kpss Önce biz sorduk 50 Soruda SORU Yeni ÖABT TÜRKÇE

Transkript

1 Önce biz sorduk kpss Soruda 32 SORU Yeni ÖABT TÜRKÇE

2 Komisyon ÖABT Türkçe Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 7. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Pelin Özdemir Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI Baskı: Vadi Grup Basım AŞ İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net İnternet:

3 ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, Elinizdeki kitap, Kamu Personel Seçme Sınavı (KPSS) Türkçe Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (ÖABT-Türkçe Öğretmenliği) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir. ÖABT Türkçe Öğretmenliği Alan Bilgisi testi kapsamında gelen sorular incelendiğinde, ve 2017 Türkçe Dersi Öğretim Programları'nın her birinin harmanlanmasıyla oluşturulduğu ve dolayısıyla öğretmen adaylarının bütün programlara olabildiğince hâkim olması gerektiği gözlenmektedir. Kitabımızda tüm programların gereken bilgilerine ve karşılaştırmalarına yer verilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi adresini kullanarak ya da numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Sorunuz en kısa sürede yazarlarımız tarafından cevaplandırılacaktır. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle... Başarılar...

4 TÜRKÇE ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER TÜRKÇE ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Türkçe Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Dilin Öğrenme Alanları - Dil Bilgisi Öğretimi - Kelime Tanıma ve Serveti - Anlama Teknik ve Becerileri - Metin, Metin Türleri ve Metin Öğrenme) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Kitabımızda Edebiyat Bilgi ve Kuramları başlığı ayrı bir bölüm şeklinde ele alınmamış olup bu başlık konu bütünlüğünü sağlamak ve tekrara düşmemek adına kitabın edebiyat bölümlerine dağıtılmıştır. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Türkçe Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % a. Anlama ve Anlatma Teknikleri b. Dil Bilgisi ve Dilbilimi c. Çocuk Edebiyatı d. Türk Halk Edebiyatı e. Yeni Türk Edebiyatı f. Eski Türk Edebiyatı g. Edebiyat Bilgi ve Kuramları % 24 % 16 % 8 % 8 % 8 % 8 % Alan Eğitimi Testi % Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler TÜRKÇE ÖABT çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

5 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: ANLAMA VE ANLATMA TEKNİKLERİ: TÜRKÇE ÖĞRETİMİ I. Dinleme Eğitimi...3 A. Dinlemeyi Etkileyen Faktörler...8 B. Dinlemenin Önemi...9 C. Dinleme Becerisinin Türkçe Öğretim Programlarındaki Yeri D. Dinlenecek / İzlenecek Materyallerin İçeriğinde Bulunması Gereken Özellikler...21 E. Dinleme Tür, Yöntem ve Teknikleri...21 Çözümlü Test - I...28 Çözümler...31 Çözümlü Test - II...33 Çözümler...36 II. Konuşma Eğitimi...38 A. Konuşma Tür, Yöntem ve Teknikleri...44 B. Drama-Yaratıcı Drama...46 C. Konuşma Eğitiminde Ölçme ve Değerlendirme...54 D. Sesle İlgili Kavramlar...55 E. Konuşma Bozuklukları...62 Çözümlü Test - I...70 Çözümler...73 Çözümlü Test - II...75 Çözümler...78 III. Okuma Eğitimi...79 A. Metin Yapısı ve Okuduğunu Anlama...79 B. Metin Türleri...81 C. Okuma ve Bilişsel Farkındalık Stratejileri...89 D. Okuma Yöntem ve Teknikleri...95 E. Ortaokul Türkçe Öğretim Programı'nda Okuma Eğitimi Çözümlü Test - I Çözümler Çözümlü Test - II Çözümler IV. Yazma Eğitimi A. Yazma Eğitiminin Amaçları B. Yazma Becerisini Geliştirmede Kullanılabilecek Yöntem ve Teknikler C. Yazmanın Psikolojik ve Sosyolojik Açıdan Önemi D. Yazılı Anlatımın Aşamaları E. Yazılı Anlatım Unsurları F. Metinsellik Ölçütleri G. Yazma Eğitiminin Sorunları H. Yazma Eğitiminde Ölçme Değerlendirme Çözümlü Test - I Çözümler Çözümlü Test - II Çözümler...179

