İLK PD170 MOTORU TUSAŞ'A TESLİM EDİLDİ

Transkript

1 TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. süreli yayınıdır İLK PD170 MOTORU TUSAŞ'A TESLİM EDİLDİ TEI, LEAP MOTOR PROGRAMININ EN IYI IŞ ORTAĞI OLDU TJ90 MOTORU ILK UÇUŞUNU BAŞARIYLA GERÇEKLEŞTIRDI

2 XXXXXXXXX 02

3 TEI POST 03

4 İÇİNDEKİLER EDITÖRDEN 05 / GENEL MÜDÜR ÜN MESAJI 06 / KAPAK KONUSU İLK PD170 MOTORU TUSAŞ'A TESLİM EDİLDİ 10 / FAALİYETLER VE PROJELER PARÇA VE MODÜL ÜRETİMİ PROJELER İNSAN KAYNAKLARI SÜREÇLERİ 18 / TEI DEN HABERLER 38 / BAŞARI PANOSU 39 / GÜNCEL MAKALELER 46 / HAVACILIK SEKTÖRÜNDEN HABERLER 52 / ÇALIŞANLARIMIZDAN HABERLER 55 / ZİYARETÇİLER 58 / FUARLAR VE ORGANİZASYONLAR 64 / İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 66 / ETKİNLİKLER 70 / SOSYAL SORUMLULUK 74 / ÇALIŞANLARIMIZDAN 81 / ÇALIŞANLARIMIZIN HOBİLERİ GÖKTUĞ HORUZ YAŞAMIN NOTALARLA İFADESİ MÜZİK NECATİ DURMAZ BİR YAŞAM BİÇİMİ: TRIATLON 86 / GEZİ MESUT GÜZEL İN KALEMİNDEN LONDRA DAN EDINBURGH A ADIM ADIM BİRLEŞİK KRALLIK MEHMET DOĞAN IN KALEMİNDEN EĞRİ KÖPRÜ NÜN İZİNDE BİR KENT: SİVAS 93 / TEI'DEN DUYURULAR 96 / KİŞİSEL GELİŞİM ACAR BALTAŞ TAN MUTSUZLUK REÇETELERİ Merhaba, TEI Post dergisinin 133. sayısı ile karşınızdayız. Bu sayımızın Kapak Konusu bölümünü Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Projesi ne ve ilk PD170 motorunun TUSAŞ a teslim edilmesine ayırdık. Faaliyetler & Projeler bölümünde küresel ölçekte lider bir motor şirketi olma vizyonumuza ulaşma yolunda yürüttüğümüz projelere yer verdik. TEI den Haberler bölümünde T.C. Başbakanı Sayın Binali Yıldırım ın TEI tesislerini ziyaretine ve şirketimizden birçok habere yer verdik. Gezi bölümümüzde çalışanlarımızın ziyaret ettiği ilginç rotalardan, Birleşik Krallık ve Sivas a yer verdik. Bundan önceki iki sayımızda sizlere hediye ettiğimiz posterlerden farklı olarak, bu sayımızda şirketimizin parça imalatı gerçekleştirdiği başlıca motor programları ile bu motorların güç verdiği platformların ve şirketimizin logosunun çıkartmalarını beğeninize sunuyoruz sayımızda görüşmek dileğiyle TEI Adına Sahibi Prof. Dr. Mahmut F. Akşit Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Senay Dörtkaşlı Yayın Kurulu Doruk Koçer Ezgi Çetin Dinçer Erkan Balk Denizgün Dağ Editör Umut Bavlı Görsel Yönetmen Emre Ergül & Esra Sucu Böle Yapım Yönetim Adresi TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. Esentepe Mah. Çevreyolu Bulvarı No: Tepebaşı / Eskişehir - Türkiye Tel: +90 (222) Fax: +90 (222) Baskı Dumat Ofset Matbaacılık Bahçekapı Mah Sok. No: 6 Şaşmaz / Ankara Tel: +90 (312) Yayın Türü Bölgesel Süreli Baskı Tarihi 10 Nisan 2018 Baskı Dönemi Ocak - Haziran TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. adına her hakkı saklıdır. 04

5 GENEL MÜDÜR ÜN MESAJI ANKA TEI NİN PD155 MOTORU İLE UÇTU TEI Post un 133. sayısında sizlerle tekrar bir araya gelmekten mutluluk duyuyorum yılı, şirketimiz için birçok önemli gelişmenin yaşandığı bir yıl oldu. Bu gelişmelerin en önemlilerinden biri, ANKA-S Motor Modifikasyon Projesi kapsamında geliştirdiğimiz PD155 motorunun seri üretimine başlanması ve ilk 9 motorumuzun TUSAŞ a teslim edilmesi oldu. Uçak entegrasyon çalışmaları tamamlanan ilk motorumuz, ANKA yı başarı ile göklere taşıdı. PD155 motoru; doğrulama, yer ve taksi testleri sonrasında, farklı irtifalarda ve hızlarda uçuş testlerini başarıyla gerçekleştirdi. Yeni motorumuzla gerçekleşen bu ilk uçuş hatasız geçti. Yine Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Projesi kapsamında, tamamen TEI mühendisleri tarafından geliştirilen PD170 motorunun ilk prototiplerinden biri de TUSAŞ a teslim edildi. PD170 motorunun ANKA ya entegrasyon çalışmaları devam ediyor. Bu projelerde emeği geçen tüm çalışanlarımıza teşekkür ediyorum. Şirketimiz adına yaşanan önemli gelişmelerden biri de LEAP motor projesinin En İyi İş Ortağı ödülünü almamız oldu. En büyük tedarikçisi olduğumuz ve dünyanın en çok tercih edilen yeni nesil ticari motoru olan LEAP motor projesinde; sahip olduğumuz nitelikli işgücü, kapsamlı ve gelişmiş imalat kabiliyetlerimiz ve kaliteye verdiğimiz önem neticesinde CFM International çatısı altında GE Aviation ile birlikte iki ana üreticisinden biri olan SAFRAN Aircraft Engines tarafından en iyi iş ortağı seçildik. Ödülümüzü, Paris Air Show da SAFRAN CEO sunun elinden görkemli bir törenle aldık. Bu ödülü almış olmak hepimiz için büyük bir gurur kaynağı. Bu dönemde yaşadığımız diğer bir önemli gelişme ise, tasarım ve üretimini gerçekleştirdiğimiz özgün TJ90 Turbojet Motoru nun TUSAŞ ın Şimşek Hızlı Hedef Uçağı ile ilk uçuşunu başarıyla gerçekleştirmesi oldu. Buna ek olarak, 2014 yılında Savunma Sanayii Müsteşarlığı nın desteği ile başlattığımız, katmanlı imalat teknolojisini fonksiyonel parça imalatına yönelik olarak geliştirdiğimiz YAKUT Projesi ni başarıyla tamamladık. Yine aynı dönemde, faaliyet alanlarımızda gösterdiğimiz başarıların yanı sıra sosyal sorumluluk alanında da çalışmalarımızı sürdürdük yılında başlattığımız ve Özel Sektör Gönüllüleri Derneği ile yürüttüğümüz Meslek Lisesi Koçları Programı nı tamamlayarak öğrenci arkadaşlarımızı mezun ettik. Ayrıca, Türk Kızılayı Eskişehir Kan Bağışı Merkezi ile imzaladığımız protokol kapsamında şirketimiz genelinde bir kan bağışı kampanyası gerçekleştirdik. Aralık ayında, ülkemizin ilk helikopter motorunu geliştirmekte olduğumuz millî Turboşaft Motoru Geliştirme Projemiz kapsamında, Türkiye genelinde 230 un üzerinde kurum ve 500 ün üzerinde sanayicinin katılımı ile Motor Alt Sistemleri Çalıştayı nı gerçekleştirdik. Bu çalıştayda, millî motorumuza ait alt sistemlerin yerli olarak üretilebilmesi amacıyla, 170 in üzerinde firma ile birebir görüşmeler gerçekleştirdik. Kendi başına yeteneği yetersiz olan firmalarımızın bir araya gelerek bir ürün veya alt sistem geliştirebilmesini temin etmek için de firmalar arasında 200 ün üzerinde görüşmeyi organize ettik sonu itibariyle çalışan sayımız 2000 in üzerine çıktı ve kazandığımız yeni işlerle siparişlerimizin toplamı 4,6 Milyar ABD Doları nı aştı. Günden güne büyüyen ailemize başarılarla dolu 2017 yılı için teşekkür ediyor, 2018 yılında çok daha büyük başarılara imza atacağımıza inanıyorum. Hepinizi saygı ve sevgiyle selamlıyorum. Prof. Dr. Mahmut F. Akşit TEI Genel Müdürü 05

6 KAPAK KONUSU İLK PD170 MOTORU TUSAŞ A TESLİM EDİLDİ TEI de pistonlu İHA motorları ile ilgili çalışmalar, 2009 yılında ANKA insansız hava aracının ihtiyaç duyduğu motorun yurt dışı tedariğinde ortaya çıkan risklerin ardından başladı. Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM), yurt dışından tedarik edilen ve 155 hp gücünde olan turbodizel genel havacılık motoru üzerinde, ANKA nın ihtiyaçları doğrultusunda kapsamlı modifikasyonlar yapılmasını amaçlayan proje için TEI yi görevlendirdi. TEI, daha önce pistonlu motorlar ile ilgili bir çalışması ve tecrübesi olmamasına karşın, millî bir ihtiyacın karşılanmasını amaçlayan bu projeyi, kendi öz kaynaklarını da dahil ederek Mart 2010 da başlattı. TÜBİTAK desteğiyle yürütülen projede, 18 ay gibi kısa bir sürede ilk fonksiyonel prototipin ortaya çıkması amaçlandı ve başarıya ulaşıldı. ANKA nın ihtiyaç duyduğu yüksek irtifa gücü, yüksek elektrik gücü üretimi, itici dişli kutusu geliştirildi ve entegrasyonu sağlandı. Bu proje, ANKA nın tedarik risklerini minimize ederek, TEI de pistonlu motorlar konusunda uzmanlaşan bir ekibin ve altyapının oluşmasına imkân sağladı. 06

7 TEI POST Oluşan bu kabiliyetler çerçevesinde TEI ve SSM, ANKA ve benzer sınıftaki İHA ihtiyaçlarına çözüm olacak özgün bir turbodizel motorun geliştirilmesi konusunda bir proje başlatılmasına yönelik görüşmelere, 2012 yılı başında başladı ve 27 Aralık 2012 tarihinde, SSM ile TEI arasında Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Projesi imzalandı. Projenin ilk safhası olan Sistem İsterleri Tanımlama Safhası sürecinde, motorun temel parametreleri olan motor gücü, ağırlığı ve yakıt tüketimi üzerinde SSM, TEI ve TUSAŞ arasında gerçekleşen müzakereler sonunda motorun gücünün 155 hp den 165 hp ye çıkarılmasına karar verildi. TEI kendisine 170 hp yi hedef seçti ve, ANKA nın gelecekteki ihtiyaçlarını da gözeterek motor mimarisini 210 hp gücü destekleyebilecek biçimde şekillendirme kararını aldı. Sistem isterleri üzerinde mutabakatın sağlanmasıyla hızlanan tasarım çalışmaları sürecinde TEI, öncelikle uçuşa elverişlilik sertifikasına sahip bir motorun geliştirilmesi için gerekli disiplin yapılarının ve organizasyonun oluşturulmasına odaklandı. Bu proje öncesinde, ufak boyutlu gaz türbinli motorlar ve TP400 turboprop motorunun bazı yapısal alt modüllerinin geliştirildiği tasarım projelerini de yürüten TEI yi Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Projesi nin (OİMGP) başlarında en çok zorlayan konu, bu projeler kapsamında daha önce ihtiyaç duymadığı ve geliştirme imkânı bulamadığı bazı mühendislik disiplinlerinin eksikliği oldu. Kontrol, Elektriksel Sistem Tasarım, Elektronik Donanım, Gömülü Yazılım, Sistem Mühendisliği, Sistem 07

8 KAPAK KONUSU Emniyeti, Motor Kalibrasyon, ELD Teknik Dokümantasyon, Uçuşa Elverişlilik gibi disiplin yapıları ve OİMGP projesi kapsamında kurularak, projede yürütülen faaliyetler ile birlikte geliştirilip, süreçleri olgunlaştırılarak TEI nin diğer yeni projelerinin de faydalanabileceği ekipler haline geldi yılı itibarıyla OİMGP dahil tüm pistonlu İHA motoru projelerinde yaklaşık 80 kişiden oluşan mühendislik ekibi çalışmaktadır. OİMGP de sertifikasyon temeli olarak, sivil sertifikasyon gerekliliklerini tanımlayan EASA CS-E dokümanı esas alındı. Sözleşme kapsamında, sertifikasyon otoritesi olarak tanımlanan SSM Sertifikasyon Kurulu na bağlı olarak 8 farklı panel oluşturularak 100 e yakın sayıda düzenlenen çalıştay ve toplantılarda sertifikasyon kanıtlarının nasıl gösterileceğine yönelik yöntem ve dokümanlar kararlaştırıldı. Proje, sertifikasyon kanıtlarının oluşturulması ve otorite tarafından onaylanması sürecindedir. Bir motorun uçuşa elverişlilik sertifikasının alınması sadece motorun CS-E'de tanımlı teknik özellikleri sağlaması ve sertifikasyon testlerinden başarı ile geçmesi ile mümkün değildir. Bu motoru geliştiren kurumun tasarım yetkinliklerinin ve organizasyonunun da istenilen şartları sağladığının yetkili otoritelerce onaylanması gerekiyor. SSM tarafından yürütülen bu yetkilendirme süreci, EASA Part 21 esasları dikkate alınarak yürütülüyor. Tasarım Organizasyonu Yeterlilik Onayı (TOYO) olarak adlandırılan süreç kapsamında, TEI nin uçuşa elverişli bir tasarımı gerçekleştirmek için yeterli ve yetkin iş gücü, yeterli altyapısı, tanımlı süreçleri, uygun organizasyon yapısı olup olmadığı denetlenmektedir. Bu süreçte, Tasarım El Kitabı nın oluşturulmasının yanı sıra; onlarca yeni prosedür ve süreç oluşturuldu, mevcut prosedürler ve süreçlerde birçok iyileştirme yapıldı. TEI nin uçuşa elverişli ürün geliştirme yetkinliğinin geliştirilmesine büyük katkısı olan bu sürecin, 2019 yılı içerisinde tamamlanarak Tasarım Organizasyon Yeterlilik Onayı nın alınması bekleniyor. OİMGP, motor geliştirme kabiliyetinin kaçınılmaz bir parçası olan test altyapısının kurulmasına da büyük katkı sağladı. TEI de pistonlu İHA motorlarının geliştirme, kalifikasyon ve sertifikasyon testlerinin yapılabilmesi için çok önemli bir test altyapısı kuruldu. TEI nin önemli oranda kendi öz kaynaklarını kullanarak geliştirdiği bu test altyapısı, 5 i pervaneli olmak üzere toplam 9 adet motor test sisteminden oluşmaktadır. Test dinamometrelerinden bir adedi İHA motoru açısından çok kritik olan irtifa performansı testlerinin yapılabilmesi için ft şartlarına kadar yüksek irtifa şartlarının temsil edilebilmesi imkanına sahiptir. Kapalı bir sistem içerisinde oluşturulan düşük basınç ve sıcaklık şartlarında yapılan motor testlerinde, motorun yüksek irtifa şartlarındaki performans ve dayanım testlerinin yapılmasının yanında, yüksek irtifa için motor kontrol parametrelerinin optimizasyonu yapılarak motorun uçuş şartlarında rakiplerine göre daha verimli olması sağlanmaktadır. Bu proje kapsamında motor test sistemleri dışında motor alt sistemlerinin testlerinin yapılabilmesi için 7 farklı test düzeneği daha TEI'de kuruldu. Türkiye nin en önde gelen talaşlı imalat yetkinliklerine sahip firmalarından TEI nin gaz türbinli motor parçalarının üretimi konusunda uzmanlaşan üretim altyapısı ve bu üretimi destekleyen geniş bir yan sanayi ağı bulunuyor. Yaklaşık 1000 farklı parçadan oluşan bir turbodizel İHA motorunda, talaşlı imalat parçalarının dışında farklı üretim metotları ile üretilen parçalar bulunmaktadır. Proje başladığında TEI nin mevcut üretim kabiliyetlerinde ve tedarik ağında bulunmayan bu çeşitliliğin karşılanması için; tasarım, tedarik ve kalite ekiplerinin yoğun çalışmaları ile TEI nin tedarik ağına onlarca yeni firma eklendi. Havacılık sektöründe üretim süreçlerinde üst seviye kalite gerekliliklerinin sağlanması gerekmektedir. Yurt içinde bu kalite gerekliliklerini sağlayarak üretim yapan firmaların hâlihazırda bulunmaması, seçilen firmaların TEI nin talep ettiği %100 kontrol ve izlenebilirliği sağlar şekilde üretim yapmaları için kendilerini geliştirmelerini gerekli kılıyor. Sınıfında Lider Motor: PD170 TEI, projenin başladığı 2013 yılında, o günün ihtiyaçlarını karşılayacak değil, 2020 li yıllarda ülkenin ihtiyacını karşılayacak bir motor geliştirmeyi kendisine hedef seçti. Alınan tüm teknik kararlarda, her zaman müşteri isterlerinin ötesinde dünya ölçeğinde üstün özelliklere 08

9 TEI POST sahip olan bir motor geliştirmek hedef alındı. Bu segmentte dünyada, temelde 2 motor ve bu motorlardan farklı ülkeler tarafından türetilmiş 2 motor olmak üzere toplamda 4 farklı motor bulunmaktadır. PD170 motoru birçok özelliği açısından bu motorlar içerisinde lider özelliklere sahiptir. Sahip olduğu çift kademe turboşarj sistemi ile rakiplerinin önüne çıkan PD170 motoru, yakıt tüketimi açısından da rakiplerinin tamamından daha iyi sonuçlar vermektedir. PD170 motoru bu sonuca; sahip olduğu yüksek silindir içi basınç dayanımı, yüksek yakıt basıncı, düşük sürtünme kayıpları ve çift kademe turboşarjın getirdiği termodinamik kazanımlar ile ulaşmaktadır. Motorun teknoloji seviyesini gösteren bir diğer parametre olan güç/ağırlık oranında da rakiplerinin birçoğundan daha iyi noktada olan PD170 motoru, 210 hp lik versiyonu ile de bu konuda da lider olacak. TEI, 14 Kasım 2017 tarihinde, geliştirdiği ilk 5 PD170 prototipinden birini TUSAŞ'a teslim etti. PD170'in yer testleri, ANKA'ya entegrasyon ve ilk uçuş testine hazırlık çalışmaları devam ediyor. TUSAŞ tarafından yürütülen entegrasyon çalışmaları, kısa sürede tamamlanarak 2018 yılının ilk yarısında ilk uçuş testi gerçekleştirilecek. Bu testle, motor uçak entegrasyonunun doğrulanmasına yönelik uçuş verilerinin doğrulanmasının yanında, motor üzerinden toplanacak bazı veriler ile TEI nin yerde yaptığı irtifa şartlandırmalı testlerin doğrulaması da yapılmış olacak. dünyada ft şartlarında görev yapabilen ilk ve tek turbodizel İHA motoru olacak. TEI, tasarım süreçlerinde gelecek dönem ihtiyaçlarını dikkate alarak motorun temel sistemlerini 210 hp gücü karşılayacak şekilde tasarladı. Bu doğrultuda, yapılacak geliştirmeler ile motorun 210 hp gücüne çıkarılması mümkün olacak. TEI nin gündeminde olan bu yeni proje ile ilgili potansiyel ihtiyaç sahipleri ile görüşmelerin 2018 yılında hızlanması bekleniyor. Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Projesi kapsamında geliştirilen PD170 motoru, ülkemizin geliştirdiği İHA sistemlerinin kritik yurt dışı bağımlılığına çözüm olmayı amaçlıyor. PD170 bu ihtiyaca çözüm olmanın yanında, önde gelen yabancı İHA üreticilerinin de dikkatini çekmeyi başardı. Motorun ilk uçuşu sonrası yabancı müşteri ilgisinin daha da artması ve somut projelere dönüşmesi bekleniyor. PD170 motoru ANKA ihtiyaçları dikkate alınarak geliştirildi. Ancak, ANKA nın ötesinde farklı olası platformların da ihtiyaçlarının dikkate alınması, PD170 motoru için yeni fırsat kapılarını açtı. PD170 motoru TUSAŞ tarafından geliştirilmekte olan yeni nesil başka İHA projeleri için de güç sistemi olarak kullanılacak. Çift kademeli özel turboşarj sistemi sayesinde PD170, tüm 09

10 FAALİYETLER VE PROJELER 2017 YILI MAYIS ARALIK DÖNEMİ FAALİYETLERİ PARÇA VE MODÜL ÜRETİMİ YENI PARÇA İMALATI (NEW PART INTRODUCTION - NPI) 2017 yılında 34 adet NPI projesi tamamlanarak müşterilerimize zamanında teslim edildi. Bu projelerin 21 i General Electric (GE), 5 i SAFRAN Aircraft Engines, 6 sı Türk Genel Maksat Helikopter Programı, 2 si Rolls Royce firmasına aittir. Tamamlanan NPI projelerinin 18 tanesi LEAP, GE9X, GEnx, SilverCrest gibi yeni nesil ticari motor programları içindir. Bu yeni parça imalat projeleri ile TEI ürün çeşitliliği 40 motor grubu için 859 a ulaştı. Motor programına uygun zamanında teslimat, NPI projelerinde ortalamada %94 başarı oranı ile gerçekleşti. Tamamlanan projelerden önümüzdeki yıl yaklaşık 62 milyon dolar satış geliri elde edilmesi planlanıyor. Tamamlanan NPI Projelerinin Motor Grubu Bazında Dağılımı 10

11 TEI POST LEAP PROJELERI LEAP motor grubuna ait NPI projeleri, SAFRAN ve GE ile eş zamanlı mühendislik çalışması yapılarak yürütüldü. LEAP motor programı için şimdiye kadar 29 farklı NPI parça ve 49 farklı konfigürasyon tamamlandı. TEI, yıllık 31 farklı parça imalatı ve toplam 2,5 milyar dolar iş hacmi ile LEAP motorunun dünyadaki en büyük parça tedarikçisi konumundadır yılında, outer baffle, inner baffle, forward outer seal, bell crank, domeplate yeni parça projeleri ve Stg2 HPT disk, LPC shaft, outer baffle yeni konfigürasyon projeleri başarı ile tamamlandı. Bunların yanı sıra, 2017 yılında LEAP programında Stg1 HPT disk parçalarının NPI çalışmaları başlatıldı. İmalatı tamamlanan parçalar İmalatı devam eden parçalar TEI de Üretilen LEAP Motoru Parçaları TURBOŞAFT MOTOR GELIŞTIRME PROGRAMI Tamamlanan Turboşaft Motorunun Parçaları TEI Özgün Turboşaft motoru için geliştirilen ilk prototip motoruna ait tüm motor parçalarının yeni üretim projeleri tamamlandı. Kısıtlı sürede, 42 si yan sanayide olmak üzere toplam 185 parçanın yeni üretim projesi tamamlandı. Proje kapsamında, TEI de ilk defa elektron ışın kaynağı ile yanma odası ve yeni geliştirilen EDM teknikleri ile NGV palelerinin üretimi, bu boyutlardaki ilk Impeller, eklemeli imalat metodu ile NGV, HPT rotor paleleri ve ateşleme sistemi parçaları imalatı gerçekleştirildi. Ayrıca bu projeyle birlikte Turboşaft Motor Geliştirme Projesi için, imalat proje takip ve yönetim sistemi ile ilgili bir yazılım geliştirilerek devreye alındı. Parçaların servis şartlarında dayanım ve ömürlerinin artırılması amacıyla, TEI de ilk defa kulanılan bazı kaplamaların seçimi ve uygulaması yapıldı. 11

12 FAALİYETLER VE PROJELER LEAP BLISK PROJELERI LEAP Blisk Projesi kapsamında, 2 farklı konfigürasyonda, 5 kademe blisk parçasının üretimine yönelik yatırım ve mühendislik faaliyetleri, proje planı doğrultusunda devam etmekte. LEAP 1A/C ve 1B motor programları kapsamında tüm blisk kademeleri (1., 2., 3-4. ve 5. kademe) için 2017 yılında, B1000 binasındaki blisk hattında seri imalata geçildi. Her bir blisk kademesi için ortalama 250 set blisk parçası imal edildi. GE ile yapılan anlaşmada belirtilen yıllık sipariş hacmini %25 oranında artırmak için Eylül 2017 de görüşmelere başladı. Kasım ayında yapılan Yönetim Kurulu Toplantısı'nda kademe başına yıllık sipariş adedinin 800 setten 1000 sete çıkartılması yönünde karar alındı. LEAP blisk parçalarının yıllık sipariş hacminin %25 oranında artırılması ve üretim artışına beklenenden 1 yıl önce geçiş yapılacak olması neticesinde, LEAP Blisk Projesi cirosu 1,5 milyar dolara ulaşacaktır yılında, B1000 binasındaki blisk hattında proje yatırım planı doğrultusunda 22 adet iş istasyonunun kurulumu tamamlanarak devreye alındı yılında devreye alınan iş istasyonları ile birlikte, LEAP Blisk Projesi yatırım planı kapsamında devreye alınan toplam iş istasyonu sayısı 42 ye ulaştı. LEAP blisk parçalarının pale frezeleme prosesleri için, CSM (Curved Slot Milling) ve PSM3 (Precision Step Milling) metotları uygulamaya alınarak, stratejik öneme sahip kalıcı bir blisk pale imalat altyapısı oluşturuldu. Ayrıca pale frezeleme proses verimliliğini artırmak için yenilikçi ve özgün Multiblade PSM3 metodu TEI de geliştirildi. LEAP blisk hattında yalın üretim faaliyetleri kapsamında 5S (işyeri verimliliği ve atölye düzeni) uygulaması ile dijital üretim ve hat kontrol uygulamaları (PCC/CCC) devreye alındı. İlk seferde doğru ürün oranını ve operasyonel verimliliği artırmak amacıyla dijital hata takip uygulaması geliştirilerek devreye alındı. GENEL MAKSAT HELIKOPTER PROGRAMI Genel Maksat Helikopter Programı kapsamında ilk aşama olan parça ve modül imalatı, TEI nin geçmiş üretim portföyü dışında kalan kompleks parçaların da yer aldığı NPI projeleri ile devam ediyor yılında turbine case, diffuser case, exhaust frame, stage 4 shroud and nozzle shield, swirl plate parçalarının NPI projeleri Oil Flow Test Görseli Prespin tezgâhı olmak üzere, şimdiye kadar 14 NPI projesi tamamlandı. T700 programı kapsamında, 236 adet T700 - TEI - 701D turboşaft motorunun %50 sine denk gelen ve alt parçalarla beraber 60 ın üzerinde değişik parçanın NPI projeleri ve üretimleri TEI de yapılacak. 12

13 TEI POST YATIRIMLAR 2017 yılı içerisinde aşağıdaki yatırımların devreye alma çalışmaları tamamlandı. LEAP Blisk Projesi kapsamında: 5 adet blisk pale işleme tezgâhı 6 adet dik torna tezgâhı 1 adet 5 eksen freze tezgâhı 1 adet CSM (Curved Slot Mill) tezgâhı 2 adet robotik deburr tezgâhı 2 adet bilyalı dövme tezgâhı 1 adet termal sprey kaplama tezgâhı 1adet ultrapolish, pale yüzey kalitesi iyileştirme tezgâhı 1 adet otomatik parça yıkama hattı 1 adet otomatik mavi asit dağlama anodize hattı 1 adet yarı - otomatik FPI hattı 1 adet alkol yıkama tezgâhı 1 adet CMM LEAP HPT Disk Projesi kapsamında: 1 adet prespin tezgâhı 2 adet yatay multitask tezgâhı 1 adet frezeleme ve köşe işleme tezgâhı 1 adet AFM (Abrasive Flow) tezgâhı 1 adet bilyalı dövme tezgâhı 1 adet indexer LEAP LPC Shaft Projesi kapsamında: 2 adet yatay multitask tezgâhı 1 adet dişli ölçüm cihazı Diğer projeler ve prosesler kapsamında: 3 adet yatay torna tezgâhı 1 adet stabber proses cihazı Yağ akışı test cihazı 1 adet hızlı delik delme erezyon tezgâhı 1 adet robotik korozyon önleyici kaplama uygulama sistemi 1 adet robotik kumlama tezgâhı 1 adet flush clean tezgâhı 1 adet CMM 1 adet CMM güncelleme 1 adet dişli ölçüm cihazı 2 adet dikey depolama ünitesi 2 adet tracer ölçüm cihazı güncelleme Takım kalıp / bileme atölyesinde: 1 adet CNC takım bileme tezgâhı 1 adet CNC kalıpçı tezgâhı 1 adet manuel torna yatırımları tamamlandı. YENİ TEKNOLOJİLER VE OTOMASYON UYGULAMALARI 2017 yılında gerçekleştirilen geliştirme çalışmaları ve yatırımlar ile kazanılan yeni üretim kabiliyetleri: Prespin proses geliştirme çalışmaları tamamlanarak kabiliyet kazanıldı. Stabber process kabiliyeti yeni yatırımla kazanıldı. Yağ akış testi kabiliyeti yeni yatırımla kazanıldı. Elektron ışın kaynağı (Electron Beam Welding) uygulanmış ilk yanma odası üretimi tamamlandı. Turboşaft motor programına özgü imalat proje takip ve yönetim sistemi, ilgili yazılımla birlikte kullanıma alındı. Yeni yatırımla dişli ölçüm kabiliyeti geliştirildi. Yeni yatırımla 3D lazerli ölçüm kabiliyeti kazanıldı. Hızlı delik delme erezyon kabiliyeti yeni yatırımla kazanıldı. Pale yüzey kalitesi iyileştirme prosesi kabiliyeti kazanıldı. Genel Maksat Helikopter Programı parçalarında kullanılmak üzere alevli sert lehim prosesi geliştirme çalışmaları tamamlandı. LEAP motoru FOS ve HPT disk parçalarının korozyon önleyici kaplama robotik uygulama sistemi devreye alınarak, proses geliştirme çalışmalarında son aşamaya gelindi. MTU parçaları için gerekli pasivasyon prosesi devreye alındı. TEI tarafından tasarlanan flush clean tezgâhı, yan sanayi firmasında imal ettirilerek devreye alındı. EDM prosesinde erişim kısıtı olan yerlerde kullanılmak üzere, collet sistemli dik kafa holder tasarlanıp imal edildi. İlk defa geliştirilen bu yöntem ile patent başvurusu da yapılabilecek. Scoot yöntemi ile kaplanan LEAP blisk parçalarında, manuel olarak yapılmakta olan çap ölçümleri, kaplama tezgâh robot kontrolüne entegre bir kalınlık ölçüm sistemi ile yapılarak parça üretim sürecinde ve verimlilikte iyileşme sağlandı. Mavi dağlama anodize muayenesinde otomatik görsel kontrol kabiliyeti sağlayan test sistemi devreye alındı. 13

