OPERATIONAL MANUAL FOR ISCED-1997

Transkript

1 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER EĞİTİM, BİLİM VE KÜLTÜR ORGANİZASYONU USES-1997 EL KİTABI (Uluslararası Standart Eğitim Sınıflaması) UNESCO İstatistik Enstitüsü ÇEVİRİ (1. Baskı Haziran 1999) OPERATIONAL MANUAL FOR ISCED-1997 (International Standard Classification of Education) (1 st edition. June 1999) TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI I

2

3 ÖNSÖZ UNESCO nun Kasım 1997 deki 29.dönem genel konferansında benimsendiği şekilde revize edilen Uluslararası Standart Eğitim Sınıflaması USES (International Standard Classification of Education ISCED), ulusal ve uluslararası eğitim istatistikleri ve göstergelerinin derlenmesi ve sunumu için geliştirilmiş bir sınıflama çatısı sağlamaktadır. Bu sınıflama 1970 lerde tasarlanmış olan USES in orijinal versiyonunun yerini almıştır. Farklı eğitim sistemleri arasındaki istatistiki karşılaştırmalar için bir temel olma yolunda revize edilmiş olan USES, dolaylı olarak eğitim politikası yapımcılarına ve diğer ülkelerin eğitimsel gelişim deneyimlerinden yararlanmayı arzulayanlara yardım edecektir. Bu el kitabı, revize edilmiş USES i ulusal verilerine uygulamak isteyen ülkelere yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Tüm ülkeler tarafından revize edilmiş USES in tutarlı bir şekilde uygulanışı, ulusal eğitim istatistikleri ve göstergelerinin uluslararası karşılaştırılabilir bir şekilde derlenmesini ve sunulmasını sağlamaya yardım edecektir USES in önceki versiyonunda olduğu gibi (bundan sonra USES-1976 olarak adlandırılacaktır), revize USES (bundan sonra USES-1997 olarak adlandırılacaktır), eğitim seviyesi ve alanına göre eğitim programlarının sınıflanması konusuna odaklıdır. Kullanıma yönelik el kitabının bu baskısı, revize USES seviyelerine göre eğitim programlarının yerleştirilmesi konusuna odaklanmıştır. USES-1976 da ana hatlarıyla açıklananlardan farklı olarak bu seviyelerin önemli yönlerine değinilmiştir. Eğitim alanına göre programların sınıflanması ile ilgili değildir. El kitabının ilk kısmında, USES-1997 ye genel bir özgeçmiş verilmekte ve yürütülmesi ile ilgili olarak bazı ana konular göz önüne serilmektedir. Ayrıca, USES-1997 de içerilen temel kavramlar, tanımlar, kurallar ve işlemler tartışılmakta ve açıklanmaktadır. Sonraki kısımlar, çeşitli bireysel eğitim seviyelerinde eğitim programlarının sırayla sınıflanması ile ilgilidir. Seçilmiş ulusal örnekler, her bir seviye ve program tipi için sunulmuştur. UNESCO, USES-1997 nin yürütülmesinde, çeşitli USES seviyelerine eğitim programlarının yerleştirilmesinde ülkelerin deneyimlerini de hesaba katarak gelecek yıllarda bu el kitabının periyodik olarak güncelleştirilmesini, revize edilmesini ve ayrıca genişletilmesini öngörmektedir. Bu tür güncelleştirme ve revizyon, asıl olarak ülkelerin dahil olacağı, ikinci olarak da hem içte hem de dünyanın farklı bölgeleri arasında USES-1997 nin uygulanmasında tutarlılık ve anlaşmayı sağlamak için koordine edici rolü olan UNESCO nun dahil olacağı interaktif bir süreçle sonuçlanması gerekir. UNESCO, bu yüzden USES-1997 nin uygulanmasında karşılaşılan konularda (el kitabının revizyonu ile ilgili olarak) kullanıcılardan gelen görüş ve önerileri kabul etmektedir. USES el kitabının bu ilk baskısının derlenmesinde yardımları olan Messrs. A.B.L. Srivastava ve John Smyth e ve ayrıca ISCED Görev Gücüne özel teşekkürlerimizi iletiriz. Denise Lievesley Başkan UNESCO İstatistik Enstitüsü TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI III

4

5 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER EĞİTİM, BİLİM VE KÜLTÜR ORGANİZASYONU USES-1997 EL KİTABI (Uluslararası Standart Eğitim Sınıflaması) UNESCO İstatistik Enstitüsü ÇEVİRİ (1. Baskı Haziran 1999) OPERATIONAL MANUAL FOR ISCED-1997 (International Standard Classification of Education) (1 st edition. June 1999) YÖNTEM ARAŞTIRMALARI DAİRESİ BAŞKANLIĞI SINIFLAMALAR VE STANDARTLAR GRUBU Görüş ve önerileriniz için: E-posta: Telefon: +(312) (312) TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI V

6 VI TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

7 İçindekiler Önsöz... Tablo Listesi... III VII 1. Genel Açıklama 1.1 Giriş ISCED-1997 nin amacı ve ana özellikleri Revize edilmiş ISCED deki eğitim seviyeleri ISCED 1997 ile ISCED 1976 nın karşılaştırılması Eğitim seviyesine karar vermede kullanılan kriterler Esnekliliğin gerekliliği Tamamlayıcı boyutlar Ulusal Eğitim yapılarının ISCED-1997 üzerine ayrıntılarıyla yerleştirilmesi ISCED 1997 de yer almayan belli değişiklikler ve alanlar ISCED Seviye 0- Okul öncesi eğitim 2.1 Temel özellikler Seviye 0 da özel eğitim ihtiyaçları Örnekler ISCED Seviye 1- Temel eğitimin ilk aşaması 3.1 Temel özellikler Özel eğitim ihtiyaçları Yetişkinlerin temel eğitimi Programların Seviye 1 e yerleştirilmesine karar verme aşamasında sorulabilecek sorular Örnekler ISCED Seviye 2- Temel eğitimin ikinci aşaması 4.1 Temel özellikler Tamamlayıcı boyutlar Özel eğitim ihtiyaçları Yetişkin eğitimi Programların Seviye 2 ve alt kategorilerine yerleştirilmesine karar verme aşamasında sorulabilecek sorular Örnekler. 19 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI VII

8 5. ISCED Seviye 3- İleri ortaöğretim 5.1 Temel özellikler Tamamlayıcı boyutlar Yetişkin eğitimi Programların Seviye 3 ve alt kategorilerine yerleştirilmesine karar verme aşamasında sorulabilecek sorular Örnekler ISCED Seviye 4- Ortaöğretim sonrası üniversite derecesinde olmayan eğitim 6.1 Temel özellikler Tamamlayıcı boyutlar Seviye 4 deki yetişkin eğitim programları Programların Seviye 4 ve alt kategorilerine yerleştirilmesine karar verme aşamasında sorulabilecek sorular Örnekler ISCED Seviye 5- Yükseköğretimin ilk aşaması (Bir ileri derecede araştırma niteliğine doğrudan ulaştırmayan eğitim) 7.1 Temel özellikler Tamamlayıcı boyutlar Programların Seviye 5 ve alt kategorilerine yerleştirilmesine karar verme aşamasında sorulabilecek sorular Örnekler ISCED Seviye 6- Yükseköğretimin ikinci aşaması (Bir ileri derecede araştırma niteliği kazandıran eğitim) Ekler 8.1 Temel özellikler Örnekler.. 35 Ek 1:ISCED akış şeması. 36 VIII TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

