TÜRKİSTAN VE ÖTESİ. Gezdiklerim, Gördüklerim FARUK ARSLAN

Transkript

1 TÜRKİSTAN VE ÖTESİ Gezdiklerim, Gördüklerim FARUK ARSLAN 1

2 12 Nisan 1969'de Ankara'da doğdu. Aslen Çorumludur. 3 yıllık GATA Sağlık Astsubay Hazırlama Okulu'ndan mezun oldu. Azerbaycan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü nü bitirdi. Hazar'ın Statüsü konusunda tez yazarak 1997'de Uluslararası Hukukçu unvanını kazandı. Kanada da Centennial College'den 2008 de Sosyal Toplumcu diplomasıyla mezun oldu. Toronto da York Üniversitesi nde Sosyoloji bölümünde yüksek eğitim gördü ve 2011 de tamamladı. Arslan, Karabağ, Çeçenistan ve Abhazya savaşlarını yakından takip etti. Hazar'ın enerji rezervleri ile ilgili yazdığı 3 binden fazla haber ve makale Türk ve yabancı basında yayımlandı. Azerbaycan Zaman gazetesinde muhabirlik, haber müdürlüğü ve köşe yazarlığı yaptı. CHA Azerbaycan temsilciliğini 3 yıl yürüttü. 2 yıl süresince Türkiye'de yayımlanan Zaman gazetesinde Bakü Mektubu adlı köşeyi yazdı. Azerbaycan'da yayımlanan ilk çocuk gazetesi Tomurcuk'un kurucularından oldu. Zaman gazetesinde 2000 yılı sonuna kadar Ankara'da diplomasi, dış politika ve enerji muhabirliğini yürüttü. 14 ülkede basılan Zaman gazetesine yönelik özel araştırma dosyaları hazırladı. Türk dünyası özel muhabirliği yaptı. Azerbaycan Gazeteciler Cemiyeti, Ankara Diplomasi Muhabirleri Derneği ve Kanada Etnik Gazeteciler Derneği üyesidir de Kanada da Zaman gazetesi temsilciliği görevini üstlenirken, Toronto muhabiri olarak çalıştı. Kanada Türkleri nin posta ile dağılan ücretsiz haber dergisi Sunrise'ı kurdu ve bir yıl boyunca editörlüğünü üstlendi periyodunda Ali Alperen mahlasıyla sırasıyla Gündüz, Muhalif, Gelecek gazetesi, Hür Gelecek gazetelerinde ve 2009 dan beri Milli Ocak ta köşe yazısı yazdı yılında Metafizik Magazin dergisinde yazıları yayımlandı den beri Kanada da beş bin tirajla yayımlanan ve ücretsiz dağıtılan Canada Türk te 2006 dan beri köşe yazısı yazıyor den beri ise, internet medyasında aralıksız köşe yazılarıyla haberciliğini sürdürüyor. Evli ve iki çocuk babası olan Arslan, Kanada ve Türkiye vatandaşı olarak Kanada da gazetecilik yaşamına devam ediyor. Arslan, iyi derecede İngilizce, Almanca ve Azerbaycan Türkçesi biliyor. Yayımlanmış Eserleri: Matrix in 11 Eylül Kurgusu Hazar ın Kurtlar Vadisi: Petrol İmparatorluğunda Güç Savaşları Net Kırılma: Evenjelik Harbin Kurgusu Petrol Satrancı veya Hazar da Petrol Kurdu Kanada ya Gelmenin Yolları-Kurtar Bizi Kanada Mesih in Hızır ı Barnaba: Hristiyanlığın Gizli Tarihi Keşmir de Hz. İsa Efsanesi September 11 Fiction of Matrix (English) Vadi nin Şifresi Çözülüyor veya Kurtlar Vadisi Fenomeni Esra rlı Sosyolojik Tahliller Karakutu Ergenekon un Karanlık İsmi: Tuncay Güney Mason Bektaşiler Eşekler Sınıfı: Askeri Okulda İrtica Paranoyası İlk Muhacirler Azerbaycan Kanadalı Müslümanlar, Mühtediler, Türkler Narratives on Canadian Muslims, Reverts, Turks (English) Tevhid Havarisi Barnaba Sociological Writings in the Canadian Perspective (English) Merchant Splitting and Processing Plant: Business Plan (English) Teşkîlât-ı Ergenekon Türkistan ve Ötesi : Gezdiklerim, Gördüklerim Aykırı Konuşmalar, 15 Tarihi Röportaj 2

3 TAKDİM Sansür, 10. köy, Ebu Zer ve Behlül-i Dânâ "Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar" demiş atalarımız. Hakla batılı ayırt etmeyi vazifesi bilenler için her zaman bir 10. köy vardır. Hep bir Ebu Zer Gifari, bir Behlül-i Dânâ gibi yaşamak, ismimin manasıyla müsemma olmak istemişimdir. Fethullah Gülen 1991 de imzaladığı Hikmetler kitabı ve 1993 de benim için imzaladığı Cevşenime aynı şey yazmıştı. İlkinde, hakkın batıldan ayrılmasında dava arkadaşım, ikincisinde dava kardeşim Faruk Arslan beye... Bu güne kadar 9 köy dolaştım, yine de doğru bildiklerimi karşımda kim olursa olsun ve nerede bulunursam bulunayım söylemekten çekinmedim. Kimi zaman "deli", kimi zaman "çatlak", kimi zamanda "adamı varda böyle konuşuyor" dediler. "Doğrucu Davud, doğrucu emin olmak zorunda mısın"; "Azıcıkta kıvırt canım, herkes kıvırtıyor bu ahirzamanda" dediler. Yumuşak üslupla sansür yapmak isteyen eski bir sansürcü editörüm, "Doğru söylemek doğrudur, ama her doğruyu her yerde söylemek doğru değildir." kelamına yapıştı, söyleyene saygı duyduğumu bildiği için. Sansür, sansür, sansür... Nefret ettiğim bir kelime... Gazetecilik, beyinlere sansür uygulandığı zaman biter; zaten yapılana gazetecilik değil başka şeyler denir. Gazeteci, kendi beynine sansür uygulamaya başlayınca gazetecilik yapamaz olur. Bir gazeteci neden kendi beynine sansür yapar? Kalemi bazı iç ve dış şer odaklarına satılmış veya dış ihanet şebekelerinin ağına düşmüş olabilir. Çalıştığı medya patronunun siyasi ve ekonomi çıkarlarının kurbanı olmuştur. Çalıştığı medya organının belirli bir yayın çizgisi vardır, dolaşabileceği sınırları bilir ve çaresiz beynine en büyük kötülüğü yapar; yazacağını yazmadan sansürler. Bu handikapları yaşamadım diyen gazeteci bilin ki, yalan söylüyordur. Sansür, Türk medya tarihinin her döneminde varolagelen bir gulyabanidir. Padişahlar, paşalar, askerler, ekonominin baronları, bürokratlar, siyasiler sansür yapmak için hiç bir fırsatı kaçırmadılar ülkemizde. Darbeler önce basını susturdu. Darbe planlayanlar önce gazetecileri, medyayı satın veya etkisi altına alır, yönlendirir. Darbe yapanları öven medyamız, ancak darbe sathı mahalinden çıkılınca eleştirir gibi yapar, aslında hep güce tapar. Darbeci ufukta göründü mü, "yavşak" karakteri hortalayıverir. İrtica masalının mazisi Babıali tarihiyle eşittir. İktidar savaşı veya büyük bir hortumculuk olayı mı var, gizlemek gerekiyorsa en güzel şal irticadır. Devletin sırları vardır, ama sır olmayanlarında sır diye sansürlendiği çok olur. Mesela Mavi Akım anlaşmasında Turusgaz adıyla kurulan hortumlama çarkını gizlemek için siyasetçi-bürokrat-iş adamı ortaklaşa kurmuştur sansür düzenini. İrtica bahane vurgun şahanedir. Yüce Divan'da yargılanan Mesut Yılmaz'ın davası zaman aşımından düşer, imza atan bakanı Cumhur Ersümer'inde davası zaman aşımına uğratılmak üzeredir nasılsa. Bunları koruyanlar hep gizli kalacaktır. Milyarlarca dolar Rusya'dan gaz alan Türkiye, gazı BOTAŞ'a pazarlayan aracının 3 Rus ve 3 Türk ortağını bilmekle beraber yüzde 5 hisseye sahip ortak veya ortakların kim olduğunu bilememektedir. Turusgaz'ın neden kurulmak zorunda olduğunu da sorgulayamamıştır. Benim bilmem ve bu ortakları ve sorumlularını kapılar ardında gazeteci olarak sorguya çekmem bir işe yaramaz. Çünkü nihayetinde istihbarat şefini, haber müdürünü, yayın yönetmenini, sayfa editörünü, genel yayın yönetmenini aşamam. Muhabirin yazdığı haber girene kadar en az 7 barikatı aşmak zorundadır. Kaynaklarınız çok sağlamda olsa, üç saçayağı 3

