve Aksakl klar, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, IV/1, (Haziran 2002), s Mehrengiz-i Mezahirî, IX-XI. (XV.-XVII.) Yüzy llarda ran-türkiye Aras ndaki Kültürel li kiler, Tarihten Günümüze Türk- ran li kileri Sempozyumu (16-17 Aral k 2002), Ankara Metin Bozku, XVI. Yüzy lda Osmanl -Safevi Mücadelesi ve Sivas' n Konumu, Osmanl lar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, May s 2007, II, Sivas 2007, s Mustafa Ekinci, Yavuz Sultan Selim Dönemi'nde Osmanl -Safevî li kileri, Türkler, IX, Ankara 2002, s Mustafa Eravc, Gelibolulu Mustafa Âlî'nin Nushatü s-selâtînde Trans-Kafkas Seferine Dair Ele tirileri ve Bunlar n Tarihi Önemi, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, III/1, (Haziran 2001), s Mustafa Eravc, II. ah smail Döneminde Do u Anadoludaki Safevi Tehdidi, Türkiye'nin Güvenli i Sempozyumu (Tarihden Günümüze ç ve D Tehditler), Elaz 2002, s Nesib Nesibli, Osmanl -Safevi Sava lar, Mezhep Meselesi ve Azerbaycan, Türkler, VI, Ankara 2002, s Nezihi Aykut, IV. Murad' n Revan Seferi Menzilnâmesi, ÜEF Tarih Dergisi, XXXIV, (1984), s Nurten K l ç-shubel, XVI. Yüzy l Avrasya Dünyas nda Bölgesel Birlik ve Çe itlilik Osmanl, Özbek, Safevi ve Hin-Babürlü mparatorluklar : Bütünsel Bir Yakla m, Osmanl, I, Ankara 1999, s Oktay Efendiyev, Sultan II. Bâyezid ve ah smail, XIII. Türk Tarih Kongresi, III/1, Ankara 2002, s Oktay Efendiyev, ah Tahmasb' n ahsiyetine Dair, Türkler, VI, Ankara 2002, s

19 Özer Küpeli Özer Küpeli, Osmanl lar ve Do u Ticaret Yollar Üzerine (XV-XVII. Yüzy llar), Prof.Dr. Necmi Ülker'e Arma an, (Haz. Nilgün Nurhan Kara-Latif Da demir-özer Küpeli), zmir 2008, s Qiyas ükürov, Safevîlerde Av Gelene inin Olu umu ve I. ah smail Dönemi Av Merasimleri, Acta Turcica, I/1, (Ocak 2009), s Remzi K l ç, Diyarbak r ve Güneydo u Anadolu nun Osmanl Devleti ne Kat lmas, I. Uluslararas O uzlardan Osmanl ya Diyarbak r Sempozyumu, Bildiriler, (Edt. Remzi Balin), Diyarbak r 2004, s Remzi K l ç, Osmanl Devleti nin ran Politikas (16. ve 17. Yüzy llar), Türk D Politikas, Osmanl Dönemi, I, (Edt. Mustafa B y kl ), stanbul 2008, s Remzi K l ç, Osmanl - ran Aras nda Kasr- irin Bar Antla mas (1639), Türk Kültürü, XXXIX/460, (A ustos 2001), s Remzi K l ç, Osmanl lar ile Safevîler Aras nda Nasuh Pa a (1612) ve Serav (1618) Antla malar, Ni de Üniversitesi E itim Fakültesi E itim ve Bilim Dergisi, II/2, (2003), s Remzi K l ç, ah smail in Dulkad ro ullar Devleti Üzerine Yapt Orta Anadolu Seferi (1507) ve Sonuçlar, I. Kahramanmara Sempozyumu, (6-8 May s 2004), I, Kahramanmara 2004, s Saim Sava, Osmanl -Safevî Mücadelesinin Toplumsal Sonuçlar, Türkler, VI, Ankara 2002, s Saim Sava, XVI. As rda Safeviler'in Anadolu'daki Faaliyetleri ve Osmanl Devleti'nin Buna Kar Ald Tedbirler, Uluslar Aras Kurulu unun700. Y ldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanl Devleti Kongresi, Nisan 1999 Bildiriler, Konya 2000, s Salih Özbaran, XVI. Yüzy lda Basra Körfezi Sahillerinde Osmanl lar, Basra Beylerbeyli inin Kurulu u, Tarih Enstitüsü Dergisi, XXV, (Mart 1971), s Say n Dalk ran, ran Safevî Devleti'nin Kurulu una iî nançlar n Etkisi ve Osmanl 'n n ran'a Bak, Atatürk Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, S. 18, (2002), s Selahattin Dö ü, Osmanl lar Döneminde Sivas'ta Türkmen syanlar (Klasik Ça ), Osmanl lar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, May s 2007, I, Sivas 2007, s