9 TABLO LİSTESİ Tablo 1 : ISCED-1976, ISCED-1997 ile karşılaştırıldığında... 5 Sayfa Tablo 2 : ISCED-1997 eğitim seviyeleri tarafından eğitim sınıflarının sınıflandırılma kriterleri... 6 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI IX

10 X TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

11 DİE, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED-1997) ve EL KİTABI IX

12

13 1.1 Giriş ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED 1997) EL KİTABI 1. Genel Açıklama Dünyadaki eğitim sistemleri, yalnızca yapılarına göre değil, aynı zamanda eğitimsel içerikleri bakımından da önemli derecede farklılıklar gösterir. Sonuç olarak, ulusal eğitim ile ilgili politikaları hazırlayanların kendi eğitim sistemleri ile diğer ülkelerin sistemlerini karşılaştırmaları ve diğer ülkelerin eğitimle ilgili deneyimlerinden yararlı dersleri çıkarmaları çoğu zaman zordur. Bu sebeple, UNESCO organizasyonun ilk günlerinde, eğitimin farklı seviyeleri ve alanları için tek biçimli ve uluslararası kabul görmüş tanımlara dayalı, farklı ülkelerin eğitim istatistiklerinin ve göstergelerinin karşılaştırılmasını kolaylaştırmak amacıyla eğitim ile ilgili bir standart sınıflama sisteminin tasarımıyla ilgilenmiştir. Bir ülkedeki eğitimle ilgili politika yapanlarla, eğitim istatistikleri ve göstergelerinin diğer kullanıcıları, şu tür soruların cevaplarını bilmek isterler: Temel seviyede veya diğer bir seviyedeki eğitimin birim maliyeti diğer bir ülkedeki ile nasıl karşılaştırılabilir? Eğitimin bir seviyesinden bir diğerine geçiş oranı nedir? Belli bir sevideki mesleki eğitim programlarında kayıtlı öğrencilerin yüzdesi nedir ve diğer bir ülkedeki benzer yüzdesi ile nasıl karşılaştırılabilir? Eğitimin temel (veya herhangi bir diğer) seviyesinde farklı ülkelerin karşılaştırılmasında, yaşa özgü kayıt oranları, okulda bulunma oranları ve iç etkinlik katsayıları nasıldır? Bir ülkeler grubu (örneğin; dünyanın belli bir bölgesinde olan ülkeler) için karşılaştırılabilir göstergeler nasıl derlenebilir? Bu tür sorulara tam ve doğru cevaplar elde etmek için, bir ülkenin muhtemelen sahip olabileceği tüm eğitim programı türlerini çevreleyen, bir uluslararası kabul görmüş standart sınıflama planı temelinde birbirinden farklı ülkeler için gerekli bilgilerin elde edilebilir olması gerekir. ISCED-1997, bu tür bir plan görevi yapması amacıyla tasarlanmıştır. Bu işlemsel el kitabı, resmi ISCED-1997 dokümanlarını tamamlamaktadır ve sınıflamanın ana özellikleri ile içerisinde kullanılan istatistiksel terimleri açıklamaktadır. Uygun ulusal ISCED planlarının oluşturulmasında, ulusal eğitim sistemlerine ISCED-1997 nin uygulanmasını kolaylaştırmak hedeflenmiştir. Bu el kitabı, ana okulundan yükseköğretime kadar olan düzenli eğitim üzerine odaklanmıştır; fakat, engellilere yönelik özel eğitim ve yetişkin eğitimi gibi eğitimin örgün yapısı dışındaki eğitim türleri ile sınıflamanın sürdürülmesi konusunda da bazı ana noktalar sağlanmıştır. El kitabının bu ilk baskısında, odak eğitim seviyelerine göre eğitim programlarının sınıflandırılmasıdır. 1.2 ISCED-1997 nin 1 amacı ve ana özellikleri ISCED-1997, eğitim seviyesi ve alanlarına göre eğitim programlarının sınıflandırılmasında uluslararası karşılaştırılabilirliği sağlamayı amaçlayan gelişmiş bir tanımlar seti ile kriterleri sağlamaktadır. ISCED-1976 da, tanımlar ve ölçütler, alan olarak sınırlıydı, bazı durumlarda açık değildi ve yeterince belirtilmemişti; sonuçta, 1 Ayrıca bkz. ISCED-1997 parag DİE, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED-1997) ve EL KİTABI 1

14 çoğu zaman farklı ülkelerin programları, ISCED in aynı seviyesindeki içerik ve süre bakımından da oldukça farklılık gösteriyordu, böylece ülkeler arasında yapılan karşılaştırmalarda yanlışlıklara sebep oluyordu. ISCED-1997, birçok ülkedeki hem çocuklar hem de yetişkinler için elverişli öğrenme fırsatları ile eğitim ve öğrenme yollarının yeni yöntemlerini dikkate almaktadır. Devam eden eğitim, engellilere yönelik özel eğitim ve resmi eğitim sisteminin kurumsal çerçevesi dışındaki programlar, ISCED-1976 da uygun bir şekilde kapsanmamıştır; yeni ISCED ise bu tür programların sınıflandırılması için ilgili kriterler sağlamaktadır. ISCED-1997 de, yapı olarak evrensel olması amacıyla, ülkelerde eğitim sisteminin geliştirilmesi açısından seviyesine bakılmaksızın uygulanabilir olması istenmiştir. Hem bireysel olarak ülkeler, hem de ülkeden ülkeye karşılaştırılabilir eğitim istatistiklerini ve göstergelerini derlemek ve sunmak için bir araç görevi görmesi amacıyla tasarlanmıştır. Tüm yaş grupları için tüm organize ve sürekli öğrenme faaliyetlerini kapsar, eğitimi sağlayan kurum veya organa ya da eğitimin veriliş biçimine bakılmaksızın, diğer eğitim türleri ile birlikte engellilere yönelik özel eğitimi de içermektedir. ISCED-1997 nin aşağıdakileri kolaylaştırması beklenmektedir: (1) Bir ülke içerisindeki kayıtlar, öğretmenler, eğitimsel erişme ve finansman ile ilgili istatistikler dahil ulusal eğitim istatistiklerinin derlenmesi, bir ülkedeki eğitim sisteminin yapısına ve mevcut eğitim çeşitlerine bakılmaksızın bir standartta ve uluslararası karşılaştırılabilir biçimde bunların oluşturulmasına imkan sağlar. (2) Eğitim konularında politika oluşturma ve karar alma, diğer ülkelerin eğitim sistemlerindeki eğilimleri ve gelişmeleri daha doğru olarak yorumlamak için ulusal eğitimle ilgili politika yapanlara kolaylık sağlar. (3) Uluslararası, bölgesel ve alt bölgesel ilerlemenin gözlemlenmesi, uluslararası kabul görmüş Herkes için Eğitim e ve diğer eğitimi geliştirmeye yönelik amaçlara götürür. 1.3 Revize edilmiş ISCED 2 deki eğitim seviyeleri ISCED-1976 daki durumdaki gibi, İSCED-1997 deki temel sınıflama birimi, eğitim programı dır. Eğitim programları, önceden belirlenmiş bir hedefi veya eğitim görevlerinin belli bir kümesini başarmak için organize edilmiş, eğitim faaliyetlerinin eğitim içeriği temeline dayalı bir sıra veya dizi 3 olarak tanımlanmaktadır. ISCED- 1997, eğitimin seviyeleri ne bireysel programları atamak için gelişmiş bir ölçütler kümesi sağlamaktadır. Eğitim seviyeleri fikiri, katılımcılar belli bir programı başarılı bir şekilde tamamlamakta iseler, katılımcıların eğitim programları için gerekli içerikleri, öğrenme 2 3 Ayrıca, bkz. ISCED-1997, parag cf. ISCED-1997, para TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