14 FAALİYETLER VE PROJELER PROJELER TJ90 TURBOJET MOTORU, TUSAŞ'IN ŞİMŞEK HIZLI HEDEF UÇAĞIYLA İLK UÇUŞUNU GERÇEKLEŞTİRDİ TEI nin tasarımını ve üretimini gerçekleştirdiği, maksimum devirde 400 N itkiyi (deniz seviyesi koşullarında) sağlayabilen ve elektrikli başlatma, mancınık yüklerine dayanım, yer istasyonu ile veri bağlantılı motor kontrol ünitesi gibi özelliklere sahip millî turbojet motoru TJ90, TUSAŞ'ın ilk turbojet motorlu yüksek hızlı hedef uçağı Şimşek e entegre edildi. Yaklaşık ft irtifada (deniz seviyesine göre) ve 200 knot hızda Sivrihisar Askeri Üs bölgesinde, belirlenen uçuş profili sorunsuz bir şekilde uygulandı. PD155 MOTORU TUSAŞ A TESLİM EDİLDİ Operatif İHA Motoru Geliştirme Projesi kapsamında çalışmaları devam eden PD170 motorunun hizmete girişine kadar, ANKA nın motor ihtiyaçlarına çözüm olmayı amaçlayan ANKA-S Motor Modifikasyon Projesi, TUSAŞ ve TEI arasında 31 Ekim 2014 tarihinde imzalanan sözleşme ile başladı. Proje kapsamında TUSAŞ tarafından seçilen sivil havacılık motoru, ANKA nın ihtiyaçları doğrultusunda modifiye edilerek insansız hava aracı motoruna dönüştürüldü. Projenin tasarım ve prototip üretim faaliyetlerini takiben kapsamlı bir test ve doğrulama süreci gerçekleştirildi. Seri üretimi tamamlanan 9 motor, 7 Aralık 2017 tarihinde TUSAŞ a teslim edildi. YAKUT PROJESİ BAŞARIYLA TAMAMLANDI TEI, 2014 yılında Savunma Sanayii Müsteşarlığı desteğiyle başlattığı ve geleceğin imalat teknolojisi olarak görülen katmanlı imalat teknolojisinin, fonksiyonel parça imalatına yönelik geliştirilen YAKUT Projesi ni başarıyla tamamladı. Proje kapsamında ele alınan nikel süperalaşıma ait geometrik, yüzeysel, mekanik ve metalurjik tüm isterlerin karşılandığı proje kabulü sonrasında, katmanlı imalat çalışmalarıyla üretilen yanma odası, TEI nin özgün tasarımı olan TJ90 Motoru ile gerçekleştirilen tüm testleri başarıyla tamamladı. 14

15

16 FAALİYETLER VE PROJELER İNSAN KAYNAKLARI SÜREÇLERİ TÜRKİYE NİN İLK MİLLÎ TURBOŞAFT MOTOR GELİŞTİRME PROJESİ İSTİHDAM SÜRECİ Özgün Hafif Genel Maksat Helikopter Programı kapsamında motor tasarımı ve üretimi sürecinde üzerine düşen görevi başarılı bir şekilde sürdüren TEI, bu projeye imzasını atacak çalışanlarını istihdam etmeye devam ediyor. Bu kapsamda üniversite öğrencileri ile buluşmalarına hız kazandıran TEI, Mayıs ayında Ankara ve İstanbul da gerçekleştirilen yemek organizasyonlarıyla, 10 üniversiteden 200 e yakın öğrenciyle bir araya geldi. TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit'in katılımıyla tamamlanan Ankara ve İstanbul daki etkinliklerde, son sınıfta okuyan ve dereceye giren öğrencilere Turboşaft Motor Geliştirme Projesi tanıtıldı. İŞKUR İŞBAŞI EĞİTİM PROGRAMI TAMAMLANDI 2017 yılında mavi yaka personel ihtiyacını karşılamaya yönelik, İŞKUR ile ortaklaşa 2 farklı İŞKUR İşbaşı Eğitim Programı düzenlendi. Bu kapsamda eğitim alan 87 kursiyerin 71 i istihdam edildi. 39 kursiyer Kasım ayında başlayan yeni programa devam ediyor. 16

17 TEI POST TEI LİDERLERİ OUTDOOR EĞİTİMİNDE Önceki yıllarda olduğu gibi 2017 yılında da unvan bazında Outdoor Eğitimi gerçekleştirildi. Bir önceki yıl Üst ve Orta Yönetimin katılımıyla Abant ta gerçekleştirilen Biz Kazanan Takımız eğitimi, 2017 yılında Liderlerin katılımıyla tekrar düzenlendi ve Kasım tarihlerinde, toplam 49 çalışanın katılımıyla iki grup halinde Abant ta konaklanarak, otelin açık alanlarında kurulu düzeneklerde zorlayıcı aktivitelerde bulunuldu. Konfor alanından çıkma, kazan / kazan felsefesini tanıma, güven ve desteğin önemini fark etme, resmin tümünü görme, birlikte ortak hedefe ulaşma, takım içi ve takımlar arası iletişimin ve empatinin önemini kavrama, takım halinde problem çözme teknikleri geliştirme, proaktif olma, etkin takım oyunu için gerekli ögeleri belirleme ve uygulama üzerine kurgulanan programda, 4 ayrı aktivite 1,5 günlük sürede eğlenceli bir şekilde gerçekleştirildi. Outdoor eğitimlerinin gelecek yıllarda da unvan bazında yaygınlaştırılarak devam ettirilmesi planlanıyor PERSONEL İŞBAŞI YAPTI ODTÜ KARİYER FUARI 2017 yılında büyümeye hızla devam eden TEI nin personel sayısı 2000 i geçti. İmalat Mühendisliği Müdürlüğünde işbaşı yapan Çağdaş Tınmaz 2000 inci personelimiz oldu. TEI, 2-3 Kasım tarihlerinde düzenlenen ODTÜ Kariyer Fuarı na katılarak öğrencilerin sorularını yanıtladı. 17

18 TEI DEN HABERLER BAŞBAKAN BİNALİ YILDIRIM TEI TESİSLERİNİ ZİYARET ETTİ Başbakan Binali Yıldırım, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanı Faruk Özlü ve beraberindeki heyet, 3 Ekim 2017 tarihinde TEI Eskişehir yerleşkesini ziyaret etti. Başbakan Yıldırım ilk olarak Türkiye nin ilk millî turbodizel İnsansız Hava Aracı (İHA) Motoru olan PD170 in test alanını ziyaret ederek, projenin son durumu hakkında bilgi aldı. Ardından İleri İmalat Teknolojileri Binası na geçerek, Özgün Hafif Genel Maksat Helikopter Programı için TEI nin geliştirmekte olduğu Türkiye nin ilk millî turboşaft motorunda ve Haziran ayında TUSAŞ'ın Şimşek Platformu ile ilk uçuşunu gerçekleştiren TJ90 motorunda gelinen son noktayı yerinde gözlemledi. 18

19 TEI POST TEI LEAP MOTOR PROGRAMININ EN İYİ İŞ ORTAĞI OLDU TEI, dünyanın en önemli havacılık fuarlarından Paris Air Show da, LEAP Programı'na sağladığı katkılardan dolayı, SAFRAN Aircraft Engines firması tarafından verilen En İyi İş Ortağı ödülünü aldı. TEI, en büyük tedarikçisi olduğu ve dünyanın en çok tercih edilen yeni nesil ticari motoru olan LEAP motor programında, sahip olduğu nitelikli iş gücü, kapsamlı ve gelişmiş imalat kabiliyetleri ve kaliteye verdiği önem ile CFM International çatısı altında LEAP motorunun GE Aviation ile beraber iki ana üreticisinden biri olan SAFRAN Aircraft Engines tarafından "En İyi İş Ortağı" seçildi. 23 Haziran da gerçekleşen törende TEI İmalat Direktörü Murat Karamahmutoğlu, ödülü TEI adına SAFRAN CEO su Dominique Depuy dan aldı. Ödül ile ilgili açıklama yapan TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit, projede yer alan tüm TEI çalışanları ile TEI nin programa olan katkısını ödülle taçlandıran SAFRAN Aircraft Engines firmasına teşekkür ederek, TEI nin bu ödülü almasından duyduğu gururu paylaştı. Akşit bu ödülün, TEI nin vizyonu olan küresel olarak rekabetçi özgün güç sistemleri sahibi olmak hedefine emin adımlarla ilerlediğinin bir kanıtı olduğunu belirtti. En büyük değerimiz insan kaynağımız TEI nin sahip olduğu iyi eğitimli ve deneyimli insan kaynağının, ödülün kazanılmasında büyük bir etken olduğunu vurgulayan Akşit, Bizim başarımız; iyi eğitimli ve deneyimli insan kaynakları, kapsamlı ve ileri düzey üretim altyapısı, sağlam kalite kültürü, sorunsuz planlama ve kapasite arttırıcı yatırımların yapılması ve daha iyiye ulaşma konusunda sürekli yönetim gayreti gibi pek çok faktöre dayalıdır. TEI nin NPI (Yeni Parça İmalatı) ekibi, LEAP motorunun hepimizin ortak geleceği olduğunun bilincindedir. İhale sürecinden itibaren, bu motorun bir parçası olabilmek için üstün bir çaba sarf ettik. Bu nedenle, programı desteklemek amacıyla son derece yetkin ve önemli oranda iş gücümüzü bu proje için tahsis ettik. Temel yetkinliklere sahip 100 den fazla mühendisten oluşan ekibimiz, LEAP programı üzerinde çalışıyor. Tüm süreçleri kendi bünyemizde ve ayrıntılara en üst seviyede dikkat ederek tamamlamayı hedefliyoruz. Aynı zamanda, sahip olduğumuz özel proses yetenekleri sayesinde parçaları tek bir atölyede üreterek LEAP e çevrim zamanı avantajları sağladık. Ayrıca, parçanın geliştirilme aşamasında mühendislerimiz, prosesleri OEM lerden (Ana Motor Üreticisi) yardım almadan geliştirebiliyor. Bunu, sağlam teknik bilgimize ve şimdiye kadar yaklaşık 1000 adet gerçekleştirdiğimiz NPI lara ilişkin kapsamlı geri plan bilgilerimize borçluyuz dedi. 19

20 TEI DEN HABERLER Kalite kültürümüz, geleceğimizin mimarı TEI nin sahip olduğu kalite kültürünün, şirketi geleceğe taşıyan en önemli yetkinliklerden biri olduğunun altını çizen Akşit, LEAP programı kapsamında hiçbir kalite sorunu yaşanmamasının başarıya giden yolda büyük bir etken olduğunu belirtti. LEAP motor üretiminin hızla artışı ve binlerce parça göz önünde bulundurulduğunda, tek bir parçadaki hatanın tüm süreci etkileyebileceğini belirten Akşit, tek bir hatanın bile tüm emekleri boşa götürebilme riskini taşıdığını vurguladı. Akşit, Süreç içerisinde karşımıza çıkan bir diğer gerçek de maliyet baskısı olup, bunun her zaman mevcut olacağını biliyoruz. LEAP in en büyük tedarikçisi olarak, daha erken motor ömründe maliyet avantajları oluşturmaya çalışıyoruz. Azaltılmış maliyetlerimizin sonucunda LEAP programının daha çok motor satmayı başarabilmesi halinde, bunun aynı zamanda bizim de yararımıza olacağını biliyoruz. Şimdiye kadar hem SAFRAN hem de GE için gerçekleştirdiğimiz maliyet faaliyetlerinde gayet iyi bir başarı sergiledik. Güçlü mühendislik ve üretim ekibimiz ile genel maliyeti azaltmak amacıyla proses geliştirmeleri ve çevrim zamanı üzerinde durmaksızın çalıştık. Proseslerimizi geliştirerek, ihale süreçlerinin tamamlanmasını beklemeden daha iyi fiyatlandırma sunabilir hale geldik. Bunun sonucunda da ortaklığımızın süresini uzattık. Hâlihazırda, 2027 ye ve hatta 2035 e kadar planlanan parça siparişlerimiz mevcut. LEAP üretiminin hızlı bir şekilde artırılması esnasında, sözleşme kapsamında teslim edilecek hacmi tutturmak en büyük zorluğu oluşturuyor. Ancak biz, sadece verdiğimiz sözü tutmanın ötesinde diğer tedarikçilerin üretim boşluklarını desteklemek üzere OEM lere yardım da ettik. Çoğu zaman, hayli maliyetli olan motor gecikmelerinin önlenmesi amacıyla GE ve SAFRAN a destek olma konusunda kendi teslim sınırlarımızı aşan kritik ve acil parçaların teslim edilmesi için fazla mesai yaptık. Bu ödüle layık görülmemizin ardında yatan temel faktörlerden birkaçının bunlar olduğunu düşünüyorum. İlk zamanlarda üretilen miktarlara kıyasla payımızın gittikçe arttığını görüyoruz. Bu, şimdiye kadar bu süreci gayet iyi bir şekilde desteklediğimizin ispatı niteliğindedir dedi. SAFRAN ile işbirliğimiz artarak sürecek LEAP programının sektör genelindeki en hızlı kullanım artışı nedeniyle eşsiz olduğunun altını çizen Akşit, talebin karşılanabilmesi amacıyla yatırımlar yapmanın ve kurulması gereken çok fazla makine olmasının, projenin en önemli zorluklarından biri olduğunu belirtti. Böylesine büyük bir yatırım yapmanın mali açıdan pozisyonu koruma yönünde de zorlayıcı olduğunu vurgulayan Akşit, Tarihimizde görülmemiş bir ölçeğe sahip olan bu yatırımların çok hızlı bir şekilde uygulamaya konulması gerekiyordu. Geleceğe yönelik büyük parça hacimlerinin teslim edilmesi için, ekipman yatırımını birkaç yıl ileriye dönük şekilde yapmamız gerekti. Benzer şekilde, istenen kaliteyi sağlamak amacıyla bu makineleri uygun şekilde kullanabilecek personeli de bulmamız, istihdam etmemiz ve eğitmemiz gerekiyordu. Başarıya ulaşmak için çok dikkatli planlamalar yapmamız ve bu planları sorunsuz şekilde uygulamaya koymamız gerekiyordu. Kısacası, zaman ve maliyet her daim karşılaştığımız büyük bir zorluktu. Ancak LEAP ile birlikte bu zorluk çok daha büyük bir hal aldı. Bununla birlikte memnuniyetle söylüyorum ki ekiplerimiz, teslim tarihlerine ve zorlayıcı maliyet hedeflerine uymak için çok dikkatli ve verimli bir şekilde iş birliği içerisinde çalıştı. TEI ve SAFRAN ın, iş ilişkilerini gelecek uzun yıllar boyunca devam ettireceklerinden hiç kuşkum yok. LEAP motoru programı ve diğer bazı mevcut programlarımıza ilişkin olarak halihazırda yürürlükte olan uzun süreli anlaşmalarımızın süresi 2027 ye kadar uzatıldı. Mevcut anlaşmalar sona erdiğinde, yeni anlaşmalar imzalayacağımıza eminiz. SAFRAN ile ortaklığımızı önemsiyor ve tüm SAFRAN programları kapsamında daha büyük paya sahip olmayı her daim hedefliyoruz. SAFRAN ın, iş birliğine dayanan eş zamanlı bir mühendislik işinde, yetenekli mühendislik ekibimizden yararlanmasını istiyoruz. SAFRAN ın yalnızca üretime yönelik değil, aynı zamanda yeni motor parçalarının gelişiminde işbirliği içerisinde çalışılacak tasarım sürecindeki çok güçlü ortaklarından biri olmak istiyoruz. Benimsediğimiz genel strateji ise şudur; müşterilerimiz kazanırsa, biz de kazanırız. Gelecek yıllarda, şirketlerimizin işbirliği yapması için pek çok yeni fırsat ortaya çıkabilir dedi. 20

21 TEI POST TEI, AS/EN9100 VE AS/EN9110 KALİTE YÖNETİM SİSTEMLERİ NDE YENİ REVİZYONA GEÇEN TÜRKİYE DEKİ İLK ŞİRKET, DÜNYADA DA İLKLERDEN BİRİ KONUMUNA GELDİ TEI, kuruluşundan bu yana ihtiyaçlarını bilerek kendini sürekli yenileyen, en güncel yaklaşımlara sahip Kalite Yönetim Sistemi'ni uygulamaktadır. Bu kapsamda: Tüm iş süreçleri için 2004 yılından itibaren AS/EN Havacılık, Uzay ve Savunma Sanayi Kalite Yönetim Sistemi ne, Bakım - Onarım süreçleri için 2015 yılından itibaren AS/EN Havacılık Bakım Kuruluşları Kalite Yönetim Sistemi ne uygun olarak çalışılmaktadır. AS/EN9100 ve AS/EN9110 standartları 2016 yılının son çeyreğinde revize edilerek geliştirildi ve yeni revizyona geçiş denetimleri Temmuz ayında başarıyla tamamlanarak yeni belgelerin alınmasına hak kazanıldı. Böylece TEI, AS/EN9100 ve AS/EN9110 Kalite Yönetim Sistemleri nde yeni revizyona geçen Türkiye deki ilk şirket, dünyada binlerce kuruluş arasında da ilklerden biri oldu. AS9100 YENİ REVİZYON BİLGİLENDİRME EĞİTİMİ GERÇEKLEŞTİ Havacılık ve Uzay Endüstrisi için Kalite Yönetim Sistemleri olan; AS9100, AS9110, AS9120 standartları 2016 yılında revize edildi. TEI, bu adaptasyonu sağlamak amacıyla bir yol haritası belirleyerek, yöneticilerin AS9100 standart gereklilikleri ile ilgili sorumluluklarını belirlemeleri ve yönetmeleri için rehberlik etmek üzere bir eğitim planı hazırladı. 25 Mayıs 2017 tarihinde uzman bir kuruluş tarafından aşağıdaki konularda direktör ve müdürlere bilgilendirme yapıldı: Liderlik ve taahhüt Kuruluşun bağlamı, paydaşları ve paydaş beklentileri, stratejiler Kuruluşun kalite politikası ve hedeflerinin stratejilere uyumu Risk ve fırsat yönetimi, riske dayalı düşünce tarzı Değişim yönetimi Bilgi yönetimi Konfigürasyon yönetimi Ürün emniyeti Ayrıca, Mayıs 2017 tarihlerinde, TEI nin farklı direktörlüklerinde çalışan tüm kalite liderlerine ve yöneticilerine, aynı uzman kuruluş tarafından verilen iki günlük eğitimde AS9100 standardının gereklilikleri aktarıldı. 21

22 TEI DEN HABERLER TURBOŞAFT MOTOR ALT SİSTEMLERİ ÇALIŞTAYI ESKİŞEHİR DE DÜZENLENDİ Savunma Sanayii Müsteşarlığı tarafından, Kara Kuvvetleri Komutanlığı nın ihtiyacına yönelik yürütülen Özgün Hafif Genel Maksat Helikopter Programı kapsamındaki motor ihtiyacının yerli olarak karşılanması amacıyla Turboşaft Motor Geliştirme Projesi, TEI ana yükleniciliğinde bilindiği gibi 7 Şubat 2017 tarihinde başlatıldı. Projenin sistem ve alt sistem gereksinimlerinin yurt içi alt yüklenicilerden tedarik edilmesi, yurt içi mevcut imkân ve kabiliyetlerin azami ölçüde kullanılması amacıyla Savunma Sanayii Müsteşarlığı nın himayesinde, TEI nin ev sahipliğinde, Erciyes Teknopark, Teknopark İstanbul, Eskişehir Ticaret Odası ve Eskişehir Sanayi Odası nın destekleriyle Aralık 2017 tarihlerinde Eskişehir Anemon Otel de Turboşaft Motor Alt Sistemleri Prof. Dr. Mahmut F. Akşit - TEI Genel Müdürü Çalıştayı düzenlendi. Çalıştaya kamu kurumları, üniversiteler ve özel sektör kuruluşlarından olmak üzere 500 ün üzerinde katılımcı iştirak etti. TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit in açılış konuşması ile başlayan çalıştay, Savunma Sanayii Müsteşar Yardımcısı Mustafa Murat Şeker, SSM Motor ve Güç Aktarma Sistemleri Daire Başkanı Ata Şenlikçi ve SSM Elektronik Alt Sistemler Proje Müdürü Özden Apaydın ın konuşmaları ile devam etti. Ardından TEI ve SSM tarafından yapılan bilgilendirme sunumlarıyla çalıştayın ilk günü son buldu. Çalıştayın ikinci günü, katılımcı firmaların TEI temsilcileri ve kendi aralarında 6 ana başlıkta gerçekleştirdikleri 120 ikili görüşme ile tamamlandı. Ayrıca TUSAŞ Genel Müdürü ve TEI Yönetim Kurulu Başkanı Doç. Dr. Temel Kotil çalıştay katılımcılarıyla bir araya geldi. 22

23 TEI POST Mustafa Murat Şeker - Savunma Sanayii Müsteşar Yardımcısı Dr. Ata Şenlikçi - SSM Motor ve Güç Aktarma Sistemleri Daire Başkanı Doç. Dr. Temel Kotil - TUSAŞ Genel Müdürü ve TEI Yönetim Kurulu Başkanı Özden Apaydın - SSM Elektronik Alt Sistemler Proje Müdürü 23

24 TEI DEN HABERLER TMGP KOMPONENT TEST SİSTEMLERİ KURULUMU 1. AŞAMA KAVRAMSAL TASARIMI SÖZLEŞMESİ İMZALANDI Turboşaft Motor Geliştirme Projesi nin önemli yatırım kalemlerinden biri olan komponent rig test altyapıları kurulumu çalışmaları devam etmektedir. Kurulması planlanan bu altyapılar, Turboşaft Motor Geliştirme Projesi nin yanında TEI nin hâlihazırda yürütmekte olduğu ve şirketin gelecekte yer alması planlanan gaz türbinli motor geliştirme projeleri ile teknoloji geliştirme projelerinde kompresör, türbin ve yanma odası testleri için kullanılabilecek. Bu kapsamda, ilk aşamada test sistemlerinin kavramsal tasarımı TEI ve proje ihtiyaçları çerçevesinde gerçekleştirilerek, detay tasarım ve kurulum çalışmalarının ikinci aşamada tamamlanması hedefleniyor. Turboşaft Motor Geliştirme Projesi sözleşmesi doğrultusunda üç yıl içerisinde tamamlanması gereken çalışmaların ilk aşaması için 1. aşama sözleşmesi, Ağustos ayı içerisinde MDS firmasıyla imzalandı. Birinci aşama faaliyetlerinin 2018 yılı ilk çeyreğinde tamamlanmasının ardından, ikinci aşama ihalenin 2018 yılı ikinci çeyrekte sonlandırılması hedefleniyor. TURBOŞAFT MOTOR GELİŞTİRME PROJESİ PROJE YÖNETİM GÖZDEN GEÇİRME TOPLANTILARI TAMAMLANDI Turboşaft Motor Geliştirme Projesi kapsamında, Proje Yönetim Gözden Geçirme Toplantıları nın ilki 19 Temmuz 2017 tarihinde, ikincisi ise 27 Kasım 2017 tarihinde gerçekleştirildi. Söz konusu toplantılara; Savunma Sanayii Müsteşarlığı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Kara Havacılık Komutanlığı ve 5 inci Ana Bakım Fabrika Müdürlüğü nden katılımcılar iştirak etti. Toplantılarda proje ilerlemeleri gözden geçirilmiş olup, gerçekleştirilen faaliyetler üzerinde duruldu. Ayrıca, gelecek döneme ait planlanan faaliyetler konusunda bilgi paylaşımı yapıldı. 24

25 TEI POST 1'İNCİ HAVA BAKIM FABRİKA MÜDÜRLÜĞÜ PERSONELİNE TEŞEKKÜR BELGELERİ TAKDİM EDİLDİ TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit, Türkiye nin ilk millî Turboşaft Motoru nun yakıt ve yağlama sistemlerinin tasarımı ve imalatı ile motor bremzesinin tasarım ve imalatının 4 ay gibi kısa bir sürede başarı ile tamamlanmasında gösterdikleri üstün gayret nedeniyle, projede görev alan 1'inci Hava Bakım Fabrika Müdürlüğü personeline teşekkür belgelerini takdim etti. İLK ALTI AYLIK KURUMSAL PERFORMANS DEĞERLENDİRME ÇALIŞTAYI GERÇEKLEŞTİRİLDİ TEI, fark yaratacak sonuçlar ortaya koymak üzere stratejilerini, hedeflerini belirlemekte ve kurumsal performansını yönetmektedir. Kurumsal performans yönetiminin önemli bir bileşeni, düzenli aralıklarla performansın gözden geçirilmesidir. Bu sebeple, 15 Temmuz 2017 tarihinde, TEI Genel Müdürü ve yöneticilerinin katılımı ile düzenlenen İlk Altı Aylık Kurumsal Performans Değerlendirme Çalıştayı'nda, şirketimizin her biriminde performans yönetimini aktif olarak uygulayan yöneticilerimiz, 2017 hedefleri hakkında görüştü. 25

26 TEI DEN HABERLER TEI NADCAP AKREDITASYONLARINA GENEL BAKIŞ 2017 yılının ikinci çeyreğinde, Konvansiyonel Yöntemler ile İşleme denetimi gerçekleştirildi ve denetim sıfır bulgu ile sonuçlandı. Denetleme neticesinde 18 ay olan sertifika süresi, 24 aylık merit statüsüne çıkarıldı. Bu denetim esnasında aynı zamanda, freze prosesi PRI tarafından ilk kez denetlenerek Nadcap akreditasyon kapsamına alındı yılının üçüncü çeyreğinde gerçekleştirilen Ölçüm ve Muayene denetimi ve Tahribatsız Muayene Yöntemleri denetimi de başarıyla sonuçlandı. Ölçüm ve Muayene akreditasyonu ilk defa elde edilirken, 24 aylık merit statüsüne sahip Tahribatsız Muayene Yöntemleri akreditasyonunun devamlılığı sağlandı. 5-8 Haziran 2017 tarihleri arasında Almanya nın Berlin kentinde düzenlenen Nadcap toplantısına, NDT ve Özel Proses Kalite Müdürlüğü nden Bölüm Müdürü Buket Topel ile Uzman Mühendis Yasemin Özkan; Kalite ve Sertifikasyon Liderliği nden Mühendis Mesut Güzel ile Mühendis Aylin Enginsoy katıldı. Toplantılar sırasında; Konvansiyonel Olmayan Yöntemler ile İşleme, Ölçüm ve Muayene, Isıl İşlem, Kimyasal Prosesler, Kaplamalar, Tahribatsız Muayene Yöntemleri, Yüzey Geliştirme, Konvansiyonel Yöntemler ile İşleme çalışma gruplarına katılım sağlandı ve havacılık sektöründe yer alan ana üretici firmaların uzmanları ile bire bir görüşme fırsatı yakalandı. Bu toplantıda Kalite ve Sertifikasyon Mühendisi Mesut Güzel in Isıl İşlem Özel Proses Çalışma Grubu Üyeliği onaylandı. TEI NADCAP AKREDİTASYONLARINDA DÜNYA BİRİNCİSİ TEI, Ağustos 2017 de alınan Ölçüm ve Muayene akreditasyonu ile dünya çapında Nadcap akredite 3900 den fazla firma arasında, 10 farklı özel proses grup akreditasyonu ile Çin, İspanya ve Tayvan merkezli 4 firma ile birlikte birinciliği paylaşmaktadır. TEI nin şu an sahip olduğu Nadcap akreditasyonları; Malzeme Testleri, Kimyasal Prosesler, Tahribatsız Muayene Yöntemleri, Isıl İşlem, Yüzey Geliştirme, Konvansiyonel Olmayan Yöntemler ile İşleme, Kaplama, Kaynak, Konvansiyonel Yöntemler ile İşleme, Ölçüm ve Muayene dir. Bu akreditasyonlar altında 35 ten fazla onaylı özel proses bulunmaktadır. This certificate is granted and awarded by the authority of the Nadcap Management Council to: TEI-TUSAS ENGINE IND. INC. Cevre Yolu Bulvari No 356 Tepebasi Eskisehir, Turkey This certificate demonstrates conformance and recognition of accreditation for specific services, as listed in on the Qualified Manufacturers List (QML), to the revision in effect at the time of the audit for: Certificate Number: Expiration Date: 31 October 2018 Measurement and Inspection Joseph G. Pinto Executive Vice President and Chief Operating Officer Performance Review Institute (PRI) 161 Thorn Hill Road Warrendale, PA Performans İnceleme Kurumu nun (PRI) Başkan Yardımcısı ve Operasyon Direktörü (COO) Joe Pinto, akreditasyona uyumun önemini "Nadcap akreditasyonuna uyum, imalatın mükemmelliğini gösterme yolunda bir mihenk taşıdır" sözleriyle vurgulayarak, 10 farklı alanda (NDT, CP, CT, CMSP, HT, NM, SE, WLD, MTL, M&I) Nadcap sertifikası alan TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş., kaliteye ve havacılık emniyetine bağlı olduğunu kanıtlamıştır" dedi. 26