4 oturmuş, 5 N 1 K kuralını harfiyen uygulamış dahi olsanız haberiniz 'uygunsuz' bulunur ve emeğiniz hiçe sayılarak çöpe manşet oluverir. Her engeli aştınız diyelim, bir telefonla yarın işinizi kaybedebilirsiniz. Girmeyeceğini bildiğim, ama gazeteye girmesi gerektiğine inandığım haberleri sokmak için ne taktikler uyguladığımı bilemezsiniz. Müdür takımını evlerine postaladıktan sonra gece baskısına haberi yerleştirmek için az gece mesaisine kalmadım. Gececi müdür ama sürgün gazeteci arkadaşlar sağolsunlar. Kafamı kırmak isteyen editörlerim az olmadı. Ama iyi gazeteciye her gazete ihtiyaç duyar. Kızsalarda vurucu, esas, manşet olacak habere sizi gönderirler. Bazen kaleminizle tetikçilik yaptığınızı yıllar sonra farkedersiniz. Hiç unutmam; haber kısırlığı çekilen hafta sonlarını bekler, bir kündüne getirir, pazar gününe girmeyecek haberimi sokardım. Çoğu zaman başlığı yumuşatır, girişi değiştirir, içeriği korurdum. Haberlerin sadece başlığı ve girişini okuyan sansürcüler ordusunu bu şekilde by-pass yaptığım çok olmuştur. Hiç bir taktik başarılı olamazsa, elde ettiğim bilgiyi-haberi yayınlatacak bir gazete-medya ve müstear ismim mutlaka vardır. Kaç tane müstear ismi kullandığımı bazen bende hatırlamıyorum. Bu zahmetlere gazeteciliğe inanıyorsanız; halkı bilgilendirmeyi Hakka hizmet olarak algılıyorsanız katlanırsınız. Aksi taktirde çoğunluk gibi "aman sendeci" olur, sansürcülere teslim olursunuz. 5. müslüman olan Ebu Zer Gifari hazretlerine hep imrenmişimdir. O kendisine sansür uygulanamayan biriydi. Sadece 4 müslüman var iken kelime-i şehadet getirdi ve gitti Kabe'nin tepesine çıktı inancını haykırdı. Halbuki Allah birdir demekten başka birşey bilmiyordu, din henüz öğrenebileceği kadar şekillenmemişti. Öldüresiye dövdüler. Ertesi gün yine anlattı. Tekrar dövdüler, sövdüler. Yine anlattı. Tekrar dayak yeyip ölmesine ramak kalınca peygamberimiz ona hicret etmeyi ve güçlendiklerini duyduğu zaman dönmesini istedi. Medine'ye hicret edildikten ve Mekke feth edildiği dönemde Ebu Zer Gifari geri döndü. Ancak Asrı Saadet'de bile anlatılan dine ters davranışlar olabiliyordu. İnsan olan yerde mutlaka sorun vardır. Gifari bunlara müdahale ediyor, susmuyordu. Paşalara, ağalara dokundu. Peygamberimize şikayet ettiler. Durum hassastı, bazılarını kaybetmek istemeyen peygamberimizin bu ağaların hamurunu İslam'a göre yoğurması için zamana ihtiyacı vardı. Gifarı ise hemen düzeltmek istiyordu. Gifari yine yollara düştü. Peygamberimiz onun için "Yalnız doğar, yalnız yaşar, yalnız ölür" demişti. Emeviler döneminde Arap milliyetçiliği tırmandı, Amr ibnül As gibi bir sahabe Şam valisi olarak fethedilen ülkelerden elde edilen ganimetler sayesinde debdebeli bir hayat yaşamaya başladı. Halk arasında ayrımcılık yapıldığını gören ve haksızlığa tahammül edemeyen Gifari, huzuruna çıktı ve yaptığının doğru olmadığını peygamberimiz, Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer'in hayatlarından örneklerle anlattı. Huzurdan çıkarmak, kovmak istediler. Vali As engel oldu. Gifari, gerçektende yalnız olarak bir çöl evinde öldü. Cenazesini peygamberimizin mucizevi hadisinde belirtildiği gibi oradan tevafuk eseri geçen bir sahabe topluluğu kaldırdı. Gifari, İslam tarihinde haksızlığa, yanlışlığa zarar görmek-yalnız kalmak bahasına susmamayı tercih eden hakperest şahsiyeti; bana göre ise sansürsüz yayın yapan gazeteciliği temsil ediyor. 2. ideolüm Abbasi'lerin ünlü halifesi Harun Reşd zamanında yaşamış olan Behlül Dana; 8. yüzyıl döneminin evliyasındandır. Meczûb derlerdi ama Hak âşığıydı. Zaman zaman aklından zoru olan kimselere has tavırlar takınır, herkes de bundan dolayı kendisini deli sanırdı. Ama bunu maksatlı yapardı Behlül Dana hazretleri. Daima Harun Reşid'in yakınında bulunur, çeşitli sebepler hasıl ederek onu uyarırdı. Hayatı, sadeliği ve hakkı tutup kaldıran haksızlığa susmayan tarzı çok hoşuma gidiyor. Onu yaşarken anlayan azdı, öldükten sonra kıymeti daha fazla anlaşıldı. Uyarıcı gazeteciliği, halkın arasında dolaşarak tarihte en iyi o yaptı. Bir gün halka doğu yolu göstermek için söylediği sözlerden rahatsız olanlar, Hârûn Reşd'e gidip; "Sultanı, bizim yaptılarımızın ona ne zararı var? Bizi kendi hâlimize bıraksın. 4

5 Sonra her koyun kendi bacağndan asılır." gibi sözlerle şikâyet ettiler. Bunun üzerine Hârûn Reşd, Behlül Dânâ'yı çağırttı, halkın isteğini bildirdi. Behlül Dânâ hiç sesini çıkarmadan sarayı terk etti. Birkaç koyun aldı kesti, bacaklarından mahallenin köşe başlarına astı. Bunu gören halk gülerek; "Deliden başa ne beklenir, yaptı yine bir şey hep böyle zâten." Diyorlardı. Aradan günler geçtikçe, asılan hayvanlar kokuyor, bundan da bütün mahalle zarar görüyordu. Kokudan durulmaz hâle gelince, aynı kişler Hârûn Reşd'e gidip, durumu anlattılar. Behlül Dânâ'yı çağırtıp sorduğunda: "Bir kötünün herkese zararı olduğnu herhalde anladılar. Ben bir şey yapmadım, her koyunu kendi bacağndan asılmadğını onlara gösterdim." diye cevap verdi. Behlül bir gün Hârûn Reşd'in taht odasını boş buldu ve çıkıp tahta oturuverdi. Bunu gören askerler onu kamçı ile dövmeye başadıar. Askerler vurdukça o; "Vah Hârûn Reşd. Vah Hârûn Reşd!" diyordu. O esnâda halîfe geldi ve manzara karşsıda donup kaldı. Askerleri uzaklaşıdıtan sonra; "Ey Behlül! Bu ne hâl?" diye sordu. Behlül; "Senin için ağlıyorum. Burada tahtı boş bulup bir an oturdum. Bu kadar kırbaç yedim. Sen ise senelerdir bu taht üzerinde oturuyorsun. Hâlin ne olur diye düşndüm." Hârûn Reşd; "Peki ne yapmam lâzım?" dedi. Behlül; "Mâdem ki bu yükün altına girdin. Zulme meyletme. Adâlet üzere ol. Böylece tahtında otur." buyurdu. Farklı bir gün yine Hârûn Reşd ile karşılaştığı Behlül e; "Seni gördüğüme çok sevindim. Çünkü uzun zamandır seninle konuşmayı arzu ediyordum." dedi. Hazret-i Behlül güldü ve; "Benim böyle bir arzum yoktu." Cevâbını verdi. Buna rağmen Hârûn Reşd kendisinden nasîhat istedi. "Ne nasîhatı istiyorsun? Şu saraya bak, bir de kabirlere bak! Bunlardan ibret almayan, nasîhat almayan, nelerden alır! Hâlin ne olacak, ey müminlerin emîri! Yarın Cenâb-ı Hakk'ın huzûruna çıkacaksın. Büyük küçük yaptığın her şeyden suâl olunacaksın. Bunlara nasıl cevap vereceksin iyi düşün! Bu hesap zamânıda aç ve susuz olacaksın, çıplak bulunacaksın. Orada bulunanlar sana bakıp gülecekler. Perişan hâlin orada meydana çıkacak, başka nasîhatı ne yapacaksın?" dedi. Adâleti ile meşhûr olan Hârûn Reşd onun nasîhatlarından çok istifâde ettiğini bildirdi. Başka bir gün Behlül'ü kabristanda gördüler. Ayaklarını kabir taşları arasına sokmuş toprakla oynuyordu. Kendisine; "Ey Behlül ne yapıyorsun?" diye sordular. Onlara gâyet sâkin olarak; "Bana eziyet etmeyen, gıybetimi yapmayan insanlarla oturup sohbet ediyorum. Bunlar sağ olanlardan daha emin." diye cevap verdi. 10. köy, benim için 2000 ile 2006 arası sonsaniye.net, 2007 den beri Almanya da yayınlanan Platform dergisi, 2006 ile 2011 arası Kanada da yayımlanan Türklerin gazetesi Canadatürk idi ile 2003 arasında Ali Alperen mahlasıyla yazdığım Türkistan köşesi, rahmetli Muhsin Yazıcıoğlu nun kurduğu Büyük Birlik Partisi nin yayın organlarındaydı. Bunlar sırasıyla Gündüz, Muhalif, Gelecek ve Hür Gelecek Gazeteleri, 2008 den beri ise, kendi ismimle yazdığım Milli Ocak idi. Aslında Behlül-i Dânâ benzeri yazarlara kapısını açan bu yayın organları, bir nevi sansürcü medyaya 'nanik' diyordu. 5

6 GEZDİKLERİM Paris te Élysée Palace 6

7 Paris SİAL'den Fransa'nın görünümü 30.Ekim.2006 Romantizmin, sanatın, edebiyatın, ticaretin, modanın, Avrupa Birliği siyasi ayak oyunlarının, ırkçı milliyetçiliğin, laikliğin merkezi Paris'e ikinci gelişim. Daha önce gazeteci olarak Şubat 1997'de merhum Azeri Lider Haydar Aliyev ile resmi bir geziye gelmiş, Fransa Devlet Başkanı Chirac'ın ikamet ettiği Elize sarayından belediyeye, parlamentoya kadar tüm resmi birimlerde dolaşmıştım. Bu sefer iş adamı olarak, iki yılda bir Paris'te Ekim tarihleri arasıda düzenlenen Gıa Ürünleri Fuarına (SİL) katılmak için buradayım. Nord Villepinte Parc de Expositions fuar alanıda gerçekleştirilen fuara beşkıadan 136 binin üzerinde ziyaretçi katıldı.100 ülkeden 5 bin 200 firma ürünlerini sergiledi. İk kez düzenlendiğ 1964 yııdan bu yana gıa sanayiinin her sektörünü, her ülkeyi ve dünyanı her bölgesini gündeme getiren fuarda perakende, toptan satı, ihracat ve ithalat, hazı yemek ve yemek servisleri konularıdaki sektörleri oluşuran katııcıar, görücüye çıktı. Türkiye ve Kanada'dan mal ihraç etmek ve ürün ithal etmek isteyenler böyle fuarları kaçırmamalı. Fuarda, Kanada'ya temsilcilik vermek isteyen bir sürü firma yetkilisiyle konuştum. İlgi alanım olmadığı sektörler konusunda ilgilenenlere danışmanlık yapmak için kart ve kataloglarını aldım. Devasa fuarı tamamen gezmem mümkün değildi. Bu nedenle sadece kendi sektörüme odaklandım. Kanada'nın mükemmel bir imajı var. Kanada kartını gören hemen iş tekliflerini sıralıyor. Piyasada dolaşan bizim gibi fazla Kanadalı yoktu. Kanada'dan gelenler genelde üretim yapan büyük firmalardı. SİL'e bu yı beklenenin aksine Türkiye'den rekor katıı oldu. Sözde Ermeni soykırımını eleştirene cezayı öngören yasayı Meclis'te kabul eden Fransa'yıprotesto etmek için az sayıda Türk firması katılmadı. Siyaset ve duygusal tepki, iş adamlarına pratikte etki etmez, politikacılar ve halk öyle sanır. İtanbul Ticaret Odasıı patronajıda, Kanada ve Amerika Birleşk Devletleri'ne ait standı yanıda 2006 metrekarelik bir alanda Türkiye'nin her tarafıdan gelen 113 firma ürünlerini tanıtı yııda sadece 8 firmanı katıdııfuarın geçen yı Almanya'da düzenlenen ANUGA ayağında Türkiye sadece 963 metrekarelik bir alan almıtı Fuarda, Algida'nı kaymaklıekmek kadayılıdondurmaya Altı-SİL ödülü verilecek.türk ürünlerinden şrbet ve çekirdeksiz zeytin de ödüle layı görüldü SIAL'de Kuru Gıalar kategorisinde "TukaşAşre" Türk aşuresinde ödül kazandırmıştı. Paris yolculuğumuz bavulumuzun havalimanında çıkmaması ile başladı. 3 gün sonra otele getirdiklerinde içindeki kıymetli eşyaların çalındığını hayretle gördük. Böyle durumlarda medeni sandığınız Fransızların pekte medeni olmadıklarını düşünüyorsunuz. Dünyanın en mükemmel metro, tren, banliyo sistemine sahip Paris'te metroya 5 gün içinde 100 Euro ödemek zorunda kaldık ve halkın bu masrafın altından nasıl kalktığı konusunda küçük bir araştırma yaptık. Meğerse piyasada sahte metro biletleri dolaşıyor. Günlük 19 Euroluk pass yerine çoğu Afganlı bilet kalpazanlarına Fransızlar 5 Euro ödüyorlarmış. Torontolular aylık metropass'a sadece 90 dolar ödedikleri için şükretmeliler. Kanada'da metro sistemini dolandıran azdır. Fransa'da ise bu aidiyatdan sayılıyor. Üstelik metro trenlerinde klima sistemi olmadığı için sonbaharda olmamıza rağmen resmen Fin hamamında olduğu gibi piştik, sauna yaptık. "Yazın sıcakta Fransızlar bu metroda nasıl yolculuk yapıyor" diye metroda bir Fransıza takıldım. Kısaca, "cehennemde yandıklarını farzederek" diye cevap verdi. 20 7