6 vi V. Dil Bilgisi Öğretimi A. Türkçe Öğretiminde Dil Bilgisinin Yeri ve Önemi B. Dil Bilgisi Öğretiminin Bugünkü Durumu C. Dil Bilgisi Öğretiminin Sorunları D. Dil Bilgisi Öğretiminin Önemi E. Dil Bilgisi Öğretiminin Türkçe Programlarındaki Yeri F. Dil Bilgisi Öğretiminin İlkeleri G. Dil Bilgisi Öğretimin Yaklaşımları H. Dil Bilgisi Öğretimin Yöntemleri Çözümlü Test Çözümler VI. Türkçe Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme Değerlendirme Araç ve Yöntemleri Çözümlü Test Çözümler Türkçe Dersi Öğretim Programı ile İlgili Genel Bilgiler I. Giriş Öğretim Programının Temel Felsefesi Öğretim Programında Temel Beceriler Öğretim Programında Değerler Eğitimi Öğretim Programında Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı Öğretim Programında Rehberlik II. Türkçe Dersi Öğretim Programı'nın Uygulanması A. Türkçe Dersi Öğretim Programı'nın Genel Amaçları B. Öğrenme ve Öğretme Yaklaşımı C. Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı D. Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar , 2015 ve 2017 Türkçe Öğretim Programlarının Karşılaştırılması BÖLÜM: ESKİ TÜRK DİLİ I. Dillerin Sınıflandırılması ve Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri A. Yapı Bakımından Dünya Dilleri B. Köken Bakımından Dünya Dilleri C. Altay Dilleri Teorisi D. Türk Dilinin Tarihî Dönemleri Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: YENİ TÜRK DİLİ I. Ses Bilgisi (Fonetik) A. Ünlüler (Vokaller) B. Ünsüzler (Konsonant) C. Türkçenin Ses Özellikleri D. Seslerin Birleşmesi E. Ses Olayları Çözümlü Test Çözümler...289

7 vii II. Biçim Bilgisi A. Kök ve Özellikleri B. Ekler ve Özellikleri Yapım Ekleri Çekim (İşletme) Ekleri C. Yapıları Bakımından Kelimeler Basit Kelime Türemiş Kelime Birleşik Kelime Çözümlü Test Çözümler III. Fiiller A. Anlamına Göre Fiiller B. Fiillerin Çekimlenmesi C. Ek Fiil D. Yapısına Göre Fiiller E. Fiilimsiler F. Fiillerde Çatı Çözümlü Test Çözümler IV. İsimler A. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler B. Varlıkların Niteliklerine Göre İsimler C. Varlıkların Niceliklerine (Sayılarına) Göre İsimler D. Yapısına Göre İsimler E. İsimlerin Çekimlenmesi F. İsim Tamlaması Çözümlü Test Çözümler V. Yardımcı Sözcük Türleri A. Zamirler (Adıllar) B. Sıfatlar C. Zarflar D. Yardımcı Sözcük Türleriyle İlgili Uyarılar Çözümlü Test Çözümler VI. Görevli Sözcükler A. Edatlar B. Bağlaçlar C. Ünlemler Çözümlü Test Çözümler...344

8 viii VII. Söz Öbekleri (Kelime Grupları) A. Tekrar Grupları (İkilemeler) B. Bağlama Grupları C. Sıfat Tamlaması Grupları D. İsim Tamlaması ve İyelik Grubu E. Birleşik İsim Grupları F. Birleşik Fiil Grupları G. Unvan Grupları H. Ünlem Grupları İ. Sayı Grupları J. Edat Grupları K. Fiilimsi Grupları L. Kısaltma Grupları M. İsnat Grupları N. İlgi Grubu (Genitif Grubu) O. Yönelme Grubu (Datif Grubu) P. Bulunma Grubu (Lokatif Grubu) R. Ayrılma Grubu (Ablatif Grubu) S. Vasıta Grubu Çözümlü Test Çözümler VIII. Cümle Ögeleri A. Yüklem B. Özne C. Yardımcı Ögeler (Tümleçler) Nesne (Düz Tümleç) Dolaylı Tümleç Zarf Tümleci IX. Cümle Türleri A. Yüklemin Yerine Göre Cümleler B. Yüklemin Türüne Göre Cümleler C. Anlamına Göre Cümleler D. Yapısına Göre Cümleler Çözümlü Test Çözümler Karma Test - I Çözümler Karma Test - II Çözümler Karma Test - III Çözümler Karma Test - IV Çözümler...387