27 TEI POST NADCAP PROGRAMINDAN GÜNCEL HABERLER Tahribatsız Muayenede UV-A LED Lamba Kullanımı Floresan penetrant muayene ve manyetik parçacık muayene uygulamaları, tahribatsız muayene disiplinlerinde yaygın olarak kullanılan yöntemlerdir. Gelişen teknoloji ile birlikte, tüm muayene yöntemlerinde olduğu gibi floresan penetrant ve manyetik parçacık testinde kullanılan ekipmanlar da kullanıcıya; daha güvenilir, etkin, az maliyetle daha az enerji gereksinimi ve hızlı muayene imkânları sağlayacak şekilde değişim göstermektedir. Bu muayene yöntemlerinde kullanılan ekipmanlardan biri de hataların tespitinde kullanılan ultraviyole ışık kaynaklarıdır. Bu kapsamda; manyetik parçacık ve penetrant muayene uygulamalarında klasik cıva buharlı ultraviyole lambaların kullanımının yerini UV-A LED lambaların alması beklenmektedir. Bu yönde, ilgili muayene gerekliliklerini karşılayacak biçimde müşteriler tarafından da uyumu talep edilen (ASTM E3022 gibi) endüstri standartları da oluşturulmaya başlanmıştır. Genel olarak UV-A LED lambaların klasik cıva buharlı lambalara göre avantajları: Cıva buharlı lambalarda muayenenin yapılabilmesi için belirli bir süre beklenirken, UV-A LED lambalarda muayene lamba açıldıktan sonra hemen yapılabilmektedir. UV-A LED lambalarda klasik cıva buharlı lambalara göre yaklaşık %50 oranında daha az ısınma olduğundan, muayene eden kişinin daha rahat çalışmasına olanak sağlamaktadır. UV-A LED lambalar, yüksek ışık yoğunluğu kapasitesi ile tek seferde daha çok alanın muayene edilmesine olanak sağlamaktadır. Enerji kullanımı oldukça düşük olan UV-A LED lambalar halojen lambalardan %82, cıva buharlı lambalardan ise %45 daha az elektrik kullanımı yapmaktadır. UV-A LED lambaların ömürleri de klasik halojen ve cıva buharlı lambalara göre daha fazladır. Kir, toz ve suya karşı çok daha dayanıklı olan UV-A LED lambaların bakımı ve kullanımı klasik halojen ve cıva buharlı lambalara göre daha kolaydır. İçerisinde cıva ya da çevreye zararlı herhangi bir madde bulundurmadığından, UV-A LED lambalar çevre dostu malzemelerdir. TEI, PRI Mentörlük Programında Nadcap Tedarikçi Destek Komitesi tarafından yürütülmekte olan mentörlük programının amacı, yeni tedarikçilere Nadcap programı ve akreditasyon süreci hakkında bilgi sağlamaktır. Tedarikçi odaklı bu programda mentörler, atandıkları firmalara Nadcap sürecini anlama ve doğru bir şekilde uygulama yolunda sahip oldukları değer katan tecrübelerini paylaşmaktadır. Mentörlük programı kapsamında bilgi güvenliği göz önünde bulundurulmakta, mentör ve menti arasında teknik detaylar paylaşılmamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, Kalite ve Sertifikasyon Mühendisi Mesut Güzel, Nadcap Mentörlük Programı na kabul edilmiştir. TEI, 10 yılı aşkın Nadcap tecrübesiyle, bilhassa Avrupa bölgesindeki tedarikçilere akreditasyon süreçleri boyunca rehberlik edecektir. HEDEFLERİN ÇALIŞANLARA YAYILIMI ÇALIŞTAYI DÜZENLENDİ TEI de kurumsal hedeflerin yayılımını sağlamak ve hedef belirleme yaklaşımını yaygınlaştırmak amacıyla, Strateji ve Kalite Sistemleri Müdürlüğü tarafından Mayıs ayı sonuna kadar bir seri çalıştay düzenlendi. Düzenlenen çalıştaylarda, çalışanın yöneticisi ile uzlaştığı bir yöntem uygulanarak farklı unvan ve tecrübeye sahip çalışanlar, kendi bireysel hedef kartlarını hazırladılar. Müdür hedef kartı ve lider hedef kartını oluşturmak üzere çalışmalara katılarak tecrübe kazanan liderler, bu çalışmada ekiplerine rehberlik ettiler. Çalışanların yaparak öğrenmesine olanak sağlayan benzer çalıştaylara önümüzdeki dönemlerde devam edilmesi planlanıyor. 27

28 TEI DEN HABERLER T C/D TURBOŞAFT MOTOR EĞİTİMİ NE KATILIM SAĞLANDI gözlemci ekibin de iştirak ettiği grup, CTEC Eğitmeni Jeb Meade den 5 gün teorik sınıf eğitimi ve 5 gün motor başında pratik eğitim olmak üzere toplam 10 günlük eğitim aldı. Türk Genel Maksat Helikopter Programı kapsamında, TUSAŞ ın motor alt yüklenicisi olarak görev alan TEI nin, Motor Montaj, Kontrol ve Test (AIT) ve Programlar Müdürlükleri personeli, 5-16 Haziran 2017 tarihleri arasında General Electric (GE) firmasının Cincinnati - Ohio daki Customer Training and Education Center (CTEC) tesisinde, T C/D model motorların Minor Refurbishment konulu başlangıç seviyesi eğitimlerini %100 devam ve başarıyla tamamlayıp, katılım sertifikalarını almaya hak kazandı. GE nin TEI ye sağladığı teknik destek hizmeti kapsamında gerçekleşen eğitimin ilk aşamasında; motor montaj ile kalite kontrol ve test faaliyetlerinde görev alacak 7 kişilik bir TEI ekibi, Savunma Sanayii Müsteşarlığı ve TUSAŞ uzman personelinden oluşan TEI personelinin aldığı T C/D Minor Refurbishment eğitimi, TEI personelinin eğitim ihtiyaçları, becerileri ve taleplerine göre özel olarak biçimlendirilmiş bir içeriğe sahip olup, ATA 104 III. Seviye T700 Hat Bakım Eğitimi (motor aşinalığı ve temel bakım kavramları), ATA 104 III. Seviye T700 Boroskop Muayenesi Eğitimi ve ATA 104 IV. Seviye T700 Orta Düzey Seviyesi Eğitimi (modül söküm ve takımı) konu başlıklarını kapsamaktadır. ABD de alınan bu temel eğitimin devamı olarak, T700 motor montaj takımlarının tedariğinin tamamlanmasını takiben 2018 yılının ilk çeyreğinde, TEI personeli Eskişehir de, TEI nin kendi T700 eğitim motoru üzerinde, GE den gelecek uzman motor montaj ve test ekiplerinden ilave eğitim paketini alarak, T700-TEI-701D model motorun montaj, kontrol ve test faaliyetlerini Türkiye de yapmaya hazır duruma gelmiş olacaktır. YÖNETİCİLERE YÖNELİK İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ EĞİTİMİ DÜZENLENDİ 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu nun yayınlanmasıyla birlikte, işveren ve çalışanların hakları ve yükümlülüklerinde çeşitli güncellemeler olmuştur. TEI yöneticilerine, bu kanunla belirlenmiş hak ve sorumluluklarını aktarmak için, 31 Mayıs 2017 tarihinde, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ufuk Aydın tarafından İşveren ve İşveren Vekillerine Yönelik İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi düzenlendi. 28

29 TEI POST ÇEVRE VE İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ İÇ TETKİKÇİ EĞİTİMİ DÜZENLENDİ OHSAS İş Sağlığı Güvenliği ve ISO Çevre Yönetim Sistemleri nin sürdürülebilirliğinin sağlanmasında, iç tetkik mekanizmasının önemi büyüktür. Bu süreçte görev alan iç tetkikçi sayısının artırılmasına yönelik eğitimler Ağustos ayında düzenlendi. OHSAS ve ISO standartlarının uygulamalarında, uygunluğun iç tetkiklerle değerlendirilmesine, iç tetkikçi eğitimleriyle belgelendirilmiş personelimiz ve genişleyen tetkikçi havuzumuz ile devam edecektir. 29

30 TEI DEN HABERLER 6 SİGMA EĞİTİM PROGRAMI TAMAMLANDI Endüstri mühendisleri Fulya Balcı ve Gözde Dilekler, TEI nin KalDer Eskişehir Şubesi ile yürüttüğü 6 Sigma programında eğitimini aldıkları proje yöntem ve tekniklerini kullanarak hazırladıkları süreç iyileştirme temelli projelerini, 23 Ağustos 2017 tarihinde TEI proje ekibine sundular. ACİL DURUMLARA HAZIRLIK TATBİKATLARI YAPILDI 2017 yılının Eylül ve Ekim aylarında tüm çalışma ortamlarını ve vardiyaları kapsayacak şekilde acil durum tatbikatları gerçekleştirildi. Yangın, tahliye, arama - kurtarma, ilkyardım, döküntü - sızıntı ve radyasyona maruziyet gibi farklı konularda gerçekleştirilen tatbikatlarla, acil durumlara hazırlıklı olunması ve farkındalığın artırılması amaçlandı. Sürekli iyileştirme kapsamında; tahliye sürelerinde azalma, tatbikat çeşitliliğinin ve sıklığının artırılması hedeflenmektedir. YAN SANAYİ PR EĞİTİMLERİ TAMAMLANDI TEI nin çalıştığı yan sanayi firmalarının yetkinliklerinin artırılması hedefi doğrultusunda gerçekleştirilen PR (Preliminary Review) eğitimleri sonucunda yapılan teorik ve pratik sınavlarda başarılı bulunan yan sanayi firma temsilcilerine, 15 Haziran 2017 tarihinde TEI de gerçekleştirilen bir törenle sertifikaları takdim edildi. 30

31 TEI POST POLİS HAFTASI ZİYARETİ GERÇEKLEŞTİ Türk Polis Teşkilatı nın kuruluşunun tüm yurtta etkinliklerle kutlandığı Polis Haftası kapsamında, TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit ve yılları arasında TEI'de çalışan İnsan Kaynakları Direktörü K. Levent Tüfekçi, Eskişehir İl Emniyet Müdürü Engin Dinç i makamında ziyaret etti. İGDAŞ ZİYARETİ GERÇEKLEŞTİ yılları arasında TEI'de çalışan İnsan Kaynakları Direktörü K. Levent Tüfekçi, 3 Mayıs 2017 tarihinde İGDAŞ Genel Müdürü Mehmet Çevik i makamında ziyaret etti. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ ZİYARETİ yılları arasında TEI'de çalışan İnsan Kaynakları Direktörü K. Levent Tüfekçi, üniversite - sanayi iş birliği kapsamında, TEI Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü nde yapılan Tasarım ve Ar-Ge çalışmalarına üniversite olarak vermiş oldukları destekten dolayı teşekkür etmek üzere, 19 Temmuz tarihinde Sakarya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Muzaffer Elmas ı ziyaret etti. Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Orhan Torkul, Makine Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. İmdat Taymaz ile yılları arasında TEI Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü görevini yürüten ve Bölüm Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Osman Ayhan da ziyarette yer aldı. 31

32 TEI DEN HABERLER İSPARK ZIYARETI GERÇEKLEŞTI TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit ve yılları arasında TEI'de çalışan İnsan Kaynakları Direktörü K. Levent Tüfekçi, 3 Mayıs 2017 tarihinde İSPARK Genel Müdürü Nurettin Korkut u ziyaret etti. YALIN ZİRVE KONFERANSI NA KATILIM SAĞLANDI 4 5 Aralık 2017 tarihlerinde İstanbul da 8. si düzenlenen Yalın Zirve Konferansı na, İç Denetim ve Değerlendirme Kurulu Başkanlığı nda görev yapan İç Denetçi Murat Özcan ve Yakup Duran katıldı. PRE-SPIN TEZGÂHI DEVREYE ALINDI Jet motorları; güç türbinleri, kompresör parçaları gibi çok sayıda yüksek hızda dönen parçaya sahiptir. Optimum derecede güvenilirlik, dayanıklılık ve kaliteye sahip olmak için bu bileşenler, çok titiz mühendislik çalışmaları ve test prosedürlerinden geçer. Örneğin, jet motorunda disk parçasının ulaştığı yüksek hızda oluşan kuvvetler, parçanın motor içerisinde parçalanmasına sebep olarak ortaya çıkan kinetik enerjinin serbest kalması sonucunda felaketle sonuçlanabilir (Şekil 1). Böyle bir olayın engellenmesi ve yüksek hızda dönen parçaların yapısal bütünlüğünün ve dayanıklılığının değerlendirilebilmesi için spin test geliştirildi. Bu test sırasında toplanan bilgiler, mühendislerin ilgili parçaların davranışını daha iyi anlamasına ve tasarımı ihtiyaçlar doğrultusunda değiştirebilmesine olanak sağlar. Spin testin birçok çeşidi olmasına rağmen, sıklıkla kullanılanlar imalat ile Ar-Ge & tasarım doğrulanması için olanlardır. Ar-Ge & tasarım doğrulanması için; yüksek hız sertifikasyon testleri, düşük çevrimli yorulma testleri, yüksek sıcaklık ve termal gradyan spin testleri ile yüksek çevrimli yorulma testleri yapılır. İmalat için olanlar ise pre-spin testleri ve yüksek hız spin testleridir. Yüksek hız spin testi, nihai işlemesi yapılmış turbo kompresör pervaneleri ve türbinler gibi parçaların belirlenmiş bir hızda döndürülerek yüksek hızda balans ve parça bütünlük dayanımlarının tespit edilmesi için yapılır. Pre-spin prosesi, toz metalürji teknolojisi ile üretilen ham malzemelerin veya yarı mamulün, yüksek hızla döndürülerek kontrollü şekilde artık gerilmelerin giderilmesi sonucunda, radyal akma genleşmesinin sağlandığı bir prosestir. Pre-spin operasyonunda ilgili parçalar motordaki hızlarından daha yüksek değerlerde döndürülerek elastik şekil değişimi bölgesinin dışarısına çıkartılır. Parçalar, plastik davranış bölgesine geçirildikleri için, motorda yüksek sıcaklık ve gerilim altında çalışırken daha az ölçüsel değişime uğrar (Şekil 2). Şekil 2. Gerilme şekil değişimi diyagramı Şekil 1. Burst Test: Diskin çatlaktan parçalanmaya aşamaları 32

33 TEI POST Bu sayede, parçaların tasarımı esnasında kullanılan modellerde gerçekleştirilen analizler, gerçek durumu daha iyi temsil eder. TEI nin üretim faaliyetleri içerisinde en yüksek satış hacmine sahip ürün grubu olan yüksek basınç türbini (HPT) disk grubu parçaları için gerekli pre-spin operasyonu, 2008 yılından beri ABD de alternatifi olmayan bir firmada gerçekleştirilmekteydi. TEI nin üretimini yaptığı GE90, GEnx, GE9x, Passport ve LEAP motoru parçalarının imalatında yurt dışına bağımlılığın ortadan kaldırılması ve hem parça maliyetinde hem de parça üretim sürecinde iyileşme sağlanması amacıyla teknolojinin TEI ye transferi planlandı. Bu maksatla başlatılan proje kapsamında, 2017 Ağustos ayında pre-spin tezgâhı özel olarak inşa edilen yüksek korumalı binada kurularak proses başarıyla devreye alındı. Seri imalat parçalarında Pre-spin prosesinin devreye alınmasından önce, malzemeye göre doğru parametre seçimi ile (Şekil 3), fikstür tasarımı ve imalatı (Şekil 4), en önemli adımlardır. Bu adımlarda yapılacak bir hata, parçanın test sırasında parçalanmasına ve parça ile beraber tezgâhın hasarlanmasına (Şekil 5) neden olabilir. Pre-spin operasyonu için kritik olan ve takip edilen parametrelerin en önemlileri: vakum değeri, parçaların döndürüldüğü devir ve zaman, titreşim değeri ve sıcaklıktır. Bu parametreler proses geliştirmede optimize edilir, sonrasında oluşturulan referansa göre proses sırasında sürekli kontrol altında tutulur. (Şekil 6-7). Parametrelerdeki değişim gerçek zamanlı olarak kontrol odasından izlenir ve gerekli durumlarda operasyona müdahale edilir. Mevcut seri imalat parçaları için gerekli en yüksek devir devir/dakika Tezgâh genel görünüşü Şekil 4. Fikstür tasarımı ve set-up (temsili) Şekil 3. Proses sırasında ve sonrasında beklenen radyal genleşme bölgesi Şekil 6. Kontrol ekranı Şekil 5. Pre-spin testinde yapılan hata sonrası spin rig içerisindeki disk parçaları ve spin rig içindeki hasarın örnek görseli 33

34 TEI DEN HABERLER olup, TEI de bulunan pre-spin tezgâhı devir/dakika ya çıkma kabiliyetine sahiptir. HPT 2. kademe disk parçalarının geometrisi de dikkate alınarak yapılan hesaplamalarda, operasyon esnasında oluşan gerilimin yaklaşık olarak 600 ksi seviyesine ulaşabileceği tespit edildi (Şekil 8). Bu değer dikkate alınarak güvenlik önlemi amacıyla tezgâhın iç yüzeyine kurşun tuğlalar döşendi (Şekil 9), binada tezgâhın yerleştirildiği test odasının duvarları ise 40 cm kalınlığında takviyeli betondan yapıldı ve operasyon sırasında test odasına giriş yasaklanarak ilgili personelin prosesi kontrol odasından takip etmesi sağlandı. Şekil 7. Proses geliştirme sırasında optimize edilip proses sırasında takip edilen parametreler Şekil 9. Kurşun tuğlalarla örülmüş Pre-spin rig içi Şekil 8. Temsili parça ve üzerindeki gerilmeler TAYLAN ERCAN, IGTI AIRCRAFT ENGINE KOMİTE ÜYELİĞİNE SEÇİLDİ TEI Şef Mühendislik Ofisi nde Baş Mühendis olarak görev yapan Taylan Ercan, ASME Turbo Expo 2017 de, komite tarafından yürütülen mülakat ve değerlendirmeler sonucunda, IGTI Aircraft Engine Committee Member olarak üyeliğe seçildi. Taylan Ercan bu kapsamda, ASME - IGTI bünyesinde gaz türbinli motor tasarım teknolojileri konularında komite ile çalışmalarına başladı. ELİF YENİGÜN DEAFLYMPICS OLİMPİYAT ŞAMPİYONU OLDU TEI çalışanlarından Elif Yenigün, Samsun da gerçekleşen ve 21 spor branşında 97 ülkeden yaklaşık 3 bin sporcunun katıldığı 2017 Deaflympics (İşitme Engelliler) Olimpiyatları nda, taekwondo poomse kategorisinde takımıyla birlikte olimpiyat şampiyonu oldu. 34

35

36 TEI DEN #teidenhaberler Temmuz ayında Kurumsal İletişim Liderliği tarafından başlatılan #teidenhaberler projesi kapsamında TEI nin faaliyet alanları ile ilgili proses ve gelişmeler, TEI nin LinkedIn sayfasında paylaşılıyor. Ülkemizin ilk milli turboşaft motorunu geliştiriyoruz. Tasarımını ve üretimini gerçekleştirdiğimiz milli turbojet motoru TJ90, TAI nin Şimşek platformu ile ilk uçuşunu 7 Haziran da başarı ile gerçekleştirdi. a Türkiye de sadece TEI de, dünyad e tind şirke k ise sınırlı sayıda havacılı et atal li asite bulunan yüksek kap kaynağı tezgâhlarımızla, başka bir kün proses ile gerçekleştirilmesi müm or mot en dön olmayan, birden fazla parçasının yekpare hale getirilmesi prosesini çok kısa sürelerde gerçekleştiriyoruz. HPT disk hattı mızda, yüksek hızlı fre zeleme tezgâhı ile 6 ek senli otomatik broş köşe kırma işlemi gerçek leştiriyoruz. 36

37 dan Ekim ayında PRI tarafın Malzeme gerçekleştirilen Nadcap tlemesi Test Laboratuvarı dene ndı. Yeni bulgusuz olarak sonuçla tifikamızla yayınlanan Nadcap ser me Test birlikte; TEI Ar-Ge Malze aklığı ve Laboratuvarı nın oda sıc testleri yüksek sıcaklık çekme çevrimli kabiliyetlerine, düşük di. yorulma testi de eklen TEI POST TEI de geliştir ilen ileri imalat yöntemleriyle, yeni nesil m otor programlarının gerektirdiği da r toleranslı ve ka rmaşık yapıda ki blisk pale geom etrilerini, yüksek teknol oji ürünü 5 ek sen tezgâhlarda iş liyoruz. This certificate is granted and awarded by the authority of the Nadcap Management Council to: TEI-TUSAS ENGINE IND. INC. Cevre Yolu Bulvari No 356 Tepebasi Eskisehir, Turkey This certificate demonstrates conformance and recognition of accreditation for specific services, as listed in on the Qualified Manufacturers List (QML), to the revision in effect at the time of the audit for: Materials Testing Certificate Number: Expiration Date: 31 July 2019 Joseph G. Pinto Executive Vice President and Chief Operating Officer Performance Review Institute (PRI) 161 Thorn Hill Road Warrendale, PA TEI nin teknik tecr übesi ile tasarlanmış, en ye ni teknolojilerin uygulandığı titan yum anodize hattında, titanyu m malzemelerden imal ettiğimiz pa rçaların makro düzeyde yüzey m uayenelerini gerçekleştiriyoru z. açları Şirketimizin ihtiy etici firma ile ür a, doğrultusund n ve Türkiye de birlikte tasarlana aralığına sahip en geniş ölçüm emimizle kalibrasyon sist aralığında C 0-80 C ila +2 ta çiy yüksek doğruluk rasyonlarını lib ka r noktası ölçe teyiz. gerçekleştirmek Ağustos ayında gerçe kleşen Ölçüm ve Muayene denetlemesinden başar ıyla geçerek, 10. Nadcap sertifikamızı aldık. Böylece dünya ça pında havacılık sektöründe faa liyet gösteren Nadcap akred ite yaklaşık 3900 şirket ara sında ilk sıraya yerleştik. imiz yüzlerce Her gün ürettiğ ı, güvenlik ve sayfalık kayd klerine göre gizlilik gereklili vleyerek, tasnifleyip arşi dan mel esasların havacılığın te. uz or ıy ğl liği sa olan izlenebilir This certificate is granted and awarded by the authority of the Nadcap Management Council to: TEI-TUSAS ENGINE IND. INC. Cevre Yolu Bulvari No 356 Tepebasi Eskisehir, Turkey This certificate demonstrates conformance and recognition of accreditation for specific services, as listed in on the Qualified Manufacturers List (QML), to the revision in effect at the time of the audit for: Measurement and Inspection Certificate Number: Expiration Date: 31 October 2018 Joseph G. Pinto Executive Vice President and Chief Operating Officer Performance Review Institute (PRI) 161 Thorn Hill Road Warrendale, PA yılında geliştirdiğim iz Ultrapolish prosesi ile, dünyadaki en büyük tedarikçisi old uğumuz ve global çapta en ço k tercih edilen yeni nesil ticari uçak motoru olan LEAP motorlarına ait blisk parçalarının yüzey kal itesini en iyi seviyelere kadar yüksel tiyoruz. Şirketimizin ihtiyaçları doğrultusunda üretici firma ile birlikte tasarlanan Türkiye de ilk ve tek kalibratörümüz ile Argon, Nitrojen, Oksijen, Hidrojen, Hava, Azot, Asetilen ve Propan gazlarına ait mass flowmetrelerin kalibrelerini gerçekleştirmekteyiz. 37

38 BAŞARI PANOSU İSO İLK 500 SIRALAMASI TEI, İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından hazırlanan Türkiye nin Birinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu sıralamasında 15 basamak yükselerek 117. sıraya yerleşti. "İHRACAT İKİNCİLİĞİ" TEI, Türk İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından yayınlanan İlk 1000 İhracatçı Araştırması nda 2016 yılında da Savunma ve Havacılık Sanayii nde en çok ihracat yapan firmalar arasında ikinci sıradaki yerini korudu. Tüm sektörleri kapsayan toplam ihracat sıralamasında 6 sıra yükselerek 41. liğe yükseldi. 38

39 GÜNCEL MAKALELER DOĞAL KONVEKSİYON MEKANİZMASI İLE SOĞUTULMASI SAĞLANAN BİR ELEKTRONİK KOMPONENTİN ISIL ANALİZİ TEVFIK BERKER KOÇAK Mühendis Aerotermal Mühendislik Müdürlüğü TEI DR. VOLKAN TATAR Uzman Mühendis Aerotermal Mühendislik Müdürlüğü TEI Yazarların, Eylül 2017 tarihinde gerçekleşen ULIBTK Ulusal Isı Bilimi ve Tekniği Kongresi nde sunulan makalesidir. ÖZET Bu çalışma kapsamında, otomotiv ve havacılık alanlarında uygulamaları mevcut olan dizel motorların kızdırma bujilerini kontrol eden bir elektronik komponentin ısıl analizi gerçekleştirilmiştir. Komponentin çalışma sürecinde ısıl olarak emniyetli olması, ulaşılabilecek maksimum sıcaklık değerlerinin devre elemanlarına ve diğer ek birimlere zarar vermemesi istenmektedir. Bu doğrultuda komponent üzerinde meydana gelen ısı transfer mekanizması, sonlu elemanlar yöntemiyle (SEM) incelenmiştir. Motorun çalışması sırasında üretilen ısı, komponentin katı bileşenleri üzerinden iletim ve sonrasında da konveksiyon yoluyla sistemden uzaklaştırılmaktadır. Konveksiyon hesaplamaları doğal taşınım korelasyonları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Termal analizler ile havacılık ve otomotiv motorlarındaki malzeme sıcaklığı, ağırlık ve imal edilebilirlik gibi önemli kriterler göz önüne alınarak, parça üzerine konumlandırılacak kanatçıkların boyutları (kanatçık yüksekliği-h, kanatçıklar arası mesafe-d ve kanatçık kalınlığı-t) ve sayısı parametreleri incelenmiştir. Çalışma sonucunda, mevcut elektronik komponent için en uygun kanatçık yapısı h=1, d=0.62, t=0.43 olarak belirlenmiştir. GİRİŞ Bu çalışma kapsamında, otomotiv ve havacılık alanlarında kullanılan dizel motorların kızdırma bujilerini kontrol eden bir elektronik komponentin ısıl analizi gerçekleştirilmiştir. Komponentin çalışma sürecinde ısıl olarak emniyetli olması, ulaşılabilecek maksimum sıcaklık değerlerinin devre elemanlarına ve diğer ek unsurlara zarar vermemesi gerekir. Bu doğrultuda komponent üzerinde oluşan ısı transfer mekanizması incelenmiştir. Motorun çalışması sırasında üretilen ısı, komponentin katı bileşenleri üzerinden iletim ve konveksiyon yoluyla sistemden uzaklaştırılmaktadır. Akışkan bu ortamda durgun bir yapıdadır ve sisteme soğutma etkisi yapmaktadır. Sistemin emniyetli ve sürekli çalışabilmesi için elektronik elemanların sıcaklıkları güvenli bölgede kalmalıdır (STMicroelectronics). Komponent genel görünümü Şekil 1 de gösterildiği gibidir. Genel kullanımın aksine, komponentte soğumanın etkin bir şekilde kullanılabilmesi için elektronik devre elemanları muhafaza kutusunun alt yüzeyi yerine üst kısmına yerleştirilmiştir. Ayrıca üst kapak üzerine kanatçık yapıları oluşturularak, mevcut yüzey alanının artırılması ve böylece doğal konveksiyonun daha etkili kullanılması amaçlanmıştır. Şekil 1. Komponent Geometrisi Doğal taşınımın, elektronik soğutmalarda veya kanatçıklı geometrilerde kullanımına dair çok kaynak bulunmaktadır. Genelde elektronik cihaz soğutma analizleri ve çalışmaları, hesaplamalı akışkanlar dinamiği çözümleri şeklinde gerçekleştirilmiştir. Genel olarak 39

40 GÜNCEL MAKALELER kanatçık tasarımı ile ilgili literatür çalışmaları incelendiğinde; Çengel (Çengel, 2003) ısı transferinin temel prensiplerini geniş bir alanda incelemiş ve kanatçıklar hakkında teorik çalışmalar yürütmüştür. Mohan ve Govindarajan (Mohan ve Govindarajan, 2010), işlemcilere yerleştirilen paralel plakalı soğutma sistemi konusunda çalışma yapmışlardır. Kanatçık geometrisi, malzemesi, taban kalınlığı, kanatçık sayısı, kanatçık kalınlıkları üzerinde çalışmışlardır. Bailey (Bailey, 2008) elektronik elemanlardan ısı çekiminin zorlukları ve yöntemleri üzerine çalışmalar yapmıştır. Mevcut çalışmada esas amaç, katı sıcaklıklarının incelenmesi ve komponentin güvenli çalışmasına yönelik tasarımsal iyileştirme yapılmasıdır. Çalışma kapsamında, katı sıcaklıklarının elde edilmesi için termal analizler, sonlu elemanlar yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Öncelikle kontrolörün gerçek çalışma durumunu incelemek için bir çevrim uygulanarak, geçici rejim analizleri yapılmıştır. Ekipmanın çalışması esnasında, mekanizmanın çevrimden çıkarak sürekli çalışmasına neden olabilecek arıza durumları göz önüne alınıp, emniyetin sağlanabilmesi için sürekli rejim analizleri ile elektronik elemanların sıcaklık değerleri incelenmiştir. Analizlerde kanatçık etkinliği incelenmiş olup, kanatçıksız model ve kanatçıklı model tasarımları karşılaştırılmıştır. Verimli soğutma sağlamak için kanatçıkların; kalınlık, yükseklik ve kanatçıklar arası mesafe etkileri incelenmiştir. Çalışma sonucunda, mevcut komponent üzerinde bulunan elektronik devrenin verimli bir şekilde soğutulması ve güvenli çalışma sıcaklığında kalması sağlanmıştır. TEORİ Isı transfer çeşitlerinden biri olan doğal taşınım, ortamda bulunan akışkan sıcaklığındaki farklılıklardan ve yer çekimi gibi ivmelenme alanlarının varlığından meydana gelmektedir. Bu sıcaklık farkına bağlı oluşan yoğunluk değişimleri ve yer çekimiyle akışkanda bir hareketlenme meydana getirir. Bu hareketlilik, sıcak yüzeye temas eden akışkanın ısınıp yoğunluğunun azalması ve bölgesel olarak daha soğuk ve yoğun akışkanla yer değiştirme sirkülasyonu olarak tanımlanabilir. Akışkanda meydana gelen hareketlenmede etkin olan temel iki faktör mevcuttur. Bunlar; Grashof sayısı ve Prandtl sayısıdır. Bu faktörler, Nusselt sayısının değişimine ve dolayısıyla ısı transfer oranına doğrudan etki etmektedir. (1) Burada; L: temas yüzeyi karakteristik uzunluğu [m], g: yer çekimi ivmesi [m^2/s], Ts: temas yüzeyi sıcaklığı [K], T : yüzeye temas eden akışkan ortam sıcaklığı, β: termal genleşme katsayısıdır [1/K] ve ideal gazlar için (Jiji, 2009) (2) şeklindedir. Literatürde genel olarak doğal taşınımın sınıflandırılmasında kullanılan bir boyutsuz sayı olarak Rayleigh sayısı (3) şeklinde tanımlanmaktadır. Burada a, termal difüzyon katsayısıdır [m^2/s] (Jiji, 2009). Termal analizlerde kullanılan düz plaka üzeri doğal taşınım için kullanılan ortalama Nusselt korelasyonları aşağıdaki şekildedir; düşey plaka için Churchill ve Chu (Incropera, 2000) eşitlik (3) geçerlidir. durumu için (4) Yatay plakalar için (Incropera, 2000) (5) (6) alt yüzeyi sıcak bir plaka için ise (Incropera, 2000) (7) olarak ele alınmıştır. Yukarıda belirtilen korelasyonlardan hesaplanan ortalama Nusselt sayısı kullanılarak ortalama ısı transfer katsayısı aşağıdaki şekilde tespit edilir: (8) Burada k: temas yüzeyi akışkan ısı iletim katsayısı, h: ortalama ısı transfer katsayısıdır. ISIL ANALİZ Elektronik Komponent Çalışmanın temel amacı, elektronik devre elemanları ve elektronik kart sıcaklığının çalışma boyunca güvenli sıcaklık değerlerinde kaldığı bir sistem oluşturmaktır. Sistemde ısı kaynağı olarak transistörler mevcuttur ve Şekil 2 de elektronik devre üzerinde yerleşimleri gösterilmektedir. Bu elemanların her biri çalışma çevrimi içinde ısı üretmektedir. Çalışma süresince elektronik kart ve üzerindeki elemanlar, bu ısı üretimi sonucunda oluşan sıcaklık artışından olumsuz etkilenmemelidir. Ayrıca elemanların elektriksel güvenliğini sağlamak amacıyla, metal üst muhafaza ve elektronik kart arasında, elektriksel yalıtkan ve aynı zamanda termal olarak ısıl iletkenliği 1.2 W/mK olan bir malzeme kullanılmıştır. 40