15 tecrübeleri ve becerileri ile derece derece geniş ölçüde ilgili kılmaktadır. Açık konuşulursa, seviye programın içeriğinin karışıklık derecesi ile ilgilidir. Fakat, bu bir önceki seviyenin başarıyla tamamlanmasını sağlanabildiği herhangi bir seviyeye olası katılımcıların kabulünün olduğu, eğitim seviyelerinin basit bir merdiven oluşturduğu anlamına da gelmez; belli bir seviyedeki bazı programlar bir sonraki üst seviyedeki programlar için bir yol sağlamayabilir. Bununla birlikte, belli bir seviyedeki eğitim programlarındaki bazı katılımcıların aynı seviyedeki veya daha üst seviyedeki programları daha önceden başarıyla tamamlamış olabilecekleri görülebilir. Genellikle, eğitim programları katılımcılarının genel bilgisine, becerilerine ve gerekli kapasitelerine bağlı olarak geniş kategorilerin (seviyeler olarak isimlendirilir) sıralı bir serisi içerisine hem ulusal olarak, hem de uluslararası olarak gruplandırılabilir (eğer, katılımcılar bu kategorilerdeki programları başarılı bir şekilde tamamlarlarsa). Bu kategoriler, az kompleks öğrenme tecrübesinden daha kompleks öğrenme tecrübelerine eğitim ilerlemesinin geniş adımları ile eğitimin daha yüksek seviyelerine tekabül eden daha kompleks programlar ile eğitimin daha üst seviyelerine denk gelen becerileri temsil ederler. İdeal olarak, eğitim programlarının seviyeye göre sınıflandırmanın yalnızca eğitimsel içeriği temel alması gerekir. Fakat, ülkeler arasında ve hatta çoğu zaman bir ülke içinde eğitim programlarının içeriklerini tutarlı bir şekilde doğrudan karşılaştırmak ve değerlendirmek açıkça mümkün değildir. Birçok durumda, aynı seviyedeki belli bir eğitim programı veya diğer bir seviyedeki diğer bir programın içeriğiyle anlam belirsizliği olmaksızın belirlenmesi zorlaşmaktadır. Bu tür önyargıları desteklemek için ihtiyaç duyulan uluslararası müfredat ve içerik standartları, mevcut değildir. Bu zorluğu yenmek için, ISCED belli bir eğitim programının hangi eğitim seviyesinde sınıflandırılması gerektiğini gösteren bir yardımcı kriter olduğunu varsaymaktadır. ISCED-1997 de, birkaç ana ve yardımcı ölçüt (tipik giriş niteliği, minimum giriş yaşı, öğreten kadronun niteliği vs.) programların sınıflandırılmasını kolaylaştırmak amacıyla oluşturulmuştur. Bunlar, programların içeriği için yardımcılar olarak hizmet ederler. Bu kriterleri, hiç birini hariçte tutmaksızın her birini daha tamamlayıcı olacak şekilde kullanmak önemlidir. Eğitim programlarının altında olduğu seviyeler, ISCED-1997 ye göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir: Seviye 0 Okul öncesi eğitim; Seviye 1 Temel eğitimin ilk aşaması; Seviye 2 Temel eğitimin ikinci aşaması; Seviye 3 İleri ortaöğretim; Seviye 4 Ortaöğretim sonrası üniversite derecesinde olmayan eğitim; Seviye 5 Yükseköğretimin ilk aşaması (bir ileri derecede araştırma niteliğine doğrudan ulaştırmayan eğitim); ve Seviye 6 Yükseköğretimin ikinci aşaması (bir ileri derecede araştırma niteliği kazandıran eğitim). TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI 3

16 1.4 ISCED-1997 ile ISCED-1976 nın karşılaştırılması Yukarıdaki ISCED-1997 seviyeleri, ISCED-1976 seviyelerinden bazı önemli noktalarda farklılık gösterirler. Her ne kadar 1, 2 ve 3 seviyeleri bakımından ISCED ve ISCED-1976 arasında bazı benzerlikler olsa da, ISCED-1997 nin 4, 5 ve 6 seviyeleri ISCED-1976 nın herhangi bir seviyesi ile karşılaştırılabilir değildir. Bununla birlikte, yeni bir kavram olarak açıklayıcı boyutlar ilk kez oluşturulmuş ve her bir seviyenin eğitim programlarının bu boyutlara göre alt kategoriler içerisinde sınıflandırılması sağlanmıştır. Bu boyutlar, (1) sonraki eğitim türü veya programın ulaştıracağı hedef yer, (2) program oryantasyonu (genel eğitim, mesleki ön eğitim veya mesleki eğitim olması fark etmez), ve (3) program süresidir (ISCED-1997 nin 3, 4 ve 5 seviyeleri için, oldukça değişken süreli programlar mevcuttur). ISCED da, bu tür boyutlar sağlanmamıştı. ISCED-1997 ile ISCED-1976 arasındaki önemli farklılıklar seviyelerin numaralanmasında (seviyelerin içerisindeki tamamlayıcı boyutların numaralanmasında ve tanımlanmasında) ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple, yeni bir seviye olan Seviye 4, bir uluslararası bakış açısından üst ortaöğretim ile yükseköğretim arasındaki bir sınır oluşturan programları kapsaması amacıyla oluşturulmuştur. ISCED 1976 da, bu tür programlar Seviye 3 ya da Seviye 5 e aitti. Yükseköğretim, önceki üç tane olan 5, 6 ve 7 seviyelerinin yerine ISCED-1997 de Seviye 5 ve Seviye 6 olmak üzere iki kategoriden oluşmaktadır, Yeni Seviye 5 bir araştırma niteliğini doğrudan kazandırmayan programlardan oluşmaktadır; Seviye 6 yükseköğretimin ikinci aşamasıdır ve şimdilik ileri araştırma niteliklerini kazandıran programlar için ayrılmıştır. Seviye 5, ISCED 5A ve 5B olmak üzere iki kategoriye ayrılmıştır. ISCED 5A yüksek beceri gerektiren ileri araştırma nitelikleri veya profesyonelliğe geçiş sağlayan daha teorik esaslı programları kapsarken, ISCED 5B katılımcılara bir işgücü piyasası ile ilgili nitelikleri sağlayan uygulama merkezli ve mesleki özellikli programlar anlamına gelmektedir. ISCED-1997 deki Seviye 5, ISCED-1976 daki Seviye 5 le kısmen uyuşmaktadır; fakat, ISCED-1997 deki Seviye 6 ISCED-1976 nın tüm seviyeleriyle uyuşmamaktadır. ISCED-1976 nın Seviye 9 u, herhangi bir diğer seviyeye atanamamış eğitim programlarını içermekteydi, revize edilen ISCED te ise bu sona erdirilmiştir. ISCED- 1997, tüm eğitim programlarını önerilen 7 seviyeden (0 dan 6 ya kadar) birisi içerisinde sınıflandırılabilir varsaymaktadır. 4 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