8 milyonluk Paris'te metronun ulaşmadığı yer yok. Yanlış trene binerseniz 2 saatiniz kayboluyor. Fransızların bile yanlış trene binerek yolu bana sormaları karşısında epey güldüm. Metro haritasını çözmek kolay değil. Paris'teki otelimize gece ulaşmak için trenden indiğimizde ne taksi ne otobüs bulabiliyorduk. Daha ilk gün oto stop yapmayı öğrendik. Aynı gün uzun yıllardır Paris'te bulunan ve bize gece Paris turu yaptıran arkadaşım Mehmet Nam'a utana sıkıla oto stop maceramızı anlattığımızda güldü ve " Siz bu işi öğrenmişsiniz. Paris'te herkes oto stop yapar ve Fransızlar arabalarına yabancı almaktan çekinmez" dedi. Nam'ın verdiği cesaretle 4 oto stop daha yaptık Paris'te. Fransızların sıcakkanlı yüzüyle bu sayede tanıştık. Daha elimizi kaldırır kaldırmaz araba duruyor ve koyu bir muhabbet başlıyordu. Fransızlara, " Kanada'da oto stop yapmayı denemeyin ya ağaç olur donarsınız veya hasta olur günlerce kendinize gelemezsiniz" dedim. Buda bir Kanada gerçeği. Fransızlar, konuşmaya açık, kültürlü insanlar. Ancak hükümetlerinin asimilasyon politikası, ülkenin göçmenlerini isyana teşvik edecek kadar katı. Kanada gibi entegrasyon ve çok kültürlülük politikaları yok. Özetle, "Biz üstün bir kültürü ırk ve medeniyetin evlatlarıyız; Fransa'da yaşıyorsan Fransız olacaksın ve eriyeceksin havasındalar." Geçtiğimiz yaz Paris'te yaşanan arabaların yakılma olayına şaşmamak gerek. Ayrıldığımız gün an altda kalarak ekonomik olarak ezilmiş zavallı göçmenlerin metroda yine yangın çıkardıkları haberi anons ediliyordu. Zengin ile fakir arasındaki uçurum korkunç boyutlarda. Metroda, köprü altlarında, sokaklarda yatan insanlar, Fransa'nın Kanada gibi pekte sosyal bir devlet olmadığı, acımasız bir kapitalizmi yaşadığı izlenimini uyandırıyor. Bir yanda keyfinin zirvesinde olan zenginler, öbür yanda yiyecek ekmek bulamayan fakirlerle dolu bir Paris manzarası karşınıza çıkıyor. Göçmenler, ezildikçe eziliyor. Burunlarından kıl aldırmayan Fransızların ve medeniyetlerinin sonunu iyi görmedim. Yaşamın çok pahalı olduğu Fransa, ciddi bir ekonomik kriz yaşarsa fakirlerin yol açtığı bir iç savaşa sürüklenebilir. Fransa'da Türklerin konumu ve imajı, nüfusları 400 bin olmasına rağmen oldukça kötü. Bu ülkeye yurdumuzun eğitimsiz köylüleri yerleşmiş. Bunları kınamak için yazmıyorum Fotoğrafı çekmeye çalışıyorum. Yüksek eğitim gören insanlarımız son 50 yıldır İngilizce konuşan ülkeleri tercih ettiği için bugün dahi fazla master ve doktora yapan öğrencimiz yok Paris'te. Ülkemizde Fransızca gerileyen bir dil. Fransızlar imparatorluk gücünü kaybettikce asabileşen, gururları kırıldıkça hırçınlaşan ve ABD karşısında aşağılanmayı kabullenmeyen onurlu bir millet. Bizde onurlu ve imparatorluk mirasyedisi bir milletiz. Fransız vatandaşlığını kabul etmeyi asimile olmak olarak algılayan Türk vatandaşlarımız nüfusları 500 bin ve Fransız vatandaşı olan Ermeniler karşısında lobi oluşturamıyor. Politikacılar oy verecek kelle hesabı yaparlar. Türklerin özkimliklerini korumaları için hizmet verecek kurumları henüz oturmamış. Birkaç cami ve dernekle bu iş yürümez. Almanya ve diğer Avrupa ülkelerinden çok gerideler. Fransız devletçiliğinin ağır kuralları ve eritme politikalarını yadsımıyorum. Almanya'nın aksine Fransa'da Türkler iş piyasasında yoklar. Evlerinde atölye açarak vergiden kaçma girişimleri kredi oluşturmalarını ve büyük işlere imza atmalarını engelliyor. İş kurmanın ve eleman çalıştırmanın maliyeti Türkleri sindirmiş. Yılardır ülkede kaldığı halde Fransızca konuşamayan ve kendi gettosunda yaşayan çok Türkiyeli var. Türk işadamları derneğinde dönerci, bakkal esnafımız bulunuyor. Fransız firmaları ile milyar dolarlık ticari işler yapan büyük Türk firmaları, Paris'teki Türk toplumu tabanına inerek, lobi kurmaya niyetli gözükmüyor. Çünkü kendileri "laik ve entel", Türk toplumu "cahil ve köylü " din gibi bağlarla Fransız asimilasyonuna direniyor. Bu nedenle Fransa'da daha çok Ermeni tasarıları çıkar, tepkimiz yumurta kapıya dayanınca anlık, duygusal olur ve sonuç vermez. Paris Büyükelçimizin bile resmen, " Bu yasa çıkacak, engelleyemiyoruz" diye yasa çıkmadan önce beyanat verme talihsizliğinde bulunması, acizliğini, daha da kötüsü ne Fransa Türk toplumuna, nede Ankara'ya fazla güvenmediğini 8

9 ortaya koyuyor. Fransa'da Türk lobiciliği, Türk iş mekanlarının ve NGO'larının yükselişiyle paralel sağlam kurulmazsa, Avrupa Birliği üyeliğimizi unutun. Fransa'dan dönüşümüzde olaylıydı. Uçağa yetişmek için dört saat önceden otelden çıkmamıza rağmen uçağı Fransızların havalimanında yürüttüğü inşaat projesi nedeniyle kaçırdık. Bu durumu ancak boarding passın üzerine yazıyorlar. Uçağa binmek için koştursanızda kapıların yarım saat erken kapandığını öğreniyorsunuz. Hemen size başka bir uçak ayarlamak için müşteri servisine götürüyorlar ve suçun kendilerinde olduğunu kabul etmemekte direniyorlar. Klasik Fransız inatı işte! Durumu kavradıktan sonra atağa geçerek dikbaşlı görevliyi yola getirmemiz yarım saat sürdü. ABD aktarmalı uçuş buldular. Testi yolda kırılmasın diye Cezayir kökenli Air France müşteri yetkilisine hiç olmazsa dönüşte bavulumuzu kaybetmemeleri konusunda uyarma gereği duydum. Nafile çabaymış! Bir valizimiz Boston'da çıkmadı. ABD'den geçince Amerikalıların ahiret soruları ile muhatap olmak zorunda kalıyorsunuz. Amerikalı göçmen görevlisi " Niye direk Toronto'ya uçmadın da ABD'den transit geçiyorsun diye sorunca" yüzüne bir Osmanlı tokatı atmak istedim. Sadece onların tarzı sahte bir gülümsemeyle ' Fransızlara sorun; uçağı kaçırdık ve pek meraklısı olmadığımız halde ülkenizden geçmek zorunda kaldık' dedim. Bu aksama yüzüanden Ottawa'daki Cumhuriyet resepsiyonu kaçırdım. Toronto'ya ayak basınca kendimi evime, vatanıma gelmiş gibi hissettim. Kanada gibi ülke yok. Kıymetini bilelim, sunduğu fırsatlardan yararlanalım. 9