41 TEI POST Şekil 2. Elektronik Elemanlar Elektronik kartın malzemesi genel kullanım malzemesi olan FR4 tür (Gentzkow vd., 1997). Elektronik bileşenleri koruyan muhafaza parçası, hafif ve iyi iletkenliğe sahip olan alüminyum malzemeden tasarlanmıştır. Etkin soğutma sağlanabilmesi amacı ile muhafaza üzerine kanatçıklar yerleştirilmiştir. Çalışma kapsamında sürekli rejim ve geçici rejim şartlarında termal analizler gerçekleştirilmiştir. Bu analizlerde muhafazanın bulunduğu ortam koşulları, içten yanmalı bir motorun ortalama çalışma sıcaklığına yakın sıcaklıktaki durgun hava koşulları olarak kabul edilmiştir. Isı Transfer Mekanizması Isı transferi mekanizmasında transistörlerden üretilen ısı, iletim yoluyla katı gövdeye aktarılır ve durgun akışkanın olduğu bölgede doğal taşınım yolu ile sistemden atılır. Ayrıca kutu içerisinde de durgun akışkan ve denge sıcaklığında doğal konveksiyon kutu içerisindeki boşlukta da mevcuttur. Şekil 3'te sistemin ısı transfer mekanizması gösterilmiştir. Şekil 3. Isı Transfer Mekanizması Eşitlik 4, 5, 6, 7'de verilen korelasyonlar, geometri üzerinde yatay ve düşey bölgelerdeki ısı transferinin hesaplamasında kullanılmaktadır. Analizlerde referans sıcaklık değeri olarak daha önce de bahsedildiği gibi içten yanmalı motorun ortalama çalışma sıcaklığı baz alınmıştır. Modelleme ve Sınır Şartları Çalışmada mevcut parçanın ısıl analizi, nümerik metot kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Öncelikle bir CAD programı aracılığıyla 3B model oluşturulmuştur. Yapılacak analizlerin çözüm süreleri açısından, kullanılacak mesh yapısı ve uygun kanatçık geometrisinin tespiti için çok sayıda analiz gerçekleştirilmesi gerektiğinden, çözüm süresi ve geometrik açıdan yapılan değişikliklerin daha hızlı yansıtılabilmesi için 2B bir model üzerinde çalışılmıştır. Yine CAD programı aracılığıyla Şekil 4 teki gibi modelin ısı kaynağı elektronik elemanları ve ısının transfer edildiği yolları, doğru bir şekilde yansıtabilecek bir kesiti alınmıştır. Şekil 4. Model 2B Kesiti Oluşturulan bu model, analizi yapılmak üzere analiz programına aktarılmıştır. Model ağ yapısı oluşturulmuştur. Ağ yapısı oluşturulurken, ısı üretiminin olduğu ve kanatçıklara aktarıldığı kısımlar, nümerik hataları azaltmak adına daha sık bir ağ yapısına sahip olacak şekilde düzenlenmiştir. Malzeme, kalınlık ve sınır şartları tanımlanarak Şekil 5a, 5b ve 5c den görüldüğü gibi model analize hazır hale getirilmiştir. Çevrim Kızdırma bujisinin motordaki gerçek çalışma şartlarını yansıtacak biçimde bir çevrimi oluşturularak, analiz üzerinde geçici rejim durumu da incelenmiş ve bu çevrim sonunda kontrolörün yeterli seviyede soğuması ve çevrimin tekrarlanabilmesi amaçlanmıştır. Uygulanan çevrim 10 sn. aktif, 120 sn. pasif olacak şekilde 6 tekrar ve çevrim sonunda 1800 sn. soğuma evresi şeklinde tanımlanmıştır. Arıza durumunu simule etmek için sürekli rejim analizleri gerçekleştirilmiş ve nihai tasarım belirlenmiştir. BULGULAR VE TARTIŞMA Şekil 5. a) 2B Model b) Ağ Yapısı c) Detay Ağ Yapısı Model Geçici Rejim Analizi Geçici rejimde, model üzerine çevrim uygulandığında maksimum sıcaklığın T/T ref=1.05 sıcaklığına ulaştığı, dinlenme evresi sonucunda ise yeterli soğumanın gerçekleştiği ve tekrar referans sıcaklığına döndüğü görülmektedir. Şekil 6'da geçici rejim sonuçları gösterilmiştir. Şekil 6. Geçici Rejim Analiz Sonucu 41

42 GÜNCEL MAKALELER Çalışma sırasında meydana gelebilecek bir arıza durumunda, çevrimin uygulanamayıp sürekli bir çalışma durumu söz konusu olabilir. Bu durumda da parçanın güvenli sıcaklıklarda bulunması gerekmektedir. Bu nedenle, çalışma kapsamında sürekli rejim analizleri de gerçekleştirilmiştir. Sürekli rejim çözümü sonuçlarında, aralıksız çalışmadan kaynaklı ısınma durumunda, elektronik devre elemanlarının kritik sıcaklık (T_kr=T_(maks.)/T/Tref=1.47) sınırına yaklaştığı anlaşılmıştır. Bu nedenle, ulaşılan sıcaklığın kritik sıcaklık değerinden daha düşük seviyeye çekilebilmesi için uygun kanatçık seçimi yapılması gerektiği ortaya çıkmıştır. Kanatçık Boyutlarının Tespit Edilmesi Literatürde yapılan uygulamalara göre de kanatçık kalınlığının inceltilmesi ve sayısının artırılması, yüzey alan artışıyla transfer edilen ısı miktarını artırdığı bilinmektedir. Bu kanatçık yapılarında 3 parametre etkili olmaktadır. Bu 3 parametre; kalınlık, yükseklik ve kanatçıklar arası mesafe (geometriye yerleştirilebilen kanatçık sayısı) şeklindedir. Yapılan çalışmada imal edilebilirlik göz önüne alınarak kanatçık yapısı için toplam 27 kombinasyon oluşturulmuş ve analiz edilmiştir. Tablo 1 de çalışma kapsamında test edilen parametreler verilmiştir. Minimum parametreler, imal edilebilirlik açısından freze ile işleme kabiliyetine göre belirlenmiştir. Tablo 1. Analiz Edilen Kanatçık Ölçüleri Şekil 7. Kanatçık Boyut Parametreleri Burada, t: kanatçık kalınlığı (mm), d: kanatçıklar arası boşluk (mm), h: kanatçık yüksekliği (mm) olarak belirlenmiştir. Şekil 7 de parametrelerin tanımlandığı bölgeler gösterilmiştir. Mevcut çalışmada, 27 analiz gerçekleştirilmiş ve bu parametre değişimlerinde elektronik kart üzerinde oluşan maksimum sıcaklık değerleri incelenmiştir. En iyi soğutma sağlayan ve sonucunda en düşük katı sıcaklık değerleri ve elde edilen kanatçık yapıları boyutsuz olarak Tablo 2 de gösterilmiştir. Sıcaklık sınır şartı olan kritik sıcaklık değeri (T_kr=1.47) boyutsuz olarak alınmıştır. Tablo 2. En İyi Soğutma Sağlayan Kanatçık Sonuçları Bu tabloya göre, kanatçıkların geometrik olarak ince ve yüksekliğinin büyük seçilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi, kanatçığın soğutmaya olumlu yönde etkisi bulunmaktadır. Bu doğrultuda, çalışma kapsamında kanatçığın olmadığı durum ve kanatçıklı durum da karşılaştırılmıştır. Şekil 8 de kanatçıksız yapının, Şekil 9 da verimsiz bir kanatçık yapısının, Şekil 10 da ise belirlenen kabuller ve sınır şartları altında en iyi soğutmayı sağlayan geometrilerin kontur grafikleri gösterilmiştir. Şekil 8. Kanatçıksız Model Sıcaklık Dağılımı Kanatçıksız analiz sonuçları incelendiğinde, sürekli rejimde kritik sıcaklık değerine (T_kr=1.47) yaklaştığı ve elektronik elemanlara zarar verecek ölçüde transistör bölgesinde yoğunlaştığı görülmektedir. Şekil 9. Kanatçık Yapısı Verimsiz Model (t:1, d:1, h:0.5 modeli) Kanatçık olmayan model üzerinde oluşturulan farklı kanat yapılarında ise kanatçıksız duruma göre sürekli rejimde ulaşılan maksimum sıcaklık miktarının, Şekil 9 da gösterildiği gibi azaldığı gözlemlenmiştir, üst yüzey alanın artırılması doğal taşınım ile soğutma mekanizmasının daha verimli bir şekilde kullanılabileceğini göstermiştir. Farklı boyutlarda kanatçıkların incelenmesi ile kritik sıcaklık değerlerinden uzaklaşılması hedeflenmiş ve parçanın emniyetli çalışması sağlanmıştır. Şekil 10. En İyi Soğutma Sağlayan Geometri (t:0.43, d:0.62, h:1 modeli) Şekil 10 da en iyi soğutma sağlayan kanatçıklı yapı gösterilmiştir. Bu yapıda kanatçıkların oldukça ince, uzun ve sayılarının fazla olduğu görülmektedir. Sıcaklık açısından incelendiğinde ise, oldukça iyi bir soğutma sağlandığı ve mevcut ısı yükünün transistör bölgesinden etkin bir şekilde uzaklaştırıldığı anlaşılmaktadır. 42

43 TEI POST Ağırlığın, tasarım açısından özellikle hava araçlarında, önemli bir tasarım kriteri olduğu bilinmektedir. Bu açıdan bakıldığında, kanatçık geometrisinin değişmesinin, sıcaklık değerlerinde iyileştirmeler sağlasa da ağırlık açısından artışa sebebiyet verdiği ve toplam ağırlığın önemli olduğu çalışmalarda bu durumun dikkate alınması gerektiği anlaşılmıştır. Modellerin toplam ağırlıkları incelendiğinde ise, en düşük sonuçların en ince, boyca kısa ve aralık olarak uzun boşluğa sahip kanatçık yapısında olduğu görülmektedir. Bu modellerde, geometriye sığan toplam kanatçık sayısının da düşüş gösterdiğine dikkat edilmelidir. SONUÇ Yapılan analizler sonucunda, elektronik elemanlara sahip bir komponentin etkin bir şekilde soğutulması amaçlanmıştır. Analiz sonuçları incelendiğinde, kanatçık kullanılmayan geometri sıcaklığının sürekli rejimde kritik sıcaklık değerine yaklaştığı gözlemlenmiştir. Durgun hava bulunan ortamdaki doğal taşınım ile soğutmadan daha etkin bir şekilde faydalanmak için, kanatçık yapılarının komponent gövdesinde oluşturulması gerektiği görülmüştür. Kanatçık etkinliğinin iyi ve veriminin yüksek bir yapıya sahip olması için, kanatçık tasarımında önemli etkilere sahip olan parametreler incelenmiş ve kıyaslanmıştır. Bu incelemelerde, kanatçık kalınlığının azalması, kanatçık boyunun uzaması ve kanatçık sayısının artması, doğrudan komponent elektronik elemanları üzerinde oluşan maksimum sıcaklık değerinde düşme sağlamaktadır. Sonuç olarak sürekli çalışma koşullarında en iyi sonucu veren kanatçık yapısı; t:0.43, d:0.62, h:1 ölçülerine sahiptir ve bu haliyle 29 adet kanatçığın geometri üzerinde yer aldığı görülmektedir. Kanatçıklar arası mesafenin doğrudan kanatçık sayısını etkilediği ve bu mesafenin düşmesi ile modele yerleştirilebilecek kanatçık sayısının arttığı gözlemlenmiştir. Bu çalışma sonuçlarından ortaya çıkan ileriki çalışma konusu, özellikle havacılık sektöründe parça ağırlıklarının oldukça önemli olduğu göz önüne alınarak model üzerinde farklı kanatçık yapıları analiz edilerek en hafif ve en iyi soğutmayı sağlayan model tespit edilebileceğidir. Motor çalışma testleri ile elde edilecek olan sıcaklık verileri, analizlerle kıyaslanarak bir doğrulama çalışması yapılabilir. TEŞEKKÜR Bu çalışmanın gerçekleştirilmesine imkân sunan ve gerekli izinleri veren TEI - TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş.'ye ve desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen sevgili Koçak Ailesi'ne şükranlarımızı sunarız. KAYNAKLAR Bailey C., 2008, Thermal Management Technologies for Electronic Packaging: Current Capabilities and Future Challenges for Modeling Tools, 10th Electronics Packing Technology Conference, Singapore. Çengel Y. A., Heat and Mass transfer. A practical approach (2nd ed.). Gentzkow W. Von, Huber J., Kapitza H., Rogler W., 1997, Halogen-free flame-retardant plastics for electronic applications, Journal of Vinyl and Additive Technology. Incropera, Frank P., DeWitt, David P., 2000, Fundamentals of Heat and Mass Transfer (4th ed.)., New York Jiji L. M., 2009, Heat Convection (2nd ed.) India:Springer. Mohan R., Govindarajan P.,2010, Thermal analysis of CPU with composite pin fin heat sinks, International Journal of Engineering Science and Technology Vol. 2(9). STMicroelectronics, L952C datasheet. 43

44 GÜNCEL MAKALELER SERTIFIKASYON VE UÇUŞA ELVERIŞLILIĞIN TARIHSEL GELIŞIMI G. EZGI TATAR Uzman Mühendis Uçuşa Elverişlilik ve Sertifikasyon Ofisi - TEI GİRİŞ 1903 te Wright kardeşlerin ilk uçuşunu gerçekleştirmesinden günümüze kadar sivil havacılıkta oldukça önemli gelişmeler yaşanmıştır. Havacılık tarihinde meydana gelen her kaza, benzer kazaların yaşanmaması için ders olarak alınmış ve havacılık ürünü tasarımında, üretiminde, işletmesinde, kullanımında, ilgili ürünün uyumlu olması gereken ve tüm havacılık personelinin uyması gereken kurallar olarak emniyetli hava taşımacılığının gelişimine katkı sağlamıştır. Yüz yıllık havacılık tarihinde bugün erişilen nokta, havacılığın; en güvenli, en emniyetli ve en hızlı ulaşım şekli olarak öne çıkmasıdır. Havacılık ürünlerinde emniyet seviyesini her geçen gün iyileştiren, bu gelişimin arkasındaki kanunlarla belirlenmiş olan kuralların, çeşitli havacılık otoriteleri tarafından kurulmuş bir sistemde işletilmesidir. Avrupa da Avrupa Havacılık Emniyeti Kurumu (EASA), Amerika da Federal Havacılık İdaresi (FAA), İngiltere de Sivil Havacılık Otoritesi (CAA), Avustralya da Sivil Havacılık Emniyeti Otoritesi (CASA), Türkiye de Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) ve diğer ülkelerde de benzer şekilde her ülkenin kendi havacılık otoriteleri oluşturulmuştur. Söz konusu otoritelerin; sivil havacılık emniyeti ve uçuşa elverişliliğin sağlanması ve korunması adına ortak amaçları vardır (ICAO, 2016). Havacılık Düzenlemelerinin Tarihçesi Havacılığın ilk yıllarında, ulusal sınırların dışına taşabilecek, ulaşımın yeni bir boyutu olarak uçaklar düşünülmüştür de balonların uçuşu ile ilgili uluslararası ilk düzenlemelerin ardından, 1910 da 18 Avrupa ülkesinin katılımı ile hava seyrüsefer uluslararası kanunu üzerine ilk önemli konferans Fransa nın ev sahipliğinde gerçekleştirilmiştir. Devletler hukuku, idari ve teknik, gümrük, hava trafiği düzenlemeleri konu başlıklarının görüşüldüğü komisyon, savaş hazırlıkları ve politik sebepler nedeniyle başarılı olamamıştır. 1. Dünya Savaşı sivil havacılık üzerine gerçekleştirilecek diplomatik görüşmeleri sekteye uğratmıştır da hava aracı üretiminin koordinasyonu ve uçakların, motorların ve diğer malzemelerin standartlaştırılması için Fransa, Büyük Britanya, İtalya ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafından Müttefiklerarası Havacılık Komitesi kurulmuştur. Bu oluşum, savaş sonrası uluslararası havacılıkta işbirliğinin gerekliliğini vurgulamıştır da Paris Barış Konferansı gerçekleştirilmiş ve buradaki görüşmeler Havacılık Komisyonu nun oluşturulmasını sağlamıştır. Havacılığı, barışın vasıtası yapabilmek için Uluslararası Havacılık Konvansiyonu hazırlanmış ve 38 ülke tarafından onaylanmıştır. Konvansiyon, sivil havacılığın her yönden incelenmesi ve sivil havacılığın gelişiminin takibi için Havacılık Seyrüsefer Uluslararası Komisyonu'nun (ICAN) oluşturulması ve bu gelişim için ölçütlerin önerilmesini amaçlamıştır. İki dünya savaşı arasındaki yıllar, sivil havacılığın hem teknik, hem ticari anlamda sürekli gelişme gösterdiği yıllar olmuştur (De Florio, 2006). 44

45 TEI POST Havacılıktaki gelişme ile önemli sayıda kişinin ve kargonun uzun mesafeli taşımasında uçakların kullanımı gerçeklik kazanmaya başlayınca, ABD hükümeti 1944 te Chicago da müttefik ülkelerle araştırmaları görüşmek üzere konvansiyon yürütmüştür. 52 ülkenin katılımı ile gerçekleştirilen konvansiyonda, 96 maddelik Uluslararası Sivil Havacılık Konvansiyonu imzalanmış ve Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı nın (ICAO) temelleri atılmıştır. Mevcut durumda bu konvansiyonda 180 den fazla ülkenin imzası mevcuttur (ICAO, 2016). Türkiye de bu konvansiyona 1945 yılında imza atmış ve ilgili kanunları (633 numaralı kanun) yayımlamıştır (TBMM, 2016). Takip eden yıllarda, 1947 de Montreal de, konvansiyonun yürütülmesi için ICAO resmen kurulmuş, 1955 te Avrupa da emniyet etkili ve sürdürülebilir hava taşımacılığının sağlanması için Avrupa Sivil Havacılık Konferansı Teşkilatı kurulmuş, 1970 te ortak emniyet mevzuat sisteminde havacılık emniyetinde yüksek standartları sağlamak için Avrupa da Müşterek Havacılık Otoriteleri (JAA) kurulmuştur (JAATO, 2016). Bu oluşumlar sırasında Amerika da kendi havacılık emniyetinin sağlanması için federal sistemde bazı oluşumlar geçirmiş ve en son 1958 de Federal Havacılık İdaresi ni (FAA) kurmuştur (FAA, 2015). FAA ve JAA havacılık emniyeti üzerine kuralların oluşturulması ve ürünlerin uyumu için birlikte çalışmalar yürütmüştür te JAA nın oluşturduğu kuralların zorunlu olmaması ve üye ülkelerin kendi kurallarına göre çalışmaları nedeniyle kurallara uyumunun zorunlu olacağı EASA, Avrupa Konseyi düzenlemesi (EC Regulation 1592/2002) ile kurulmuştur. Havacılığın yüz yıllık tarihindeki bu gelişmeler, havacılığın bugünkü emniyet seviyesine erişmesini sağlamıştır. Günümüzde, Avrupa da EASA nın ve Amerika da FAA nın liderliğini üstlendiği ve hava araçları için tasarım, kullanım, bakım kurallarını oluşturduğu, ilgili kurallar ve düzenlemelere uyumlu organizasyonları ve hava araçlarını sertifikalandırdığı bir sistem gelişmiştir. Türkiye de Havacılık Düzenlemeleri Dünyada sivil havacılığın hızlı bir gelişme göstermesi, teknolojide yaşanan büyük ilerleme karşısında, ulusal çıkarlarımızın korunması ile uluslararası ilişkilerimizin düzenli bir şekilde yürütülmesi ve denetlenmesi için 1954 yılında Ulaştırma Bakanlığı bünyesinde kurulan "Sivil Havacılık Dairesi Başkanlığı", 1987 yılında "Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü" olarak günün koşullarına göre yeniden teşkilatlandırılmıştır. 18 Kasım 2005 tarihine kadar Ulaştırma Bakanlığı nın Ana Hizmet Birimi olan Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, bu tarihte yürürlüğe giren 5431 sayılı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile finansal açıdan özerk hale gelmiş ve şu anki yönetim yapısına ulaşmıştır (SHGM, 2015). Bugün, ülkemizdeki havacılık faaliyetleri, 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu ve bu kapsamda yayımlanmış olan İdari ve Teknik Yönetmelikler ve Havacılık Talimatları çerçevesinde yürütülmektedir (SHGM, 2015). Türkiye havacılık düzenlemeleri tarihçesinde Chicago Konvansiyonu na 1945 yılında imza atarak yerini almış ve ülkemizdeki havacılık düzenlemeleri ile ilgili ihtiyacı karşılama görevini üstlenmiştir. Ayrıca Türkiye, 1956 yılında kurulan Avrupa Sivil Havacılık Konferansı nda (ECAC) kurucu üye ve Avrupa Seyrüsefer Emniyeti Teşkilatı EUROCONTROL e de üye durumdadır (SHGM, 2015). SONUÇ Sonuç olarak sertifikasyon ve uçuşa elverişlilik gibi terimler az evvel bahsi geçen kurumların ve çalışmaların yönlendirmesi ile özellikle sivil havacılığın ayrılmaz birer parçası haline gelmiştir. Sertifikasyon ve uçuşa elverişlilik bugün hava aracı ve ilgili sistemleri geliştirme süreçlerinde göz ardı edilemeyecek gereksinimleri içerecek şekilde karşımıza çıkmaktadır. REFERANSLAR ICAO, 2016, About ICAO, icao.int/about-icao/pages/default.aspx, erişim tarihi: De Florio, F., 2006, Airworthiness An Introduction to Aircraft Certification, Elsevier Ltd., p.5. ICAO, 2016, Convention on International Civil Aviation - Doc 7300, Pages/doc7300.aspx, erişim tarihi: TBMM, 2016, Şikago da 7 Aralık 1944 tarihinde akit edilmiş olan Milletlerarası Sivil Havacılık Anlaşması ile Sivil Havacılık Geçici Sözleşmesi ve bunların eklerinin onanması hakkında kanun, tutanaklar/kanunlar_kararlar/ kanuntbmmc027/kanuntbmmc027/ kanuntbmmc pdf, erişim tarihi: JAATO, 2016, Background, jaato.com/page/101/, erişim tarihi: FAA, 2015, About FAA History, history/, erişim tarihi: EASA, 2002, Regulation (EC) No 1592/2002 of the European Parliament and of the Council of 15 July 2002 on common rules in the field of civil aviation and establishing a European Aviation Safety Agency, europa.eu/lexuriserv/lexuriserv. do?uri=oj:l:2002:240:0001:0021: EN:PDF, erişim tarihi:

46 HAVACILIK SEKTÖRÜNDEN HABERLER GELECEĞİ ŞEKİLLENDİRECEK TEKNOLOJİLER Graham Warwick in Aviation Week & Space Technology dergisinin Kasım 2016 sayısında yayımlanan yazısıdır. 100 yılı aşkın süredir etkileyici teknolojik hamleleri geride bırakan havacılık ve uzay sanayisini önümüzdeki yıllık süreçte neler bekliyor? Aviation Week & Space Technology dergisi, ikinci yüzyılına giren havacılık ve uzay sanayisinde geliştirilmekte olan umut verici bazı havacılık ve uzay teknolojilerini tanımlıyor. Her Alanda Kullanılan İnsansız Hava Araçları (Dronlar) Tarım, altyapı kontrolü, inşaat, emlak ve hava fotoğrafçılığı gibi birçok alanda küçük, insansız hava araçlarının (İHA) kullanımı ve bu sistemlerin kullanımına sınırlamalar getiren mevzuatlar, günümüzün bir gerçekliğidir. Fotoğraf: Deutsche Post DHL FAA (Federal Havacılık Kurulu), küçük İHA lara veya dronlara yönelik hazırlanmakta olan düzenlemeleri yayınlarken, bu sistemlerin gün ışığında ve karanlıkta görüş hattı operasyonlarına ilişkin başlangıçta belirlenen limitlerinin ötesine taşınmasına ve görüş hattının ötesine genişletilerek kullanımına izin verilmesi konusunda, hızlı hareket etme yönünde baskı altında kalmıştır. Küçük İHA ların ve dronların, operatörün görüş hattının ötesinde uçmalarına izin verilmesinin ardından, 55 lb brüt ağırlığın altındaki İHA ların, ticari insansız hava araçlarına yönelik yakın vadeli talebin büyük kısmını karşılaması bekleniyor. Sektör, veri elde etmek isteyen müşteriler ile hizmet amaçlı kullanılan dronlar tarafından domine edilecekmiş gibi görünüyor. Şehirlerde tüketicilere paket teslimatı, felaket bölgelerinde ise tıbbi malzeme teslimatlarının gerçekleştirilmesi, İHA ların sağlayacağı avantajlar arasında yer alıyor. Bu avantajların sağlanabilmesi için, insansız veya insanlı birçok hava aracının alçak irtifa hava sahasına emniyetli ve verimli erişiminin sağlanmasına yönelik bir yöntem geliştirilmesi gerekiyor. NASA, İHA Trafik Yönetimi araştırma projesi ile bu amacın peşinden koşuyor. Ultra Yüksek Baypas Ticari hava aracı olan turbofanlar gün geçtikçe büyüyor. Daha büyük fanlar ve daha yüksek baypas oranları, daha fazla itme verimi ve daha düşük yakıt tüketimi anlamına geliyor başlarında hizmete girecek olan turbofanlar, en yeni motorlara ait 10-12,5 oranına kıyasla lik baypas oranlarına sahip olacak. Öte yandan, büyüyen boyutları ile kanat ve iniş takımı tasarımındaki değişiklikler, hava aracı tasarımları bakımından ve motor açısından değişimleri de beraberinde getirecektir. Yapılan araştırmalar, daha büyük fanlar için ayarlanan gelecekteki turbofanlara yönelik olsa da, bunların Fotoğraf: NASA 46

47 TEI POST çapına ilişkin limitler, nasel direnci ve ağırlığı ile belirlenecektir. Yakıt tüketimindeki ve emisyonlardaki azalmaya yönelik talebin daha yüksek baypas oranları gerektirmesi durumunda, açık rotor motorlar halen uygun bir seçenektir. Ancak, açık rotorların hava aracı emniyetine ve havalimanı gürültüsünü artırma etkilerine yönelik endişelerin de tümüyle giderilmesi gerekmekte olup, bu yönde çalışmalar devam ediyor. Laminer Akış Hava aracı tasarımının evrimi boyunca aerodinamik, sürekli olarak gelişim sergilemiştir. Bununla birlikte, yakıt verimliliğinde gelecekte yaşanacak artışlara yönelik araştırmalar, daha ince ve esnek kanatlar da dahil olmak üzere aerodinamik tasarımında önemli değişikliklere, doğal laminer akışa ve aktif akış kontrolü ile alışılmadık konfigürasyonlara yol açabilecektir. Fotoğraf: DLR Laminer akış sürüklemeyi azaltmasına rağmen, imal edilmesi zor olan düşük toleranslara sahip kanatlar ve kullanım sırasında, kontaminasyondan uzak tutulması zor olan düz yüzeyler gerektirir. Bununla birlikte, 2030 yılı itibarıyla hizmete girmesi planlanan yolcu uçakları için, laminer akış kanatlarının üretim ve muhafazasına yönelik araştırmalar devam ederken, sürükleme azaltılmasına yönelik çalışmalar da sürdürülmektedir. Daha ince ve esnek kanatlar, sürüklemeyi ve ağırlığı düşürecek olmakla birlikte, kanat sarsıntısının önlenmesine yönelik yeni yapısal teknolojiler ile kontrol teknolojilerini gerektirir. Geliştirme aşamasındaki teknikler, yönsel eşikli kompozitler veya metalik katmanlı imalat kullanılarak yapının pasif aeroelastik işlenmesini, manevrayı ve rüzgâr yükünü azaltarak kanat sarsıntısını bastırmak için kanatın hareketli yüzeylerinin aktif kontrolünü kapsamaktadır. Uzay Keşfi İnsanoğlunun uzayda neler yapabileceği tartışma konusu olmakla birlikte, bu konuda daha net olabilmek Fotoğraf: SpaceX için teknolojik adımların atılması gerekmektedir. ABD için bu adımlar, uzayın derinliklerine astronotların ve ekipmanların gönderilebilmesi amacıyla, Uzay Fırlatma Sistemi nin (SLS) ve Orion mürettebat aracının geliştirilmesiyle başlamıştır yılı içerisinde SLS ile Orion un, Ay ın etrafında gerçekleştirilecek insansız test uçuşunda birlikte uçmaları planlanmaktadır ile 2023 yılları arasında aynı uçuşun insanlı olarak gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Her iki uzay aracı da, NASA nın 2030 yılı ortalarında Mars a insanla ulaşma planlarının mihenk taşlarını oluşturmaktadır. NASA, fırlatma aracı ve mürettebat kapsülü olgunlaştıkça, insanlı uzay odağını alçak yörüngeden Ay yörüngesindeki faaliyetlere dönüştürmeyi planlamaktadır. Bu faaliyetler, astronotların Mars a 200 günlük geçiş için pratik yapabilecekleri Dünya-Ay Langrangian noktasındaki veya Ay ın çevresindeki yörüngedeki yerleşim testlerini kapsayabilir. NASA nın yardımıyla Elon Musk un SpaceX i, modifiye Dragon ticari kapsülünün Mars a indirilmesi için 2018 de özel bir Kızıl Ejder (Red Dragon) görevini planlamaktadır. Musk, her 26 ayda bir Mars a uçmak ve en erken 2025 yılında bu gezegene insan indirmek istemektedir. Alçak yörüngenin ötesine geçildikçe, uzay sadece ABD ye ait olmayacak. Çin, 2036 itibariyle Ay a astronot yerleştirmek istemektedir. Hindistan da, Ay a insan göndermek istemekle birlikte, Hindistan ın ilk insanlı uzay uçuşunun, 2021 öncesinde gerçekleşmesi beklenmemektedir. Ekipler ve Kümeler Önemli iş gücü ve görev ön hazırlığı gerektiren halihazırdaki birçok askeri insansız hava aracının işletilmesi, maliyetli ve karmaşıktır. Öte yandan, otonomideki gelişmeler gerek insansız gerekse de insanlı diğer hava araçlarıyla, kümeler veya ekipler halinde iş birliği içerisinde kullanılan daha düşük maliyetli araçların gücünü ortaya çıkarabilir. 47