20 Osmanl Safevi Münasebetlerine Dair Birkaç Not Stanford Shaw, Iranian Relations with the Ottoman Empire in the Eighteenth and Nineteenth Centuries, Studies in the Ottoman and Turkish History, Life with the Ottomans, stanbul 2000, s Suraiya Faroqhi, Anayol Kav a nda Bursa: ran pe i, Avrupa Rekabeti ve Yerel Ekonomi ( ), Osmanl Dünyas nda Üretmek, Pazarlamak, Ya amak, (çev. Gül Ça al Güven-Özgür Türesav), stanbul 2003, s Süleyman Polat, Sadrazam Mehmet Pa a'n n Revan Seferi Haz rl klar A amas nda Osmanl -Safevi S n r Bölgesinde Yürüttü ü Faaliyetler, Geçmi ten Günümüze Türk Ordusu, On kinci Askerî Tarih Sempozyumu Bildirileri-I, May s 2009, Ankara 2009, s ahin Faz l Farzal, Resmî Belgelerde 23 A ustos Çald ran Sava 'n n Nedenleri ve Sonuçlar, XIII. Türk Tarih Kongresi, III/1, Ankara 2002, s ehabettin Tekinda, ah Kulu Baba Tekeli syan, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, I/3, (1967), s ; I/4, (1968), s ehabettin Tekinda, Yeni Kaynak ve Vesikalar n I Alt nda Yavuz Sultan Selim'in ran Seferi, ÜEF Tarih Dergisi, XVII/22, (1967 8), s Tofiq Teyyubo lu Mustafazade, Safevî Hanedan 'n n Son Y llar, Türkler, VI, Ankara 2002, s Tufan Gündüz, ah smail'in E i Taçl Begüm, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hac Bekta Veli Ara t rma Dergisi, S. 51, (2009), s Vatan Özgül, K z lba l k ve Türkmenler, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hac Bekta Veli Ara t rma Dergisi, S. 32, (2004), s Yusuf Küçükda, Osmanl Devleti'nin ah smail'in Anadolu'yu iîle tirme Çal malar n Engellemeye Yönelik Önlemleri, Osmanl, I, Ankara 1999, s Yusuf Küçükda -Bilal Dedeyev, Safevilerin Nesebine Farkl Bir Bak, Uluslararas Sosyal Ara t rmalar Dergisi, II/6, (K 2009), s KAYNAKLAR Aka (2001), smail Aka, Güzide-i Esnâd-i Siyasî-i ran ve Osmanî: Devre-i Kacariye cild-i evvel ( ran ve Osmanl Siyasî Belgelerinden Seçmeler: Kacarlar Devri), I. Cild, ( / ); II. Cild, ( / ), Belleten, LXV/243, (A ustos 2001), s

21 Özer Küpeli Çetinkaya (2005), Nihat Çetinkaya, K z lba Türkler (Tarihi, Olu umu ve Geli imi), stanbul Deacon (2004), The Chronicle of Deacon Zak aria of K anak er (Zak areay Sarkawagi Patmagrut iwn), (translation and commentary by George A. Bournoutian), Costa Mesa, California nalc k (1996), Halil nalc k, Bursa I: XV. As r Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar, Osmanl mparatorlu u, Toplum ve Ekonomi, stanbul 1996, s nalc k (2000), Halil nalc k, Osmanl mparatorlu u'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, , I, (edt. Halil nalc k-donald Quataert; çev. Halil Berktay), stanbul Kütüko lu (1993), Bekir Kütüko lu, Osmanl - ran Siyâsî Münasebetleri ( ), stanbul Lockhart (1959), Laurance Lockhart, The Persian Army in the Safavid Period, Der Islam, XXXIV, (1959), s Ocak (1999), Ahmet Ya ar Ocak, Din ve Dü ünce, Osmanl Medeniyeti Tarihi, I, (edt. Ekmeleddin hsano lu), stanbul 1999, s Quinn (2000), Sholeh A. Quinn, Historical Writing During the Reign of Shah 'Abbas: Ideology, Imitation, and Legitimacy in Safavid Chronicles, Salt Lake City Quinn (2003), Saray (1999), Mehmet Saray, Türk- ran li kileri, Ankara Sava (2002), Saim Sava, Osmanl -Safevî Mücadelesinin Toplumsal Sonuçlar, Türkler, VI, Ankara 2002, s Sava (2002), Saim Sava, XVI. As rda Anadolu'da Alevilik, Ankara Viaggi (1843), Pietro della Valle, Viaggi di Pietro della Valle il Pellegrino, I, (edt. Mario Schipano is by G. Gancia), Brighton 1843 (Farsças için bkz. Sefernâme-i Piyetro della Valle, I-II, (çev. Mahmud Bihfiruzi), Tahran 1380). Walsh (1962), J. R. Walsh, The Historiography of Otoman-Safavid Relations in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Historiens of the Middle East, London 1962, s Yaz c (2001), Tahsin Yaz c, Safeviler, slam Ansiklopedisi, X, 2001, s