10 Hasta komşumuz Ermenistan ve Karabağ Türkiye Ermenistan ilişkilerinin Karabağ a ipotekli olması Türkiye Azerbaycan stratejik işbirliğinin de bir sonucu. Azeri kamuoyu ve yönetimi de bu konuda çok hassas. Doğu illerinin ve bazı işadamlarının sınırın açılması yönündeki çabaları Bakü de, Azeri Türk dostluğu üç beş kuruşa mı değişiliyor? Bizim kardeşliğimiz, ilişkilerimiz paraya satılamaz. Türk ve Azeri kamuoyu buna izin vermez yorumunun sık sık gündeme gelmesine yol açıyor. Savaş ın sebebi orman! 1918 de Azerbaycan da 30 bin Azeri yi katleden Ermenilerin Büyük Ermenistan hayali Karabağ da başlamıştı. 15 bin mevcuduyla Azerbaycan ın yardımına giden Türk ordusu Mondros Mütarekesi nedeniyle geri dönerken, Mehmet Emin Resulzade başkanlığında doğunun ilk demokratik cumhuriyeti kuruldu. Kızılordu nun 1920 de Bakü yü işgalinin ardından Ruslar, Ankara hükümetiyle 1921 de Kars anlaşmasına imza atarak Nahçıvan ı Türkiye garantörlüğüne verirken, Karabağ ın özerklik statüsü ile Azerbaycan a bağlanması şartını pazarlık yaparak kabul ettirdiler. Ruslar, SSCB nin dağılma sürecini Karabağ ı Azerbaycan dan kopartma girişimi ile başlattılar. 15 Haziran 1988 de Ermenistan Meclisi nin Karabağ ı ilhak kararından sonra Ermeniler tarafından Karabağ ormanlarının yok edilmesi nedeniyle miting düzenleyen iki Azeri gencin öldürülmesiyle ilk kıvılcım ateşlendi. Bakü de oluşan tepkiler, Karabağ ı kimseye vermeyiz şeklini alınca, Ermeniler, Ermenistan da yaşayan 250 bin Azeri yi ülkeyi terke zorlayarak tek milletli devlet projelerini başlattılar. Azeriler in cevabı Azerbaycan da yaşayan 200 bin Ermeni yi göndermek oldu. Temmuz 1989 da Azerbaycan Halk Cephesi kuruldu; bu yıl sonuna kadar 216 Azeri Karabağ da hayatını kaybetti. Ermeni tarafını tutan Gorbaçov, Bakü Azatlık Meydanı nı dolduran bir milyonu aşkın Azeri nin tepkisini kırmak amacıyla olağanüstü durum ilan etti. 20 Ocak 1990 da Bakü ye giren tanklar eşliğinde özel eğitim görmüş, uyuşturucu almış Rus komando birliği, 441 kişiyi katlederken 600 ü aşkın kişiyi de yaraladı. Artık Karabağ da iki toplumun beraber yaşama ihtimali ortadan kalkmıştı. 13 Ocak 1992 de Azerbaycan Meclisi aldığı kararla Kurtuluş Savaşı nı başlattı. Karabağ a giren Ermeniler, 30 bin Karabağ Azerisi ni göçe mecbur etti. Ermeniler, 366. Rus Alayı nın yardımıyla 26 Şubat ta 7 bin nüfuslu Hocalı kasabasını işgal ederek savaşı resmileştirdiler. Savaş sonunda Azerbaycan topraklarının yüzde 20 sini kaybetmişti. 1,5 milyon Azeri, göçmen ve mülteci oldu. Savaş sırasında 25 bin Azeri genci şehit olurken, 5 bin genç de esir düştü, her kentte bir şehitler mezarlığı kuruldu. Göçmenler ülkenin her köşesine yerleştirildi, 200 bini aşkın göçmen ise hâlâ çadırlarda. Azerbaycan ın savaştan gördüğü maddi zarar 40 milyar dolar. Manevi zararı hesaplamak ise mümkün değil. AGİT süreci başlıyor 3 Ekim 1993'te Haydar Aliyev in cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından başlayan barış süreci, Agdam ın işgalinden sonra Aliyev in BM ve AGİT e başvurusuyla başladı. 16 Mayıs 1994 te Bişkek protokolüne imza atan Ermeni ve Azeri tarafı ateşkes konusunda anlaştı te yapılan AGİT zirvesinden tarihi bir karar çıktı: AGİT in ilk barış gücü Karabağ da konuşlandırılacak. Ancak bu kararın uygulama mekanizması kalıcı barış maddelerinde uzlaşılamaması nedeniyle bir türlü belirlenemedi. Aliyev in girişimleri sonucu AGİT Minsk grubu kuruldu. Grubun Rus eşbaşkanı Vlademir Kazimirov un oyalama taktikleri sonucu, 2 10

11 yılda hiç bir ilerleme sağlayamayan Minsk Grubu nun çalışmaları, eşbaşkanlığına ABD nin getirilmesiyle ivme kazandı. 2 Aralık 1996 da Lizbon da gerçekleştirilen AGİT zirvesinde Aliyev, veto hakkını son dakikaya kadar kullanarak, Karabağ sorununun çözüm prensiplerini Ermenistan dışında 52 ülkeye onaylattı. Buna karşılık Ermenistan Minsk Grubu na Fransız eşbaşkan tayin edilmesini sağlayarak durumu lehine değiştirmeye çalışsa da, Bakü nün ısrarı üzerine ABD li eşbaşkan görev başına getirildi. Minsk Grubu nun Rus, Amerikan ve Fransız eşbaşkanları bir yandan hızlı bir çalışma sergilerken, diğer yandan Minsk Grubu başkanlığına getirilen ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Strobe Talbott, Karabağ için son ve alternatifsiz olarak nitelenen çözüm planını taraflara sundu. ABD nin devreye girmesinde Azeri petrollerinden pay alması büyük rol oynadı. Fransa ya da petrol payları veren Aliyev, petrol kartını kullanarak, bu yıl yapılan G 7 Denver zirvesinden de Azerbaycan lehine karar çıkmasını sağladı. Aliyev in ABD ye düzenlediği 10 günlük resmi ziyaret ve ABD li petrol şirketleriyle imzalanan 10 milyar dolar tutarındaki anlaşma, ABD nin Kafkas politikasında önemli değişiklikler yapmasına neden olması hasebiyle, bölgedeki nüfuzuna darbe vurulduğunu anlayan Rusya nın tedirgin olmasına yol açtı. AGİT in sunduğu ve Bakü nün kabul ettiği çözüm planı şöyle: 6+2 formülüne esasen işgal altındaki Azeri toprakları iki aşamalı koşulsuz boşaltılmalıdır. İlk aşamada 6 kent (Kelbecer, Agdam, Gubatlı, Zengilan, Fizulu, Cebrail) boşaltılırken, göçmenler yurtlarına dönmeli, oluşturulacak tampon bölgeye çok uluslu AGİT barış gücü yerleştirilmelidir. İkinci aşamada Karabağ a en yüksek statü verilir (Tataristan modeli: Dışişleri ve savunma dışında tamamen özerk), Şuşa ve Laçin boşaltılır. Karabağ ile Ermenistan ı birleştiren Laçin geçidini AGİT gücü korur. Ermeni ordusu, Karabağ polisine çevrilir. Karabağ da bulundurulması gereken silah miktarı AKK anlaşması çerçevesinde Ermenistan a tanınan miktarı geçemez. Ermenistan, Azerbaycan ın toprak bütünlüğünü tanır. İki ay önce sunulan sözkonusu çözüm paketini hemen kabul eden Bakü, şimdi MİNSK Grubu tarafından söz verildiği gibi 1997 yılı sonuna kadar kalıcı barış konusunda Ermeni tarafının ikna edilmesini bekliyor. Geçen hafta tarafların plana ilişkin cevabını almaya gelen MİNSK Grubu nun üç eşbaşkanı, Erivan ve Hankendi ne 10 gün daha süre tanıdı. Erivan yumuşadı, Hankendi uzlaşmıyor AGİT planının iki aşamalı formülüne Erivan sıcak bakarken, Hankendi savaş ihtimalini öne sürüyor. Yukarı Karabağ Ermenileri, bağımsızlık iddialarından vazgeçmiyor. Bundan sonra; uluslararası baskılar nedeniyle Karabağ ın bağımsızlığını tanımamış olan Ermenistan ın doğrudan Bakü Hankendi görüşmelerinin başlamasını teklif etmesi muhtemel. Ancak Bakü, Hankendi ni muhatap almıyor. Azerbaycan ın petrolüyle ABD nin dış politikasını satın aldığını öne süren Ermenistan ın Rusya ile askeri müttefiklik anlaşması imzalaması aslında Azerbaycan ı ve Türkiye yi hedef alıyor ve bu Kafkaslar da ABD ile Rusya arasında bir nüfuz savaşının artık başladığını gösteriyor. Rusya nın Karabağ için sunduğu çözüm planı aslında ABD ninkinden farklı değil. Rusya nın AGİT barış gücünün çoğunluğunun Rus askerlerinden oluşturulması yönündeki ısrarı büyük bir handikap olarak değerlendiriliyor. Rusya, Kafkasya da hakimiyetini Ermenistan ı maşa olarak kullanarak sürdürmek istiyor; Ermenistan da konuşlandırdığı 3 üs ve 10 bin Rus askerinden, 2 üssü Türkiye Ermenistan sınırını koruyor. ABD ise topraklarında Rus askeri ve üssü bulundurmayan, petrol zengini Azerbaycan ı kendine partner seçti. Geçtiğimiz günlerde Strassburg daki Avrupa Konseyi zirvesinde Ermenistan ın Karabağ sorununun çözümünde AGİT prensipleri ni kabul ettiğini gösteren belgeyi imzalaması bu ülkenin uluslararası baskılar karşısında geri adım atması olarak nitelendiriliyor. AGİT Minsk Grubu üyeleri Karabağ sorununun 1998 de AGİT prensipleriyle çözümleneceğinden emin görünüyorlar. Yeltsin de önümüzdeki aylarda Moskova da Rusya, ABD, Fransa, Azerbaycan ve Ermenistan devlet başkanlarının katılımıyla kalıcı bir barış anlaşmasının imzalanabileceği sinyalini veriyor. Dışişleri Bakanı Yevgeni Primakov un geçtiğimiz hafta yaptığı ani Bakü ziyaretinin ardından Moskova da, AGİT planının mimarı ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Strobe 11