48 HAVACILIK SEKTÖRÜNDEN HABERLER Fotoğraf: Georgia Tech Araştırma Enstitüsü Öte yandan, asıl büyüme, metal katmanlı imalat süreçlerinin olgunlaşmasından kaynaklanmaktadır. Havacılık ve uzay sanayisinde gerçekleştirilen imalat, biçimlendirilmiş parçalardan birçok metalin sökülmesini içermektedir. Ayrıca katkı maddesi, hafif ve yüksek mukavemetli titanyum ile nikel alaşımlar gibi pahalı malzemeler olan, uçurmak için satın alınan malzeme oranlarında belirgin düşüşler vadetmektedir. Pentagon un Stratejik Kabiliyetler Dairesi, çekişmeli hava sahasında kümeler oluşturmak, gözetleme yapmak veya düşman savunmalarını alt etmek için avcı uçaklardan fırlatılan mikro İHA ların, yakın gelecekte 3 boyutlu yazıcılarda üretileceğini öngörmektedir. Donanma Araştırma Dairesi, 30 un üzerinde Raytheon Coyote kullanarak, istihbarat toplamadaki, düşman ateşini çekmedeki veya düşman savunmalarını boğmadaki etkinliklerini ölçmek için, otonom küçük İHA lar ile iş birliği yapan kümeleri test etmektedir. Ağır savunulan hava sahasına nüfuz etmek ve böyle bir hava sahasında hayatta kalmak için yollar arayan Hava Kuvvetleri Araştırma Laboratuvarı tarafından, ilave sensörler ve silahlar taşıyan, insanlı avcı uçaklarına sadık kol yardımcıları olarak hareket eden, hem düşük maliyetli, sınırlı ömürlü insansız saldırı amaçlı hava araçlarına hem de otonom hava araçlarına ilişkin demolar yürütülmektedir. Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı (DARPA) tarafından, insansız hava araçlarının minimum insan gözetimiyle çalışmasını sağlamak için, İHA ların havada fırlatılmasına ve geri toplanmasına yönelik yöntemler geliştirilmektedir. Sektörün, öncelikle kendisini ve uçuşa elverişlilik otoritelerini, katmanlı imalat yöntemi ile üretilen parçaların konvansiyonel yöntemlerle imal edilen parçalar kadar iyi olduğuna ikna etmesi gerekmektedir. Katmanlı imalat yoluyla yakıt memeleri üreten GE Aviation ve turbofanlar için titanyum alüminit türbin kanatları üreten Avio Aero şu an bu hayali gerçekleştirmektedir. Bu ilk üretim parçalar, metal tozunu eritmek için lazer veya elektron ışınları kullanılarak yapılmaktadır. Hava aracı yapıları daha büyük parçalar içerir ve bu da toz-yataklı makinelerin yararlı hacmi ile oluşturulan "norm dışı"nın kırılması anlamına gelmektedir. Lazer tel birikmesi daha büyük komponentlere imkân vermektedir. Katmanlı imalat, parça tasarımlarının daha düşük maliyet ve ağırlıkla, daha az malzeme kullanılacak şekilde optimize edilmesine imkân vermektedir. Zamanla, malzemenin mikroyapısının performansını maksimize edecek bir parça ile kontrol edilebilmesine ve tamamen yeni malzemelerin işlenmesine imkân verecektir. Bu gibi araştırma programlarının sonucu olarak, ABD de ve Avrupa da, yılları arasında hizmete girmesi planlanan gelecek nesil savaş uçaklarının, farklı görev kabiliyetlerine sahip ve iş birliği içerisinde çalışan bir filoyu kontrol eden insanlı avcı savaş uçağı sistemlerinden oluşması beklenmektedir. İmalatı Yeniden Tanımlamak Daha çok 3D printing olarak bilinen katmanlı imalat, gıdadan kimyasallara kadar neredeyse her sektörde kullanılmaktadır. Emniyet ve güvenilirlik sonuçları sebebiyle uzay ve havacılık sektöründe katmanlı imalata ihtiyatla yaklaşılmaktadır; buna rağmen uygulama, havacılık için bugüne kadar duyulmamış bir hızla yayılmaktadır. Bir imalat teknolojisi olarak katmanlı imalat, hızlı prototiplendirmeyi ve birtakım uçuşa elverişli düşük mukavemetli parçalar için kullanılabilen polimerleri tutunma noktası olarak belirlemiştir. Fotoğraf: Airbus Katmanlı imalatla üretilen parçalara sahip uzay araçları halihazırda kullanımda olup, Silikon Vadisi nde faaliyet gösteren yeni kurulmuş bir şirket olan Made in Space tarafından karasal iletişim için reflektörler, kafes sistemler veya optik fiberler gibi uzay aracı yapılarının imali için uzaydaki katmanlı imalat potansiyeline yönelik araştırmalar yürütülmektedir. 48

49 TEI POST Serbest Montaj Karbon fiber kompozitler, hava araçlarının ağırlığını düşürmüş ve performansını artırmıştır ancak malzemenin parça ile eş zamanlı üretilmesi sebebiyle, hava araçlarının üretimini zorlaştırmıştır. İmalatçıların, daha düşük maliyetle daha yüksek sayıda imal edilebilecek hava araçlarını sabırsızlıkla beklemelerinden dolayı iş gücünün ve zamanın, kompozitlerin üretiminden çıkarılması odak noktasıdır. Kompozit yapıların üretiminde, maliyeti ve zamanı belirgin ölçüde düşürmeyi vadeden Avrupa nın Locomachs programı gibi araştırma programları beraberinde; yeni tasarım araçlarını, imalat simülasyon yazılımlarını, süreç kontrollerini, alet edevat kavramlarını ve robotik imalat teknolojilerini getirmektedir. Uyarlanabilir Motorlar Havacılıkta güç tahriği, pervanelerden jetlere ve turbojetlerden turbofanlara olmak üzere iki dönüşüm geçirmiştir. Üçüncü dönüşüm ise, uyarlanabilir veya değişken devirli motorlar olarak gerçekleşmektedir. Turbofan; biri sıcak kısımdan akan, diğeri ise sıcak kısmı baypas eden iki hava akışına sahipken, uyarlanabilir devirli motor üç hava akışına sahiptir. Fan, hava aracı sistemlerini soğutmak için daha fazla hava verirken, daha yüksek itme kuvveti için sıcak kısımdan veya daha yüksek verimlilik ve daha az yakıt yakma için baypas kanalından geçecek daha fazla hava pompalamaya adapte olabilir. Fotoğraf: GE Aviation Fotoğraf: Zürih Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Otomasyonlu fiber yerleştirme hâlihazırda ekonomik olarak uygulanabilir olduğu hallerde, elle gerçekleştirilen yerleştirmenin ve otomasyonlu bant döşemenin yerini almaktadır. Bombardier in C serisinin karbon fiber kanadında gerçekleştirilecek bir sonraki adım, kullanımı kolay fiberin yerleştirilmesi ve ardından kürleme sırasında reçine ile enjekte edilmesidir. Reçine emdirilmiş veya önceden reçine yedirilmiş karbon fiberin aksine kuru fiber, sıcaklık kontrollü depolama gerektirmez ve reçine aktarmalı kalıplanmış kompleks ön biçimlerin oluşturulması için kullanılabilir. Montajı basitleştirmek için, dış katmanlar nervürlerle, kirişlerle ve diğer özelliklerle entegre edilebilir ve birleştirilebilir. İmalatçılar, üretimde darboğaz olarak hareket edebilen ve halihazırda kürleme için kullanılan otoklavları da kapsayan pahalı alet ve edevattan kurtulmak istemektedirler. Vakum torbalarında ve seyyar fırınlarda, üretim bandında kürlenebilen otoklav dışı kompozitler önem kazanmaktadır. Bununla birlikte, kompleks yapıların yoğun iş gücü gerektiren montajının otomatize edilmesi, bağlantıların makinede işlenmesi ve pullanması gibi ara adımların ortadan kaldırılması halinde, zaruri olan kompozit laminatların doğasındaki boyutsal değişkenliğin minimize edilmesi için tasarım ve süreç gelişmelerine ihtiyaç duyulmaktadır. General Electric ile Pratt & Whitney, gelecek nesil ABD avcı uçaklarına güç verecek lb lik itme kuvveti sınıfı adaptif motor geliştirmek için, 1 milyar dolarlık ihaleler kazandılar. Yer testleri 2019 da başlayacak olup, her iki motor da 2020 lerin başlarında Lockheed Martin in F-35 Müşterek Taarruz Uçağı nda rekabetçi bir şekilde uçabilecektir. Üç akımlı turbofanlar, çevresel hedeflerin karşılanması için gerekli düşük havalimanı gürültüsünün, yakıt ekonomisinin ve itme kuvvetinin kombinasyonunu sunarak, gelecekteki süpersonik ticari nakliye uçaklarına güç verebileceklerdir. Yeni Şekiller Konvansiyonel boru ve kanat konfigürasyonundaki uçak, havacılığa iyi bir şekilde hizmet vermiş olmakla birlikte, yıllık bir geleceğe bakan araştırmacılar bu konfigürasyonun verimlilik iyileştirmeleri sunmaya devam etme kabiliyetinde sınırlar öngörmektedir. Bunlardan biri, baypas oranları ve nasel çapları arttıkça motorların nereye koyulacağıdır. Bir diğeri ise, gürültünün havalimanı sınırları dahilinde tutulabilecek şekilde nasıl azaltılacağıdır. Araştırmacılar, kanadın üzerinde ve kuyrukta, daha büyük motor çaplarına imkân veren ve uçak gövdesinin fan 49

50 HAVACILIK SEKTÖRÜNDEN HABERLER ve/veya jet gürültüsünü bir miktar perdeleyebileceği alternatif konumlar için çalışmalar yürütmektedir. Arkaya takılı motorlar da, sürüklemeyi azaltan laminer akış için temiz bir kanada imkân verebilir. Günümüz tasarımındaki bir diğer varyasyon da, çok daha uzun açıklığa ve düşük sürükleme için daha yüksek kanat açıklığı oranına imkân veren çatı destekli kanattır. Sürüklemeyi azaltmak için, uçağa yeniden enerji verdikleri ve gövde sınır katmanı içine aldıkları, kuyrukta gömülü turbofanlara veya elektrik tahrik sistemlerine sahip olan tasarımlar konvansiyonel tasarımın çok ötesine geçmektedir. Aurora Flight Sciences/ Massachusetts Teknoloji Enstitüsü tarafından NASA için üzerinde çalışılmakta olan "double-bubble" D8 ile Alman Bauhaus Luftfahrt tarafından geliştirilen "İtici Gövde" (Propulsive Fuselage) kavramı buna örnektir. Artırılmış aerodinamik ve yapısal verimliliğe sahip bir uçak kanadı olan karma veya hibrit kanat gövdesi (BWB/ HWB) ise, daha alışılmadık bir örnektir. Bazı kişilerin bu tasarımın yolcular için uygunluğundan kuşku duymasına karşın, HWB gelecek vaat eden bir kargo uçağı/nakliye uçağı konfigürasyonudur. Turbofanlar, açık rotorlar veya dağıtılmış tahrik sistemleri, geniş gövde tarafından belirgin perdeleme sağlanan gövdenin üst kısmına takılabilir. Fotoğraf: Lockheed Martin Yüksek Hız On yıllarca süren çalışmalar sonrasında, hava soluyan hipersonik itme kuvveti, verdiği umutlarla, yüksek hızda seyreden füzeler şeklinde sahaya çıkarılmaya yakın. Öte yandan çoğu araştırma, gözetim veya saldırı görevleri için veya yeniden kullanılabilir ilk aşamalarda alçak yörüngede yük veya yolcu taşımak için, hava soluyan motorlarla pistlerden Mach 5.0 üzerinde hıza ulaşamadan yarıda kalmaktadır. Yakın zamanda Çin ve Rusya tarafından gerçekleştirilen hipersonik silah testleri, DARPA ve ABD Hava Kuvvetleri tarafından, 2020 itibarıyla Hipersonik Hava Soluyan Silah Konsepti demosunun uçurulma planlarını daha acil hale getirdi. Bu, yılları arasında gerçekleştirilen Boeing X-51 WaveRider scramjet motor demo uçuşunun artçısı ve kullanılmaya hazır haldeki Mach 5-plus uzun menzil seyirli füzesinin öncüsüdür. Fotoğraf: Reaction Engines Bir sonraki adım olarak DARPA, tümü aynı girişi ve nozulu paylaşan, duraklamadan hipersonik seyre hava soluyan operasyona imkân veren, bir turbojet ile ikili modlu ramjet/scramjeti eşleştiren, türbin bazlı kombine devirli motorun yer testinin gerçekleştirilmesine yönelik planları yeniden canlandırmıştır. Lockheed Martin tarafından 2020 li yıllarda uçurulması planlanan insansız "SR-72" için, böyle bir tahrik sistemine ihtiyaç duyulmaktadır. Uzaya erişim araçları tarafından hem hava soluma hem de roket modlarında çalışan Reaction Engines ın SABRE motoru gibi bir güç ünitesi kullanılabilir. Atmosferin içinde, giren hava bir eşanjör tarafından önceden soğutulur ve roketteki sıvı hidrojenle yakılır. Atmosferin dışında SABRE, konvansiyonel bir roket olarak çalışır. Reaction Engines tarafından 2020 yılında tam ölçekli bir yer demosunun gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Süpersonik Uçaklar Sivil uçakların gelişimi, sabsonik hızda yakıt verimliliğinin artırılmasına odaklanmakla birlikte, daha hızlı uçulmasına yönelik ilgi de tekrar canlanmaktadır. NASA tarafından sonik patlamanın minimize edilmesine yönelik gerçekleştirilen araştırma, ekonomik ve çevresel bakımdan yaşayabilir süpersonik taşımalar için en önemli engellerden birini kaldıracakmış gibi görünse de, havalimanı gürültüsünün azaltılmasına ve seyir verimliliğinin iyileştirilmesine yönelik çalışmalara halen ihtiyaç duyulmaktadır. NASA, uçağın dikkatli bir şekilde şekillendirilmesiyle kamu nezdinde kabul edilebilir seviyede sonik patlamaya ulaşılabileceğini kanıtlamak için, 2019 yılında "Sessiz Süpersonik Taşıt" (Quiet Supersonic Transport (QueSST)) adlı X-uçağı uçurmayı planlamaktadır. QueSST uçuşları sırasında toplanan topluluk yanıt verilerinin, düzenleyici kuruluşlar tarafından, kara üzerinde gerçekleştirilen sivil süpersonik uçuşlara yönelik yasağın kaldırılmasına imkan vermesi gerekmektedir. Süpersonik iş jeti için yakın vadede bir pazar gören Aerion Corp. gibi bazı imalatçılar beklememektedir. Öte yandan, Gulfstream, Boeing ve diğerleri, sonik patlamanın sessizleştirilmesini, Concorde un 105 PLdB lik "çift gürültülü patlaması" karşısında, iş jetinin veya küçük süpersonik yolcu uçağının ekonomik bakımdan yaşayabilirliği için bir 50

51 TEI POST Fotoğraf: NASA/Boeing ön şart olarak 20 katlık bir azalmayla 75 PLdB lik bir "yumuşak yumruk" olarak görmektedirler. Çalışmalar, Londra dan Sidney e 2 saatte uçabilen hipersonik yolcu uçaklarına doğru ilerlese de ticari bakımdan varolabilmesi için gerekli emniyet, güvenilirlik ve verimlilik ile çalışabilen tahrik sistemlerinin geliştirilmesine yönelik ihtiyaçlar hız kazanmaktadır. Askeri ve potansiyel olarak alt yörüngesel ve yeniden kullanılabilir fırlatma endüstrisi, teknolojinin gelişiminde ilk sırada olacak, fakat bu on yıllar alacaktır. Elektrikli Hayaller Halen emekleme evresinde olan elektrikli itki sistemleri, eşit miktarda ilgi gördüğü kadar şüphe de uyandırmaktadır. Günümüzün lityum-iyon bataryaları sayesinde tümüyle elektrik enerjisinin hafif hava araçları için elverişli olmasına karşın, daha büyükçe bir bataryanın, menzil uzatıcılar olarak dizel motorların veya küçük türbinlerin, dondurarak soğutulan süper iletken sistemler aracılığıyla dağıtılmış fanları çalıştıran turboelektrik jeneratörlerinin kullanılmasına uzanan hibrit itki sistemine sahip olması muhtemeldir. Piyasada tümüyle elektrikli iki koltuklu eğitim cihazları mevcuttur. Hibrit-elektrikli dört koltuklu cihazlar ufukta görünmektedir. NASA, 2020 lerin başlarından itibaren, küçük gruplara hava seferlerinin canlandırılmasına yönelik dokuz yolculu "hafif menzilli" kısa rota uçağını bir sonraki adım olarak görmektedir. Gerek Avrupa daki gerekse ABD deki araştırmacılar, 100 koltuğun altında koltuk kapasitesine sahip olan hibrit-elektrikli bir yolcu uçağının üretiminin 2030 itibarıyla mümkün olduğunu düşünmektedirler. Öte yandan, enerji depolamasında önemli iyileştirmelere ihtiyaç duyulacağı öngörülmektedir. Elektrik enerjisi, yenilenebilir enerji kaynakları kullanılarak sıfır emisyona giden bir yol sunmasının yanı sıra, dağıtılmış itki sisteminin sinerji yaratarak aerodinamik ile eşleştiği yeni uçak konfigürasyonlarına da imkân vermektedir. Bu konfigürasyonlar, çoklu rotordan, dikey kalkış ve iniş gerçekleştirebilen hava taksilerinden, elektrikli itki sistemlerinin sürüklemeyi azaltmak için uçağa yeniden enerji veren ve sınır katmanını içine alan gömülü elektrikli tahrik sistemlerine uzanmaktadır. İrtifa Avantajı Platform ve taşıma kapasitesinde beklenilen iyileştirmelerin, küçük insansız hava araçlarının altyapı kontrolünden paket teslimatına kadar ortaya çıkan pek çok düşük irtifa pazarına girmesine imkân verecek olmasına karşın, daha büyük, daha kabiliyetli platformlara yönelik ticari gerekliliklerin somutlaşması beklenmektedir. Bunlardan biri, uydulardan daha ekonomik ve duyarlı bir şekilde felaketler sonrasında haberleşmeyi ve seyrüseferi canlandırmak, uzak bölgelerde internet erişimi sağlamak veya uzaktan algılama gerçekleştirmek üzere stratosferde günlerce veya haftalarca havada kalabilen yüksek irtifalı, uzun süreli dayanıklılığa sahip hava araçlarıdır. Facebook ve Google tarafından güneş enerjisiyle çalışan stratosferik İHA lar geliştirilmekte olup, Avrupa halihazırda bu tür yüksek irtifalı "sözde-uydulara" yönelik iki yaklaşımı izlemektedir. Airbus Defense and Space in Zephyr S İHA sı iki haftanın üzerinde, Thales Alenia Space'in StratoBus otonom zeplini ise bir yıl havada kalabilmektedir. Zephyr, ileriki dönemlerde hizmete girecek ve onu, daha ağır taşıma kapasitesine sahip olan StratoBus 2020 itibarıya takip edecektir. Fotoğraf: Airbus Group Fotoğraf: Airbus Defense & Space 51

52 ÇALIŞANLARIMIZDAN HABERLER TARİHLERİ ARASINDA ŞİRKETİMİZDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ATAMALAR Ahmet Fındık tarihinde Genel Müdürlük bünyesindeki Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü ne, Metin Kaplan tarihinde Genel Müdürlük bünyesindeki Finans Direktörlüğü ne, Faruk Turan tarihinde Genel Müdürlük bünyesindeki Programlar Direktörlüğü ne, Necati Emir tarihinde AIT & MRO Direktörlüğü bünyesindeki Montaj Bakım Mühendislik ve Kalite Müdürlüğü ne, Pınar Günaydın tarihinde AIT & MRO Direktörlüğü bünyesindeki Montaj Bakım Planlama ve Operasyon Müdürlüğü ne, Ercan Arıcan tarihinde Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü bünyesindeki Aerotermal Mühendislik Müdürlüğü ne, Fatoş Bahar Çekyay tarihinde Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü bünyesindeki Turboşaft Motorları Müdürlüğü ne, Gürcan Töre tarihinde İmalat Direktörlüğü bünyesindeki Üretim Planlama Müdürlüğü ne Mehmet Zahid Yüzügüldü tarihinde Finans Direktörlüğü bünyesindeki Bilişim Teknolojileri Müdürlüğü ne, Salih Emrah Turan tarihinde Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü bünyesindeki Yapısal Mühendislik Müdürlüğü ne, 52

53 TEI POST Süleyman Altınorak tarihinde Elektrik,Elektronik,Kontrol ve Gömülü Sistemler Müdürlüğü bünyesindeki Elektrik,Elektronik,Kontrol ve Gömülü Sistemler Teknik Liderliği ne, İsmail Onur Üye tarihinde Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü bünyesindeki Tasarım Bütünlüğü ve Uçuşa Elverişlilik Kıdemli Takım Liderliği ne, Murat Canaslan tarihinde İmalat (Freze) Müdürlüğü bünyesindeki Atölye Şefliği ne, Nermin Güler tarihinde İmalat (Freze) Müdürlüğü bünyesindeki Atölye Şefliği ne, Nuri Balk tarihinde İmalat (Freze) Müdürlüğü bünyesindeki Atölye Şefliği ne, Serdar Keskinkaya tarihinde İmalat (Fabrikasyon) Müdürlüğü bünyesindeki Atölye Şefliği ne Dinçer Tali tarihinde Yan Sanayi Geliştirme Müdürlüğü bünyesindeki Yan Sanayi Geliştirme Teknik Liderliği ne, Sedat Ali Özkan tarihinde Ürün Mühendislik Müdürlüğü bünyesindeki Ürün Mühendislik Teknik Liderliği ne, Mahmut Serhan Sökmen tarihinde Tesisler ve Destek Hizmetler Müdürlüğü bünyesindeki İnşaat ve Şartnameler Kıdemli Teknik Liderliği ne, Kasım Öztürk tarihinde Satınalma Müdürlüğü bünyesindeki Satınalma Teknik Liderliği ne, Esra Alpan tarihinde Montaj Bakım Planlama ve Operasyon Müdürlüğü bünyesindeki Montaj Bakım Planlama ve Operasyon Teknik Liderliği ne, Mehmet Zahid Kuruca tarihinde İstanbul Mühendislik Ofisi bünyesindeki İstanbul Mühendislik Ofisi Teknik Liderliği ne, Yetkin Koçak tarihinde Montaj Bakım Planlama ve Operasyon Müdürlüğü bünyesindeki Montaj Bakım Planlama ve Operasyon Teknik Liderliği ne, Mehmed Çelik tarihinde Genel Müdürlük bünyesindeki Özel Kalem İdari Liderliği ne atandı. Zeynep Keçeli Yaşar tarihinde Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü bünyesindeki Operasyonlar Kıdemli Teknik Liderliği ne, TEI BÜNYESİNDE MAYIS ARALIK 2017 TARİHLERİ ARASINDA OLUŞTURULAN BÖLÜMLER İnsan Kaynakları Direktörlüğü bünyesinde; Bina Bakım Onarım Liderliği İnşaat ve Şartnameler Liderliği Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü bünyesinde; Operasyonlar Kıdemli Takım Liderliği Yeni görevlerinde kendilerine başarılar diliyoruz. 53

54 ÇALIŞANLARIMIZDAN HABERLER TEI PERSONEL İSTATİSTİKLERİ 31 Aralık 2017 tarihi itibarıyla 2000 kişiyi aşan personelimizin; Beyaz Yakalı ve Mavi Yakalı Çalışan Dağılımı Beyaz Yaka Mavi Yaka %58 %42 Unvan Gruplarına Göre Dağılımı Yönetici Mühendis Uzman Teknisyen Diğer %10 %56 %2 Eğitim Durumuna Göre Dağılımı %1 %7 Doktora %28 Yüksek Lisans %44 %4 Lisans Ön Lisans %19 Teknik Lise / Lise %29 Yaş Grubuna Göre Dağılımı %16 %15 Cinsiyete Göre Dağılımı % %41 %28 Kadın Erkek %92 41 ve Üzeri 54

55 ZİYARETÇİLER Çeşitli kurumlardan şirketimize yapılan ziyaretler, geçtiğimiz yıl da yoğun bir şekilde devam etti ve Mayıs 2017 den yıl sonuna kadar gerçekleşen ziyaretlerde çok sayıda misafir ağırladık Eskişehir Osmangazi Üniversitesi - Hezarfen Havacılık ve Uzay Kulübü Ziyareti Uludağ Üniversitesi - Mühendislik Fakültesi Öğrencileri Ziyareti Türk Hava Kurumu - Uluslararası Hava Öğrenci Mübadele Programı Öğrencileri Ziyareti AselsanNET Genel Müdürü İsmail Karahan Ziyareti Eskişehir Valisi Özdemir Çakacak Ziyareti 55

56 ZİYARETÇİLER Eskişehir Milletvekili Prof. Dr. Emine Nur Günay Ziyareti ABD Ticaret Ateşesi Katja Kravetsky, GE Havacılık Askeri Satışlar ve İş Geliştirme Genel Müdür Yardımcısı Christopher Cyr ve Heyeti Ziyareti Hindistan Hava Harp Akademisi Heyeti Ziyareti Pamukkale Üniversitesi - Mekatronik ve Bilişim Kulübü Ziyareti Eskişehir İl Sağlık Müdürlüğü Kamu Hastaneleri Hizmetleri Başkanı Dr. Ali Mumcu ve Eskişehir Yunus Emre Devlet Hastanesi Başhekimi Uzm. Dr. Mustafa Karagülle Ziyareti JSF Proje Yöneticisi Korgeneral Mat Winter ve Heyeti Ziyareti Hava Teknik Okullar Komutanlığı Ziyareti Hava Teknik Okullar Komutanlığı Ziyareti 56

57 TEI POST İBB Genel Sekreteri Hayri Baraçlı, İBB Ulaşım Daire Başkanı Yunus Emre Ayözen, İSBAK Genel Müdürü Muhammed Alyürük, ve İSPARK Genel Müdürü Nurettin Korkut Ziyareti Necmettin Erbakan Üniversitesi - Seydişehir Ahmet Cengiz Mühendislik Fakültesi Anadolu Gelişim Topluluğu Ziyareti İstanbul Gelişim Üniversitesi - Uygulamalı Bilimler Yüksek Okulu Uçak Gövde / Motor Bölümü Öğrencileri Ziyareti Honeywell Bölge Başkanı Shane Tedjarati ve Heyeti Ziyareti Anadolu Üniversitesi - Endüstri Verimlilik Kulübü Ziyareti ABD Maslahatgüzarı Philip Kosnett ve Heyeti Ziyareti TSKGV Genel Müdür Vekili Sadık Piyade ve Heyeti Ziyareti Anadolu Üniversitesi - Türkiye Gençlik Vakfı Eskişehir İl Temsilciliği Ziyareti 57

58 FUARLAR VE XXXXXXXXX ORGANİZASYONLAR TEI'NİN YER ALDIĞI FUARLAR IDEF ULUSLARARASI SAVUNMA SANAYİİ FUARI TEI, 9 12 Mayıs tarihleri arasında İstanbul TÜYAP Fuar ve Kongre Merkezi nde 13. sü düzenlenen, ülkemizin en önemli savunma sanayii fuarı IDEF 2017 ye stant açarak katılım sağladı. Fuar sırasında, Millî Savunma Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Yunus Emre Karaosmanoğlu ile TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit, Turboşaft Motor Geliştirme Projesi kapsamında motor test, modül test, komponent test ve bunlara ait yardımcı sistemlerinin tasarımı, üretimi ve üretilen sistemlerin TEI de kurulumuna yönelik iş birliği protokolünü imzaladı. Fuar süresince Türk tedarik makamları, yurt dışı delegasyonlar ve müşterimiz olan OEM lerin üst düzey yöneticileri ile toplantılar yapıldı. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Binali Yıldırım ın ve Başbakan Yardımcısı Fikri Işık ın TEI standı ziyareti 58

