Kentsel Yeşil Alanların Faydaları

Transkript

1 KENT ORMANCILIĞI Kentsel Yeşil Alanların Faydaları PROF. DR. ĠBRAHĠM TURNA KTÜ ORMAN FAKÜLTESĠ 2009 TRABZON

2 Kentsel yeşil alanlar yaşam kalitemizi arttırır Kentsel yeģil alanlarını çok sayıda çevresel, sosyal ve ekonomik faydaları bulunmaktadır. Kent ormanlarının faydaları arasında; Estetik ve görselliğin ötesinde, Ģehrin sağlıklı ve güzel görünmesini sağlamak, CO2 ve diğer zehirli gazları tutarak hava kalitesini artırmak, O2 üretmek, Mikroklima oluģturma ve enerji tasarrufu sağlamak, Yaban hayatı habitatını güvence altına almak, Fırtınanın olumsuz etkilerini azaltmak ve erozyonu önlemek, Toplumun yaģam Ģeklini iyileģtirerek ekonomisine katkı sağlamak Ģeklinde özetlenebilir.

3 1. Estetik ve görselliğin ötesinde, Ģehrin sağlıklı ve güzel görünmesini sağlamak,

4 Rekreasyon imkânlarındaki artıģ; çok sayıdaki kent nüfusu kent ormanlarının sağladığı imkânlardan yaralanır. Özellikle spor imkanları ile dikkat çeken kent ormanları, parklar ve açık yeģil alanlar yürüyüģ, koģu, gezinti-dinlenme, kitap okuma, bisiklet ve ata binme, resim yapma, gibi aktiviteler için uygun yerler olarak popüler olmaktadır (ġekil 2.8).

5

6

7 2. CO2 ve diğer zehirli gazları tutarak hava kalitesini artırmak, oksijen üretmek

8

9 Bu arada yeģil alanlardaki ağaçların faydaları yaprak alanının miktar ve boyutuna göre değiģir. Örneğin CO2 ve diğer zehirli gazların bitkiler tarafından tutulması kentsel yeģil alandaki bitkilerin kapalılık derecesi ile direk iliģkili olduğu tespit edilmiģtir. Yaprak alanının artması yapraklar tarafından emilen zehirli gazların bu yüzey alanı tarafından tutunmasını da arttırır.

10

11 3. Mikroklima oluģturmak ve buna bağlı olarak enerji tasarrufu sağlamak

12

13 4. Fırtınanın olumsuz etkilerini azaltmak ve erozyonu önlemek,

14 Olgun yaģtaki bir kayın ağacının tek baģına 10 kiģinin yıllık oksijen ihtiyacını karģılayabilmektedir. Yine park içerisindeki ağaçlar havayı %85 oranında, yol ağaçları ise %70 oranında filtre edebilmektedir.

15 Kentsel yeģil alanların faydalarını alt baģlıklar altında vermek konuyu kavramak açısından daha yararlı olacaktır. Buna göre; YetiĢme ortamı bakımından KYA nın faydaları Çevre mühendisliği bakımından KYA nın faydaları, Sosyo-Ekonomik yönden faydaları Sağlık açısından faydaları Ģeklinde alt baģlıklar altında verilecektir.

16 4.1. YetiĢme ortamı bakımından KYA nın faydaları KYA nın yetiģme ortamı bakımından faydalarını sıcaklık, rüzgâr ve nem bakımından inceleyelim.

17 Sıcaklık ĠliĢkileri Yönünden Faydaları Mühendislik açısından baktığımızda, binalarda bugün artık ışığı da, sıcaklığa da, rutubeti de istediğimiz ölçülere, düğmelere basarak ayarlayabiliyoruz. Ancak bunu dışarıda yapma olanağı yoktur. Doğada, kent bütününde, bunu kısmen temin ancak ağaç ve ağaççıklar vasıtasıyla mümkün olabilir. Ağaç, ağaççıklar, yeşil sahalar, kentsel yeşil alanlarda güneş ışınlarını kontrol etmek suretiyle hava sıcaklığını dengeler. Ağaç yaprakları güneş ışınlarını tutar, yansıtır, absorbe eder, bir miktarını da geçirir. Bu etkiler ağaç ve ağaççığın türüne, yaprak yoğunluğuna, yaprak şekline ve dallanma şekline göre değişir.