9 ix 4. BÖLÜM: DİLBİLİM Dilbilim A. Dil İncelemeleri Tarihçesi B. Dilbilim Kuramları C. Göstergebilim (Semiotic) ve Kuramları D. Edimbilim (Sözedimi) ve Sözceleme Kuramları E. Ses ve Dilbilim F. Biçim ve Dilbilim G. Cümle ve Dilbilim H. Anlam ve Dilbilim I. Dilbilim Dalları Çözümlü Test - I Çözümler Çözümlü Test - II Çözümler BÖLÜM: TÜRK HALK EDEBİYATI I. Halk Bilimi A. Halk Edebiyatı ve Araştırma Yöntemleri B. Halk Bilimi Yöntem ve Kuramları C. Halk Bilimi Alanında Çalışmış Önemli Araştırmacılar D. Halk Edebiyatının Yazılı Kaynakları II. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı A. Sözlü Türk Edebiyatı (... -VIII. yy.) B. Yazılı Türk Edebiyatı (VIII. yy. - X. yy.) Çözümlü Test Çözümler II. İslam Kültürü Etkisindeki Türk Halk Edebiyatı Halk Şiirinde Tür ve Şekil Redif ve Kafiye (Uyak) Türleri Halk Şiirinde Tema, Dil ve Üslup Halk Şiirinde Kullanılan Heceli Nazım Şekilleri Halk Şiirinde Kullanılan Aruzlu Nazım Şekilleri Çözümlü Test Çözümler A. Anonim Halk Edebiyatı Anonim Halk Edebiyatı Söylemelik Türleri Mâni Türkü Ağıt Ninni Anonim Halk Edebiyatı Konuşmalık Türleri Tekerleme Bilmece Atasözleri Deyimler Alkışlar ve Kargışlar...498

10 x Anonim Halk Edebiyatında Seyirlik Türler (Geleneksel Türk Tiyatrosu) Karagöz Oyunu Orta Oyunu Meddah Kukla Oyunu Köy Seyirlik Oyunları Anonim Halk Edebiyatı Anlatmalık Türleri Destan Kitapları / Nameler, Tekke-Tasavvuf Kaynaklı Eserler Efsane Destan (Epik Destan) Mit Halk Hikâyesi Kahramanlık Hikâyeleri Sevda Konulu Hikâyeler Masal Fıkra Çözümlü Test Çözümler B. Âşık Edebiyatı Çözümlü Test Çözümler C. Tekke - Tasavvuf (Dinî - Tasavvufi Türk Edebiyatı) Edebiyatı Tekke Edebiyatı Nazım Türleri Anadolu Dışında Dinî - Tasavvufi Türk Edebiyatı Anadolu'da Dinî - Tasavvufi Türk Edebiyatı Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: ESKİ TÜRK EDEBİYATI I. Eski Türk Edebiyatının Tanımı, Estetik Anlayışı ve Kaynakları A. Eski Türk Edebiyatının Çerçevesi ve Tanımı B. Eski Türk Edebiyatında Adlandırma Sorunu C. Eski Türk Edebiyatında Şiirin Dönemleri D. Eski Türk Edebiyatında Şiir Kitapları E. Dîvân Şiirinin Geleneksel Özellikleri F. Dîvân Şiirinde Biçim ve Âhenk G. Dîvân Şiirinde Muhteva (İçerik) II. Eski Türk Edebiyatında Biçim, Vezin ve Söz Sanatları A. Dîvân Şiirinde Nazım Biçimleri Beyitlerden Oluşan Nazım Biçimleri Tek Dörtlükten Oluşan Nazım Biçimleri Bentlerden Oluşan Nazım Biçimleri (Musammatlar)...594

11 xi B. Dîvân Şiirinde Nazım Türleri C. Dîvân Şiiriyle İlgili Bazı Kavramlar D. Aruz Vezni E. Edebî Sanatlar (Söz Sanatları) Çözümlü Test - I Çözümler Çözümlü Test - II Çözümler Çözümlü Test - III Çözümler III. Dîvân Edebiyatının Tarihsel Gelişimi A. XIII. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı B. XIV. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı C. XV. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı D. XVI. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı E. XVII. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı F. XVIII. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı G. XIX. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı IV. Dîvân Edebiyatında Nesir A. Dîvân Nesrinin Türleri B. Dîvân Nesrinin Tarihsel Gelişimi C. Şair Tezkireleri Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: EDEBİYAT AKIMLARI VE YENİ TÜRK EDEBİYATI I. Batı Edabiyatı Akımları Çözümlü Test - I Çözümler Çözümlü Test - II Çözümler II. Yenileşme Dönemi A. Yeni Türk Edebiyatında Dönemler B. Yeni Türk Edebiyatında Tür, Şekil, Tema ve Ahenk Unsurları Çözümlü Test Çözümler III. Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı A. Tanzimat Edebiyatının Genel Özellikleri (I. Dönem) B. Tanzimat Sanatçıları (I. Dönem) İbrahim Şinasi Ziya Paşa Namık Kemal Şemsettin Sami Ahmet Mithat Efendi...797