12 Talbott la basına kapalı bir araya gelen Rus yetkililerinin de nihayet olur verdiği, Yeltsin Chirac ikilisinin Strassburg daki arabuluculuk girişiminden anlaşılıyor. Bakü, uzun süren diplomatik süreçten kazançlı çıktığı için mutlu, ancak karara uyulmayacağını hesap ederek temkini elden bırakmamaya da gayret ediyor. KARABAĞ'I KARIŞTIRAN AZERBAYCANLI Önce Karabağ ı, sonra Ermenistan ı karıştıran, cumhurbaşkanı Levon Ter Petrosyan ı istifaya göndermesinin ardından Taşnakların gölgesinde iktidara yürüyen, 16 Mart seçimlerinde cumhurbaşkanlığına en yakın isim olan, aynı zamanda Cumhurbaşkanlığını da vekaleten yürüten Başbakan Robert Koçaryan aslında Azerbaycanlı. 12 adayın yarışacağı seçimin şaibesi işin başında ortaya çıktı. Seçim Kanunu na ve 1995 te kabul edilen anayasaya aykırı olarak Koçaryan ın adaylığı uzun süren tartışmalardan sonra 6 Mart ta Merkezi Seçim Komisyonu (MSK) Başkanı Haçatur Beziryan tarafından onaylandı. Halbuki Seçim Kanunu adayların en az 10 yıl Ermenistan vatandaşı olmasını gerektiriyor. Koçaryan, önceleri Ermenistan ın 1 Aralık 1989 da Karabağ ı ilhak kararını aday olabilmesine gerekçe gösterse de hukuki açıdan bu imkansız; Koçaryan da zaten tepkilerden çekinerek bu yola tevessül etmekten vazgeçti. Çünkü bu karar henüz lağvedilmemiş olsa bile, Karabağ ı resmen tanımayan Ermenistan ın böyle bir adım atması dünya kamuoyu önündeki masumluk iddialarıyla çelişki oluşturuyor. Cumhurbaşkanı adaylarından Grant Haçaturyan, mevcut çelişkiyi Koçaryan eğer adaysa, niye Karabağ Ermenileri seçmen değil? biçiminde özetliyor. Koçaryan ın, Erivan ile Hankendi arasındaki hukuki ilişki Karabağlıları seçmen yapar iddiası, seçim sonrası izleyeceği radikal çizgiden haber veriyor. Diğer adaylardan Vazgen Manukyan ve Davit Şahnazaryan da, Koçaryan ın adaylığını anayasanın delinmesi olarak niteliyor. Adaylardan Aşot Bleyan ın Koçaryan hakkında Anayasa Mahkemesine suç duyurusunda bulunması, şaibenin boyutunu ortaya koyuyor. Merkezi Seçim Komisyonu, onay gerekçesinde, yabancı ülkelerin Koçaryan a Ermenistan ın diplomatik pasaportlu vatandaşı olarak verdiği vizeleri esas gösteriyor. Koçaryan, Mayıs 1997 den beri Karabağ ın sözde Cumhurbaşkanlığından Ermenistan başbakanlığına terfi etmiş olsa da, sözkonusu gerekçe 10 yıl şartının üstünü örtmüyor. Kanuna göre, seçime katılabilmek için 25 bin imza toplaması gereken Koçaryan ın, kısa sürede 56 bin imza toplaması da şüpheli; aday olmayacağını açıklamış biri, nasıl bir anda bu kadar imza toplayabilir? Koçaryan ın AGİT gözetimine yönelik yasal engellerin kaldırılmasına destek olmaması da, seçime gölge düşürüyor. Türkiye den toprak talebi Koçaryan ın cumhurbaşkanlığına vekalet ettiği 4 Şubat tan bu yana geçen 40 gün içinde 1994 te kapatılan ırkçı Taşnak Partisi ni açması, siyasi suçluları serbest bırakması, Taşnakların 6 yıldır sürgünde yaşayan lideri Eduard Ohenasyan ın dönüşüne izin vermesiyle verdiği seçim rüşveti, ülkenin en büyük gücü Taşnak Partisi nin Koçaryan a seçimde tam desteğiyle sonuçlandı. Büyük Ermenistan hayalinden bir an olsun vazgeçmeyen Taşnaklar, Kars, Ağrı ve Van ı Ermenistan sınırları içinde görüyor. Azerbaycan ın işgal altında bulunan Karabağ dışındaki 6 kenti, bu haritadan daha geniş sınırları kapsasa da bu onları tatmin etmeye yetmiyor. Halbuki, eskiden Karabağ da yaşayan 80 binlik nüfuslarıyla yüzde 70 çoğunluğu oluşturan Ermeniler bugün çoğu Bakü den göçme sığıntı Ermenilerden oluşan 50 bin kişiyi Karabağ da zorla iskan etmişken, Azerbaycan a ait diğer 6 kenti nasıl dolduracaklarını hesab etmiyor olsalar gerek. Karabağ konusunda realist, Ermeni çıkarlarına uygun ve barışçı yol izleyeceklerini dile getiren Koçaryan ın, savaştan ve yol açtığı kötü yaşam koşullarından bezmiş halkın nabzını tutarak savaş partisi olmadıklarını vurgulaması ilgi çekici. Koçaryan ın, daha önceden dışişleri bakanlığı ve Milli Araştırmalar Merkezi Başkanlığında da bulunan ABD vatandaşı Raffi Ovanesyan ı, Basın ve Enformasyon bakanı ataması ABD ye göz kırptığını gösteriyor. 12

13 40 gündür cephe bölgelerinde sık sık bozulan ateşkes hakkında Ermenistan Savunma Bakanlığı nın, Biz bozmadık savunmasını yapması, halkın savaş endişesinin giderilmesini amaçlıyor. Ermenistan da bağımsız Logos Sosyoloji Merkezi nin yaptığı seçim araştırmasında yüzde 35 oyu alarak ilk sırada yer alan Koçaryan ın en büyük rakibi, Ermenistan ı arasında yönetmiş ve Komünist Parti Başkanlığını yapmış olan sürpriz aday Karen Demirciyan. Sovyetler in son lideri Gorbaçov un ekonomiden sorumlu yardımcısı Ermeni asıllı Agabekyan ın baskısıyla, Karabağ konusunda ılımlı politika izlediği için yönetimden uzaklaştırılan Demirciyan, yüzde 34 oyla Koçaryan ı izliyor. Petrosyan ın taraftarlarının yanı sıra eskiye nostaljik özlem duyan komünist seçmenin de oylarını alan Demirciyan, eski tüfek lerden olması hasebiyle Bakü nün tercihi. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev le konuşarak anlaşabilecek, savaş istemeyen, sorunların diplomatik yolla çözümünden yana ılımlı bir isim. Demirciyan ı Öğrenci Sendikalar Birliği nin adalet teşkilatı ile Gençler Akademisi de destekliyor. Demirciyan seçime katılmak için 37 bin imza topladı; ikinci tura çıkamaması halinde Koçaryan ı destekleyeceğini gizlememesi ise ona artı puan kazandırdı. Son kamuoyu araştırmalarında, savaş isteyen kararsız çoğunluğun Demirciyan a yönelmesi, Koçaryan ın taraftarlarını, özellikle Taşnakları şimdiden çileden çıkartıyor. Kamuoyu araştırmalarında üçüncü gösterilen Vazgen Manukyan ın ise topladığı imza rakamı 303 bin. Manukyan ın popülerliği, eskiye nazaran oldukça azalmış durumda. Eylül 1996 da yapılan son cumhurbaşkanlığı seçiminde sabık cumhurbaşkanı Petrosyan ın rakibi olmuş, seçimi yüzde 41 oy alarak kılpayı kaybetmiş, seçimde sahtekârlık yapıldığı gerekçesiyle seçimi tanımamış ve tüm muhalefeti örgütlemiş, yönetimi devirmek için mitinglerden mitinglere koşmuş Milli Demokrat Parti Başkanı Manukyan ın oylarının yüzde 20 lere gerilemesinin sebebi Taşnakların daha radikal bir aday olan Koçaryan ı desteklemesi. Cumhurbaşkanı adaylarının çokluğu, içinde bulunan kaos ve seçmendeki kararsızlıktan haber veriyor. Kamuoyu araştırmalarının yüzde 21 seçmenin kararsız olduğunu göstermesi, hiç bir adayın salt çoğunluğu tutturamayarak seçimin ikinci tura kalma ihtimalini artırıyor. Bu durumda, Koçaryan la ikinci turda kozlarını paylaşacağı tahmin edilen Demirciyan a muhalefetin, özellikle komünistlerin vereceği destek, Demirciyan ı sürpriz biçimde cumhurbaşkanlığına taşıyabilir. Ermenistan Savunma Bakanı Vazgen Sarkisyan ve Karabağ ın sözde Savunma Bakanı Samvel Babayan ın Karabağ da taviz vermeyiz. Gerekirse 1999 baharında tekrar savaşırız şeklinde attıkları çığlıklara Koçaryan ın da destek olacağının bilinmesi, savaş istemeye kararsız seçmenin Demirciyan a akmasına yol açabilir. AGİT Planı nı benimsemediği de bilinen Koçaryan ın Karabağ sorununu dondurarak zaman aşımına bırakma isteği, Ermenistan ın daha uzun süre tecritte kalması anlamına geliyor. Bakü, Tiflis ve Moskova daki idarecilerle eski dostluğu ve kader birliği bulunan Demirciyan, uzlaşma arayan kişiliği nedeniyle, Ermenistan a denge getirebilir. Yeni cumhurbaşkanını bekleyen tablo hiç de içaçıcı değil. Ermenistan ın ekonomik durumu BDT ülkeleri içinde en kötü olanı. Dünya Bankası ve IMF nin sunduğu reçetelerin hiç birini yerine getiremeyerek, sonunculuğa demir atan Ermenistan, insani yardımlarla yaşıyor. Her üç kişiden birinin insani yardım aldığı, sözde 3.5 milyon nüfusa sahip ülkeyi son 6 yılda terkeden 900 bin kişiden çoğunluğunu yüksek öğrenim görmüş, meslek ve sanat sahibi yetişkinler oluşturuyor. Göç edenlerin yüzde 90 ının Rusya da yaşaması nedeniyle seçimde oy kullanabilmeleri maksadıyla Moskova, Stavropol, Kırım, Sen Petersburg gibi kentlerde de seçim sandığı kuruldu. Ermenistan ı terkeden ebeveynler, kaçış nedenlerini yaşam koşullarının kötü olmasının yanı sıra çocuklarını askerden kaçırarak anlamsız bir savaşta ölmelerini önlemeye bağlıyor. Bu nedenle seçim, savaş istemeyen, bezgin çoğunluk ve Büyük Ermenistan hayaliyle ülkeyi ekonomik ve siyasi açıdan dış güçlere muhtaç duruma düşüren, ancak Karabağ da galip geldik edebiyatını kullanan Taşnak zihniyetli azınlık arasında, Ermeni halkının tercihini belirlemesi açısından tarihi bir önem arz 13