18 Ilıman bölgelerdeki kent ormanlarında, sıcaklığın kontrolünde yapraklı ağaçlar etkilidirler. Yazın güneģ ıģınlarını tutmak suretiyle sıcaklığın düģmesini bir baģka anlamda fazla yükselmemesini sağlar. KıĢın ise, yapraklarını dökmek suretiyle aksi yönde bir etki yani ortamı nispeten ısıtma yönünde bir etki söz konusu olur.

19 Ağaçlar ve diğer bitki örtüleri yazın, evaporasyon suretiyle hava sıcaklığını dengeler. Bu nedenle ağaçlara doğanın Air-Condition ı denir. Yeterli su alımına elverişli yetişme ortamlarında münferit bir fert günde transporasyonla 400 lt suyu havaya verir. Bu ortalama günde 20 saat çalışan 5 oda Air- Condition ına tekabül eder. Geceleri ağaçlar altında sıcaklık açık alandan daha yüksektir. Kent ormanında bu fark ekseriye 5-8 derece olmaktadır.

20 Kentlerin sıcaklık iliģkileri konusunda; Kent içi yapıların karasal radyasyon ile ısı kaybı daha yavaģ olacağından kentin ortalama sıcaklığı daha yüksek olmaktadır. Rüzgar esmemesi ve hava hallerinin değiģmemesi durumunda kent içi sıcaklığı, kent kıyısındaki araziden ortalama derece kadar daha yüksek olabilmektedir. Bu fark geceleri 4,5 derece, kıģ gecelerinin ilk saatlerinde ise 10 derece kadar çıkabilmektedir.

21 Rüzgâr Etkilerinden Koruma Yönünden Faydaları Hava hareketleri, kısaca rüzgâr, insan hayatı konforuna etki yapan bir faktördür. Rüzgar, kentte vejetasyon örtüsünün bulunup bulunmamasına göre, bu konforu ya müspet yada menfi yönde etkiler. Rüzgâr gündüzleri evaporasyonu artırarak serinliğe sebep olur. KıĢın üģütücü, yazın kurutucu rüzgârlara karģı ağaçlar özellikle kentler çevresinde yeģil kuģaklar, hatta mülkler çevresinde, yollarda perdeler halinde tesis edilmiģ ağaççıklar, insanların ve hayvanların yaģamını olumlu yönde etkiler. Bu hususta ibreliler yaz kıģ fonksiyon görürler. Yapraklılar kıģın yapraklarını dökerlerse de yazın yarattıkları siper ve özellikle gölge etkileri çok iyidir. Bu nedenle yapraklı ağaçlar rüzgâr perdesi, koruyucu orman Ģeritleri tesisinde çok önemli rol oynarlar ve özellikle gölge etkileri çok iyidir. Bu nedenle yapraklı ağaçlar rüzgâr perdesi, koruyucu orman Ģeritleri tesisinde çok önemli rol oynarlar.

22 Kentsel yeģil alanlar, bir yandan rüzgâr ve su erozyonunu engelleyerek kent yaģamının sağlıklı ve sürekli olmasını sağlar, bir yandan da doğal yaģam ortamlarını kaybetmiģ birçok bitki ve yaban hayvanının yaģama ve barınma ortamı sağlarlar.

23 KYA bitkiler ve hayvanlar için doğal bir su kaynağıdır. Zira kar ve yağmur Ģeklindeki yağıģı yaprakları, dalları, gövdesi ve kökleri ile tutarak sellerin ve taģkınların oluģmasını engeller ve yeraltı sularının oluģmasına katkı sağlar.

24 Rutubet ĠliĢkileri Bakımından Faydaları Ağaçlar güneģ ıģınlarını tutmak, rüzgâr hızını kesmek suretiyle toprağın evaporasyon ile su kaybını azaltır; diğer yandan ise kendileri transprasyon ile ortama su verir. Sıcaklık konusunda olduğu gibi, hidrolojik yönden de ağaç, ağaççık ve çalılar, kısaca yeģil örtü önemli rol oynar. YağıĢları tutar, toprak sathına iniģini yavaģlatırlar. Bu durum yağıģların toprağa mal olmasını kolaylaģtırırken, sellerin oluģmasını ve toprak erozyonunu azaltır.