17 ISCED-1976 ile ISCED-1997 nin seviye sınıflamaları arasındaki karşılaştırma, Tablo1 de gösterilmiştir: Tablo 1: ISCED-1976, ISCED-1997 ile karşılaştırıldığında ISCED-1976 ISCED Birinci seviyeden önceki eğitim 0 Okul öncesi eğitim 1 Birinci seviyedeki eğitim 1 Temel eğitimin ilk aşaması 2 İkinci seviyedeki eğitim, birinci aşama 2 Temel eğitimin ikinci aşaması (2A, 2B ve 2C) 3 İkinci seviyedeki eğitim, ikinci aşama 3 İleri ortaöğretim (3A, 3B, 3C) 5 Üçüncü seviyedeki eğitim, birinci aşama, bir üniversite derecesine eşdeğer olmayan bir dereceyi kazandıran türden 6 Üçüncü seviyedeki eğitim, birinci aşama, bir üniversite derecesine eşdeğer bir dereceyi kazandıran türden 7 Üçüncü seviyedeki eğitim, ikinci aşama, üniversite derecesinden daha yüksek bir dereceyi veya eşdeğerini kazandıran türden 9 Seviye olarak tanımlanabilir olmayan eğitim 4 Ortaöğretim sonrası üniversite derecesinde olmayan eğitim (4A, 4B) 5 Yükseköğretimin ilk aşaması (bir ileri derecede araştırma niteliğine doğrudan ulaştırmayan eğitim) (5A, 5B) 6 Yükseköğretimin ikinci aşaması (bir ileri derecede araştırma niteliği kazandıran eğitim). TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI 5

18 Tablo 2: ISCED-1997 eğitim seviyeleri tarafından eğitim sınıflarının sınıflandırılma kriterleri Konular için yan kriterler Seviye adları Kod Tamamlayıcı boyutlar Ana kriterler Yardımcı kriterler Eğitim özellikleri Okul ya da merkez temelli Minimum Yaş Üst yaş limiti Kadronun nitelikleri Okul öncesi eğitim 0 yok Okuma, yazma ve matematikte sistematik çıraklık döneminin başlaması Konu anlatımı, temel becerilerin tam olarak uygulanması ve hayat boyu öğrenimin yapılandırılması Ulusal düzeyde tasarlanan ilköğretim derecesindeki kurumlara ve programlara giriş, zorunlu eğitimin başlangıcı 6 yıllık ilköğretim eğitiminden sonra başlangıç İlköğretim eğitiminin başlangıcından itibaren 9 yıl sonra sona ermesi Zorunlu eğitimin sona ermesi Pek çok öğretmen kendi uzmanlık alanında dersler yürütür Temel eğitimin ilk aşaması Temel eğitimin ikinci aşaması 1 yok 2 Ardından gelen eğitimin türü ve varacağı nokta, program oryantasyonu Tipik giriş nitelikleri Minimum giriş koşulları Giriş koşulları Konu. Yaş, Süre İleri ortaöğretim 3 Ardında gelen eğitimin türü ve varacağı nokta Program oryantasyonu ISCED seviye 3 ün başlangıcından itibaren toplam süre Ortaöğretim sonrası üniversite derecesinde olmayan eğitim 4 Ardında gelen eğitimin türü ve varacağı nokta Program oryantasyonu ISCED seviye 3 ün başlangıcından itibaren toplam süre Minimum giriş koşulları Elde edilen sertifikanın türü, Süresi Yükseköğretimin ilk aşaması (bir ileri derecede araştırma niteliğine doğrudan ulaştırmayan eğitim) 5 Yükseköğretim seviyesinde program türleri, toplam teorik süre Ulusal derece ve niteliklerin yapısı Araştırma yönelimli içerik, Tez veya ödev verilmesi Mezunları fakülte ve araştırma görevlerine hazırlama Yükseköğretimin ikinci aşaması (bir ileri derecede araştırma niteliği kazandıran eğitim) 6 Yok 6 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

19 1.5 Eğitim seviyesine karar vermede kullanılan kriterler 4 Daha önce belirtildiği gibi, belli bir eğitim programının ait olduğu seviyeye karar vermede temel kriter, o programın eğitim içeriği olmalıdır. Programlar bazen sınıf içindeki eğitim ve öğrenimin parçası olması gerekmeyen, örneğin işletmelerde iş deneyimi için verilen eğitimler de bu programın içeriği dahilinde kabul edilmelidir. Eğitim programları temel olarak katılımcıların belirli bilgi becerileri ve yetenekleri kazanmalarını temin etmeyi amaçlar. Bunlar nihai olarak programın seviyesine karar vermede kilit öğelerdir. Ancak pratikte programın ait olduğu seviyeyi tespit etmede bunları tam olarak yakalamak ve yorumlamak çok zordur. Örneğin, bir çocuğun kayıtlı olduğu programın ilköğretim ya da alt ortaöğretim seviyesinde olduğuna karar verirken, çocuğun o programda ne öğrenmesinin beklendiğine ilişkin bilgi gereklidir. Açıkça, herhangi bir eğitim programının seviyesine bu temelde karar vermek ne kolay ne de pratiktir. Dolayısıyla giriş yaşı, giriş koşulları, öğretim kadrosunun nitelikleri vs. gibi kolay uygulanabilir ve hep birlikte bir programın hangi seviyeye tahsis edileceğinin belirlenmesine yardımcı olacak diğer kriterleri kullanmak gereklidir. Bu kriterler birbirlerini tamamlar niteliktedir. Bazıları belli eğitim seviyeleri için diğerlerine nazaran daha çok ilgilidir. Yedek (ek) kriterler olarak kabul edilebilen çeşitli kriterler yukarıdaki Tablo 2 de özetlenmiştir. 1.6 Esnekliliğin gerekliliği 5 Yedek (ek) kriterler esnek bir şekilde uygulanmalıdır. Şayet belli bir kriter katı bir biçimde uygulanırsa pratikte sorunlara yol açabilir. Örneğin, ilköğretim programları için 6 yıllık süre katı şekilde uygulanırsa, 5 ya da 7 yıllık ilköğretim eğitimi döngüsüne sahip ülkelerin eğitim programlarını Seviye 1 e tahsis etmek zor olacaktır. Eğer bir ülkenin 7 yıllık ilköğretim döngüsünün sadece 6 yılı seviye 1 e dahil edilirse, o zaman bu seviyedeki mezunların sayısını veya mali harcamaları gösteren istatistikleri rapor etmede problemler ortaya çıkacaktır. Bu tür istatistikler, o ülkedeki ilköğretim eğitiminin 7. yılı alt ortaöğretim eğitiminin bir parçası olarak kabul edildiğinde ki bu seviye 2 dir, pek az anlam ifade edecektir. Bu nedenle, esneklik gereklidir. 5 veya 6 yaşında başlayan ve 5 yıldan 7 yıla kadar süren ilköğretim eğitimi programları seviye 1 e tahsis edilmelidir. Çünkü genel anlamda içerikleri aynı seviyeye ait olacaktır. Aslında, farklı ülkelerin 6 yıllık ilköğretim eğitim programları bile içerik bakımından birbiriyle örtüşmemektedir. Bu nedenle içeriğin aynılığı ilkesi teorik olarak güçlü olsa da pratikte herhangi bir programın tahsis edileceği seviyeyi belirlemede kullanılacak yedek (ek) kriterlerin uygulanmasında belli oranda esneklik gereklidir. Bu kılavuzda, eğitim programlarının farklı eğitim seviyelerine sınıflandırılmasında kullanılan kriterler, ISCED-1997 ve esnekliğin gerekliliği akılda tutulmak kaydıyla verilmiştir 1.7 Tamamlayıcı boyutlar Daha önce belirtildiği gibi, ISCED-1997 herhangi bir seviyeye ait eğitim programlarının alt kategoriler halinde sınıflandırılmasına imkan tanıyan belli tamamlayıcı boyutlar ortaya koymaktadır. Bu boyutlar şunlardır: 4 Ayrıca bkz. ISCED-1997, parag Ayrıca bkz. ISCED-1997, parag. 39 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI 7