12 xii Ahmet Vefik Paşa Beşir Fuat C. Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı (II. Dönem) D. Tanzimat Sanatçıları (II. Dönem) Recaizade Mahmut Ekrem Abdülhak Hamit Tarhan Samipaşazade Sezai Muallim Nâci Nabizade Nazım Mizancı Murat Bey E. Ara Nesil Yazarları Fatma Aliye Hanım Çözümlü Test Çözümler IV. Servetifünun (Edebiyatıcedide) Dönemi Edebiyatı A. Servetifünun Edebiyatının Genel Özellikleri B. Servetifünun Dönemi Sanatçıları Tevfik Fikret Cenap Şahabettin Ali Ekrem Hüseyin Sîret Süleyman Nazif Faik Ali Celal Sahir Halit Ziya Uşaklıgil Mehmet Rauf Hüseyin Cahit Yalçın Ahmet Şuayp C. Servetifünun Dönemi'nde Bağımsız Sanatçılar Hüseyin Rahmi Gürpınar Ahmet Rasim Şair Nigar Hanım Selanikli Fazlı Necip Çözümlü Test Çözümler V. II. Meşrutiyet Dönemi Edebiyatı A. Fecriâtî Topluluğu Ahmet Haşim Emin Bülent Serdaroğlu Fazıl Ahmet Aykaç Tahsin Nahit B. Nesl-i Âtî (Nâyîler) C. Millî Edebiyat Dönemi...826

13 xiii D. Millî Edebiyat Dönemi Sanatçıları Ömer Seyfettin Ali Canip Yöntem Ziya Gökalp Mehmet Emin Yurdakul Ahmet Hikmet Müftüoğlu Mehmet Fuat Köprülü Rıza Tevfik Bölükbaşı Halide Edip Adıvar Yakup Kadri Karaosmanoğlu Reşat Nuri Güntekin Refik Halit Karay Aka Gündüz E. Millî Edebiyat Yıllarında Bağımsız İsimler Mehmet Âkif Ersoy Yahya Kemal Beyatlı Çözümlü Test - I Çözümler Çözümlü Test - II Çözümler Karma Test - I Çözümler Karma Test - II Çözümler Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I. Cumhuriyet Dönemi'nde Şiir A. Millî Edebiyat Akımına Bağlı Şiir B. Beş Hececiler C. Saf (Öz) Şiir Anlayışı D. Yedi Meşaleciler E. Toplumcu Gerçekçi Şiir F. Garip (I. Yeni) G. Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şairler (Bağımsızlar) H. Maviciler I. Hisarcılar J. İkinci Yeni K Arası Toplumcu Gerçekçi Şiir L. Yeni İslamcı Şiir M Sonrası Türk Şiiri II. Cumhuriyet Dönemi'nde Roman - Hikâye (Anlatmaya Bağlı Metinler) A. Bireyin İç Dünyasına Yönelen Roman - Hikâye B. Bağımsızlar C. Toplumcu Gerçekçi Roman - Hikâye...893

14 xiv D. Postmodern (Soyut/Modernizmi Esas Alan) Roman - Hikâye E. Yeni Gelenekçi Roman F. Cumhuriyet Dönemi'ndeki Bazı Eserler III. Cumhuriyet Dönemi Öğretici Metinler IV. Cumhuriyet Dönemi'nde Tiyatro Çözümlü Test - I Çözümler Çözümlü Test - II Çözümler Çözümlü Test - III Çözümler Karma Test - I Çözümler Karma Test - II Çözümler Karma Test - III Çözümler BÖLÜM: ÇOCUK EDEBİYATI Çocuk Edebiyatı A. Çocuk ve Çocuğun Gelişim Özellikleri B. Gelişimin Temel İlkeleri C. Çocuğun Gelişim Özellikleri D. Çocuk Edebiyatının Tanımı E. Çocuk Edebiyatının Niteliği F. Çocuk Edebiyatının Hedefleri G. Çocuk Edebiyatının Önemi H. Çocuk Yayınlarında Bulunması Gereken Özellikler I. Batı Ülkelerinde Çocuk Edebiyatının Tarihî Gelişimi İ. Türkiye'de Çocuk Edebiyatının Gelişimi J. Çocuk Edebiyatının Kaynakları Çözümlü Test - I Çözümler Çözümlü Test - II Çözümler BÖLÜM: EDEBİYAT BİLGİ VE KURAMLARI Edebiyat Bilgi ve Kuramları Kaynaklar...991