25 Çevre Mühendisliği Yönünden Faydaları Çevre mühendisliği sorunlarını çözmede ağaçlardan geniģ ölçüde yararlanılmaktadır. Sadece peyzaj güzelliği, estetik için değil, erozyonu kontrol, hava kirlenmesini önleme, gürültüyü kesme, kirli suları temizleme, trafiği kontrol, ıģıktan göz kamaģmalarını ve yansımalarını azaltma amaçları için ağaçlardan yararlanılmaktadır. Kentlerde ciddi sorunlardan olan ses dalgaları, ağaç ve ağaççıkların yaprakları, sürgün ve dalları tarafından bir ölçüde absorbe edilir. Genellikle boylu ağaçlardan oluģan geniģ bir Ģerit en etkili olur. Daimi (yaz-kıģ) yeģil türler etkinlikleri bütün yıl boyunca süreceği için tercih edilmelidir. Perde vazifesi görecek olan Ģeridin, ses kaynağı ile sesi alacak olanlar arasındaki, yeri (nisbi pozisyonu) çok önemlidir. Sesin kaynağına yakın yerde tesis edilen perde (Ģerit), sesten müteessir olan (sesten korunmak isteyen) kimseye yakın yerde tesis edilen perdeden daha etkili (faydalı) olmaktadır.

26 Bitkiler arzu edilmeyen sesleri tutar, maskelerken, kendileri de, kendilerine özgü sesler çıkarırlar (Örn. çamların adeta ıslık gibi çıkardıkları ses, meģe yapraklarının hıģırtısı, titrek kavakların yaprak titreģmeleri gibi). Bunlara ilaveten ağaç ve ağaççıkların varlığına bağlı olarak bu mekân içinde yaģayan kuģlar, böcekler ve diğer canlılarda güzel sesler çıkarırlar.

27

28 Sosyo-Ekonomik Yönden Faydaları Kentsel yeģil alanlar yalnızca ekonomik amaç dikkate alınarak tesis edilen yeģillikler değildir. Ekonomi, diğer faydalanmalarla beraber onlarla iliģkili olarak gerçekleģir. Ekonomik fayda ya doğrudan yahut dolaylı olur. Doğrudan faydalanma odun, kereste, noel ağacı satıģlarından yahut bunların kullanılması suretiyle gerçekleģir. Dolaylı faydalanma ise, ağaçların sağladığı koruma nedeniyle enerji tasarrufu, estetik değer katması nedeniyle mülk değerinin artıģı, vb. sayılabilir.

29 Enerji tasarrufu bakımından (örn., konut önlerinde herdem yeģil ağaçlardan oluģan canlı bir perde, konut ile arasında oluģan hava boģluğu nedeniyle konutun kıģın fazla soğumasını, yazın da fazla ısınmasını önleyen bir yalıtım Ģeridi oluģturur. Ev ve binaların çevrelerine, yol ve caddeleri boyunca dikilen ağaç sıraları özel güvenlik sağladığı gibi, istenmeyen yada hoģ olmayan manzaraları da gizler. Dikilen ağaç-ağaççık sıralarının yoğunluğu bu etkileri daha da arttırır.

30 Kentsel yeģil alanlar içerisinde büyük koruluklardan kereste, lif gibi orman ürünleri de elde edilebilir. Özellikle bakım çalıģmalarından elde edilen orman ürünleri az değildir. Örn. KTÜ yerleģkesine park bahçe amaçlı dikilen çok sayıdaki ağaç türleri budama, seyreltme vb. amaçlı bakım çalıģmalarına tabi tutulmuģ, çok miktarda yapacak ve yakacak nitelikte orman emvali elde edilmiģ ve değerlendirilmiģtir. Yapacak ve yakacak odun hammaddesi sağlama yönünden özellikle fakir ve geliģmekte olan ülkelerin küçük kentlerindeki yakacak odun ihtiyacının %25-90 oranında karģılayabilmektedir.

31 Bu oran, fakir kent halkının yıllık gelirinin önemli bir bölümünü yakacak odun almak için kullandığını dikkate aldığımızda çok daha büyük anlam kazanmaktadır. Zira yapılan araģtırmalar, fakir ülke ve bölge kentlerindeki insanların yıllık gelirlerinin ortalama%30-40 ını yakacak odun temini için harcamak durumunda oldukları ortaya koymuģtu Bu arada ağaçlıklı alanlar içerisinde ve boģluklarda çayır, yaprak, vb. yemlik olarak da değerlendirilebilir. Dolayısıyla hayvancılık için yem bitkisi kaynağıdır.r.

32 Kentsel yeģil alanların ekonomik faydaları arasında kullanım tipleri, özellikle rekreasyon amaçlı kullanımlar, üretim birimleri, uygulama ve bakım birimleri vb. için eleman ihtiyacı doğacağından iģ imkanı da sağlarlar. Bir örnek vermek gerekirse kentsel yeģil alan içerisinde tesis edilecek çay ocağı, büfe, restoran vb. önemli bir iģ ve gelir kapısı olacaktır.