20 Bir sonraki eğitimin veya varacağı noktanın türü - Bu boyut sadece 2, 3, 4 ve 5 inci seviyeye ait eğitim programlarına uygulanabilir. Kategoriler bir sonraki daha üst seviyedeki eğitim türü temelinde ya da alternatif olarak programın kendilerini hazırladığı iş piyasasındaki pozisyonlara doğrudan giriş temelinde oluşturulmuştur. Seviye 2 ve 3 ün her biri üç kategoriye sahiptir. Bunlar sırayla 2A, 2B, 2C ve 3A, 3B, 3C dir. Seviye 4 ve 5 in her biri iki kategoriye sahiptir: Bunlar sırasıyla 4A, 4B 6 ve 5A, 5B dir. (Bkz.ekteki ISCED-97 akış şeması). Program oryantasyonu - Bu boyut sadece seviye 2, 3 ve 4 e uygulanabilir. Programın yöneldiği belli meslek ya da zanaat sınıflarına işaret eder. Kategoriler şunlardır 1) Genel eğitim, 2) Meslek öncesi/teknik öncesi eğitim ve 3) Mesleki/teknik eğitim. Programın toplam süresi - Bu boyut sadece seviye 3, 4, 5 e uygulanabilir. Bu programların seçilmiş kategoriler dahilinde süreye göre sınıflandırılmasını sağlar. Ulusal derece ve nitelik yapısı - Bu boyut sadece seviye 5 e uygulanabilir. Yükseköğretim programlarının belli bir ülkenin ulusal nitelik yapısındaki nitelendirme ya da derece seviyesine göre sınıflandırılmasını sağlar (örneğin: ilk veya ikinci derece /ileri derece veya araştırma derecesi). Burada belirtilmelidir ki bazen belli bir programın hangi kategoriye tahsis edileceği çok açık olmayabilir. Program iki ya da daha fazla olası kategorinin bazı özelliklerine sahip olabilir. Bu durumda daha yakın bir incelemeden sonra program birden fazla değil sadece bir tek kategoriye tahsis edilmelidir. 1.8 Ulusal Eğitim yapılarının ISCED-1997 üzerine ayrıntılarıyla yerleştirilmesi Her ülke kendi eğitim yapısına sahiptir ve veri toplaması bu yapıya ve sahip olduğu kurumlara uygundur. Varsayılmaktadır ki her ülke kendi eğitim sistemi ve yapısına uygun olarak eğitim istatistiklerini toplayarak analiz edecek ve yayınlayacaktır. Ne var ki, uluslararası raporlama amaçları için ve herhangi bir ülkenin eğitim verilerini ve göstergelerini diğerlerininkiyle karşılaştırmak için, tüm ülkelerin eğitim istatistiklerini UNESCO ya rapor ederken ISCED-1997 sınıflandırma cetvelini kullanmaları beklenmektedir. Öyleyse herhangi bir eğitim seviyesi için başlangıç yaşı ve program süresinin ISCED de öngörülen tipik başlangıç yaşı ve program süresiyle uyuşmadığı herhangi bir ülkede sınıflar/yıllar için gözden geçirilmiş ISCED seviyelerine tekabül edecek şekilde bir karar alınmalıdır. Bu kılavuz bütün kararların alınmasını sağlayacak temel ilkeleri ortaya koymaktadır. Bu bazı ülkeler için basit ve doğrudan bir iş olurken, diğerleri için eğitim programlarının dikkatli bir incelemesi ve bunların hangi seviyeye dahil edileceği konusunda uzmanlar arasında bir çeşit uzlaşma anlaşması gerektirmektedir. Her bir ülkenin kendi eğitim programlarını yeni ISCED seviyelerine yerleştirmeye teşebbüs etmesi ve bu yerleştirmeyi UNESCO ya rapor etmesi tavsiye edilmektedir. 6 OECD, ISCED 4A kategorisini 4A ve 4B diye adlandırmak ve ek UOE (UNESCO-OECD- EUROSTAT) istatistik soru kağıdında ISCED 4B kategorisini 4C olarak tekrar sınıflandırmak için iki kategoriye ayırmaya karar vermiştir. 8 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

21 1.9 ISCED-1997 de yer almayan belli değişiklikler ve alanlar Eğitim seviyesi ve alanından bağımsız olarak bazı değişiklikler eğitim programlarının sınıflandırılmasıyla ilgilidir ve ülkeler tarafından ulusal veri toplanmasında kullanılabilir. Bu değişkenler örneğin şunları kapsar: Kurumsal yapı - ISCED-1997 nin eğitimin yapıldığı kurumu değil de eğitim programını sınıflandırma için temel birim olarak vurgulamasına rağmen, kurumsal yapı çoğunlukla politika üretenler ile ilgilidir, örneğin okul ve işyeri bazlı programlar arasındaki fark, genelde iş yerindeki çıraklık programlarıdır. Mesleki ve teknik eğitim programları çoğunlukla işyerinde düzenlenen işte (iş sırasında) öğrenim bileşenine sahiptir ancak temel olarak hala okul temellidir. Ancak, bir programın bir kısmı kurumda diğer kısmı iş yerinde öğrenim olmak üzere ikili sistemli bir çıraklık programı olması da mümkündür. Hizmet sağlayıcı - Bu değişken eğitim hizmetini sağlayan ve eğitim programını sunan kurumu idare ve kontrol eden birim ya da örgüte işaret etmektedir. Bu kurumlar genelde Eğitim Bakanlığı (veya İnsani Kaynak Gelişimi) diğer Bakanlıklar, yerel hükümet organları ve özel örgütlerdir. Bu tür hizmet sağlayıcılar için ayrı veri toplanması ve sunulması ulusal düzeyde önemli olabilir. Uluslararası düzeyde kamu ve özel sektör arasındaki ayrım önemli kabul edilebilir. Hizmet sağlamanın şekli Bu ders verme şeklinin geleneksel sınıf temelli mi yoksa uzaktan eğitim ya da bilgisayar bazlı mı, kendi kendine öğrenme türü bir ders verme mi olduğunu belirler. Pek çok ülke eğitim verirken giderek daha çeşitli türler (modlar) ortaya koyduğundan, ileride bu türler arasındaki farklar eğitim istatistiklerinin rapor edilmesinde daha önemli olacaktır. Özellikle açık okullar ve üniversiteler tarafından sunulan uzaktan eğitim programlarına ilişkin veriler ayrı bir raporlamayı gerektirebilir. Katılımcının türü - ISCED 1997 de eğitim programlarının sınıflandırılmasında katılımcıların türüne, örneğin; çocuk veya genç veya yetişkin olmasına göre sınıflandırmanın belirlenmesi koşulu yoktur. Kayıtlı oldukları eğitim programları belli eğitim seviyelerine tahsis edilebilse de, ulusal veri toplama ve raporlama cetvelinde farklı türdeki katılımcılar arasında ayrım yapılması önemli olabilir. Örneğin, hem okuma yazma sınıflarına katılan okur yazar olmayan yetişkinler ve hem ilköğretime giden çocuklar ISCED seviye 1 deki programları takip etmektedirler; Katılımcılar arasında ayırıma gitmek için ek bir değişken gerekebilir. Katılımın türü Bu değişken tam zamanlı ve yarım zamanlı katılım için tasarlanmış programlar arasında bir ayrıma gidilmesini sağlayacaktır. ISCED içerik ve süre bakımından aynılık temelinde programların belli bir seviye içinde başka seviye ve kategorilere tahsis edilmesini sağlamaktadır ancak katılım türü için ayrı bir değişken yoktur. TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI 9