15 1. BÖLÜM ANLAMA VE ANLATMA TEKNİKLERİ: TÜRKÇE ÖĞRETİMİ

16

17 3 I. DİNLEME EĞİTİMİ Dinleme, fark edilmeden edinilen ve kullanılan bir beceridir. Birey, bebeklik çağında özellikle kendine yapılan seslenmeler dışında bilinçli bir dinleme becerisine sahip değildir. Böyle olmakla birlikte bazı sesleri de dinleyebilir. Çocukluk evresinde çocuk dinlemeye dikkat kesildiği bir anda dışarıdan gelen ses, ışık, hareket gibi uyarıcıların etkisiyle dinlemeden hemen vazgeçebilir. Dinlerken kendi düşüncelerini ifade etme konusunda da son derece sabırsızdır. Büyüdükçe kendi deneyimleriyle dinledikleri arasında ilgi kurmaya ve konuşmalara katılmaya başlar. Çocuğun dinleme becerisindeki bu gelişme ve algılama gücü on beş / on altı yaşına kadar devam eder. (Özbay, 2009:70). Bu ifadeler, dinlemenin edinilmiş ve geliştirilemeyen bir beceri olduğu yönündeki yanlış kanıların aksine dinlemenin geliştirilebilir bir beceri olduğunu ve bu gelişimin 16 yaşına kadar sürdüğünü göstermesi bakımından önemlidir. Günlük hayatta bireyler dinlemeyi bir öğrenme süreci olarak kullanırlar. Bilişsel açıdan bireyler farkında olarak veya olmayarak dinlerken şu aşamaları işletirler. Dinleme Süreci: 1. Duyum/algı (iştime) 2. Dikkat (odaklanma-dinleme) 3. Sesleri ayrıştırma (ilişki kurma/sınıflandırma) 4. Tanımlama (anlama/öğrenme) 5. Değerlendirme (Eleştirel düşünme/tepkide bulunma) 6. Kodlama (önemli bilgileri hafızada saklama) Dinleme de diğer beceriler gibi öğrenilir ve öğretilir. Dinlemeyi öğrenmek, okumayı öğrenmek kadar önemlidir. Okumak gibi dinlemek de bilgi, beceri, alışkanlık gerektirmektedir. İnsanlar, bilgi edinmek, uygun yanıt vermek, eleştirip değerlendirmek için en önemlisi nezaket ve demokratik tutumun gereği olarak başkalarını dinlemelidir (Nas, 2003: ). Özdemir (1987, 117). ÖABT Çıkmış Soru Dinleme sürecindeki zihinsel etkinliklerin sıralaması aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) işitme - anlama - ilişkilendirme - seçme - dikkat etme B) işitme - dikkat etme - ilişkilendirme - seçme - anlama C) işitme - anlama - seçme - dikkat etme - ilişkilendirme D) işitme - dikkat etme - seçme - ilişkilendirme - anlama E) işitme - anlama - seçme - ilişkilendirme - dikkat etme Çözüm Dinleme süreci; işitme-dikkat (odaklanma)-şeçme-ilişki kurma-anlamadan oluşur. Dinleme sürecinin ilk aşaması sesleri ve konuşmaları işitmektir. İkinci aşamada sesler ve konuşmalara dikkat yoğunlaştırılır, ilgi duyulanlar ve gerekli görülenler seçilir. Seçilen bilgi ve