14 ediyor. Erivan yönetimini Karabağlıların ele geçirmesi, Ermenistanlıları rahatsız ediyor. Bir bakıma önümüzdeki yıllarda Kafkaslar da istikrar mı, kargaşa mı olacağını da gösterecekti. Elbette seçimi savaş korosu Taşnaklar kazanacaktı. Ama neden? TAŞNAKLARIN KANSIZ ZAFERİ Ermenistan Cumhurbaşkanı Levon Ter Petrosyan istifa mı etti, yoksa kansız biçimde devrildi mi tartışıladursun, Karabağ sorununun çözümünde asıl engel teşkil eden Taşnakların legalleşerek yönetimi tamamıyle ele geçirmesi, Karabağ da dört yıldır süren ateşkes ve barış sürecini, başladığı noktaya getirdi. Aslında herşey 1890 da Taşnak adı altında Ermenilerin örgütlenerek Osmanlı tebası altında 500 yıl beraber yaşadıkları Türklerden ayrılmak istemeleri ve Büyük Ermenistan hayaline kapılmalarıyla başladı. Özellikle 1905 ve 1918 yıllarında Doğu Anadolu da gerçekleştirdikleri katliamlar, milleti sadıka unvanı kazanmış Ermeni halkına olan güveni yok etti te 1,5 milyon Ermeni nin toplu olarak sürgün edilmesi (Ermenilerin soykırım iddiasına neden olan olay), o dönemde Osmanlı yı rahatlattı. Ancak, Azerbaycan, Karabağ ve şimdiki Ermenistan arazisine yerleşen Ermeniler daha sonraları Sovyetlerin çatısı altında devletleşecekti te Kars Anlaşması yla Ermeniler Karabağ a özerklik koparmayı başardılar. Dahası, Nahcıvan ile Azerbaycan ı birleştiren Zengezur Azeri bölgesi de Ermenistan a verilerek Türkiye ile bağlantı tamamen kopartıldı e kadar Ermenistan da Ermenilerle beraber yaşayan 250 bin Azeriyi kötü bir sürpriz bekliyordu. Sevan gölü (Göğgöl) çevresinde en güzel mekanlarda Ermenilerle birlikte yaşamış bu Azeriler, Taşnaklar tarafından otobüslere, trenlere doldurularak kovuldular. Azeriler de Azerbaycan da yaşayan Ermenileri geri gönderdi. Artık iki milletin bir arada yaşaması imkansız hale gelmişti. Milliyetçilerin zaferi Ermenistan Milli Harekatını, bugün iktidarı ele geçiren 11 kişi yönetiyordu. Levon Ter Petrosyan onlardan biriydi. Petrosyan ın yönetime gelişi Ermenistanlı olmasındandı. Aslında harekatı yönlendirenlerin tamamına yakını Karabağ Ermenisiydi. Petrosyan ı deviren radikal kesimin tamamının Karabağlı olması, Ermenistan ın Karabağ ı değil, Karabağ ın Ermenistan ı ilhak ettiğini gösteriyor. Petrosyan da 1 Aralık 1989 da Ermenistan Parlamantosu nu Karabağ ı ilhak kararı alması için zorlamış, halkı örgütlemişti da bu nedenle bir yıl Moskova hapishanesinde yattı. 7 dili anadili gibi konuşan Petrosyan, Taşnaklar sayesinde savaş için örgütlediği orduyu Karabağ dışına da taşarak Azerbaycan ın 6 kentini işgal ettirmek için kullandı. Ülkesinde 30 bin askeriyle iki Rus üssü konuşlandıran, Rusya ile askeri işbirliği anlaşması yapan da Petrosyan dı. Peki, onu kim devirdi? Moskova mı, Taşnakların desteğini almış Karabağlılar mı? 1991 ve 1996 da yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini Petrosyan, söz konusu haraketin adayı olarak kazanmıştı. Ancak Petrosyan 28 Aralık 1994 te Taşnak partisini, terör eylemlerinde bulunduğu ve dış ülkelerden yardım aldığı gerekçesiyle kapattırdı. Zaten yüzde 52 oy alarak kılpayı cumhurbaşkanı olan Petrosyan a karşı Taşnaklar ana muhalefetin başkanı Vazgen Manukyan ı desteklemiş, adayları kazanamayınca 26 Eylül 1996 da parlamantoyu basmışlardı. Seçimde sahtekarlık yapıldığını öne sürerek anayasa mahkemesine başvuran Manukyan, hem muhalefetten hem de ABD deki Ermeni lobilerinden destek aldıysa da sonuç elde edemedi. Petrosyan, bu olaydan sonra İçişleri Bakanı ve Güvenlik Teşkilatı Başkanı silahdaşı Karen Şahnazaryan ı görevinden azledip Karabağlı Serj Sarkisyan ı bu göreve getirerek ilk hatasını yaptı. Başbakan Grant Bagranyan ın istifasının ardından ise Petrosyan, Mayıs 1996 da bu göreve Karabağ ın sözde cumhurbaşkanı seçilmiş Robert Koçaryan ı getirerek ikinci hatasını yaptı. Karabağ harekatının lideri olan şimdi Erivan da ipleri ele geçiren Robert Koçaryan ı Petrosyan, muhalefetle iyi dialoğu olduğu için tercih etmişti. Aliyev in başarılı mekik diplomasisi neticesinde uluslararası baskıya dayanamayan Petrosyan, barıştan başka yol olmadığını kavramış, ancak Karabağlı Ermenileri nasıl ikna edeceğini şaşırmıştı. Taşnak 14

15 terörü ve istifalar Karabağ sorununun çözümünde AGİT MİNSK Grubu nun sunduğu iki aşamalı plana sıcak bakan ve ortak bir deklarasyona Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev le beraber 10 Eylül 1997 de Strassbourg da imza atan Petrosyan a karşı darbe süreci geniş bir platforma yayılarak başlatıldı. Petrosyan ın başka çözüm yolu yok demesi üzerine Taşnaklar yine terörle sahneye çıktı. Erivan ve Hankendi nde sürekli mitingler düzenleyen muhalif gruplara Ermeni basını ve dışarıda Ermeni lobisi de eşlik etti. Ermenistan Güvenlik Konseyi ni toplayan Petrosyan güvenlik birimlerini seferber etti. Terör olaylarının Erivan ile Hankendi arasında AGİT in Karabağ planı konusunda görüş ayrılığından kaynaklandığı belirtilse de, Petrosyan ın yakın çevresine karşı düzenlenmiş terör olaylarını Taşnakların işlediğini herkes iyi biliyordu. Karabağ liderleri bu iddialara sert tepki göstererek Erivan a ültimatom verdi. Petrosyan ın en yakın adamı olan Erivan Valisi Vano Sıradekyan ın istifası üzerine işin ciddi olduğunun farkına varıldı. Dışişleri Bakanı Aleksandr Arzumanyan ın istifa etmesi ve parlamentoda 50 milletvekilinin muhalefete geçmesinin ardından, kendisine karşı darbe düzenleyen üçlü grubu; Başbakan Robert Koçaryan, İçişleri Bakanı ve Güvenlik Teşkilatı Başkanı Serj Sarkisyan ve Savunma Bakanı Vazgen Sarkisyan ı yanına çağıran Petrosyan, kan dökülmeden istifa edeceğini açıkladı. Ve ertesi gün 3 Şubat ta Ermenistan Televizyonu ndan istifa ettiğini duyururken, barış çağrısında bulunmayı ihmal etmedi. Petrosyan, savaş partisinin kazandığını ifade ediyordu. Şimdi ne olacak? Ermenistan Meclis Başkanı Babken Aratsiyan ve yardımcılarının Petrosyan ın istifasının parlamentoda onaylanmasının ardından istifa etmeleri ve yeni Meclis Başkanı seçtirilen Koçaryan ın müşaviri Hosrov Artunyan ın cumhurbaşkanlığı vekilliğini Koçaryan a teslim etmesi, Ermenistan a bundan sonra Koçaryan takımının yani Karabağlıların hükmedeceğini gösteriyor. 16 Mart ta yapılacak cumhurbaşkanlığı seçiminde Koçaryan aday olmayabileceğini açıklasa da bu, kanunların hali hazırda imkan vermemesinden kaynaklanıyor. Koçaryan Azerbaycan vatandaşı. Kanuna göre ise cumhurbaşkanı adayının en az 10 yıl Ermenistan vatandaşı olması gerekiyor. Meclis in anayasada değişiklik yapması Koçaryan ı aday yapabilecek. Koçaryan, beklenenin aksine savaş kararı almadı; Petrosyan ın imzaladığı anlaşmaların ve Karabağ da AGİT MİNSK Grubu sürecinin devam edeceğini duyurdu. Bakü de Haydar Aliyev de barıştan yana tavır koydu. AGİT sürecine ümidini ve güvenini ifade etti. Bu 40 günlük aşamada savaş beklenmese de, yeni cumhurbaşkanının izleyeceği politika, durumu daha da netleştirecek. Koçaryan, Karabağ a önce statü verilsin, sonra toprakları boşaltırız diyor. Pazarlığa yukarıdan başlayacağı ise kesin. Bağımsızlık iddiasından başlayarak Karabağ a konfederasyon statüsünde ısrar edecek Koçaryan la Bakü nün uzlaşması mümkün görünmüyor. BM Güvenlik Konseyi nin yaptırım uygulamayacağını iyi bilen Koçaryan, AGİT in tasfiye kararlarına da aldırış etmeyerek, Filistin ve Kıbrıs örneklerinde olduğu gibi sorunu yıllarca sürüncemede bırakması da muhtemel. Koçaryan ın en radikal adımı kendisini başa getirenleri unutmayarak Taşnak Partisi nin faaliyetini legalleştirmesi ve siyasi mahkumların tümünü serbest bırakması oldu. Yani son seçimde Petrosyan a karşı Demokrat Parti Başkanı Vazgen Manukyan ı destekleyen Taşnaklar artık Koçaryan ı destekleyecek. Seçim için adaylığını şimdiden koyan Vazgen Manukyan yine ciddi bir rakip. Diğer aday Komünist Parti Başkanı Sergey Badalyan a yine fazla şans verilmiyor. Kısacası, Taşnak destekli Karabağlılar Ermenistan a hakim olarak kansız bir zafer kazandı. Karabağ sorununu iyice düğümleyecek yeni yönetim tabii ki Rusya ile iyi ilişkiler kuracak. Bakü Ceyhan petrol hattına karar verileceği Ekim 1998 öncesi, Kafkasya daki istikrarsız ve güvensiz tablo kime hizmet ediyor dersiniz? Ermenistan petrol oyununun dışında kalmak istemiyor. Bu hattın kendi arazisinden geçmesini istiyor. Barışa karşılık boru hattı tavizini Bakü verirse, Moskova bu işe ne der? Bu denklemin cevabını Erivan daki yeni yönetim verecekti. Yani statükoya devam... 15