33 Kentsel yeģil alanlardaki bitkilerin büyük bir kısmı besin ve hammadde kaynağı olarak da değerlendirilir. Özellikle yerel yönetimler konut bahçelerinin tesisinde meyve ağacı yetiģtiriciliğini teģvik ederek bu ağaçlarda besin ve tıbbı amaçlı yararlanabilmektedirler.

34 Örneğin KTÜ yerleģkesi içerisinde alle ağacı olarak dikilen ıhlamur ağaçlarından elde edilen ıhlamur çiçeği, gelir seviyesi düģük aileler için önemli bir katkı niteliğindedir.

35 Trabzon kentinin tarihi dokusu incelendiğinde konut bahçelerinde çok sayıda meyve ağaçlarını olduğu, bunlar arasında incir, nar, portakal, vb. bugün için konut bahçelerinin hemen hemen ortadan kalktığı, beton yığınlarına yada site içerinde çok az sayıda bitki türünün olduğu yeģil alanlara rastlanılmaktadır. Kentsel yeģil alanların sosyal yaraları asında topluluklar ve bireyler arasında iletiģimi, paylaģım duygusunu, iģbirliği ve sorumluluk anlayıģını güçlendirirler. Bu faydaların maksimum olabilmesi için yerel katılımın sağlanması, gerekli kolaylıkların tesis edilmesi önemlidir.

36 Sağlık Yönünden Faydaları KiĢi sağlıklı bir toplum sağlıklı bir ortamda yetiģir. Sağlıklı ortam sağlıklı çevre demektir. Çevre ise canlı ve cansız varlıklardan oluģur. KYA ların insan çevresine ve sağlığına etkileri içerisinde yaralı olanları sıralayacak olursak; biyoçeģitliliğin desteklenmesi, atmosferik karbon düzeyini azaltmak, su ve hava kalitesini geliģtirmek, gürültü kirliliğini önlemek, sıcak-soğuk dengelemesi, enerji maliyetinde azalma, çevredeki toksit kimyasalları miktar ve sayısını azaltmak, aģırı yağıģların yıkıcı etkisini azaltmak, toprak erozyonunun önlemek, kent halkının ekoloji bilincini ve duyarlılığını artırmak sayılabilir. KYA nın faydalarından hava kalitesinin solunum yolları bozukluklarının önlenmesi bakımından önemi herkes tarafından bilinmektedir.

37

38 Su kalitesi, insan sağlığında hava kalitesinden sonra ikinci sırada önemlidir. Küresel ısınmanın gittikçe arttığı dünyamızda bu daha da nem kazanmaktadır. Ġçme ve kullanma suyu insanlara bakteri (kolera, tifo, dizanteri, vb.) virüs (çocuk felci, vb.) ve parazit hastalıklarının bulaģma nedenidir. Ayrıca çevre kirliliği nedeniyle birçok sağlık sorununun ortaya çıktığı bilinmektedir. Gürültü kirliliği insan sağlığı bakımından; iģitme güçlüğü, kalp atım sayısındaki artıģ, kan basıncının artması, uykudan yararlanamama, stres, psikiyatrik bozukluklar, konsantrasyon bozuklukları gibi rahatsızlıklara neden olduğu bilinmektedir.

39

40 Kentlerdeki yeģil alanlar kentlilerin ruh sağlığını desteklemekte, Ģiddet ve cinayetlerin azalmasına neden olmaktadır. Kentlerde beton binalar ve özellikle yüksek yapılar arasında kendini hapiste hisseden insan, bitkisel ortamda kendine gelir ve kendini çok daha güvenli, huzurlu ve mutlu hisseder. Kent ortamında doğadan tamamen uzaklaģan insana ağaçlıklı yeģil alanlar sayesinde tabiatı tanıma, yakınlaģma ve mevsimsel değiģimleri görerek doğaya aģık olma, doğayla kaynaģma imkanı sağlanmıģ olunur. Ağaçlar değiģik formları ile insanlar üzerinde farklı etkiler ortaya çıkar. Örn. sütun yada piramit formlu ağaçlar insan üzerinde disiplin duygusu, dağınık formlu ağaçlar ise daha serbest, dinamik duygular uyandırırlar. Ağaçların gölge etkisi nedeniyle güneģ çarpması, cilt kanseri, katarakt gibi hastalıkların ortaya çıkmasını azaltmaktadır.