59 TEI POST Savunma Sanayii Müsteşarı İsmail Demir in TEI standı ziyareti İmza töreni 59

60 FUARLAR VE XXXXXXXXX ORGANİZASYONLAR AUVSI XPONENTIAL 2017 FUARI TEI, 8 11 Mayıs tarihlerinde Amerika Birleşik Devletleri nin Dallas şehrinde düzenlenen, AUVSI Xponential Fuarı na stant açarak katılım sağladı. İnsansız hava araçlarına yönelik düzenlenen en önemli organizasyonlardan biri olan fuarda TEI, PD170 motorunun 1/1 ölçekli maketi ile TJ90 motorunu sergiledi. ASME TURBO EXPO 2017 FUARI TEI, her yıl dünyanın çeşitli kentlerinde gerçekleştirilen ve bu yıl Haziran tarihleri arasında Amerika Birleşik Devletleri nin Charlotte kentinde düzenlenen, bilinirliği en yüksek Gaz Türbin Konferansı olan ASME Turbo Expo Fuarı na stant açarak katılım sağladı. Etkinlikte TEI Tasarım Mühendisliği Direktörlüğü çalışanlarından Uzman Mühendis İlhan Görgülü, Mühendis Mustafa Cem Sertçakan ve Mühendis Fırat Kıyıcı bildirilerini sundular. 60

61 TEI POST PARIS AIR SHOW TEI, Haziran 2017 tarihleri arasında Fransa da düzenlenen Uluslararası Paris Air Show a katıldı. Fuarda Başbakan Yardımcısı Fikri Işık TEI standını ziyaret etti ve güncel projelerin son durumu hakkında bilgi aldı. Fuar sırasında TEI, LEAP Together Projesi ne sağladığı katkılardan dolayı, SAFRAN Aircraft Engines firması tarafından verilen En İyi İş Ortağı ödülünü aldı. Fuarda ayrıca, müşterimiz olan OEM ve önemli uluslararası tedarikçilerimizin üst düzey yöneticileri ile toplantılar gerçekleştirildi. LEAP Together Projesi Ödül Töreni Başbakan Yardımcısı Fikri Işık ın TEI standı ziyareti 61

62 FUARLAR VE XXXXXXXXX ORGANİZASYONLAR TEI'NİN YER ALDIĞI ORGANİZASYONLAR 2. MMG AR-GE İNOVASYON ZİRVESİ VE SERGİSİ TEI, 6-7 Eylül 2017 tarihlerinde İstanbul Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre ve Sergi Sarayı nda gerçekleşen 2. MMG Ar-Ge ve İnovasyon Zirvesi ve Sergisi ne stant açarak katılım sağladı ve MALE sınıfı insansız hava araçları için geliştirdiği PD170 motorunu sergiledi. 4. ULUSLARARASI SAVUNMA SANAYİİ YERLİ YATIRIMLAR VE İNOVASYON KONFERANSI 27 Eylül 2017 tarihinde gerçekleşen 4. Uluslararası Savunma Sanayii Yerli Yatırımlar ve İnovasyon Konferansı nda, TEI Tasarım Mühendisliği Direktörü Ahmet Fındık, TEI nin Millî Motor Projeleri hakkında bir sunum gerçekleştirdi. 62

63 TEI POST VIII. BAKIM TEKNOLOJİLERİ KONGRESİ VE SERGİSİ TEI İşletme Bakım Kıdemli Teknik Lideri Yasemin Arıkan, TMMOB Makina Mühendisleri Odası tarafından Eylül 2017 tarihlerinde Denizli de düzenlenen, VIII. Bakım Teknolojileri Kongresi ve Sergisi ne katılarak Bakımın Dünü, Bugünü ve Geleceği başlıklı makalesini sundu. İSO SAVUNMA SANAYİ ZİRVESİ TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit, 9 Ekim 2017 tarihinde İSO tarafından İstanbul da düzenlenen İSO Savunma Sanayi Zirvesi ne panelist olarak katıldı. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ ÖĞRENCİLERİ BULUŞMASI yılları arasında TEI'de çalışan İnsan Kaynakları Direktörü K. Levent Tüfekçi, 20 Kasım 2017 tarihinde Sakarya Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü öğrencileri ile bir araya gelerek bilgi ve tecrübelerini paylaştı. TEI TURBOŞAFT MOTORLARI VE ÖZGÜN TURBOŞAFT MOTOR GELİŞTİRME PROJESİ SEMİNERİ TEI Turboşaft Motorları Tasarım Müdürlüğünde Kıdemli Uzman Mühendis olarak görev yapan Erinç Erdem, 15 Aralık 2017 tarihinde ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü'nde "TEI de Turboşaft Motorları ve Özgün Turboşaft Motor Geliştirme Projesi başlıklı seminer verdi. 6. ÖZEL SEKTÖR AR-GE VE TASARIM MERKEZLERİ ZİRVESİ TEI, Aralık 2017 tarihlerinde Congresium Ankara da düzenlenen 6. Özel Sektör Ar-Ge ve Tasarım Merkezleri Zirvesi ne stant açarak katılım sağladı ve katmanlı imalat ile ürettiği parçaları ilk kez sergiledi. 63

64 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÇALIŞMA HAYATINDA ERGONOMİ Çalışma hayatının ayrılmaz parçaları olan insan ve makine ile içinde bulundukları çevre arasındaki ilişkileri düzenlemek için yirminci yüzyılın başlarında ergonomi bilimi ortaya çıkmıştır. Yunanca ergo = iş ve nomos = yasa anlamına gelen sözcüklerin birleştirilmesiyle elde edilen ve günümüzde iş bilimi olarak bilinen ergonomi, insanın anatomik özelliklerini, antropometrik ölçülerini, fizyolojik kapasite ve toleranslarını göz önüne alarak, işyeri yerleşimi ve ortam değişkenlerinin etkisi ile oluşan, organik ve psikolojik reaksiyonlara göre, insan - makine - çevre uyumunun temel kuramlarını araştıran, çok disiplinli bir bilimi ifade eder. Ergonominin temel amaçları: İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması, İş gücü kayıplarının önlenmesi, Yorulmanın ve iş stresinin azaltılması, İş kazaları ve mesleki risklerin en aza indirilmesi, Verimlilik ve kalitenin yükseltilmesi, Çalışanların etkinliğinin artırılması, Gereksiz ve aşırı zorlamalardan kaçınılması, Organizmanın zarar görmesinin önlenmesidir. İnsan merkezli bu bilimin uygulanmasında, ergonomik risk faktörlerinin belirlenmesi esastır. Fiziksel, çevresel ve psikolojik faktörler, insan - makine - çevre sistemini bütünüyle ele alır. 1. Fiziksel Faktörler Tekrarlayan işler, uygunsuz ve / veya statik duruş gerektiren işler vb. 2. Çevresel Faktörler Gürültü, sıcaklık, nem, hava akımı, aydınlatma, titreşim, kimyasallar vb. 3. Psikolojik Faktörler Üzüntüler, ailevi sorunlar, unutkanlık vb. TEI, 2017 yılı iş sağlığı güvenliğini geliştirme planları çerçevesinde, çalışma ortamlarında insan - makine - çevre uyumunun en üst düzeyde sağlanabilmesi için, Ergonomik İyileştirme Projesi"ni yürütmektedir. Projenin ilk aşamasında istatistiksel analiz ve genel değerlendirme hedeflendi. Bu kapsamda tüm personelin sağlık dosyaları incelendi, anketlerle çalışma koşulları irdelendi, çalışma alanlarında ergonomik riskler gözlendi ve tüm veriler bir araya getirilerek iyileştirme öneri raporu hazırlandı. Belirlenen iyileştirici aksiyonlar hayata geçirilmektedir. Projenin ikinci aşamasında ise, iş ortamı bazında detaylı araştırmalar yapıldı. Hem atölye hem de ofis çalışmalarında, ergonominin fiziksel faktörleri ile çevresel faktörlerinden ses düzeyine odaklanıldı. Fiziksel faktörler göz önünde bulundurularak, işe uygun yöntemlerle (REBA, RULA, NIOSH, LMM, EMG vb.) nicel ergonomik risk değerlendirmesi yapılacak ve çalışma ortamlarının ergonomik risk haritalandırması tamamlanarak alan bazlı iyileştirmeler de gerçekleştirilecek yılında tamamlanması planlanan Ergonomik İyileştirme Projesi ile TEI, belirlemiş olduğu önce insan prensibine uygun olarak çalışma ortam koşullarının sürekli geliştirilmesini hedefliyor. 64

65

66 ETKİNLİKLER İŞ GÜVENLİĞİNİN ANLAMI, GELECEKTEKİ GÜCÜN KAYNAĞI Ülkemizde her yıl, iş sağlığı güvenliğinin çalışma hayatındaki önemi ve önceliğine vurgu yapmak için, 4-10 Mayıs tarihleri arasında İş Sağlığı Güvenliği Haftası kutlanıyor. Bu kapsamda şirketimizde, çalışanların katılımına açık İş Sağlığı Güvenliği Slogan Yarışması ve çalışanların çocuklarına yönelik TEI İş Sağlığı ve Güvenliğine Önem Verir konulu resim yarışması düzenlendi. Çalışanlarımızdan gelen 166 slogan önerisi; kısa, çarpıcı ve özgün olması kriterlerine göre yarışma jürisi tarafından değerlendirildi. İmalat Fabrikasyon Müdürlüğü nde Uzman Teknisyen olarak görev yapan Fatih Özçakıl, insanı merkeze koyan, İş Güvenliğinin Anlamı, Gelecekteki Gücün Kaynağı sloganıyla birinci oldu. 31. TEI BAHAR TURNUVASI DÜZENLENDİ 1987 yılından itibaren düzenlenen ve geleneksel hale gelen TEI Bahar Turnuvası nın 31. si, 1 Mayıs günü yapılan futbol maçıyla başladı. 756 çalışanımızın katıldığı turnuva kapsamında; futbol, basketbol, tenis, masa tenisi, badminton, bowling ve dart branşlarında müsabakalar yapıldı. Turnuva boyunca pazar günleri yapılan müsabakalar sırasında yiyecek içecek stantları çalışanlarımızın ailelerine hizmet verdi. Ayrıca çalışanlarımızın çocukları için hazırlanan şişme oyun parkı da en çok ilgi çeken aktivitelerden biri oldu. 66

67 TEI POST İFTAR YEMEĞİNE 1200 TEI ÇALIŞANI KATILDI 5 Haziran 2017 tarihinde, Genel Müdürümüz Prof. Dr. Mahmut F. Akşit tarafından, TEI çalışanları için düzenlenen iftar yemeğine, 1200 çalışanımız katıldı. İftar yemeği sonrasında Genel Müdürümüzün yapmış olduğu yarıyıl değerlendirmesi, çalışanlar tarafından ilgiyle dinlendi. 4. GELENEKSEL TEI YAZ SPOR OKULU TAMAMLANDI Çalışanlarımızın çocuklarının çeşitli spor dallarında kendilerini geliştirmeleri, sosyal, duygusal, fiziksel ve zihinsel becerilerini güçlendirmeleri amacıyla 2014 yılında ilki düzenlenen TEI Yaz Spor Okulu nun, bu yıl dördüncüsü düzenlendi. Çalışanlarımızın 7-14 yaş grubu çocuklarının, 3 hafta boyunca haftada 4 gün futbol, basketbol, tekvando, tenis, voleybol ve izcilik branşlarında eğitim aldığı TEI Yaz Spor Okulu Projesi, çocukların ilgi alanlarını ortaya çıkarmasına yardımcı olurken, takım çalışması ve iletişim becerilerini de güçlendirdi. 3 Temmuz 2017 tarihinde başlayan TEI Yaz Spor Okulu, 21 Temmuz 2017 tarihinde düzenlenen kapanış töreni ile tamamlandı. Ailelerin de katıldığı törende, eğitmenlere plaket ve hediyeleri takdim edildi. 67

68 ETKİNLİKLER GELENEKSEL TEI AİLE PİKNİĞİ NDE BİR ARAYA GELDİK 10 Eylül 2017 de şirketimizin açık alanında düzenlenen pikniğe, tüm çalışanlar ve ailelerinden oluşan yaklaşık 5500 kişi katıldı. Organizasyon, TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit in açılış konuşması ile başladı. Ardından TEI Yönetim Kurulu Başkan Vekili ve GE Türkiye CEO su Canan Özsoy, TEI çalışanlarına organizasyona katılmaktan duyduğu memnuniyeti aktardı. Piknikte 23 Nisan - 21 Mayıs 2017 tarihleri arasında gerçekleştirilen TEI Geleneksel Bahar Turnuvası nın şampiyonlarına kupaları takdim edildi. Çeşitli ikramların sunulduğu piknikte, animatörler ve şişme oyun parkları ile katılımcılar keyifli vakit geçirdi. Etkinlikte ayrıca TEI Yönetim Kurulu Başkan Vekili ve GE Türkiye CEO su Canan Özsoy, TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit ve dönemin Askeri Fabrikalar Genel Müdürü Murat Akkaya günün anısına ağaç dikimi gerçekleştirdi. DÜNYA ENGELLİLER GÜNÜ ETKİNLİĞİ DÜZENLENDİ TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit ve TEI Direktörleri, 3 Aralık Dünya Engelliler Günü nedeniyle TEI'de görev yapan engelli çalışanlar ile bir araya gelerek TEI ye sağladıkları katma değerden dolayı teşekkür etti. Sohbet havasında geçen yemeğin sonunda engelli çalışanlar, günün anısına Genel Müdür Prof. Dr. Mahmut F. Akşit e çiçek takdim ederken, Akşit de çalışanlara hediyelerini verdi. 68

69 TEI POST TEI MASA TENİSİ TURNUVASI TAMAMLANDI Kalite Güvence Teknik Destek Uzmanı Turgut Alptekin tarafından 4. sü organize edilen ve 2 ay süren TEI Masa Tenisi Turnuvası, 20 Aralık 2017 tarihinde oynanan final maçı ile tamamlandı. 20 takım ve 46 sporcunun katıldığı turnuvada toplam 147 maç yapıldı. Turnuvada dereceye giren takımlar: Şampiyon: Mustafa Budun & Erinç Erdem & Kıvanç Akçeşme İkinci: Murat Kasap & Adnan Bulut & Serkan Pala Üçüncü: Turgut Alptekin & Ahmet Özşahin & Yakup Duran Klasman Birincisi: Hamza Ülker & Alper Baydemir En Centilmen Takım: Işıl Ünal & Özgür Kalyoncuoğlu En Değerli Oyuncu: Murat Kasap YIL SONU DEĞERLENDİRME TOPLANTISI GERÇEKLEŞTİRİLDİ Genel Müdürümüz Prof. Dr. Mahmut F. Akşit in 2017 yılını değerlendirdiği ve 2018 hedeflerini paylaştığı Yıl Sonu Değerlendirme Toplantısı, 28 Aralık 2017 tarihinde TEI Sosyal Tesis Binası nda düzenlendi. Faruk Turan a Genel Müdürümüz Prof. Dr. Mahmut F. Akşit tarafından 20. yıl plaketi takdim edildi Öneri Ödül Şampiyonu olan İmalat Freze Müdürlüğü nden Mehmet Ali Çal a plaket verilmesiyle tören son buldu. Etkinlikte, Genel Müdürümüz Prof. Dr. Mahmut F. Akşit, 2017 yılı için çalışanlara teşekkür etti ve tüm çalışanlar adına Çalışan Temsilcisi Burak Çamurlu ya çiçek takdim etti. Çalışanlarımız da Genel Müdürümüz için özel olarak hazırlattıkları hediyelerini takdim etti. Ardından, 20. hizmet yılını tamamlayan TEI Programlar Direktörü 69

70 SOSYAL SORUMLULUK MESLEK LİSESİ KOÇLARI PROGRAMI İKİNCİ MEZUNLARINI VERDİ TEI, 2013 yılından bu yana Özel Sektör Gönüllüleri Derneği ile yürüttüğü Meslek Lisesi Koçları Programı nın ikincisini tamamladı. Programın başarıyla tamamlanışını kutlamak için, 24 Mayıs 2017 tarihinde TEI piknik alanında, TEI İnsan Kaynakları Direktörü K. Levent Tüfekçi, dönemin Odunpazarı İlçe Millî Eğitim Müdürü Hasan Başyiğit, TEI çalışanlarından oluşan 16 gönüllü koç ve programa dâhil olan öğrencilerin katılımıyla bir organizasyon düzenlendi. Öğrenci ve koçların, takımlar halinde oyunlar oynayarak geride bıraktıkları yoğun dönemin yorgunluğunu attıkları etkinlikte, 2 yıl süren programa katılan toplam 96 öğrenciye programı tamamlamaları sebebiyle sertifikaları verildi. 70

71 TEI POST 71

72 SOSYAL SORUMLULUK KAN BAĞIŞI KAMPANYASI DÜZENLENDİ TEI, Türk Kızılayı Eskişehir Kan Bağışı Merkezi ile imzaladığı Kan Bağışı Protokolü kapsamında, her sene iki defa kan bağışı kampanyası düzenliyor. Bu doğrultuda 2017 yılında, 23 Mayıs ve 17 Ekim tarihlerinde kan bağışı gerçekleştirildi. TEI nin Eskişehir tesislerine gelen Kızılay otobüsünde, 100 den fazla gönüllü TEI çalışanı kan bağışında bulunarak kampanyaya katkıda bulundu. 72

73 TEI POST TEI 4. ZEKÂ ATÖLYESİ Nİ AÇTI TEI, 2016 yılında başlattığı ve geleneksel hale getirdiği Zekâ Atölyeleri Projesi nin dördüncüsünü, kendi ismini taşıyan TEI Alparslan İlkokulu'na kurdu. TEI gönüllülerinin de katkılarıyla oluşturulan Zekâ Atölyesi nin açılışına; Tepebaşı Kaymakamı Salih Keser, Eskişehir İl Millî Eğitim Müdürü Necmi Özen, İl Millî Eğitim Müdür Yardımcısı Özden Akkaya, Tepebaşı İlçe Millî Eğitim Müdürü Bülent Üzmez, yılları arasında TEI'de çalışan İnsan Kaynakları Direktörü K. Levent Tüfekçi, TEI Alparslan İlkokulu Müdürü Murat Arıkan ın yanı sıra TEI gönüllüleri ve Millî Eğitim Müdürlüğü ne bağlı yönetici ve öğretmenler katıldı. TEI, EN KIDEMLİ ÖĞRETMENİ ZİYARET ETTİ TEI Kurumsal İletişim Bölümü, 24 Kasım Öğretmenler Günü'nde Eskişehir'deki en kıdemli öğretmen Fatma Kısa'yı görev yaptığı Porsuk İlkokulu'nda ziyaret etti. Ardından şirketin ismini taşıyan TEI Alparslan İlkokulu ziyaret edilerek, öğretmenlerin günü kutlandı. TEI Alparslan İlkokulu ziyareti En kıdemli öğretmen ziyareti 73

74 ÇALIŞANLARIMIZDAN BURAK BALCI NIN I N D E N K A L E M BİTMESİN İSTENEN REKABET Tenis efsaneleri Nadal ve Federer in, Grand Slam finalindeki son randevuları, bir tenis maçının ötesinde spor ahlakı ve centilmence rekabetin de gösterisine dönüştü. Tenisin belki de gelmiş geçmiş en büyük iki oyuncusunun birbirlerine olan saygısı, spor sahalarından yaşamın her alanına bir ders niteliğindeydi. 29 Ocak 2017 Pazar günü sporseverler, en son Mayıs 2011 de izledikleri ve son yıllardaki duruma baktıklarında da bir daha gerçekleşmesi pek de olası görülmeyen eşleşmeye kilitlenmişlerdi. Uzun süreli sakatlıklar geçirmiş ve eski form seviyelerinden uzağa düşmüş iki efsane, yeniden bir Grand Slam finalinde karşı karşıya gelmişlerdi. Maç sporseverlere vadettiğinden fazlasını vermiş ve bir tenis şölenine dönüşüp tarihe geçmişti, ama belki de asıl üzerinde durulması gereken şey maç sonu açıklamalarıydı. Federer, 10 yıl önceki yenilmez görüntüsünden kesitler vererek ezeli rakibini 3-2 yenip, dört buçuk yıl sonra ve 35 yaşında yeniden bir Grand Slam kazandığı maçın sonunda çıkıp, teniste beraberlik olsaydı bunu Nadal la paylaşmayı bu kupaya tercih edeceğini söylemişti. Tıpkı benzer bir centilmenlik örneğini 8 yıl önce yine aynı yerde, Avustralya Açık Finali nden sonraki kürsüde Nadal ın yaptığı gibi da kazanan, aynı skorla bu sefer İspanyol raketti ve ilk olarak konuşma yapması gereken Federer üzüntüden hıçkırıklara boğulmuş ve konuşmasını zar zor tamamlayabilmişti. Ondan sonra söz alan Rafa, rakibinin üzüntüsünü paylaştığını gösteren tavrıyla önce Federer e sarılmış, sonra da onunla oynamanın her zaman büyük bir zevk olduğunu ve onun yine Grand Slam'ler kazanacak büyük bir şampiyon olduğunu söylemişti. Sadece bu iki anla anlatılamayacak, kort içinde veya dışındaki her 74

75 karşılaşmalarında sportif rekabetten öte çok büyük bir centilmenlik yarışı onlarınki. Yaptıkları sporun belki de gelmiş geçmiş en büyük iki oyuncusu ve en büyük rekabetinin tarafları olmalarına rağmen, bu seviyedeki bir saygı ilişkisi biz sporseverlere kimin hangi maçı kazandığından bağımsız olarak başka şeyler anlatıyor. Sporu takip eden insanların rekabet algısı çoğunlukla kıyaslama üzerinden tanımlanıyor. Kendi beğendiği veya desteklediği takımı/oyuncuyu övecek kişinin, genelde rakiple ilgili de yerici bir tavır takınması sık karşılaştığımız bir tutum. Kötü oynadığını kabul etmekten çok suçu hakeme atmak, rakibinin elini sıkmaktan çok yenilgiyi şansa bağlamak çok yaygın gördüğümüz benzer tavırlar. Messi yi sevenlerin (hatta artık daha bilinen tabirle Messiciler'in) Ronaldo yu eleştirdiği, Lebroncular'ın Durantçiler'e (biraz eskiye gidersek Kobeciler'e) salladığı, Hamiltoncular'ın Vettelciler ile tartıştığı muhabbetler herkesin malumu. Spordaki rekabet algısının bu şekilde yerleşmiş olması biraz sıkıntılı bir durum. Genel olarak keyif almak için takip edilmesi gereken spor, rekabet üzerinden karşı tarafa nefret yöneltmeye dönüşüyor. Spordan alınması gereken haz unutuluyor; bir sporun zirvedeki isimlerinin büyük sportif başarılarına alkış tutup hepsine saygı duymak yerine, her zaman bir kıyas ve desteklemediği tarafa yergi zorunluluğu varmış gibi davranılıyor. Tarafgirlik her şeyin önünde. 75

76 ÇALIŞANLARIMIZDAN İşte bütün bu kısır çekişmelere bakıp ortama bir çeki düzen vermek istiyorsak, referans alabileceğimiz zirve noktalarından biri şüphesiz ki Federer - Nadal rekabeti. Birbirleriyle kıyasıya çekişen bu ikilinin rekabeti hiçbir zaman gerginlikten beslenmiyor, biri diğerini sürekli kendini geliştirmeye ve korta yeni şeyler koymaya mecbur kılıyor. Rakibin ne kadar iyiyse senin onu geçmek için daha da iyi olman gerekiyor. Dolayısıyla bu tarz bir rekabet sürekli gelişmeyi sağlıyor ve kazanılan başarıların anlamını artırıyor. Nadal ın kendisine ters gelen oyunu ve Grand Slam sayılarında onu geçme tehdidi olmasa Federer belki oyununu bu kadar yukarıya çekemeyecek, zirvede kalmak için bu kadar ısrarcı olmayacaktı. Keza Nadal ın rekabet ettiği isim Federer olmasa başarılarının anlamı bu kadar büyük, tarihteki yeri bu kadar kıymetli olmayacaktı. Ayrıca, başka bir açıdan baktığımızda da böyle çekişmelerin tek bir kazananı olmuyor. Bu rekabette bir taraf en çok Grand Slam kazanan raket; diğeri ise en çok Masters Turnuvası kazanan iki tenisçiden biri ve bir Grand Slam i tarihte 10 kez kazanabilmiş tek isim. Birçoklarınca gelmiş geçmiş en büyük raket olan Federer, Nadal a karşı maçlarda ise geride. Birisi tartışmasız gelmiş geçmiş en büyük toprak kort oyuncusu, diğeri ise diğer kort tiplerinin en büyüğü. Ünleri dünyanın her köşesine yayılmış, servetleri devasa miktarlara ulaşmış bu iki ismin bu seviyede birbirlerine karşı gösterdikleri saygı ise bu ün ve servetin de üstünde. Bu iki 76

77 TEI POST ismi hiçbir zaman birbirine sataşırken, karşı tarafın hakkını vermekten imtina ederken veya rakibe saygısızlık yaparken görmedik. Her zaman karşı tarafa olan saygı ve takdirlerini koruyarak rekabet eden bu ikili, sonuç olarak da diğer bütün efsane tenisçilerden kendilerini ayırmayı başardılar ve hep farklı bir yerde anılacaklar. Federer ve Nadal ın büyüklüklerine, hem rekabet ettikleri oyuncular hem de uzun yıllara yayılan istikrar ve her geriye düştüklerinde başardıkları geri dönüşler açısından da bakmak lazım. Sampras - Agassi dönemi sonrası bayrağı devralan Federer, zirvede geçirdiği birkaç yıldan sonra orayı Nadal ile paylaşmak zorunda kalmıştı. Sonradan bu denkleme Djokovic ve Murray de girdi ve Büyük Dörtlü (Big Four) olarak bilinen bu grubun tenisi domine ettiği yıllar başladı başından beri dünya 1 numarası bu 4 lüden birine ait ve son 56 Grand Slam in sadece 7 sinde başka bir şampiyon çıkabildi. Bu dönemin sonlarına doğru zirvede isimleri daha az anılan ikili için, Artık devirleri geçiyor mu? diye düşünülürken an itibarıyla Nadal birinciliğe Federer ise ikinciliğe oturmuş durumda de Nadal Amerika ve Fransa Açık ı, Federer ise diğer iki Grand Slam i kazandı. Bir detay daha vermek gerekirse, set kaybetmeden Grand Slam kazanmak tarihte çok da sık rastlanan bir başarı değil. Bunu bu sene; Nadal Fransa da, Federer de Wimbledon da başardı. Bu geri dönüşe Federer, ilerlemiş yaşında ve kariyerinde nadiren başına gelen sakatlıktan BURAK BALCI KİMDİR? 1984 yılında Ankara da doğdu yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği bölümünden, 2008 yılında Münih Teknik Üniversitesi Hesaplamalı Mekanik (Computational Mechanics) Yüksek Lisans Programı ndan mezun oldu yılında Türkiye Teknoloji Merkezi nde çalışmaya başladı yılından itibaren TEI Ankara Mühendislik Ofisi nde Uzman Mühendis olarak çalışmaya devam ediyor. dönüşte imza attı. Benzer şekilde Nadal ise, güce ve dayanıklılığa dayalı oyun stilinin doğal bir sonucu olarak daha sık sakatlık geçirmesine rağmen, dünya sıralamasında ara ara uzak kaldığı zirveye geri dönmesini hep bildi. Örnek sporcunun tanımını yaparcasına bu ikili kendilerine hep iyi baktılar, düzenli antrenman ve beslenme rutinlerinden vazgeçmediler, hep zirve için yarıştılar, asla eldeki birçok oyuncu için hayal bile edilemeyecek başarılarla yetinmediler ve ilerlemiş yaşların rekabetçi kalmak için engel olmadığını gösterdiler. Spor tarihi, her zaman büyük sporcuların kendi branşlarına ve genel olarak dünya sporuna bıraktıkları büyük miraslara tanıklık eder. Michael Jordan, Muhammed Ali, Michael Schumacher, Ronnie O Sullivan, Michael Phelps, Usain Bolt, Steffi Graf, Serena Williams gibi birçok ismi bu noktada anabiliriz. Bu isimlerden Federer ve Nadal ise karşılıklı saygıya dayanan rekabetleriyle halen zirvede gezinmekteler ve yaptıkları sporu sürekli ileri taşıyarak spor tarihinde çok özel bir yere sahip oldular. Bizlerin şansı da bu mücadelenin canlı şahidi olmaktı. Bu rekabetin bize anlattıkları oldukça kıymetli ve onu izlemek de bir o kadar keyifli. Böyle devam ederse ilerleyen yıllarda yine bu karşılaşmadan bazı örnekler görebiliriz. Onların durmak isteyeceği zamana kadar bu hep mümkün olacak. Spordaki genel gergin rekabetten uzak, nezih bir şeyler görmek isteyen sporseverler ise bu rekabetin olabildiğince geç bitmesi için dua edecek. 77