22 2. ISCED Seviye 0 - Okul Öncesi Eğitim 7 İlköğretim öncesi eğitim (Seviye 0), çok küçük çocukların ev ve okul atmosferi arasında bir köprü görevi üstlenecek okul benzeri bir çevreyle tanışmalarını sağlayan örgütlü öğretimin ilk aşaması olarak tanımlanmıştır. Bu programlar aynı zamanda Erken Çocukluk Eğitimi, Kreş/Anaokulu Eğitimi veya Okul Öncesi Eğitim olarak da bilinmektedir. İlköğretim öncesi eğitim genel olarak seviye 1 e başlamanın bir ön koşulu olmasa da, bu programları tamamlayan çocuklar çoğunlukla Seviye 1 e (İlköğretim seviyesine) geçmektedirler. 2.1 Temel özellikler Aşağıda ISCED Seviye 0 ın temel özellikleri verilmektedir ki bunlar ilköğretim öncesi belli bir programın Seviye 0 dahilinde mi yoksa ISCED in kapsamı dışında mı kabul edileceğinin belirlenmesine yardımcı olacaktır. 1. Eğitimin Mahiyeti veya Programın İçeriği - Okul öncesi bir eğitim programı, uygun pedagojik yöntemleri seçerek hareket, kavrama ve sosyal becerilerin geliştirilmesini amaçlar. Bu programlarla çocukların özerk olarak işlev göstermelerinin teşvik edildiği grup aktivitelerinde bulunmalarının mümkün kılındığı ve oyunlara katılım imkanlarının ve diğer çocuklarla sosyal etkileşimin sağlandığı uygun bir eğitim ortamı temin edilmelidir. Eğitsel oyuncaklar, oyun metotları, hikaye anlatımı, şarkı söyleme, dans etme, boya malzemelerini kullanma yöntemleri pek çok ilköğretim öncesi programda sağlıklı ve sosyal olarak arzu edilen alışkanlıkların öğrenilmesi ve geliştirilmesini teşvik için kullanılmaktadır. Anaokulu/ gündüz bakım evleri ya da kreşler normal olarak sadece ailelerinin yokluğu durumunda çocukların bakımını üstlendiklerinden ISCED seviye 0 dahilinde kabul edilmeyecektir. Şayet okullar veya merkezler çocuk bakımı ve ilköğretim öncesi eğitim programlarını birleştiriyorsa, çocuk bakımı bileşeni ISCED in alanı dışında kabul edilmelidir. 2. Faaliyetin Yeri: Programın örgütlü bir eğitsel aktivite şeklini alması için okul ya da merkez temelli olmalıdır. Evde ya da aile ortamında sunulan programlar genel olarak dışarda tutulacaktır. İlköğretim öncesi eğitim için tasarlanan merkezler veya okullar düzenli bir ilköğretim veya ilköğretim sonrası kurumun parçası da olabilir de olmayabilir de. 3. Yaş Aralığı ve Süre: Tipik yaş aralığı 3-5 arasıdır. Programlar en az 3 yaşındaki çocuklara hizmet vermelidir. Buna karşın üst limit ilköğretime başlama yaşıdır. İstisnai durumlarda 2,5 hatta iki yaş grubu da bu programlara kabul edilmektedir. Ancak bunların ISCED in kapsamı içinde kabul edilmesi için programın sadece basit çocuk bakımı değil eğitsel nitelikte olması gerekir. Aynı şekilde, ilköğretime başlama yaşının 5 ya da 6 olduğu ya da bu seviyedeki eğitimin 4 yıl sürdüğü ülkelerde, programın ilköğretim eğitimi içeriği taşıyıp taşımadığı ve ilköğretimin ilk sınıfının bu temel üzerine inşa edilip edilmediği incelenmelidir. 7 Ayrıca bkz. ISCED 1997, paragraflar TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

23 4. Personelin Nitelikleri: Çocuk bakımı ve ilköğretim öncesi eğitim programlarını ayırmada kullanılan yardımcı bir kriter de personelin nitelikleridir. İlköğretim öncesi eğitim programları için, belli bir pedagojik nitelik, örneğin; okul öncesi veya erken çocuk eğitimi konusunda öğrenim görmüş olmak şarttır. Ancak, öğrenimin türü ve nitelikleri, o ülkede mevcut düzenlemelere ve öğrenim imkanlarının varlığına bağlıdır. 2.2 Seviye 0 da özel eğitim ihtiyaçları Şayet bir ülke özürlü çocuklar için ilköğretim öncesi eğitimle aynı seviyede olan özel nitelikli bir eğitim programı sağlıyorsa, bu da programın yapıldığı çevreden (hastane, okul veya öğrenim merkezi) bağımsız olarak Seviye 0 ın altında kabul edilir. 2.3 Örnekler İlköğretim öncesi eğitim programları yaygın şekilde okul ve merkez olarak bilinen Kreş ve anaokullarında, Çocuk eğitimi merkezleri (İspanya ve İspanyolca konuşan ülkelerde), Okul öncesi (Fransa ve Fransızca konuşulan ülkelerde), Erken çocuk Eğitimi Merkezleri (kimileri belli bir topluluk için hükümet tarafından desteklenen programlar olabilir). TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI 11