düşünceler, çeşitli zihinsel işlemlerden (analiz etme) geçirilerek bireyin ön bilgileriyle ilişkilendirildikten sonra anlamlandırma gerçekleşir. En yakın çeldirici B olarak görülmektedir ancak birey, dikkatini yoğunlaştırdıktan, seçtikten sonra ön bilgileriyle ilişkilendirir. İlişkilendirme daha üst düzey ve sonraki işlemdir. Cevap D İnsanlar, yeterli dinleme verimliliğine sahip değildir. Dinleme verimliliğinin artırılması için gerekli çabanın gösterilmesi gerekir. Dinlemenin doğuştan getirilen ve belirli bir eğitim gerektirmeyen bir beceri olarak ele alınması dinleme verimliliğini düşüren ana etmen olarak düşünülebilir. Başarılı bir iletişim için gerekli olan anlayabilmek için dinleme, kişinin rastlantılara bağlı olarak kendi kendini eğitmesine bırakılmaktadır. Kimi bireyler, dinleme becerisinde yeteneklerinin yardımıyla başarılı olurken kimilerinin iyi bir dinleyici olabilmek için bilinçli bir çaba harcaması ve yeni beceriler geliştirmesi gerekir. Bu da ancak sistemli bir eğitimle mümkün görünmektedir. Dinleme eğitiminin temelleri okul öncesi dönemde başlar. Birey okul öncesine ait bütün bilgi, duygu ve düşünce evrenini dinleme yolu ile oluşturur (Sever, 2000:9). Bu dönemde kazanılan bilgilerin kalıcılığı ve etkililiği düşünüldüğünde dinlemenin insan hayatındaki önemi daha iyi kavranabilir. Bu aşamada en önemli görev, aileye düşer. Ailede verilen eğitim, çocukların dinleme yeteneklerinin gelişmesini etkiler. Kendi konuşması dinlenmişse; masal dinlemeye, yönerge dinleyip iş yapmaya, soru sorup yanıt almaya alışkınsa, kendisine iyi davranılmışsa, çocuk okula dinlemeyi öğrenmiş olarak gelir (Göğüş, 1978: 230). Evlerde anne, babalar; kreş, yuva ve anaokullarında öğretmenler, çocuklara dinleme alışkanlığı kazandırmaya çalışırlar. Ancak okul öncesi dönemde dinleme eylemi, kendiliğinden ve bilinçsiz bir şekilde gerçekleşir. Bu dönemde çocuk neyi, niçin, nasıl ve ne ölçüde dinlemesi gerektiğini bilemez. Bu kazanımların küçük yaşta bilinçli hâle getirilebilmesi verilen eğitime bağlıdır. Elbette verilecek bu eğitime, çocuğun o zamana kadar edindiği dinleme ve konuşma becerileri de dâhildir. Demirel (1999:35) bu noktayı Okul öncesi dönemden başlayarak istekli, amaçlı, planlı, eleştirel dinleyiciler yetiştirmenin yolları aranmalı böylece aydın birey olma özelliklerinden biri yerine getirilmelidir. ifadesiyle vurgulamaktadır. Böylelikle dinlemenin, erken yaşlarda bilinçli bir eğitime tabi tutulması gerekliliği bir kez daha ortaya çıkmaktadır.