78 ÇALIŞANLARIMIZDAN DC-10 ERMENONVILLE FACİASI VE SİSTEMATİK HATALAR MÜJDAT ASLAN'IN I N D E N K A L E M Havacılık tarihi; Bu kadarı da olmaz artık! dedirten birçok kaza senaryosuyla doludur. Tasarım aktiviteleri sürecinde gerçekleştirilen emniyet analizlerinde öngörülememiş, laboratuvar testleri, yer testleri, uçuş testleri gibi sistem doğrulama çalışmalarında rastlanmamış ve faciayla sonuçlanmış hata türlerine bağlı birçok kaza, arşivlerde ders niteliğinde yerini almaktadır. Bu arşivlerde, bağımsız sistemlerin bağımsız hata türlerinin birleşerek ortak bir hata senaryosunun işlemesine hizmet ettiği durumların, aslında ne kadar da olası olduğunu görmek mümkündür. Doğrudan bir insan hatası ile başlayan ya da rastgele bir hatanın insan hatasıyla kademeli olarak büyüdüğü bu hata durumları, havacılıkta sistematik hatalar kategorisinde değerlendirilebilir; basılmaması gereken bir düğme, kontrol edilmemiş bir kilit, kapatılan yanlış motor, sağ yerine sola doğru yapılan manevra, panik ve daha fazlası Sonrası mı? Milyon dolarlarla ifade edilen mali kayıplar, kutlanması gereken kavuşmalar yerine acı dolu ebedi ayrılık merasimleri. Bir sistemin fonksiyonları arasındaki bağımsızlık, sistem emniyetinin en önemli konularındandır. Sistemin ana fonksiyonelliğini yitirmesine veya beklenmedik şekilde reaksiyon vermesine sebep olabilecek bir bağımlılık durumu, risk teşkil etmektedir. Bu sebeple Hata Ağacı Analizleri ile bu bağımsızlık durumları tespit edilip, ortak sebep analizlerinde bağımsızlığın olgunluk seviyesi belirlenmektedir. Kabul edilemez risk seviyesindeki bağımlılık durumları, ya bağımsızlık getiren bir tasarım değişikliğine götürür ya da bu kabul edilemez seviye; çeşitli kısıtlamalar, bakım ve gözlem aralıkları ile kabul edilebilir bir seviyeye indirgenmeye çalışılır. Teoride izlenen yol, yukarıdaki paragrafta bahsedildiği gibidir ama gerçek hayatta maalesef her şey öngörülebilir değildir. Özellikle işin içinde insan faktörü olan sistemler için her zaman bir tehlike mevcuttur. Zaten, günümüzde otonom sistemlere yönelimdeki en büyük motivasyonlardan birisi de, bahsettiğimiz insan faktörü etkisini minimum seviyeye indirgemektir. Zira fiziksel olarak mutlak anlamda kısıtlasanız dahi psikolojik açıdan mutlak kısıt getiremediğiniz bir kullanıcıya emanet ettiğiniz milyonlarınız ve müşterileriniz varken rahat uyumanız pek de mümkün değildir. Mart 2015 tarihinde gerçekleşen Germanwings kazasında, insan faktörünü en derinden yaşayarak gördük. Psikolojik rahatsızlığa sahip Pilot Andreas Lubitz in 144 yolcu ve 6 mürettebatı beraberinde ölüme götürdüğü o feci kaza ile havacılık emniyeti konuları ayrı boyutlar kazanmış oldu. Bu boyut ile sistematik hataların önüne geçmenin ve insan faktörünün etkinliğini minimize etmek için gerçekleştirilen ortak sebep analizleri çıktılarının önemi bir kez daha anlaşılmış oldu. Sistematik hataların önüne geçebilmek için, havacılık sektöründeki firmalarda emniyet yönetim sistemleri oluşturulmuş ve bu sistemler hâlihazırda geliştirilmektedir. Teknoloji ile gelen karmaşıklık, uçuş saatlerinin ciddi sayılara ulaşması, hava trafiğindeki kalabalık ve daha birçok ilave faktör emniyet yönetim sistemlerini (EYS) zorlamaktadır. Uluslararası havacılık otoritelerince 78

79 TEI POST ciddi denetlemeler ve onay mekanizmalarının işletildiği EYS lerin de önleyemediği ihlaller/ihmaller halen mevcuttur. Tasarım, operasyon, insan faktörü ve EYS ihlalinin bir arada görülebildiği, ihmal ve ihlal ile gelen sistematik hatalara verilebilecek en çarpıcı örnek, DC-10 Paris kazasıdır. Ermenonville Faciası (DC-10 Paris Kazası) Takvimlerin 3 Mart 1974 ü gösterdiği bir günde, İstanbul dan Londra ya Paris aktarmalı planlanan uçuşta, THY nin Ankara ticari isimli DC-10 uçağı, uçuşa geçmiş ve Paris te bir grup yolcusunu bırakıp Londra ya doğru istikamet almıştı. Fakat tırmanış sırasında ani patlama yaşayan ve sonrasında Ermenonville ormanına düşen uçak, 346 yolcuya mezar olmuştu. Peki, neydi bu kazanın sebebi? İşte tam da bu yazıya başlarken kullandığımız ifadede olduğu gibi, Bu kadarı da olmaz artık! dedirten hatalar bileşkesi! Kaza sonrasında, Ermenonville ormanında bir çiftçi tarafından bulunmuş uçağa ait kargo kapısı üzerinde incelemeler yapılmış. Bu incelemelerin sonucunda, kargo kapısının kopması ile havacılıkta explosive decompression şeklinde tanımlanan hata durumunun kazaya sebep olduğu raporlanmıştı. Kök sebep analiz sonuçlarında ise, kargo kapısı kilitleme sisteminde 1972 yılında American Airlines Detroit Metro uçuşunda da yaşanan arızanın tekrarladığı görülmüştü. Dünya havacılık tarihinin ders alması, hatta utanması gereken bu arıza tekrarı ise, FAA ile uçak üreticisi Douglas arasında yapılan sözde centilmenlik anlaşmasının sonucuydu. NTSB (Ulusal Ulaşım Güvenlik Kurulu) tarafınca yapılan çalışmalarda, DC-10 uçağının kargo kapılarındaki kilitleme ve kilidi emniyete alma sisteminde tasarımsal hatalar tespit edilmişti. Çalışmaya göre; kapı kapatıldığında yerlerine oturması gereken 4 adet kilit kancası tam olarak yerine oturmuyor, buna rağmen kapı kilitlenmiş gibi algılanıyor ve kokpitteki göstergelerde, kapı için, kilitli ve emniyetli ibaresi görülüyordu de yaşanan American Airlines ın DC-10 kazası özelinde yapılan incelemeler sonrasında FAA, kilitleme ve emniyete alma sistemi hatasına yönelik kargo kapılarına mod, yaptırılmasına karar vermişti. Fakat uçak üreticisi Douglas ile FAA arasında gerçekleştirilen anlaşma sonucunda bu mod, AD - Uçuşa Elverişlilik Direktifi (Airworthiness Directive) yerine Uyarıcı Servis Bülten (Alert Service Bulletin) olarak uygulamaya alınmıştı. Uçak üreticisini zorlamak ve tasarım değişikliğini derhal gerçekleştirmesini sağlamak yerine iyileştirme çalışması yapılması yeterli görülmüş oldu. Bu çalışmada, kapıya uygulanması gereken yük miktarına yönelik ikaz plakartı konulmasına, emniyet kolunun kapanmasının zorlaştırılmasına dair kararlar mevcuttu. Paris uçağını faciaya götüren de 2 yıl önce karara bağlanan ve insan faktörüne bağımlı bu uygulama olmuştu. DC-10 un, Paris Havalimanı nda arka kargo kapısını kapatan işçi, kapıda 79

80 ÇALIŞANLARIMIZDAN Tasarım Hatası (Mekanik) Tasarım Hatası HW/SW Tasarım Hatası Sistem Emniyeti Otorite Hatası Kargo Kapısı Kilidinin Tam Kapanmaması Emniyete Alma Sistemi Göstergesi Tasarımının Hatalı Gösterime İzin Vermesi Yedekli Kumanda Kablolarının Aynı Yerden Geçirilmesi Emniyet Değil Firma Lehine Karar Almak İnsan Hatası Üretici Hatası İkaz Plakartını Okumadan Kargo Kapısını Hatalı Kapatan Görevli Maliyeti Emniyete Tercih Etmek KAZA yazan talimat plakartını okumamış, üstüne bir de kapı kapandı zannedip emniyete alma kolunu kapatmıştı. Kapı kilitleme mekanizmasındaki şafta tam sarılmamış kancaları çalıştıran eyleyiciyi kapıya bağlayan titanyum vidalar, irtifa ile kabin basıncının yükselmesiyle birlikte dışarı doğru yüke maruz kalmış ve kopmuşlardı. Vidaların kopmasına bağlı olarak kapı patlama şeklinde açılmış ve fırlamıştı. Kapının kopmasının ardından yolcu kabini ile kargo bölümü arasındaki basıncı eşitlemeye çalışan valfler yeterli olmayınca iki bölme arasında ciddi oranda basınç farkı oluşmuştu. Bu basınç farkı sebebiyle yolcu kabini döşemeleri kargo kısmına doğru göçmüş, 6 yolcu göçen döşemelerden atmosfere fırlamıştı. Bu döşemelerde bulunan kuyruk kumanda kabloları kopmuş, irtifa dümeni, istikamet dümeni, yatay stabilize ve 2 nolu motora kumanda edilemeyince de kaza, facia ile sonuçlanmıştı. Bu kazada acı olan bir diğer husus ise Paris teki aktarma sırasında uçağa binen 218 yolcunun hikâyesiydi. İngiltere den Fransa ya rugby maçı için gelen bu yolcular, British Airways in grevde olması sebebiyle Fransa da kalmış ve uçak bulamamışlardı. THY nin DC-10 uçağında yer olması o an için bir sevinç kaynağı hatta şanstı. Oysa en büyük talihsizliğin, kapılarını çaldığını bilmiyorlardı. Kilit sistemindeki tasarım hatası sebebiyle tam tutunamayan kancalar, emniyete alma sisteminin hatalı göstergesi, kargo kapısını kilitlemeden indirilebilen kilitleme kolu, gerekli kontrolleri yapmadan bu kilitleme kolunu indiren görevli, yedekli kumanda kablolarının hepsinin aynı yerde bulunması ve otoritelerin uçak üreticileriyle yaptıkları anlaşmalarda emniyetten ödün veren yaklaşımları/uygulamaları Sistematik hataların önüne geçmek için, yazılmış kurallardan ödün vermemek ve en kötü senaryoyu her zaman göz önüne getirerek değerlendirmeler yapmak gereklidir. Aksi takdirde profesyonel olmayan iyimserlik, havacılık sektöründe facialar ile sonuçlanabilmektedir. Sistem Emniyeti Değerlendirmeleri ile belirlenmiş ortak sebep analiz çıktıları, Emniyet Yönetim Sistemi ile denetlenen emniyet gereklilikleri ve uçuşa elverişlilik esaslarında zorlayıcı kararlar ile tüm bu kazalar önlenebilir. Sadece kumanda kablolarının gövdenin farklı yerlerinden geçirilmesi bile DC-10 kazasını önleyebilecekken bu değerlendirmelerin yapılmamış olması tüm bu birimlerin ortak hatası sayılabilir. Uluslararası otoritelerin dahi baskı altında tutulabildiği havacılık sektöründe çalışıyorsanız bilmeniz gereken ilk şey, her ne olursa olsun önceliğinizin Emniyet olduğudur. İkincisi ise; teknik bir değerlendirmeye dayandırılmamış, peşin hükümlerle sarf edilmiş Bu kadarı da olmaz artık! söylemlerinden kaçınmanız gerektiğidir. Emniyette kalın. MÜJDAT ASLAN KİMDİR? 1990 yılında Sinop Ayancık ta doğdu yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Uçak Mühendisliği bölümünden mezun oldu yılından itibaren Pistonlu Motorlar Tasarım Müdürlüğü nde Mühendis olarak çalışmaya devam ediyor. 80

81 ÇALIŞANLARIMIZIN HOBILERI YAŞAMIN NOTALARLA İFADESİ: MÜZİK Çalışanlarımızdan Göktuğ Horuz un çocukluk hayali piyano çalmak, notaların peşinde koşan bir müzisyen olmasında büyük önem taşıyor. Müziğe olan sevgisinin sözcüklerle anlatılamayacak kadar güçlü olduğunu söyleyen Horuz için müzik, yaşamın notalarla ifade edilmesi anlamına geliyor Piyanoyu ilk defa 5-6 yaşlarındayken televizyonda gördüm. Piyanodan gözlerimi alamadığım için televizyonun başından kalkamamıştım. Gün geçtikçe piyanoya karşı ilgim ve merakım arttı. Televizyonda izlediğim piyanoyu yakından görüp, canlı olarak dinleme hayalleri kuruyordum. Sonunda, küçük ve eski bir org bularak piyano hayalime bir adım daha yaklaştım. Artık tuşlarla baş başaydım ve bir süre sonra melodiler oluşturabilmeye başladım. Enstrümanın duygularıma tercüman olabildiğini ve enerjimi yansıtabildiğini fark ettim. Müzik, o andan itibaren hayatımın bir parçası haline geldi. 81

82 ÇALIŞANLARIMIZIN HOBİLERİ Zaman geçtikçe müziğimi paylaşma ihtiyacı hissettim ve tiyatro oyunları için drama müzikleri yapmaya başladım. Restoranlarda yemek müzikleri, batı müziği resitalleri, jenerik müzikleri, film müzikleri derken, müziğin yer bulabildiğim her alanına dahil oldum. Yaptığım işler sonucunda alkışlanınca hissettiğim gurur, yaşadığım duyguların en güzeliydi. Merak sonucu başladığım hobim ile insanların duygularına ortak olmak, kelimelerle anlatılamayacak bir his. Yakın çevreme, bu hissi yaşamaları için enstrüman çalmaları yönünde telkinlerde bulunuyorum. Sizlere de bu telkinimi tekrarlıyor ve geleceğimiz olan çocuklarımıza da müzik sevgisini aşılamanızı öneriyorum. GÖKTUĞ HORUZ KİMDİR? 1989 Eskişehir doğumlu Göktuğ Horuz, 2017 yılından beri Kalite Müdürlüğü nde Kalite Yardımcı Teknisyeni olarak görevine devam ediyor. Müziğin etkileri Araştırmalar, müziğin insanlar üzerinde önemli etkilerinin olduğunu ortaya koymuştur. Bunlardan bazıları: Müzik dinlemek, beyne giden kan ve oksijen miktarını artırdığı için, uyarıcı ve harekete geçirici etkisi vardır. Belirli müzik türleri, huzur veren endorfin hormonunun salgılanmasını sağladığı için sakinleştirici etki gösterir. Müzik ilham verir, duyguları harekete geçirir ve yaratıcılığı artırır. Müzik matematikseldir, karmaşık fikirlerin kolay çözülmesini sağlar. Müzik, etkili öğrenmenin temel unsuru olan beynin, sağ ve sol yarım kürelerinin denge içinde çalışmasını sağlar. Müzik kas gerilimini azaltır, beden hareketlerini ve koordinasyonu geliştirir. Müzik kişinin fiziksel dünyayı algılamasına, algılanan dünyayı zihninde canlandırmasına yardımcı olur. Bu sayede kişilerin nesneler arasındaki farklılıkları ayırt edebilme yeteneğini geliştirir. Kaynak: Marmaralife 82

83 TEI TEI POST BİR YAŞAM BİÇİMİ: TRIATLON Spor, TEI li Necati Durmaz için yaşamın vazgeçilmezi. Çocukluğundan itibaren sporla iç içe bir yaşam süren Durmaz için, farklı disiplinlerin birleştiği triatlon yarışları ise bir yaşam biçimi. Spor, ailemin desteği ve sabrı sayesinde hayatımın her döneminde günlük yaşamımın bir parçası oldu. 6 yaşında, yüzme yaz okulu ile spora başladım. Ailem, yaz okulunun ardından kış sezonunda da yüzmeye devam etmeme ön ayak oldu. Ailem sayesinde hayatımda sporun yeri günden güne arttı. Eskişehir in soğuğuna, yaşadığım kulak iltihaplarına rağmen azimle yüzmeye devam ettim. Takım arkadaşlarım gibi ben de, antrenmandan arta kalan zamanlarımda küçük yaş grubundaki takımlara yardımcı olarak amatör antrenörlüğe başladım. Antrenörlük belgemi almamın ardından profesyonelliğe geçiş yaptım. Üniversite yaşantımda, Zaten yüzüyorsun, koşarsın da... telkinleri üzerine, triatlon a merak sardım. İlk olarak üniversitem adına yarışlara katıldım. Daha sonra ise federasyonun düzenlediği yarışlara katılarak bu spora ilk ciddi adımımı attım. Triatlon; yüzme, bisiklet ve koşunun peş peşe yapıldığı bir spor. Tiratlonda kısaca amaç, bu üç sporu belirlenen mesafelerde en iyi zamanda tamamlamak. Triatlon gerçekten yorucu bir spor; ama yarış öncesi geçirilen güzel zamanlar, yılda 3-4 kez görüştüğünüz dostlarınızın rakip olduğu yorucu anlar, bu yorgunluğu keyfe dönüştürüyor. İlk Triatlon Eskişehir de yapıldı Ülkemizdeki ilk resmi triatlon, olimpik standartlar olan 1,5 km yüzme, 40 km bisiklet ve 10 km koşu olacak şekilde ve resmi hakemlerin nezaretinde 1988 yılında Eskişehir de düzenlendi. Nihat Aydın, 2 saat 59 dakika 43 83

84 ÇALIŞANLARIMIZIN HOBILERI saniyelik dereceyle tamamladığı yarış sonucunda, Türkiye nin ilk triatleti olarak resmi kayıtlara geçti. Triatlonun ülkemizdeki başlangıç noktası olan Eskişehir de doğan biri olarak, bu sporla ilgilenmek benim için ayrı bir gurur kaynağı. Ben triatlonda tercihimi, yüksek dayanıklılık ve hız gerektiren taraftan yana kullandım. Bu nedenle federasyonun düzenlediği takvim yarışlarını tamamlayarak sezon sonu derecemi en yüksekte tutmak için çalışıyorum. Nitekim elde ettiğim puanlar sayesinde, toplam sürede birincinin 16 saniye gerisinde kalarak, Triatlon Federasyonu sezonunu 2. olarak tamamladım. Yarışlar, fiziki koşullar gereği deniz ya da göl kenarında yapılıyor. Havaların sıcak olması gerektiğinden, antrenmanlara nisan ayında başlıyorum. Sezon ise ekim ayında sona eriyor. Her sporcunun antrenörü ile belirlediği farklı takvimler olsa da, genelde sezon bitiminde toparlanma için 3-4 haftalık ara veriliyor. Aranın ardından ise ağırlık ve kapalı ortam antrenmanlarıyla çalışmalar başlıyor. Sezon başlamadan önce imkân varsa günde çift antrenman, eğer yoksa tek ve yoğun antrenmanlar yapılıyor. Benim sezon içerisindeki antrenman düzenim ise, haftada 6 gün antrenman ve 1 gün dinlenme şeklinde. Hafta içi günlerde, mesai saatinden önce koşu antrenmanımı tamamlayıp, iş çıkışı yüzme antrenmanımı yapıyorum ve hafta içini toplamda 3 koşu, 3 yüzme ve 1 bisiklet antrenmanı ile geçiriyorum. Hafta sonu ise, yarış takvimim elverdiği sürece cumartesi günlerini uzun arazi koşuları, pazarları ise uzun bisiklet antrenmanlarına ayırıyorum. 84

85 TEI POST Bu yoğun tempoda triatlon atletleri için oluşabilecek en büyük problemlerden biri, sosyal yaşama zaman ayıramamak şeklinde düşünülebilir. Ancak ortak zevklere sahip olduğunuz kişilerle spor yapıyor olduğunuzdan, günlük yaşamdakinden daha fazla sosyalleşme imkânı bulabiliyorsunuz. Hatta günlük yaşantınızda karşılaşma ihtimaliniz olmayan insanlarla koşarken, kendinizi derin sohbetler içinde bulabiliyorsunuz. Ben kendi adıma günlük antrenmanımın büyük kısmını erken saatlerde yaptığımdan, arkadaşlarıma ve sevdiklerime ayıracak vakit buluyorum. Spor, mutluluk veriyor Düzenli spor yapan birisi olarak, etrafımdaki insanlardan başlayarak empoze etmeye çalıştığım konu, sporun sağlığa olan pozitif etkisi. Belki benim kadar yoğun tempolu bir hazırlık süreci geçirmenize gerek olmayabilir, ama hayatınızda spora yer ayırmaya başladığınızda ve bir süre sonra alışkanlık edindiğinizde, emin olun bırakmak istemeyeceksiniz. Planlı, düzenli ve sağlıklı bir yaşam için küçük çabalarla da olsa sporu günlük yaşamınıza entegre etmenizi öneririm. Çok değil, bir hafta sonra daha dinç kalktığınızı, daha mutlu ve daha pozitif olduğunuzu hem kendiniz fark edeceksiniz hem de çevrenizdekiler fark edecek. Triatlon Sporundaki Mesafeler Ortalama Tür Mesafe Bitirme Süresi Sprint 750 m yüzme, 20 km bisiklet, 5 km koşu 1 saat Olimpik 1,5 km yüzme, 40 km bisiklet, 10 km koşu 2 saat Yarı Ironman 1,9 km yüzme, 90 km bisiklet, 21,1 km koşu 5 saat Tam Ironman 3,8 km yüzme, 180 km bisiklet, 42,2 km koşu 11 saat Triatlon Nedir? İlk triatlon yarışı, deniz komandosu John Collins in, Waikiki Yüzme Yarışı, Hawai Adası çevresinde yapılan bisiklet yarışı ve Honolulu Maratonu nu birleştirme fikrinin destek bulması sonucu yapıldı. İlk yarış, 18 Şubat 1978 de Hawai Adaları'nda Waikiki Plajı'nda düzenlendi. 15 kişinin katıldığı bu yarışı 12 kişi tamamladı ve bu 12 kişi tarihteki ilk Ironman ler oldu. Triatlon branşında; Sprint, Olimpik, Yarı Ironman ve Tam Ironman olmak üzere dört farklı mesafe mevcut. Bunlardan ilk ikisi olimpiyatlara da dahil olan ve Türkiye Triatlon Federasyonu tarafından da düzenlenen mesafeler. Yarı Ironman ve Tam Ironman mesafeleri ise daha büyük organizasyonlar ve daha uzun süreler gerektirdiğinden, genelde özel organizasyon kuruluşları tarafından düzenleniyor. NECATİ DURMAZ KİMDİR? 1990 Eskişehir doğumlu Necati Durmaz, 2013 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi Makine Mühendisliği bölümünden mezun oldu. Haziran 2017 den bu yana Turbojet & Turboprop Motorlar Tasarım Müdürlüğü bölümünde mühendis olarak çalışmaya devam ediyor. Ironman mesafeleri nispeten düşük hız, yüksek dayanıklılık gerektirirken, olimpik ve sprint yarışlarda ise sporcuların hem hızlı hem de dayanıklı olmaları beklenir. Bu nedenle kısa mesafe yarışlarında sporcu rakipleri ile yarışırken, Ironman mesafelerinde kendisine belirlediği tamamlama süresi ile yarış halindedir. Kısa mesafe yarışmacıları için hedef, sezon içerisinde belirlenen takvim yarışlarında en iyi süreleri elde ederek toplam skor üzerinden şampiyon olmakken, Ironman yarışmacıları için ise yıl boyunca tek bir yarışı hedefleyip sadece onu tamamlamaktır. 85

86 GEZİ LONDRA DAN EDINBURGH A ADIM ADIM BİRLEŞİK KRALLIK Para harcayarak sizi zengin edecek tek şey seyahat etmektir sözü, seyahat etme amacımı tam olarak açıklıyor. Bu düşünceyle, bu seneki tatil rotamı Birleşik Krallık olarak belirledim. Birleşik Krallık; İngiltere, İskoçya, Kuzey İrlanda ve Galler den meydana geliyor. İngiltere, bu dört ülkeden en büyüğü olup 55 milyon nüfusa sahip ve Birleşik Krallık ın toplam nüfusunun %80 ini oluşturuyor. Yedi gün sürecek olan Kuzey İrlanda ve İskoçya gezime, İngiltere nin başkenti Londra dan başladım ve oradan Dublin e, sonra da Edinburgh a geçtim. Bunun sebebi Dublin veya Edinburgh a uçak biletlerinin çok pahalı olmasıydı. MESUTN GÜZMEİNL'İDEN K A LE Londra İngiltere nin başkenti Londra, 8 milyon nüfusa sahip. Direkt uçuş ile İstanbul dan yaklaşık 4 saat mesafede ve Avrupa da, Paris ten sonra en çok ziyaret edilen ikinci şehir. Londra yı gezmenin en kolay ve en ekonomik yolu şüphesiz, günlük ve haftalık seçenekleri olan Oyster kart. Akbil benzeri bir kart olan Oyster ile şehrin dört bir tarafına yayılmış muazzam metro ağını kullanabilirsiniz. Londra da gezilecek yerlerin başında, filmlerde çokça gördüğümüz Big Ben Kulesi, London Eye, Trafalgar Meydanı ve Buckingham Sarayı geliyor. Ayrıca birçok ünlünün balmumu heykelinin yer aldığı Madame Tussauds Müzesi de görülmeye değer yerler arasında. Buckingham Sarayı İngiliz Kraliyet Ailesi'nin evi olan Buckingham Sarayı na, Westminister metro durağında inerek, her iki tarafı yüzyıllık ağaçlarla çevrili olan yoldan, 10 dakikalık keyifli bir yürüyüşle ulaşabilirsiniz. Yol üzerindeki parkta sincapları görmeniz mümkün. Yazın her gün, kışın ise iki günde bir gerçekleşen Changing the Guard adı ile anılan nöbetçi değişim seremonisini izlemek isterseniz, da sarayın önünde olmalısınız. Buckingham Sarayı'na çok da uzak olmayan Green Park a ya da St. 86

87 TEI POST James s Park a uğrayarak Londra nın meşhur iki parkını da ziyaret edebilirsiniz. Aşağı doğru yürümeye devam ederseniz Big Ben Kulesi sizi karşılayacaktır. Big Ben Kulesi ve London Eye Dünyanın en büyük ikinci dört yüz lü saati olan Big Ben Kulesi nin adı, 26 Haziran 2012 tarihinde kraliçenin tahta çıkışının 60. yılı onuruna, parlamentonun aldığı kararla Elizabeth Kulesi olarak değiştirilmiş. Big Ben aslında saat kulesindeki çanın adı, ancak zamanla halk tarafından tüm yapının adı olarak kullanılmaya başlanmış. Yüksekliği 96 metre olan kulenin çanının 14 km uzaktan duyulabildiği söyleniyor. Kuleye bitişik olan bina ise Westminster Sarayı olarak biliniyor. Bu arada meşhur İngiliz kırmızı telefon kulübesi ve Big Ben Kulesi ikilisi ile güzel bir fotoğraf çektirmek isterseniz doğru yerdesiniz. Big Ben Kulesi nin hemen sol tarafında, 135 metre yüksekliğinde, Avrupa nın en yüksek dönme dolabı London Eye ı göreceksiniz. London Eye ı, hem gündüz hem de ışıklandırılmış hali ile gece görmenizi öneririm. Ayrıca yarım saat süren London Eye turuna katılarak Londra yı panoramik olarak izleyebilirsiniz. Madame Tussauds Müzesi Metronun Regent s Park durağında inerek ulaşabileceğiniz, Atatürk dahil birçok ünlünün balmumundan heykeli olan müzenin giriş ücreti 36 pound. Biraz pahalı ancak bu ücreti hak ettiğini düşünüyorum. Gezinin sonundaki kısa tren turu da çok keyifliydi. Gezinin ardından, müzeye çok yakın olan Beatles Store ve Sherlock Holmes Müzesi ne giderek eğlenceli vakit geçirebilirsiniz. KUZEY İRLANDA Londra dan 1 saat 30 dakika süren uçak yolculuğu ile Dublin e İngiltere vizesiyle giriş yaptım ve herhangi bir sorun yaşamadım. Havaalanından şehir merkezine ulaşım air coach denen otobüslerle sağlanıyor, gidiş dönüş bilet ücreti 7 Euro. Yanlış okumadınız. İrlanda, Birleşik Krallık tan farklı olarak Euro para birimini kullanıyor. Dublin Tam bir öğrenci şehri olan Dublin in düz coğrafi yapısı, her yere yürüyerek gidebilmenize olanak sağlıyor. Uzak yerler için otobüs tercih edilebilir. Bilet ücreti sadece bozuk para ile ödeniyor. Bozuk paranız yoksa 87

88 GEZİ Buckingham Sarayı otobüsten inmek zorunda kalabilirsiniz ki bu durum benim başıma geldi. Şehri ikiye ayıran Liffey Nehri nin üzerinde Millenium ve Ha penny köprüleri bulunuyor. Eskiden Ha penny Köprüsü nden geçişlerde halktan ücret alınıyormuş, bu sebeple halk arasında Penny Half Penny olarak anılmaya başlanmış, zaman içinde Ha penny haline gelmiş. Ayrıca nehir kıyısında çeşitli kafeler, restoranlar ve küçük dükkânlar bulunuyor. Trinity College 1592 de kurulan Trinity College, şehir merkezinde geniş bir alana yayılmış yemyeşil kampüsü ile köklü ve prestijli bir üniversite. Dünyanın birçok yerinden öğrencisi olan üniversitenin en önemli mezunları arasında, Oscar Wilde ve Samuel Beckett yer alıyor. Ayrıca kampüs içerisinde İtalyan sanatçı Arnaldo Pomodoro tarafından yapılan Sphere Within Sphere isimli bir heykel bulunuyor. Bu heykelin farklı boyutlardaki versiyonları Roma, New York, Tahran ve Washington gibi dünyanın farklı şehirlerinde de yer alıyor. Dublin İrlanda Ulusal Müzesi Trinity College dan çıktıktan sonra yürüme mesafesinde olan Ulusal Müze; doğa tarihi, kır yaşamı, arkeoloji, dekoratif sanat ve tarih olmak üzere dört ayrı binadan oluşuyor. Her bölümde bambaşka bir dünyaya tanık olacağınız müzeye girişler ücretsiz. İçerisinde doldurulmuş hayvan heykellerinin bulunduğu Ölü Hayvanat Bahçesi olarak bilinen Natural History Museum u da ziyaret etmenizi öneriyorum. Dublin Kalesi Şehrin ana caddelerinden biri olan Dame Caddesi üzerinde yer alan kale, 13. yüzyılda inşa edilmiş ve günümüze kadar birçok kez yıkılıp tekrar yapılmış. Kalenin içini gezebilmek için ücret ödemek gerekiyor; bence sadece dışını gezip bahçesinde oturarak manzaranın tadını çıkarmak yeterli. St. Stephen s Green Park Büyük Bahçe olarak da bilinen bu park, şehir merkezindeki en eski yeşil alanlardan biri. Parkta, Kuzey İrlanda için önemli kişilerin heykelleri ve çeşitli sanat eserleri bulunuyor. Yolunuz buraya düşerse parkı gezerek temiz havanın tadını çıkarabilirsiniz. Phoenix Park ve Dublin Hayvanat Bahçesi Avrupa nın en büyük şehir parkı olarak bilinen Phoenix Park, doğaya ve yeşile doyabileceğiniz, yerel halkın da çokça ziyaret ettiği huzur veren bir park. Şanslıysanız, park içinde gezen geyik sürülerini görmeniz mümkün. Ben gittiğimde yağmur yağdığı için parkın tamamını gezme fırsatı bulamadım ancak, epey büyük olan parkı dolaşmak için 2-3 saat ayırmanız gerekebilir. Phoenix Park ın girişinde yer alan ve giriş ücreti 17 Euro olan Dublin Hayvanat Bahçesi, çok çeşitli hayvan türlerine ev sahipliği yapıyor. Siz de benim gibi farklı hayvan çeşitlerini görmek isterseniz, Dublin Hayvanat Bahçesi ni mutlaka ziyaret etmelisiniz. Ancak yağmurlu günlerde hayvanlar kapalı alanlardan çıkmıyorlar; bu sebeple gitmeyi planladığınız gün için hava durumunu kontrol etmeyi unutmayın. Galway Corrib Nehri üzerine kurulmuş, samimi bir atmosfere sahip Galway, küçük ve güzel dükkânları, yerel sokak pazarları, rengârenk evleri ile bence İrlanda nın en güzel şehri. Şehirde en çok hoşuma giden caddeler Shop Caddesi ve devamındaki William Caddesi oldu. Bu iki cadde üzerinde yürürken, yolun her iki yakasında bulunan büyüklü küçüklü dükkânlardan alışveriş yapabilir, semt pazarına uğrayarak yerel halkın kendi bahçesinde yetiştirmiş olduğu sebze ve meyvelerden satın alabilirsiniz. 88