41

42

43

44 Geleneksel kent ormancılığı (Estetik ve çevresel faydalara odaklı) Gelişmekte olan ülkelerde kent ormancılığı (ekonomik, iş gücü ve tarımsal faaliyetlere odaklı) * Gürültü azaltma, * Hava kalitesini iyileştirme, * İklim iyileştirme, * Enerji koruma, * estetik açıdan kaliteli alanlar oluşturma, * Gölge sağlama, * Su kalitesini iyileştirme, * Yüzey akışı kontrolü, * Yaban hayatı için habitat oluşturma, * Rekreasyonel değer, *İnsan sağlığı üzerine olumlu etkiler * Besin maddesi * Yakıt, * Yem bitkisi, * Kereste, * Tıbbı bitkiler ve yağlar, * Hammadde kaynağı, * İş olanağı yaratma, * Geleneksel kent ormancılığının sağladığı diğer tüm faydalar

45

46 KENT ORMANLARININ MALĠYETĠ Ġyi bir kent ormanı iyi bir planlama, tesis, bakım ve koruma faaliyetlerini gerektirir. Bütçe miktarı kentsel alanda kullanılacak bitkilerin fiyatı, dikim yeri, fidan türü, yetiģme ortamı koģulları, fidan özellikleri gibi karakterler ile projelendirme ve uygulama giderlerine göre değiģir. Kent ormanlarının tesisinde maliyet bakımından etkili olan kalemlerin bazılarını kısaca açıklamak da fayda vardır. Bunlar; Dikim: Dikim maliyeti bitki türlerine, boyutlarına ve dolayısıyla bitki fiyatına, yetiģme yeri koģullarına, saha hazırlamaya, dikim ve ilk bakım masrafları gibi iģçilik ücretlerine bağlıdır. Tür seçimi, arazi hazırlama ve dikim tekniği gelecekteki maliyeti ve çok sayıdaki problemi önleyecektir. Kentsel alanlarda toprağın ıslah edilmesi ve dikime hazırlanması da maliyeti etkiler. ABD de yapılan bir araģtırmada kentlerdeki dikimlerde toprak hazırlığı, çukur dikimi, destekleme ve iģçilik giderleri dahil bir fidanın maliyeti 20 dolar ise bunun 19 doları toprağın hazırlanmasına harcanır denilmektedir Bakım ve Nakil: bakım masrafları arasında budama, sulama, gübreleme, böcek ve hastalıklarla mücadele ile mevcut bitkilerin sökülmesi ve taģınması sayılabilir.

47 Budama; Sulama; bazı bölgelerde sulama sistemi yağmur sularına katkı amaçlı gereklidir. Sulama suyu sisteminin kurulması ve suyun maliyeti bakım masraflarının önemli bir bölümüdür. Böcek ve hastalıklarla mücadele; zaman zaman bitkiler üzerinde böcek ve mantar hastalıkları görülebilir. Mevcut bitkilerin uzaklaģtırılması; Kentsel alanların yangına karģı korunması da maliyeti artırır. Özellikle ev, dükkân, büfe, vb. yakınlarındaki bitki türlerinin yangınlara karģı gerekli önlemlerin alınmasını gerektirir. Sert donatı elemanlarının (kaldırım, yol, vb.) onarımı: 2.28). Yasal Sorumluluklar: Fırtına vb. zararlar: Projelendirme: Yönetim:

48 Fayda/Masraf Analizi Bir topluluk kent ormanından yada kentsel yeģil alanlardan çok sayıda fayda sağlayabilir. Buna karģılık sağlıklı bir kent ormanının maliyeti de yüksek olabilmektedir. Yapılan bir araģtırmada fayda-masraf analiz bakımından dikim yada bitkilendirmeden sonra 9-18 yıllık bir dönemde faydaların masrafları geçtiği ileri sürülmektedir. Burada uzun ömürlü ve dayanıklı türlerin seçilmesi ile bu çok daha etkili olacaktır. Herhangi bir kent ormanından maksimum fayda ve minimum maliyetin sağlanabilmesi için belirli kurallara uyulması gerekir. Bunlar özetle; doğru alana doğru bitki türlerinin seçilmesi doğru dikim tekniklerinin uygulanması uzun dönemli bakımların düzenli ve tekniğine uygun olarak yapılması bitkilerin sağlık durumlarının sürekli izlenmesi ve korunmasıdır.

49

50

51