18 4 ÖABT Çıkmış Soru Konuşmanın konusunu, ana ve yardımcı düşüncelerini bulma, konuşmacının hareket ettiği noktaları belirleme, amacını yorumlama, bilgileri sıralama, sınıflama, düzenleme, ön bilgilerle yeni bilgiler arasında bağ kurma, dinlemenin hangi aşaması ile ilgilidir? A) Sözel anlama B) Zihinde yapılandırma C) Bilgiyi uygulama D) Zihinsel hazırlık E) Amaç belirleme Çözüm Dinlemenin işlem boyutu düşünüldüğünde işitme, anlama ve zihinde yapılandırma olarak üç boyuttan oluşur. Bu işlemler aşamalı olarak düz bir çizgi şeklinde değil iç içe geçmiş halkalar biçiminde yürütülmektedir. Birey dinleme sırasında bir taraftan işitmeyi sürdürmekte, bir taraftan da işittiklerini anlamakta ve zihinde yapılandırmaktadır. Konuşmanın konusunu, ana ve yardımcı düşüncelerini bulma, konuşmacının hareket ettiği noktaları belirleme, amacını yorumlama, bilgileri sıralama, sınıflama, düzenleme, ön bilgilerle yeni bilgiler arasında bağ kurma işlemlerinin yapıldığı işlemsel boyut zihinde yapılandırmadır. Cevap B Küçük yaşlardan itibaren çocuğun dinleme becerisinin gelişmesi başlıca şu aşamalardan oluşmaktadır: Çocuk özellikle kendisine yapılan seslenmeler dışında bilinçli olarak dinleme becerisine sahip değildir. Sadece bazı belirgin sesleri dinler. Başlangıçta çocuk, dinlemek için dikkat kesildiği bir anda dışarıdan gelen ses, ışık, hareket vb. davranışlarla dinlemekten kolayca vazgeçer. Dinlerken kendi düşüncelerini ifade etmek konusunda sabırsızlanır. Söylenenlerden çok, kendisiyle ilgilenir. Dinledikleri ile kendi deneyimleri arasında çağrışım yoluyla ilgi kurar ve konuşmaya katılır. Bu aşamada çocuk, dinleme sürecinde soru ve yorumlarla aktif hâle gelir. Duygular, zihinsel faaliyetler ve önceki bilgiler de dinleme sırası ve sonrası uygulamalara katılır (Stricland den Akt.: Yalçın, 2002:125). Genel anlamda günlük hayatta, özelde ise ders işleme süreci düşünüldüğünde en çok kullanılan beceri, dinlemedir. Birey, diğer becerilere harcadığı toplam zaman kadar bir süreyi dinlemeye ayırmaktadır. Okul döneminde öğrenciler, bilgilerin büyük bir kısmını dinleyerek öğrenir. Bu durum, eğitim öğretim faaliyetlerinde dinleme çalışmalarına gereken önemin verilmesi gerekliliğini tekrar vurgulamaktadır. Çiftçi (2001:169), öğrencilerin dinlemeye ayırdıkları zamana dikkat çekmekte ve öğrendiklerinin neredeyse %83 ünü dinleme yoluyla elde ettiklerini belirtmektedir. Temur (2001:62) çocuğun okula başladığında sınıf içindeki zamanının ortalama % 60 ını dinlemekle geçirdiğini söylemektedir. Yangın (1999:30) ise Türkiye de sınıf içerisinde bir ders saatinin % 67 sinin sözlü davranışlara ayrıldığını; yapılan araştırmaların, öğrencilerin okulda öğretmen ve arkadaşlarını 2,5 4 saat dinlediklerini gösterdiğini açıklamaktadır. Bu oranlara göre dinleme becerisi istenen düzeyde gelişmemiş bir öğrencinin, etkisiz bir öğrenim süreci yaşaması kaçınılmazdır. Bu nedenle yeterli düzeyde bir dinleme becerisine sahip olmak akademik başarı için de gereklidir. İlkokul ve ortaokulda dinleme, ağırlıklı olarak sadece öğretmen veya başka bir yetişkinin konuşmasına dayandığı için öğrenci pasif bir konumda kalmakta, buna öğrenciler arasındaki bireysel farklılıklar da eklenince öğrenciler, öğretimden yeterince yararlanamamaktadır. Bireysel farklılıklar dikkate alındığında her öğrencinin dikkat düzeyi, birbirinden farklılık gösterecektir. Bunun için sınıf seviyelerine göre her öğrenciyi kapsayacak ortalama dikkat süreleri belirlenmelidir. Çünkü dinleme süresinin, dinlediğini anlama üzerindeki etkisi oldukça önemlidir. Dinleme süresiyle ilgili olarak öğretim programlarında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Sadece 1998 yılında hazırlanan ancak uygulanamayan taslak programda yaş gruplarına göre dinleme süreleri belirtilmiştir. Bu durum aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 1: 1998 Taslak Programında Sınıf Seviyelerine Göre Dinleme Süreleri Sınıf Süre dakika dakika dakika dakika dakika dakika dakika dakika