16 Çuvas Türkü kültürel entegrasyon istiyor 29 Eylül kitabın yazarı olan Sarbi, Rusya Federasyonu'na bağlı Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti'nde yayımlanan Çocuk Bike adlı derğinin Genel Müdürü, ayrıca Çuvaş Kadınlar Birliği Başkanı. Şairliğine güveniyor, ruhunun Yunus Emre'den ilham aldığına inanıyor. Çuvaş Türkü, Türk dünyası ile kültürel entegrasyon, çocuk, genç ve kadınlara eğitim yatırımı istiyor. Türk dünyasının müziğini, şiirini, adet ve geleneklerini herşeyini beğendiğini dile getiren Raisa Sarbi, Türk dünyasının kültürel entegrasyon sayesinde köküne, özüne daha hızlı döneceğini vurguluyor. Sarbi, Türklerle Batılıları şöyle karşılaştırıyor ve Türkiye'den beklentilerini şöyle açıklıyor : '' Batılıların teknolojisi gelişmiş, ama birbirlerine güvenmiyorlar ; evlerine girip dışarı çıkmıyorlar. Utanma duyguları yok, bedenlerini göstermek normal karşılanıyor, gizlilik mefhumu kalmamış. Bu nedenle er-geç kurdukları medeniyet çökecek. Açık saçıklık olursa maneviyat yok olur. İnsanın mahremiyatını koruyan bir örtüsü olmalı. Türk dünyasının geleceğine iyimser bakıyorum. Çünkü aile ve akrabalık ilişkileri tüm Türklerde sağlam kalmış. Büyüklere saygı ilğimi çekiyor. Batıya yakınlaştıkça, onların değerlerini benimsedikçe özümüzden uzaklaşıyoruz. Ne olursa olsun bizi kimse aslımızı inkara zorlayamaz. Çuvaş Türkleri Hıristiyan, ama yine de Türk kültürü ile yaşıyor yılında dilimizi ve devletimizi kaybetmemize rağmen bugünlere Türk olarak ulaşmış ve asimile olmamışsak, Çuvaşistan ilelebet yaşıyacak demektir. Çuvaş Türkü, Türk dünyası ile kültürel entegrasyonun sağlanmasını istiyor. Bu ağır sorumluluğun görevin bayraktarı olarak Türkiye'yi görüyor. Batı ve Rus kültürü etkisinden uzaklaşmak için bu tarihi misyon yerine getirilmeli. '' 1996'da İstanbul, Ankara, Çorum ve Amasya şiir festivallerine davet üzerine katılan Raisa Sarbi, kendisine gösterilen ilğiden öylesine duyğulanmışki,' Gözlerim yaşardı.sanki tanıştığım insanlar, gezdiğim yurtla ruhani olarak daha önceden tanışıyordum. ' diyor. Raisa Sarbi, çocuk, genç ve kadınlara yönelik yayınları Çuvaş dilinde Çuvaşistan'da yeniden dirilten isim; diğer tüm yayınlar Rusça. Okula gitmeyen çocuklar için Tete (oyuncak ) derğisi, 1941'de kapatılan, öğrenci iken 1985'de tekrar açtığı okul sürecindekiler için Şilcuna derğisi ve 1990'de açtığı Kadınlar Derğisi bunların başlıcaları. Ayrıca 2 edebiyat dergisi de ilk defa Çuvaş dilinde yakın tarihte yayına başlamış. Bu dergilerin Cumhurbaşkanlığına bağlı olmasına rağmen finansman sıkıntısı çektiklerini ifade eden Raisa Sarbi, maiyetinde 13 kişi çalışmasına karşın onlara 9 aydır maaş veremediğini anlatıyor. Son kitabını yayımlatmak için garajını sattığını söyleyen Sarbi, Türk dünyasının bir parçası olan Çuvaşistan'ın sorunlarına özellikle Türkiye'den daha fazla ilği gösterilmesini beklediklerini belirtiyor. Bilği, iletişim ve kültürel etkiletişim çağına girdiklerini hatırlatan Sarbi, bugünün çocuk ve gençlerine, özellikle kadınlara eğitim yatırımı yapılması halinde Çuvaşistan'ın geleceğinin çok parlak olacağını kaydediyor. Rusya Federasyonu'na bağlı Özerk Cumhuriyet olan Çuvaşistan'da faaliyet gösteren Suvar Teşkilatı Başkanı Oleg Tspyonkev, Çuvaş şairi'nin, '' Biz olmuşuz, varız ve olacağız. '' sözlerini hatırlatarak, ilelebet var olmayı sürdüreceklerini, kendilerine Çeçenleri örnek aldıklarını belirtiyor.sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra hızlı bir şekilde özlerine dönen Çuvaş Türklerinin artık kendi dillerinde eğitim yaptıklarını, kültürel varlıklarını korumak için yoğun çaba içinde olduklarına dikkat çeken Tspyonkev, yenilmez sanılan Rusları mağlup eden Çeçenlerin, Çuvaşlara bağımsızlığın nasıl korunması gerektiğini göstererek örnek olduklarını vurguluyor. 16

17 NOSTALJİK HAYALLERİ ÇEÇENLER BİTİRDİ Rusya Federasyonunda hala demokratik bir sistem yerine ' Büyük Rusya hayalleri ' peşinde koşanların bulunduğunu ifade eden Oleg Tspyonkev, ''Bu Rus milliyetçisi geçinen güruh, özerk cumhuriyetlerin lavedilmesini, tekrar valilikler vasıtasıyla Moskova'ya bağlanılması gerektiğini ileri sürüyordu. Eğer Çeçenleri yenselerdi, bu süreç kaçınılmaz gözüküyordu. Bu nedenle Çeçenlere minnetdarız.nostaljik hayalleri Çeçenler bitirdi. '' dedi. İmperatorluk zihniyetinin tüm milli halkların haklarını yıllardır gaspettiğini,püskürtülen lavların henüz soğumadığını, Rusya'nında Sovyet mantığı ile hareket etmesi halinde saatlerinin sayılı olduğunu savunan Tspyonkev, '' 1991'de bağımsızlığımızı ilan ettik, özerk cumhuriyet statüsü aldık, kendi cumhurbaşkanımızı seçtik, Milli Kongremizi kurduk. 1997'de yapılan seçimde Vjaceslav Timofeev cumhurbaşkanı seçildi. Ancak kazandığımız hakları geri almak isteyenler var. Tehlike sürüyor. Bu nedenle Çuvaşların mücadele etmeye hazırlıklı olması gerekiyor. '' uyarısını yaptı. GENÇLERE GÜVENİYORUZ Çuvaş gençlerinin artık Çuvaşça konuşmaktan utanç duymadığını, 1991'den beri kazanılan hakları gençlerin tepkileri yardımıyla elde ettiklerini anlatan Oleg Tspyonkev, Çuvaşistan'ın geleceği için gençlere çok güvendiklerini söyledi. Rus basın organlarından bazılarının, uyanan gençliği ve öz kültürüne dönmek isteyenleri ' Çuvaşları hiristiyanlıktan müslümanlığa döndürecekler; bunların Türkiye casusu ' diye iftira attığına dikkat çeken Tspyonkev sözlerine şöyle devam etti : '' Bunların hepsi yalan. 1960'da Çuvaşistan'da Çuvaşça eğitim yasaklandı, bilim dili Rusça olacaktı ; Rusça bilmeyen yükselemezdi, işe giremezdi. Şimdi Çuvaşlar dillerine ve kültürlerine sahip çıkıyor. Din ayrımı yapmıyoruz. Biz Hiristiyanız, ama bu unsurun bizi Türk dünyasından ayırmayacağını ümit ediyoruz. Enformasyon ablukası altındayız. Türkiye'den, Türk dünyasından bilği alamıyoruz. Tüm Türk dünyasının ortak bir televizyonu, gazetesi olursa aramızda iletişim kurulabilir. Umudumuzu gençlere bağladık. '' ÇUVAŞİSTAN'IN KİMLİK KARTI Nüfus : 1 milyon 800 bin ; Yüzde 65 Çuvaş Türkü, yüzde 26 Rus, kalanları Tatar ve diğer etnik milletler. Başkenti : Çeboksarı 1991'den beri Rusya Federasyonu'na bağlı Özerk Cumhuriyet, Cumhurbaşkanı : 1997'de seçilen Çuvaş Türkü Vjaceslav Timofeev Yerel Yönetim : Milli Kongre şeklinde parlemanto Dili : Çuvaşca Dini : Hiristiyan Tarihi : Kökenleri Türk asıllı Kum ve Bor Bulgarlarına dayanıyor. ( Bulgar kelimesi sonraları Slavyenleşti ) 7. asırda Büyük Bulgar Devleti, Arap akınları nedeniyle Kuzey Sibirya'ya çekildi ve üçe bölündü.volga kuzeyinde İdil-Ural bölgesinde kurulan Volga -Kum devleti Çuvaşların ataları tarafından kuruldu. Çuvaşlar Göktanrı inancını 17 asra kadar koruyan tek Türk toplumu. 10. asırda ünlü komutan Almuş başkanlığında Çuvaşların bir kısmı Müslüman oldu; ancak bunlar Başkırd ve Tatarlara karışarak milliyet değiştirdi. Aynı tarihte El-biruz dağı eteklerine yerleşen 120 bin Çuvaş aslında Balkar-Kabardin toplumlarıylada akraba. Şimdiki Çuvaş topraklarında kalanlar yüzyılda Rusların baskısıyla Hıristiyan oldu.ruslar Hıristiyan olanlara tavizler verdi. 1152'de Kazan'ı ele geçiren Ruslar Çuvaşlarla ilgili tüm resmi belgeleri yok etti. Çuvaşları Türk ve İslam dünyasından ayırmaya çalıştı. Ancak Çuvaşlar Türklüklerini, gelenek ve kültürlerini korudu. Hıristiyan olmaları nedeniyle Stalin tarafından 1944'de sürgün edilmeyen tek Türk ve Kafkas topluluğu Çuvaşlardı. Bu nedenle Çuvaşlardan sadece 200 bini dışarıda yaşıyor. Sovyet döneminde Rus kültürü etkisinde kalmalarına karşın 1991'den itibaren hızlı biçimde öze dönüş yaşandı. 17