24 3. ISCED Seviye 1 - Temel Eğitimin ilk Aşaması 8 Bu seviyedeki programlar öğrencilere okuma yazma, matematik konusunda başlangıç seviyesinde eğitim ve bunun yanında tarih, coğrafya, doğa bilimler, sosyal bilimler, sanat ve müzik gibi diğer konularda temel bir anlayış sağlamak üzere tasarlanmıştır. Kimi durumlarda buna din eğitimi de dahil edilmektedir. Giderek artan sayıda ülkede, temel eğitim hem ilköğretim eğitimini (ISCED Seviye1) hem de ortaöğretim eğitimini (ISCED Seviye2) kapsayacak biçimde algılanmaktadır. İlköğretim öncesi eğitim genel olarak ilköğretim eğitimine başlamada bir ön koşul değildir. Çoğunlukla ilköğretim öncesi eğitimde temel bazı okumaya ilişkin ve rakamsal beceriler kazandırılsa da sistematik bir öğrenim programı sadece Seviye 1 de başlar. 3.1 Temel özellikler Bu seviyedeki eğitsel programların ana özellikleri şunlardır: 1. Eğitim İçeriği: Okuma, yazma ve matematikte temel öğrenim bu seviyede başlar ve tarih, coğrafya, fen (bazen çevre çalışmaları olarak da adlandırılır) gibi konular da müfredatta yer alır. İlköğretim eğitim programı normal olarak çocukları temel okumaya ilişkin ve rakamsal becerilerle donatmayı ve fiziki, sosyal çevrelerine ait temel bilgileri alıp bunları günlük yaşamlarında kullanma yeteneğini geliştirmeyi amaçlar. El becerilerini, doğru davranış ve tavırları geliştirmeyi hedefleyen faaliyetler, fiziksel zindelik ve sağlık için oyun ve spor faaliyetleri ayrıca bu program dahilinde yer almaktadır. 2. Giriş Yaşı: Başlangıç yaşı genel olarak 5-7 arasıdır. Bir çok ülkede zorunlu ilköğretim eğitimine başlangıç 5 in altında olduğu durumlarda (örneğin; 4, 4.5), seviye 1 e dahil edilip edilmemesine karar verilirken diğer kriterler de uygulanmalıdır. Pek çok gelişmekte olan ülkede, doğru yaşta temel eğitime başlamamış olan veya okuldan ayrılmış ve öğrenimine bir ya da daha fazla yıl aradan sonra devam etmek isteyen çocuk ve gençler için resmi olmayan eğitim veya alternatif eğitim programları bulunmaktadır. Şayet bu programlar ilköğretim eğitimi ile aynı içeriğe sahipse, bunlar da başlama yaşından ve süresinden bağımsız olarak seviye 1 dahilinde kabul edilmelidir. 3. Program Süresi: İlköğretim eğitiminin süresi ülkeden ülkeye ve sıklıkla aynı ülke içinde bölgeler ve alt sistemler arasında farklılık göstermektedir. Ancak en tipik olarak görülen süre 6 yıldır. Kimi ülkelerde daha kısa ya da daha uzun süreli programlara da rastlanmaktadır. 5 ila 7 yıl arasındaki ilköğretim eğitim programları en yaygın olanıdır ve normal olarak seviye 1 e dahil edilmelidir. Temel eğitimin 8 yıl ya da daha fazla olduğu ilköğretim ve üst ilköğretim olarak iki aşamaya ayrıldığı ülkelerde, program suni olarak ilk 6 yılı ilköğretim seviyesine denk düşecek şekilde ikiye bölünebilir. Bu şekilde suni bir bölünmenin temel çekincesi bir 8 Ayrıca bkz. ISCED 1997, paragraflar TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

25 yandan öğrencilerin Seviye 1 e dahil edilmesi kolayken diğer taraftan bu seviyedeki öğretmenler, harcamalar ve mezun sayılarına ilişkin veri toplamak ve rapor etmek zor olacaktır. Bu nedenle tanımlanan ilköğretim seviyesinin normal alt ortaöğretim müfredatının önemli bir kısmını oluşturmadığını akılda tutarak, ilköğretim seviyesini (seviye 1) alt ortaöğretim seviyesinden (seviye 2) ayıran mevcut geçiş noktalarına bağlı kalınması tavsiye olunur. Eğer önemli bir kısmını oluşturuyorsa, o zaman yukarıda tavsiye edilen suni ayırım, seviye1 deki programın tanımlanmasına yardımcı olmalıdır. Mümkün olduğunca, Seviye 1 i oluşturan yıllar ve dereceler hakkında karar verme, diğer başka ülkelerdeki benzer 6 yıllı Seviye 1 programlarıyla karşılaştırmalar yaparak müfredat veya kapsanan içerik temelinde yapılması gerekir. Ancak, bu karşılaştırmaları özellikle dil ve çevre, doğa bilimleri (çalışmaları) bağlamında yapmak zorken, örneğin; matematik için kolay olabilecektir. 5 yıldan az süren ilköğretim eğitimi durumunda, programın tam olarak seviye 1 i kapsayıp kapsamadığı konusunda dikkatli bir değerlendirme gereklidir. Eğer gerekirse, ulusal sistemde bir sonraki daha üst seviyenin ilk 1 ya da 2 yılı, seviye 1 i tanımlamak için buna eklenebilir. İlköğretim eğitiminin ülkenin bir bölümünde diğerine faklılık gösterdiği (Örneğin; Hindistan gibi faklı bölgeleri olan ülkelerde) durumlarda, tercihen ulusal olarak ilköğretim eğitimi süresi olarak kabul edilen süre seviye1 deki programların sınıflandırılmasında temel oluşturmalıdır. Normal olarak bir ülkede veriyi uluslararası olarak rapor etmede seviye 1 için sadece tek bir süre kabul edilmelidir. 4. Öğretmen Nitelikleri: İlköğretim öğretmenleri, resmi olarak ISCED-1997 de belirtilmemiş olsa da normal olarak ilköğretim sınıflarını eğitmek için ulusal olarak belirlenmiş nitelikleri taşımak zorundadırlar. Çoğunlukla ilköğretim seviyesinde tüm konuları öğreten tek bir öğretmen bulunur, ancak bu bütün durumlarda böyle değildir. Yeterli sayıda nitelikli öğretmenin bulunmadığı bazı gelişmekte olan ülkelerde, tam olarak ehil olmayan ya da ancak bazı hizmet içi eğitimler temelinde gerekli niteliklere sahip olduğu kabul edilen öğretmenler ilköğretim sınıflarına eğitim vermektedir. 3.2 Özel eğitim ihtiyaçları Özürlü çocuklar için özel eğitim ihtiyaçları programı şayet içerikleri genel olarak olağan seviye 1 programlarıyla karşılaştırılabiliyorsa, seviye 1 dahilinde kabul edilir. 3.3 Yetişkinlerin temel eğitimi Yetişkinler için okuma, yazma, rakamlar ve diğer temel beceriler normal olarak seviye 1 dahilinde kabul edilmelidir. Geniş oranda okur yazar olmayan yetişkine sahip olan pek çok ülkede kısa süreli çeşitli programlar sunulmaktadır. Bu tür programlar normal olarak seviye 1 e ait olacaktır. Ancak bu programların katılımcıları her ne kadar seviye 1 de kabul edilse de bu programları tamamlayanlar şayet katılımları seviye 1 dekilere denkse bunlarla birlikte kabul edilebilir. TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI 13