19 5 Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi birinci sınıfta 3 5 dakikayla sınırlı olan dinleme süresi her sınıfta artarak dakikaya kadar çıkabilmektedir. Göğüş (1978:230) ise süre dağılımından bahsederken sınıf seviyelerini kendi aralarında gruplandırmış aynı zamanda sınıf düzeylerine göre öğrencinin göstereceği dinleme davranışını da belirtmiştir: Tablo 2: Sınıf Seviyelerine Göre Dinleme Süreleri ve Davranışları Sınıf Süre Davranış dakika dakika dakika Dinlediği konunun en belirgin yanlarını kavrar. Dinleme kurallarını öğrenir. Dinlediği üzerinde soru soracak bir temele sahip olur. Neden-sonuç ilişkisini kavrar. Dinlediği konunun önemini anlar. Yukarıdaki tabloya göre 1 3. sınıflarda öğrenci sadece dinleme davranışını sergilerken diğer sınıf düzeylerinde dinleme sürecine eleştirel ve yaratıcı düşünme gibi zihinsel faaliyetler de katılır. Demirel (1999:33), Göğüş ün (1978) yaptığı tasnife katılmakla birlikte ortaokul öğrencisinin dakika dinleyebileceğini belirtmektedir. Cemiloğlu (1998:74) da ortaokuldaki dinleme süresini dakika olarak ifade etmektedir. Kavcar vd. (1995:48) ise dinleme süresini ilkokul için vermekte; ortaokul öğrencilerinin dinleme süreleri hakkında herhangi bir bilgi sunmamaktadır. Sınıf düzeylerine göre verilen dinleme sürelerinde 1, 2 ve 3. sınıflar birlikte ele alınırken 4 ilâ 5. sınıflar ayrı düşünülmüştür. Birinci kademe için yapılan süre dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmektedir. Tablo 3: İlkokul için Dinleme Süreleri Sınıf Süre dakika dakika dakika Tabloya bakıldığında yapılan tasnifin 1998 taslak programdaki süre dağılımıyla aynı olduğu görülmektedir. Belirtilen bu sürelerin hangi kıstaslara göre belirlendiği, öğrencilerin hangi özelliklerinin dikkate alındığı ne programda ne de sıralanan kaynaklarda belirtilmiştir. Okullardaki dinleme eğitimi çalışmalarından fayda sağlanabilmesi için hazırbulunuşluk, dikkat ve öğretmen rolü gibi yerine getirilmesi geren birtakım şartlar söz konusudur. Derse başlamadan önce öğrenciler, dinleme için motive edilmelidir. Bu, dinlemenin ön şartıdır. Dikkati dağınık bir öğrencinin dinlediğini anlaması mümkün gözükmemektedir. Aynı zamanda öğretmen, iyi bir dinleyici olarak öğrencilere model olmalıdır. Kantemir (1997:19) bu noktayı: Öğretmen ders içi ve ders dışı çalışmalarında resmî ve özel temaslarında öğrencilerine dinleme konusunda iyi bir örnek olamıyorsa yetiştirdiği çocuklarda istenilen dinleme zevk, alışkanlık ve becerisini kolayca yerleştiremez. ifadesi ile vurgulamaktadır. Çocuklar, dinleme gücü bakımından birbirlerinden farklılık göstermektedirler. Öğrenim boyunca bu farkı en aza indirmek, özellikle dinleme gücü yetersiz düzeyde olan öğrencileri yeterli düzeye çıkarmak için her fırsattan yararlanılmalıdır (Kavcar vd., 1995). Bunun için sınıflarda diğer becerilere yönelik yapılan etkinliklerde de dinleme çalışmaları yer almalı ve öğrenciler dinleme konusunda sürekli aktif hâle getirilmelidir. Oğuzkan (1965:29), dinleme eğitiminin faydalı olabilmesi, amaca ulaşabilmesi için uyulması gereken ilkeleri şu şekilde sıralamaktadır: Dinleme eğitimine küçük yaşlardan itibaren başlanmalıdır. Dinleme eğitimi için okulun ve öğretim programının her türlü imkânından yararlanılmalıdır. Dinleme eğitiminin başarılı olabilmesi için öğretmenin de iyi bir dinleyici olması gerekir. Dinleme eğitimindeki başarı, kullanılan öğretim yöntem ve tekniklerinin içeriğine bağlıdır. Dinleme eğitiminde modern ve güncel öğretim araçlarından yararlanılmalıdır. Yukarıdaki ilkeler incelendiğinde dinleme eğitimine küçük yaşlardan itibaren başlanması gerektiğine vurgu yapıldığı görülmektedir. Bu ilk ilke, dinleme eğitiminin ön koşulu olarak da düşünülebilir. İkinci ilke programla ilgilidir. Uygulamada olan öğretim programı dinlemeye % 15 lik bir pay ayırmaktadır. Yeni Türkçe öğretim programında öğrencilerin dinleme sürecine etkin olarak katılmaları ve dinleme sürecinde aktif rol almaları hedeflenmektedir. Öğrenci pasif bir dinleyici olursa dinleme önce seçerek dinlemeye ve en sonunda da anlatılanları önemsememeye dönüşür (Umagan, 2007). Bu yüzden öğrenciler dinleme sürecinin bir parçası olmalı ve sürece aktif olarak katılmalıdır. Dinleme eğitiminde öğrencinin aktif hâle getirilebilmesi için öğretmen, öğrenciye rehber olmalıdır. Dinleme bütün okul etkinliklerini kapsadığı için bu eğitim sadece Türkçe öğretmeninin görevi sayılamaz ancak bu beceriyi kazanma yollarının öğretilmesi ve uygulatılması daha çok Türkçe öğretmenine düşen bir görevdir. Bu rehberlik sürecinde Türkçe öğretmeni, ders içinde ve ders dışında iyi bir dinleyici olmalıdır (Kantemir, 1997:17-18). Öğretmenlerin, baskıcı bir ortamda çocukları ses çıkarmadan dinleme etkinliğine katmaları dinleme sürecini etkisiz kılmakta, aynı zamanda öğrencilerin dinlemede olumsuz bir tutum sergilemelerine yol açmaktadır (Umagan, 2007).