18 100 bin şarkı diyarı: Çuvaşistan İdil Ural'da bulunan Türki halklar ( Çuvaş Tatar Başkurt ) Büyük Bulgarları ortak ataları olarak kabul ediyor. Bölgede 3 Fin Ugor ( Mari Mordva Udmurt ) özerk cumhuriyeti ve 10 idari bölgenin dışında Rus ve Ukraynalılarda yaşıyor. 13. yüzyılda Moğol komutan Batu'nun hakimiyetine daha sonra ise Türk Moğol devleti Altın Orda'nın hakimiyetine giren bölge Türk olma özelliğini Kazan Hanlığı'nın Korkunç İvan tarafından işgal edildiği 1552'ye kadar sürdürüyor. Ruslar bölgeyi ele geçirince tarihin tüm izlerini sistematik olarak yok ediyorlar. Tarihi eserleri yok etselerde yörenin yerli Türk halkı ortadan kaldırılamıyor. Türk halkı, kendini işgal eden Ruslardan daha köklü, yüksek bir kültüre sahip olduğu için varlığını koruyor. Ancak Ruslarla birlikte yaşamak onları ekonomik, kültürel, sosyal açıdan geride bırakıyor. Bu acı gerçeği milli müzelerini gezerken hissediyorsunuz. 15. yüzyıldan sonra insanların yaşam düzeyleri geriliyor, Bolşevik döneminde sürgünler, acılar birbirini izliyor ve Sovyetler'in dağılmasından sonra bugünlere enkaz halinde bir bölge ulaşıyor. Rusya, bölgeye ekonomik olarak bakmıyor, gelişmelerine yardımcı olmuyor, ama idari olarak her şeye karışmayı sürdürüyor. Rusya'nın hassas karnındaki bu bölge yeni yeni uyanıyor. Ünlü Çuvaş yazar Michael Yukma. bana Çeboksarı da son kitabını imzalıyor " Yıkılmadım, ayaktayım " balonu Dünya Türk Gençleri Birliği ( DTGB) tarafından Çuvaşistan'ın başkenti Çeboksarı'da 9. Türk Gençlik Günleri ve Kurultayı etkinliğine giderken, hala Sovyetler Birliği dönemini yaşayan, birincil tehdit olarak eskiden olduğu gibi ' Pantürkizm'i gören bir yapı ile karşılaşmayı beklemiyordum. 2 yıldır dış hatlardan gelen uçak seferlerini kaldırarak tekrar ' kapalı toplum ' haline dönen Çuvaşların hava alanı gümrüğü, 60 kişilik ekibimizi 5 saat aradı, görüntüledi, okumak için getirdiğimiz kitaplarımızı ideolojik sandı, sanki dilimizi biliyormuş gibi okumaya çalıştı. Rejimin bekçisi KGB, " Yıkılmadım, ayaktayım " demek istiyordu; aşağıda okuyacağınız manzara ise gerçeklerin bambaşka olduğunu ortaya koyuyor. Üst düzey bir 18

19 Çuvaş yetkilinin korka korka fısıltı ile kulağıma söylediği, " Er geç mutlaka Moskova'dan kopacağız. " itirafı hafızamın derinliklerine kazındı. Çuvaşistan, Orta Volga'nın sağ kıyısında ve onun kolları olan batıdaki Sura ve doğudaki Svigiya arasında yerleşiyor. Bayrakları ağaç desenli kırmızı ve sarı ağırlıklı. Bayraktaki üç yıldız, geçmişi, bugüne ve geleceği ; sarı güneşi ve güzelliği, kırmızı hayatı simgeliyor. Ağaç motifleri, çizgileri her alanda hayatlarına yansıyor. Mamutların kalıntıları bu ülkede yer alıyor; daha geçen ay bulunan son mamut kalıntısı ve insan iskeletleri bölgenin çok eski yerleşim alanı olduğunu gösteriyor.ülkede 21 bölge ve 9 büyük şehir bulunuyor. Çeboksarı, Yeni Çeboksarı, Yadrin, Şumerla, Kazlovka, Kanaş, Alatr, Şivilisk büyük şehirleri. Ülkenin yüzölüçümü Kuveyt'den büyük Kıbrıs'dan küçük. Çuvaşların Atatürk'ü Yakınoviç Çuvaş dili, diğer Türk lehçelerinden farklı. En eski Türk dili Orhun ve Yenisey diline daha yakın. Uzun süre bu alfabeyi kullanan Çuvaşlar daha sonra Arap alfabesini 18. yüzyıldan itibaren ise Kril alfabesini kullanıyor. Çuvaş dilini 1871'de yeni alfabe yazarak yeniden dirilten ve Lenin'in babası Nikoloy Ulyanov'la birlikte 130 Çuvaş ilkokulu açan İvan Yakınoviç Çuvaşların Atatürk'ü bugün. Resmi, heykeli, hatırası her yanı süsleyen Yakınoviç, Çuvaşlara, " 100 bin şarkı, 100 bin güzel söz, 100 bin iyi insan istiyorum. " diye seslenmiş. Çuvaş Türkleri bu çağrıyı yerine getirerek müziğe, edebiyata büyük bir ilgi duymuşlar son 100 yıl içinde. Kızların ceyizinde piyano; oğlanların müzik literatüründe mutlaka, mızıka, gramafon veya flüt mevcut. Kızlar evlenirken evin tüm donanımını getiriyor, erkek tarafı ise ev alıyor. Köy düğünlerinde kızlar biraraya gelip şarkı söyleyip eğleniyor, şehirde ise evlilik merasimi Türkiye'de olduğu gibi geleneksel adetleri yitirmiş durumda. Çuvaş edebiyatında 100 bin şarkı var; 7'den 77'ye herkes şair. Bunun nedenini dillerinin lirik olmasına bağlıyorlar. Barış sevdalısı Çuvaşlar, sakin yaşamlarını hiç bozmamışlar; kuşku yok ki 100 bin iyi insanda yetiştirmişler. Çuvaşların övündükleri iki önemli isim var. Uzaya çıkan üçüncü astranot olan Andrev Nikoloy ve dünya klasikleri içinde kendine yer bulan şairleri Michael Sespik. Halen yaşamını sürdüren 70 yaşındaki Nikokoloy için geçen hafta Çeboksarı Dram Tiyatrosunda bir devlet töreni düzenlerek yaş günü kutlandı. Sespik'in ise 100. yaş yıl dönümünün kutlanması için yapılan hazırlıklar sürüyor. Ekonomik durum felç Çuvaşistan'da hayat sanki Sovyetler hiç dağılmamış gibi devam ediyor. Serbest piyasa ekonomisine geçiş çok yavaş ilerliyor. Halkın alım gücü çok düşük. Maaşlar 10 ila 40 dolar arasında değişiyor. Halk nasıl geçiriyor sorusu, " Elektrik, su,gaz bedava " dile cevaplansada durum içler acısı. Ekonomik bağlantıların kopuşu ile birlikte devasa hacimde planlanan fabrikalar kapasitelerinin çok altında çalışıyor. Sovyet Planlama Merkezi, Çuvaşistan'da kumaş, traktör, bira ve elektrikli ev aletleri üretilmesini öngörmüş. Çuvaşistan Hbka Kumaş Fabrikası 53 hektar üzerine 1953'de kurulmuş, her türlü kumaşı üretiyor, tüm Sovyetlerin ihtiyacını karşılayacak biçimde devasa yapılmış. Fabrika'nın Pamuktan İplik Üretim Bölümü Müdürü Vlademir Nikolay, " Fabrikanın bugün 100 kat düşük kapasite ile çalışıyor öncesi 20 bin kişi çalışordu, şimdi 5000 çalışanımız var, bunların 2500'ünü de süresiz izne gönderdik, ihtiyaç olursa çağırıyoruz. Yıllık 14 milyon metreküp kumaş üretiyoruz tezgahtan 483'ü çalışıyor, kalanı yatmaktan paslanmak üzere. " şeklende sitem ediyor. Özbekistan ve Tacikistan'dan eskisi gibi pamuk alamadıklarını belirten Nikoloyev, Avrupa'nın en büyük fabrikasının halinin içler acısı olduğunu belirtiyor. Vergilerin yüzde 70'i Moskova'ya Eskiden 15 bin işçinin çalıştığı 11 modelde traktör, buldozer ve iş makinasi üretin Traktör fabrikasının durumu da kumaş fabrikasından farklı değil. Traktöre talebin azalması bir yana 19

20 fabrika işçilerini de kaybetmiş durumda. Elektrikli ev aleti üreten 3 fabrika ve bira üreten 10'dan fazla küçük üretim, dolum tesisleri de kapasitelerinin çok altında çalışıyor. Fabrika Müdürleri, fabrikalardan elde edilen gelirin yüzde 70'nin vergi olarak Moskova'ya gitmesi nedeniyle zaten ülkelerine bir şey kalmadığını, sadece insanların iş sahibi gibi gözüktüğünü dile getiriyorlar. Sibirya'ya kadar uzanan meşhur Tayga ormanları, ülke topraklarının yüzde 35'ini oluşturuyor. Bu ormanda bulunan Meşe'nin çok dayanıklı bir türünü Amerikalılar 1950'de ithal etmişler. Ağaç oymacılığı son derece gelişmiş; Çuvaşlar adeta ağacı yaptıkları eserlerde konuşturuyor. Ovaya kurulmuş ülkenin en önemli geçim kaynagı tarım ve orman. Kışlar uzun geçiyor. Sürekli yağmur yağan ülkede insanlar, ormandan topladıkları mantarları hem üç öğün yiyor hemde satıyor. Karadenizlinin hamsisi ne ise Çuvaş için mantar o. Mantarın binbir türlü yemeği yapılıyor. Lahana ve patates ise halkın iki temel besin kaynağı. Şifalı ot konusunda uzman Çuvaşların en önemli gelir kaynağı meyve suyu ve bira yapımında kullanılan Şerbetçi otu. Rusya'nın yüzde 85 oranında Şerbetçi otu ihtiyacını Çuvaşistan karşılıyor. Çuvaşistanda misafirleri tuz ve ekmekle karşılamak eski bir Türk geleneği Öğrenciler geleceğe köprü Çuvaşların kendilerine özgü sakin bir tabiatları var. Çuvaşların erkeği de kadına da oldukça güzel yaratılmış bir fiziğe sahip. Gözler yeşil veya mavi, saçlar sarı olsada Ruslardan tenlerinin beyazlığı ile hemen ayrılıyorlar.türkiye'de yüksek öğrenim gören 100 Çuvaş öğrenci, yurt dışından gelen öğrenciler içinde en sorunsuz öğrenciler olarak parmakla gösteriliyor. 14 bin öğrencinin okuduğu Çuvaşistan Devlet Üniversitesinde 20 ülkeden öğrenci mevcut; bunların 80'i Türkiye'den. Çuvaşistan Devlet Üniversitesi Rektörü ve Milli Kongre Başkanı Lev Kurakov, öğretmen kökenli, büyük bir eğitimci. Önümüzdeki 5 yıl da yapılması gerekenleri Sovyet döneminde olduğu gibi ' 5 yıllık kalkınma planı ' çerçevesinde proje haline getirmiş ve bizzat uygulatıyor. Çuvaşlar, Çuvaş diline yapmış olduğu bu hizmetden dolayı Lenin'in babasını ve Lenine toz kondurmuyorlar. Sovyet toplumlarında zulüm yapmadık millet bırakmayan Stalin'e ise atış 20