89 TEI POST Edinburgh Kalesi William Caddesi nin sonunda ise Oscar Wilde ve Eduard Wilde ın heykelleri ile fotoğraf çektirebilirsiniz. Moher Falezleri İrlanda nın en çok ziyaret edilen yeri olan ve Galway e 2,5 saat mesafede bulunan falezlerin en büyüğünün yüksekliği 200 metreden fazla. Alanın tamamını yürümek ve en tepeye çıkmak istiyorsanız birkaç saat ayırmanız şart. Bu arada manzaranın güzelliğine kapılıp fotoğraf çekmeye çalışırken düşmemeye de dikkat edin. Falezler ile ilgili önemli bir ayrıntı da, "Harry Potter ve Melez Prens" filminde Dumbledore un Harry ile birlikte Hortkuluk Mağarası na gittikleri bölümün burada çekilmiş olması. Oughtdarra Kalker kayalıklarının yüzyıllar boyu aşınması ile oluşmuş bu falezler, Moher Falezleri kadar görkemli olmasa da Galway e dönüş yolunda uğrayarak görebileceğiniz oluşumlar. Eğer balık tutmaya meraklıysanız, yol üzerinde balık tutan yerel halka katılarak Atlantik Okyanusu nda balık tutma keyfini yaşayabilirsiniz. İSKOÇYA İskoçya; İngiltere, Galler ve Kuzey İrlanda ile birlikte Birleşik Krallık'ı oluşturan dört ülkeden biri olup İngiltere'den sonra en fazla nüfusa sahip olan ülkedir. Edinburgh Şüphesiz gezim sırasında beni en çok etkileyen şehir Edinburgh du. Tarihi binalarını ve mistik atmosferini daha önceden duymuştum fakat bu kadarını beklemiyordum. Daracık arnavut kaldırımlı sokakları, binalar arasındaki gizli geçitleri, yer altındaki mahzenleri ile tarih kokan Edinburgh, sizi Ortaçağ Avrupa'sına götürüyor. Edinburgh Kalesi Dünya Kültür Mirası Listesi'nde bulunan ve şehir merkezinde bir tepeye inşa edilen kaleden, tüm şehrin manzarasını seyretmek mümkün. Ayrıca kaleden her gün saat te One O clock Gun isimli bir top atışı yapılıyor. Tarihi Şehir ve The Elephant House Edinburgh, tarihi şehir ve yeni şehir olmak üzere iki bölümden oluşuyor. Tarihi şehirde, bina ve sokaklar epey iyi şekilde korunmuş durumda. The Elephant House olarak bilinen ve J.K. Rowling in ilk "Harry Potter" romanını yazdığı şirin kafe de tarihi şehir kısmında bulunuyor. Zaten kafenin girişinde Harry Potter ın doğum yeri yazısını göreceksiniz. Arthur s Seat Tepesi Tüm şehri kuş bakışı görmek için gitmeniz gereken yer, şehrin hemen MESUT GÜZEL KİMDİR? 1989 doğumlu Mesut Güzel, İstanbul Teknik Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği bölümünden 2013 yılında mezun oldu yılından bu yana TEI Kalite ve İmalat Mühendisliği Direktörlüğü nde mühendis olarak çalışmaya devam ediyor. dışında bulunan Arthur s Seat Tepesi. Tepeye, şehir merkezinden yürüyerek çıkmak isterseniz, temponuza bağlı olarak 3 ila 4 saat arasında süreceğini söyleyebilirim. Tırmanma için iki farklı rota mevcut; biri biraz daha sarp ve tırmanırken şehir manzarasını görebileceğiniz rota, diğeri ise biraz daha düz ve rahat olan rota. Ben ilk rotayı tercih ettim ve gerçekten yoruldum ama tepeye vardığımda gördüğüm manzara yorgunluğumu unutturdu. Loch Ness Gölü ve İskoç Dağları Edinburgh ta birçok gezi şirketi, Loch Ness Gölü ve İskoç Dağları nı kapsayan günübirlik turlar düzenliyor. Buraya kadar gelmişken ben de böyle bir tura katıldım. Yol üzerinde önce Perth adı verilen küçük bir kasabada durarak kahvaltı yaptım. Burada hediyelik olarak alabileceğiniz geleneksel İskoç giysileri bulunuyor. Perth kasabasından sonra, Üç Kız Kardeş adı verilen dağları, sonrasında da Loch Ness Gölü nü ziyaret ettik. Efsane canavar Nessie yi göremesem de, Birleşik Krallık gezimi harika anılarla tamamlamış oldum. 89

90 GEZİ M E H M ET N'IN DOĞAİN DEN K A LE M EĞRİ KÖPRÜ NÜN İZİNDE BİR KENT SİVAS Çalışanlarımızdan Mehmet Doğan, Sivas ın gizemli Eğri Köprü sünün izinde kenti dolaşarak deneyimlerini bizlerle paylaştı. 90

91 Sivas, İç Anadolu nun doğusunda, İpek Yolu ve Kral Yolu güzergâhlarının kesiştiği noktada yer alan, tarihi öneme sahip illerimizden biri. Ticaret yolları üzerinde olması nedeniyle birçok medeniyete ev sahipliği yapan Sivas, tarih boyunca birçok isimle anılmış. Sebaste, Sipas, Megalopolis, Kabira, Diaspolis, Talaurs, Danişment, Eyalet-i Rum, Eyalet-i Sivas ve nihayetinde Sivas, şehre tarih boyunca verilen isimlerden bazıları. Osmanlı egemenliğinde eyalet merkezi haline getirilen Sivas; Amasya, Çorum, Tokat ve kısmî olarak Malatya ile Kayseri yi de kapsayan bir sancak görevi de görmüş. Evliya Çelebi nin "Seyahatname"sinde, 40 ilkokul, 1000 dükkân, 18 han ve 40 kadar çeşmesiyle Sivas, döneminin en önemli eyaletleri arasında sayılıyor. Beni Sivas a çeken ise Selçuklular döneminde Kızılırmak ın üzerine inşa edilen ve Eğri Köprü olarak anılan tarihi eser oldu. Orta noktasından itibaren 130 derecelik eğimle sola meyleden köprünün neden eğri olduğu hakkında kesin bir bilgi mevcut değil. Kentteki uzmanlar ve Sivaslılar, köprünün eğriliği konusunda farklı görüşler dile getiriyor. Eskiden kullanılan Malatya karayolu üzerinde yer alan köprünün ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmiyor. Yaklaşık 800 yıl önce Selçuklular döneminde yapıldığı öngörülen köprü, yüzyıllardır gizemini koruyor. Kesme taştan yapılan ve 18 kemeri bulunan köprü, 179 metre uzunluğa ve 4 metre TEI POST Çifte Minareli Medrese 60 santim genişliğe sahip. Köprü, Karayolları Müdürlüğü bünyesinde yıllarca Sivaslılara hizmet ettikten sonra, yeni köprünün yapılması ile trafiğe kapatıldı. Son olarak 2006 da restorasyonu yapılan köprü, emekliye ayrılarak Kültür Bakanlığı envanter kayıtlarına geçti. Yapım kitabesi bulunmayan köprünün, günümüze kadar birden fazla restorasyon geçirdiği bilinmesine rağmen sadece 1802 yılına ait bir restorasyon kitabesi bulunuyor. 12. kemerden sonra eğriliyor 18 kemerli köprü, 12. kemerden sonra sola doğru eğrilerek devam ediyor. Geçmişte suların çok güçlü akması nedeniyle, köprünün bir dalgakıran vazifesi görmesi için eğri yapıldığı söylentisi mevcut. Köprü hakkındaki en yaygın rivayet ise usta ve çırak ilişkisini konu alıyor. Ustası ile arası açılan çırak, ustasının yanından ayrılmış ve bu köprünün yapımını üzerine almış. Köprünün yapımı ilerlerken ustasına haber ulaşmış. Durumu merak eden usta gizlice gelip köprüyü incelemiş, beğenmiş ve çırağı karşısına alıp şu dörtlüğü söylemiş: Usta idik olduk şakirt Al bardağı suya seyirt Hiç nazardan korkmadın mı? Köprünü eğri çevirt Ustasının bu sözleri üzerine çırağın, nazardan korumak için köprünün kalan kısmını eğri yaptığı anlatılıyor. Gün, erken başlayıp erken bitiyor Divriği Ulu Cami ve Gürün Vadisi dışında; Sivas Ulu Cami, Çifte Minareli Medrese, Şifaiye, Gök Medrese, 91

92 GEZİ Sivas Ulu Cami Sivas Kongre Müzesi, Tarihi Çarşı ve müzelerin bir arada olması beni en çok etkileyen şey oldu. Sivas ın tüm güzelliklerini keşfedebilmek için erkenden kalkmalı ve yola düşmelisiniz. Çünkü Sivas ta gün, erken başlayıp erken bitiyor. Etsiz yemek olmaz Sivas, et yemekleriyle de ünlü bir ilimiz. Birçok şehirde Sivas Sofrası adıyla açılan mekânlar da bunun bir ispatı niteliğinde. İstanbul da yaşayan bir arkadaşım, her yıl yapılan Sivaslılar Günü nü takip ettiğini ve et yemeye doyduğunu anlatırdı. Sivas ta neredeyse her restoranda bulabileceğiniz meşhur lezzetler; Sivas katmeri, madımak çorbası, bulgurlu köfte, hıngeli, etli yaprak sarması, Sivas köftesi, sarı burma ve hurma tatlısıdır. Bu lezzetlere ek olarak, sabahları katmer ve çökelek peynirini tereyağ ile dürüm yapıp yemenizi tavsiye ediyorum. Sizlere Sivas taki önerilerim Mis Kebap ve Çimen Kebap. Bu iki mekân, hem fiyat hem de lezzet açısından diğerlerinin önüne geçiyor. Ayrıca gitmişken Çerkez in Kahvesi nde bir Türk kahvesi içmeden dönmek olmaz. Televizyon şehri Sivas ta dikkatimi en çok çeken şeylerden biri de, yaya kaldırımlarında her 100 metrede bir LCD televizyon olmasıydı. İnsanlar yolda giderken televizyon izlemekten yürüyemiyorlar. Bu nedenle birkaç küçük kaza bile yaşanmış. Umuyorum ki daha büyük kazalara neden olmaz. Görmeden dönmeyin Sivas ta bulunduğum süre içerisinde birçok deneyim edindim ve birçok yer gördüm. Her yeri görme fırsatım olmasa da Sivas a yolu düşenlere tavsiye edebileceğim güzellikler var. Soğuk ve sıcak Çermik Termal Tesisleri, özellikle kış aylarında gidecekler için mükemmel bir spa konforu sağlıyor. Gök Medrese, Çifte Minareli Medrese ve Ulu Cami, şehir merkezinde yer aldıklarından görmeden dönmek olmaz. Tabii ki beni Sivas a çeken Eğri Köprü yü de mutlaka görmenizi öneririm. 92 MEHMET DOĞAN KİMDİR? 1987 doğumlu Mehmet Doğan, 2011 yılında TEI Kalite ve İmalat Mühendisliği Direktörlüğü nde göreve başlamış olup halen Kalite Teknisyeni olarak görevine devam ediyor.

93 TEI'DEN DUYURULAR 1 MAYIS ARALIK 2017 TARIHLERI ARASINDA EMEKLI OLAN ÇALIŞANLARIMIZ Uzman Mühendis olarak görev yapan İzzet Murat Akşit, 7 Temmuz 2017 de, Müdür olarak görev yapan Aysun Doğramacı, 21 Temmuz 2017 de, Kıdemli Teknik Lider olarak görev yapan Hasan Koç, 28 Temmuz 2017 de, Kıdemli Teknik Destek Uzman olarak görev yapan Naci Gökçe, 28 Temmuz 2017 de, Destek Uzman olarak görev yapan Ali İhsan Ulutaş, 28 Temmuz 2017 de, Uzman Teknisyen olarak görev yapan Şuayip Şahin, 16 Ağustos 2017 de emekli olmuşlardır. KENDILERINE BUNDAN SONRAKI YAŞAMLARINDA MUTLULUKLAR DILERIZ. 93

94 TEI'DEN DUYURULAR HİZMET PLAKETİ ALANLAR 30. HİZMET YILINI TAMAMLAYAN ÇALIŞANLARIMIZ Ahmet Ayaz Ayhan Alpay Ayla Özerdem Günsel İçel Harun Gaznepoğlu Mahmut Celalettin Ermiş Talip Mat Yusuf Kamacı 25. HİZMET YILINI TAMAMLAYAN ÇALIŞANLARIMIZ Mustafa Uzuner Soner Demir Vahit Güler 20. HİZMET YILINI TAMAMLAYAN ÇALIŞANLARIMIZ Ahmet Abidin Gürdal Ayhan Çetin Ercan Büyükkara Ercan Tezcan Erhan Şahin Faruk Turan Hakan Kirazlı İsmail Ayvaz İsmail Dunca Kemal Ertürk Levent Gezer Mahir Tuğ Mecit Özgür Yaman Melih Gürsoy Mesut Uzun Nafiz Sertyamaç Nihat Mert Ömer Bayramoğlu Ömer Tunçbilek Pakize Pınar Günaydın Salih Göktepe Taha Serdar Tüzer Turgut Avcı Tülin Oğrak Vedat Gümüş Yasemin Arıkan Yücel Eskiler Yüksel Yıldız 15. HİZMET YILINI TAMAMLAYAN ÇALIŞANLARIMIZ Altuğ Pişkin Bahri Şen Deniz Aşıklar Gökhan Bursoy Hakan Afşar İlhan Sarı Özkan Yakar Öznur Akdoğan Sedat Akdoğan Şahin Günaydın Tuğçe Akçoral 10. HİZMET YILINI TAMAMLAYAN ÇALIŞANLARIMIZ Abdullah Cenk Işık Abdullah Vardar Ahmet Doğru Ahmet Hikmet Erenoğlu Ahmet Sarıkaya Alper Solmaz Ayhan Gürsoy Ayhan Öztürk Beynur Ürkmez Bilkay Gülaçtı Cem Çetin Cenk Şerefhan Durmuş Özyurt Ekrem Yudar Emre Bilgiçer Ender Akdoğan Engin Okuyan Erdem Kuşcu Erhan Hakal Erhan Şakrak Erhan Yağlı Erhan Yüksel Erman Özkan Ersen Altıntaş Fatih Başer Fatih Gökbulut Fatih Tektaş Fatoş Bahar Çekyay Ferhat Ünver Gökhan Küplük Güzin Bağcı Halil Hanlı Halil Kılıç Halil Ünlü Halime Özkaya Hamza Demiralay İlhan Yılmaz Kadir Baydar Kemal Engin Uysal Mehmet Çimen Mehmet Emre Karpuz Mehmet Kömürcü Meryem Toker Mesut Yılmaz Muhammet Özkara Murat Erkara Murat Karaduman Musa Akkol Mustafa Sarıkaya Mustafa Tuksal Mustafa Ünal Bulduk Muzaffer Şahinkuş Nadir Aydın Necati Emir Necmettin Günar Nil Akçoray Özkan Ömer Faruk Özkan Önder Sülüklü Özgür Acaray Seçil Songüler Selim Emre Ulucan Sema Dalaylı Semih Öztürk Serhat Üstün Serkan Keser Sinan Örcen Tolga Özgönül Uğur Aksay Uğur Özel Ulaş Biçer Ümit Tüzün Yasemin Yavaş Eren 5. HİZMET YILINI TAMAMLAYAN ÇALIŞANLARIMIZ Adem Tayyar Adem Ülker Ahmet Ergüt Ahmet Tuna Ali İhsan Güney Ali İhsan Yazaydın Ali Rıza Arku Ali Tamer Ali Tetik Arif Erman Şengil Atakan İsmet İspir Atilla Yıldız Ayhan İnam Ayhan Özer Barış Kılıç Barış Tümürlek Beynur Yurtsever Bilal Ceylan Burak Deniz Bülent Dinç Büşra Yıldırım Can Ertunalılar Cem Tunç Cihan Yalçın Coşkun Tunca Çağlar Dengiz Çağrı Nart Dilek Yağcı Dinçer Gülçelebi 94

95 TEI POST Doruk Koçer Ece Canan Karabastık Ekrem Ilgın Emin Dereli Emin Nadir Kaçar Emrah Demircan Emrah Durmaz Emrah İnlikaya Emre Ayaz Emre Çam Emre Dalak Emre Güleç Emre Tan Topal Ender Duran Eray Ayas Ercan Öztürk Erdoğan Keleş Erhan Coşkun Ersen Yeşil Ersin Özkan Ertan Çam Evren Kıran Fatih Bayraktar Fatih Karakaş Fatih Örmeci Fatih Yeşil Furkan Bilgiç Gökhan Tunç Göksel Altunay Göksel Ören Görkem Değirmen Biricik Gözde Ergün Ağdacı Gülhan Özmen Hakan Arabacı Hakan Doğu Hakan Ökmen Halil Ekdi Halil Er Halil Ergavan Halil İbrahim Boztaş Hasan Hüseyin Bıçakçı Hasan Sarıtaş Hayrettin Sönmezer Hilal Yıldız Çetin Himmet Emre Aktaş Hüdaverdi Güney Hüseyin Çayır Hüseyin Söğütönü Hüseyin Zengin İbrahim Alper Dinçer İhsan Mızrak İlker Bozsoy İlker Yürük İrfan Yılmaz İskender Akpınar İsmail Gülgün İsmail Kurt İzzet Aydın Kaan Beritan Kaya Yavuz Kemal Uyarlı Levent Gödek Levent Ülker Mahmut Tunçol Mecit Danışman Mecit Güleç Mehmet Oğuz Turgut Mehmet Uruş Mehmet Ülker Mehmet Yakar Melih Cengiz Melih Erim Meral Özer Göz Mesut Başkaya Metin Mehel Metin Öztürk Muammer Yüksel Murat Köksal Murat Tanır Murat Usluer Musa Yavuz Mustafa Agiç Mustafa Çelik Mustafa Ekincek Mustafa Güler Mustafa Gür Mustafa Peker Mustafa Şengün Mustafa Turan Mustafa Üstüncü Muzaffer Çalışkan Muzaffer Mutlu Nihat Koç Nilgün Demiroğlu Nuri Bayburt Onur Temiz Orçun Kor Osman Bilal Ege Osman Mutlu Ömer Ecevitoğlu Ömer Semih Kınık Ömür Çavdar Özgür Ünsar Özkan Aşık Özlem Kasap Recep Koca Remzi Özkan Remzi Yaz Resul Dumlukaya Rıdvan Öztürk Sabri Özkan Samet Aslan Samet Bilir Samet Koçak Sedat Ali Özkan Sedat Çalışır Sedat Dikmen Sedat Nizamoğlu Sedat Şişman Sefa Dondurucugil Sefa Ortakçı Sefa Örmeci Selahaddin Kinyas Selami Erişen Selçuk Özparça Selen Bayar Semih Köseoğlu Semih Sivrikaya Sercan Arslan Sercan Güneş Serhat Eşme Serhat Soysalan Serkan Gence Serkan Kınden Serkan Kökdamar Sertaç Ertürk Sinan Güreşçi Soner Ören Süleyman Karakaş Şener Bektan Şenol Uygun Taner Bacak Tayfun Yavuzbayır Tuğrul Akbulut Turgay Karakuş Ufuk Bayrak Ufuk Günaydın Ufuk İnan Bayrı Ufuk Ulutürk Uğur Şengün Vildan Pehlivanoğlu Volkan Gürakan Vural Ayva Yalçın Bayraktar Yasin Özhüner Yasin Yılmaz Yetkin Koçak Yunus Durmazkeser Yunus Emre Kılıç Yunus Yalın Yusuf Soner Çiftci Yusuf Şimşek Zihni Alper Ünsan 95

96 KIŞISEL GELIŞIM MUTSUZLUK REÇETELERİ Yirmi yılı aşkın süre, değerli insanların sorunlarını paylaşmam ve takip eden yirmi yıla yakın bir sürede de benzer insanların iş hayatındaki zorluklarına tanık olmam, bu yazının ana fikrini oluşturdu yılında uygulamaya başladığımız Stresle Başa Çıkma Seminerleri nde, insanları strese sokan uzun listeler dinlerdik. Bu seminerlerde, çok kere bazıları için mutsuzluklarının nedeni olan konuların, bazılarına değersiz, anlamsız, hatta gülünç geldiğini fark ettim. Yıllar içinde, bütün insanların mutlu olmak istediklerini söylediğini, ancak birçoğunun bilerek veya bilmeyerek kendisini mutsuz edecek yollar bulduğunu gördüm. Bu yazıda, gözlemlerimden ve kendi hayatımda yaşadıklarımdan yola çıkarak, insanların kendilerine kurdukları mutsuzluk tuzaklarından bazılarını sıralayacağım. Hiç şüphesiz, bunlardan bazıları size de hiç yabancı gelmeyecektir. Kusursuzluğu hedeflemek Kusursuzluğu arayanların iki soruya cevap vermesi yerinde olur: Mutlu olmanız için hayatın mükemmel olması mı gerekiyor? ve Mutlu olmak için kusursuz hareket etmeniz ve kusursuz sonuçlar mı almanız gerekiyor? Bu iki soruya Evet cevabı verenlerin mutlu olma şansı yok denecek kadar azdır. Beklentileri gerçekçi olmayacak kadar yükseltmek, çok kere öz saygıda azalmaya ve güven kaybına yol açar. Birçok olumlu özelliğe rağmen olumsuzluklara odaklanmak, sürekli olarak gerginlik yaratır ve hem kişinin kendisini, hem de çevresindekileri huzursuz etmesine neden olur. Dünyadaki en güzel şeylerin başında farklılık gelir ve farklılığı doğuran da kusurlardır. Çünkü dünyada hiçbir şey kusursuz olamaz. İyinin düşmanı mükemmeldir sözü bu konuda rehber olabilir. Kendini fazla önemsemek Sürekli olarak zihnini ve kendini yapılması gerekenler konusunda sorumlu hissetmek, kendisi olmasa işlerin (ev düzeninin, çocukların bakımının vb.) eksik veya yanlış olacağını düşünmek, son derece yorucudur. Bu, hem kişiyi duygusal açıdan yorar, hem de kişinin bedensel olarak tükenmesine neden olur. Bu yaklaşımın sonucunda, çevredeki insanlar ya rahatlarından memnun olur ve bütün yükü gönüllü olana yıkar ya da sorumluluk almadıkları için gelişmezler. Herkesin malumu olan, mezarlıklar vazgeçilmez olduğuna inanan insanlarla doludur sözü, muhtemelen bu tür kişiler için söylenmiştir. Kendini başkalarıyla kıyaslamak Kişinin kendisini yakın çevresindekilerle kıyaslaması, insan doğasının bir uzantısıdır. Günümüzde herkesle beraber ilerleyerek değil, onların önünde olursak mutlu olacağımıza inanırız. Klasik psikolojinin kurucularından C. G. Jung, mutlu olmanın yolunun iki gerçeğin farkına varmaktan geçtiğini söylemiştir. Kendini sınırlarıyla kabullenmek ve sevmek. Psikolojiyi sahte bilim haline getirenlerin pompaladığı istersen yaparsın, istersen başarırsın anlayışı, insanların kendi sınırlarını aşan beklentilere girmesine, gerçekleşmesine imkân olmayan hayaller kurmasına ve bunun sonucunda da mutsuz olmasına neden olur. Bunun önüne geçmek için, kişinin enerjisini herkesten iyi olmaya değil, bir gün (veya bir yıl) önceki kendisinden iyi olmaya odaklaması yerinde olur. 96

97 TEI POST Böyle bir yolculuk için de, kişinin enerjisinin önemli bölümünü kendisini doğal olarak güçlü hissettiği alana odaklaması, kalan enerjisini ise yeteneğinin sınırlı olduğu alanlarda olabileceğinin en iyisini olmaya odaklaması yerinde olur. Unutmamak gerekir ki, Enerjimizi nereye koyarsak hayat orada gelişir. Hayatı gereğinden fazla karmaşıklaştırmak Modern yaşamda insanlar, üstlenmek zorunda oldukları farklı roller nedeniyle yeterince karmaşık bir hayata sahiptir. Ancak bazı insanlar, kendi rollerinin bir veya birkaçına gereğinden fazla önem atfedip hayatı daha da zorlaştırırlar. Çocuklarını proje çocuk olarak yetiştiren, bu arada evde bir veya daha fazla hayvan besleyip, her şeyin mükemmel olmasını bekleyen ev kadınları buna bir örnektir. Hayatı gereğinden fazla karmaşıklaştıranlar çoğunlukla mükemmeliyetçidir, kontrolcüdür ve kendilerini başkalarıyla kıyaslama eğiliminde oldukları için, farklı kişiler için önem teşkil eden ölçütleri, ilgili veya ilgisiz olarak kendi hayatlarına da dâhil eder. Çocuğunun tenise yeteneği olmasa da, herkes tenis dersi aldırdığı için bu kervana katılan baba, hem kendisinin hem de çocuğunun hayatını karmaşıklaştırır. Bir başka örnek, çok fazla eşya, giysi ve objeyle yaşamak ve hepsinde aynı uyum ve mükemmelliği beklemektir. Böyleleri bir haftalık seyahate, gurbetten kesin dönüş yapanlar gibi çok sayıda bavulla çıkar. Diğer taraftan, hayatı karmaşıklaştıran kişilerin önceliklerini doğru belirlemek konusunda bir gelişim alanı da vardır. Mükemmel olsun veya olmasın, hayatlarında her istedikleri şeye vakit ayırmayı arzulamasına rağmen hiçbir şeye yetişememekten yakınanlar, bu gruba dâhildir. Olumsuz insanlarla çevrili bir ortamda yaşamak İnsan kaçınılmaz olarak çevresinden etkilenir. Çevreden sürekli olumsuz yorumlar ve mesajlar almak da, kişiyi olumsuzluğun bir parçası yapar. Bu olumsuz yorumlar kişiye yönelik olabileceği gibi, çevredeki insanlara veya genel olarak hayatın bütününe dönük olabilir. Bu gibi durumlarda yorumlara tepki vermemek en uygunudur. Çünkü onaylamak aynı havaya girmeye, karşı çıkmak da kazanılamayacak bir tartışmaya girmeye neden olur. En uygunu, mizah duygusuna sahip, hayata olumlu bir gözle bakan insanlarla birlikte olmaya çalışmaktır. Günlük konuları ve insanları tartışmaktan çıkıp film, kitap veya fikirler üzerine konuşmak farklı bir açılım sağlayabilir. Geçmişe takılmak Özellikle hayattan beklediklerini bulamayan insanlar, geçmişteki bir olaya veya bir kişi ile olan ilişkisine takılıp, o olay yaşanmamış veya o kişiyle ilişkileri farklı olmuş olsa, hayatlarının hayallerindeki gibi olacağını düşünürler. Her durum ve gelişme karşısında bunu konuşarak veya düşünerek yaşarlar. Olumlu düşünce ile olumsuz düşünce arasındaki en temel fark, enerjinin odağıdır. Olumsuz tutum içindeki insanların odağı keşke lerle değiştiremeyecekleri olmuş olanlar ve geçmişleridir. Buna karşılık olumlu tutum içinde olanlar, odaklarını olabilecek olana ve değiştirebilecekleri geleceğe yöneltirler. Gelecekle ilgili endişelenmek Psikolojiyi sahte bilim haline getirenlerin yaydığı görüşlerden biri de, iyimser olmanın erdem sayılmasıdır. Oysa hayatta kalmak ve sağlıklı olmak için, bir miktar kaygı gereklidir. Belirli bir ölçüde kaygı, kişiyi olası hatalara karşı uyanık tutar ve kişinin önlem almasına imkân verir. Ancak her konuda olduğu gibi, bu konuda da aşırı doz zehirdir. Gelecekte olabilecekler konusunda sürekli endişelenmek, hayatın tadını kaçırır ve kaygılanılan olumsuzluklar olmuşçasına kişiyi mutsuz eder. Hayatın öğrettiği temel derslerin başında, endişelerimizin çoğunun gerçekleşmediği, gerçekleşenlerin de korktuğumuz kadar kötü olmadığı gelir. Sonuç Hayat bazen insanlara hazırlıklı olmadıkları ve hak etmedikleri kötü sürprizler yaşatarak mutsuzluğa sebep olabilir. Bulundukları tarih dönemi ve coğrafya, milyonlarca insana büyük trajediler yaşatmaktadır. Bu yazıda kendi klinik deneyimlerim sırasında gözlediğim, bu coğrafyaların dışında yaşayan insanların bazılarının, kendi hazırladıkları mutsuzluk kaynakları konusunda örnekler vermeye çalıştım. Butan a yaptığım bir seyahat sırasında sohbet etme fırsatını bulduğum yüksek rütbeli bir Budist rahip, stresten arınmış bir hayatın sırrının çok karmaşık olmadığını söylemişti: Beklentilerinizi sıfırlayın. Günümüzde Budistler veya dervişler gibi bir kumaşa sarılarak yaşamak, insanlardan ve hayattan beklentilerimizi sıfır çizgisine indirmek mümkün olmasa da, eşyalara, ayrıntılara, insanlara ve olaylara yüklediğimiz önem konusunda uygun dengeyi bularak, bedensel, zihinsel ve duygusal olarak hayatın yükünü hafifletebileceğimizi düşünüyorum. Prof. Dr. Acar Baltaş Psikolog 97

98

99

100