26 Aynı şekilde bazı ülkelerde doğru yaşta okula gidemeyen çocuklar için sağlanan resmi olmayan eğitim, ancak içeriği Seviye 1 le aynıysa, Seviye 1 dahilinde kabul edilebilir. Bu programlarla ilgili akılda tutulması gereken bir nokta, bunların seviye 1 de kategorize edilebilseler de bunların kaydedilmesi ve diğer veriler, istenirse, ilköğretime ilişkin olanlardan ayrı rapor edilebilir. 3.4 Programların Seviye 1 e yerleştirilmesine karar verme aşamasında sorulabilecek sorular Pek çok ülkede seviye 1 programları açıkça tanımlanmıştır. Ancak ilköğretim eğitiminin süresinin çok kısa ya da uzun olduğu (5 yıldan az ya da 7 yıldan çok) veya ilköğretim ve alt ortaöğretim seviyesi arasındaki ayırımın belirgin olmadığı ülkelerde, programların seviye 1 e dahil edilmesine karar verilirken aşağıdaki sorular sorulmalı ve cevaplanmalı. Programın içeriği, örneğin okuma ve matematikte, diğer bazı ülkelerdeki 6 yıllık ilköğretim eğitimiyle karşılaştırıldığında, seviye 1 dahilinde kabul edilmesini haklı gösterir nitelikte midir? Eğer böyle değilse, hangi dereceler (sınıflar) seviye 1 in kurucu unsurları olarak kabul edilecektir? (Normal olarak 1 ile 6 ıncı sınıf arası seviye 1 i oluşturmaktadır). Bu seviyenin sonunda önemli bir geçiş noktası var mı? (Böyle bir geçiş noktası 5, 6 veya 7. derecelerin sonunda varsa, bu programın Seviye 1 e yerleştirilmesine karar verilmesi kolay olacaktır.) Eğer program resmi olmayan veya yetişkin eğitimine aitse, içeriği genel olarak başlama yaşı ya da programın süresinden bağımsız olarak olağan bir ilköğretim eğitimi programı ile aynı seviyede midir? 3.5 Örnekler Seviye 1 programları çoğunlukla ilköğretim okullarında ya da temel veya denk sınıflara sahip diğer türlü kurumlarda sunulur. Örnekler şunlardır: Pek çok ülkedeki ilköğretim okullarında verilen eğitim programları (Fransa ve Fransızca konuşan ülkeler) Temel eğitimin ilk döngüsü (Mali gibi ülkeler) Ortaöğretim veya diğer ilköğretim sonrası kurumlardaki ilköğretim sınıflarına ait programlar 1.sınıftan 6.sınıfa kadar olan, ilköğretim ve ortaöğretim eğitiminin bir süreklilik gösterdiği ülkelerdeki programlar ve ilköğretim eğitiminin 8 yıl olduğu ülkeler. Örneğin; Kenya, Sudan, Brezilya. İlköğretim eğitimiyle hemen hemen aynı seviyede olan resmi olmayan ve yetişkin eğitimi programları (Hindistan ve Bangladeş gibi ülkelerde). 14 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

27 4. ISCED Seviye 2 - Temel Eğitimin İkinci Aşaması 9 Bu seviye pek çok ülkede temel eğitimin devamı olarak görülmektedir. Ülkelerde bu seviyenin sonu sıklıkla ulusal politikalar veya yasal düzenlemelerle zorunlu eğitimin sonu ile örtüşmektedir. Bu seviye eğitimin genel olarak amacı, yaşam boyu eğitim için temel yetenek ve bilgileri kazandırmaya yönelik temel hazırlamaktır. Bu seviyede eğitim, genellikle öğrencileri ikinci seviye üstü bir sonraki eğitim seviyesine hazırlamaktadır, ama bu seviye eğitim aynı zamanda dönemsel olarak öğrencilerin çalışma hayatına girişini de amaçlamaktadır. 4.1 Temel özellikler Seviye 2'deki eğitim programlarının temel karakteristikleri aşağıdaki gibidir: 1. Konu Uyumlu Öğretim- Farklı konularda farklı öğretmenlerle öğretimin yanı sıra bu seviyede çok daha fazla konu oryantasyonu yapılmaktadır. Burada genel olarak tek bir ortak çalışma programı ile bir yada daha fazla dilde matematik, fen bilimleri, sosyal bilimler ve bazen de din, sanat ve müzik gibi konularda eğitim verilmektedir. Programlar öğrencileri aynı zamanda da bu seviye sonunda işgücü piyasası içinde teknik/mesleki konulara hazırlamaya odaklıdır. 2. Daha Fazla Uzmanlaşmış Öğretmenlerin Konuşlandırılması- Bu seviyedeki öğretmenler Seviye 1'deki öğretmenlerden daha fazla niteliklidir ve genellikle bazı özel konularda (örneğin; dil ve edebiyat, bilim ve matematik, yabancı dil, tarih, coğrafya, sosyal bilimler vb.) öğretmek üzere uzmanlaşmışlar. 3. Giriş Şartı ve Programın Süresi- Bu seviye programlar tipik olarak 11 veya 12 yaş da başlamaktadır. Çocuklar ilköğretim eğitiminin 6 yılını tamamlandıktan sonra bu seviye eğitime başlamaktadır ve ilköğretim eğitimine başladığı tarihten itibaren 9 yıl sonunda da bu seviye eğitimi tamamlamaktadır. Bu program süresi ilköğretim öncesi eğitim ve ulusal temel yada zorunlu eğitim normuna bağlı olarak 2 yıldan 6 yıla kadar değişmektedir. 4. Bu Seviye Sonundaki Geçiş Noktası- Bu seviye sonu genellikle eğitimde önemli bir geçiş noktasıdır ve pek çok ülkede bazı durumlarda bu seviye eğitimi tamamlayanlar işgücü piyasasına girmektedir. Genelde ulusal veya eyalet seviyesinde, bu eğitim seviyesinin sonunda bir sınav yapılmakta ve sınav sonrasında önemli değeri olan sertifika öğrencilere verilmektedir. Ülkelerde Seviye 2 sonunu tanımlamada bu tür geçiş noktaları olmamakla beraber, aşağıda gösterilen bazı kriterler bu seviye eğitim programlarının ayrılmasında kullanılmaktadır. 5. ISCED Seviye 2 ve 3 Arasındaki Ayırma Çizgisi- İkinci seviye altı ve üstü programların net olarak betimlenebildiği ülkelerde, Seviye 2 ve 3 arasındaki ayırma çizgisi gibi, bu iki seviye arasındaki sınır için çok iyi hizmet vermektedir. Düşük ikinci seviye eğitimin tamamlanması, ulusal eğitim yapısına bağlı olarak 8, 9 veya 10 yıllık okul süresinden sonra görülebilmektedir. Tipik olarak 15 veya 16 9 Ayrıca bkz. ISCED 1997, paragraflar TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI 15

28 yaşındaki çocuklarda Seviye 2'yi tamamlamaktadır ama bazen sınıf tekrarlamasından dolayı 17 yaş da yaygın olarak görülebilmektedir. Ülkelerde bu sınıflar arasındaki geçiş noktalarının açıkça tanımlanmasında, Seviye 2 ve 3 arasındaki sınır iki geçiş noktası ile ilgili olarak öğretim izlencesi ve eğitim amaçlarına bağlı olmalıdır (örneğin İngiltere'de 14 ve 16 yaş ve Hindistan'da 8. ve 10. Sınıfların sonudur). Bu durumda izlenmesi gereken prensip olarak genelde benzer yapıdaki ülkeler ile benzer uygulamanın izlenmesidir. Örneğin, bir ülkede Seviye 2, 10 yıllık eğitim süresinin sonu ise, bir başka benzer durumdaki ülkede 8 yıllık eğitim süresinin sonu olabilir. İkinci seviye altı ve üzeri eğitimde geçiş noktasının olmadığı ve ilköğretim seviyesi sonrasında sadece uzun dönemli tek bir ikinci seviye eğitimin olduğu ülkelerde, ikinci devre ilköğretim eğitiminin ilk üç yılını takip eden süre ISCED Seviye 2 ile birlikte yapay olarak iki seviyeye ayrılmalıdır. Seviye 2'deki bazı kısa destekleyici kurslar, Seviye 2'den çok farklı olmamak kaydı ile aynı zamanda Seviye 2 altında (Seviye 3'de olmamak koşulu ile) kategorize edilmelidir. 4.2 Tamamlayıcı boyutlar ISCED, Seviye 2 eğitim programlarını aşağıdaki iki kritere göre alt kategorilere bölünebileceğini tasavvur etmektedir: (1) takip eden veya hedef eğitimin türüne, (2) program oryantasyon türüne göre. Bunlar aşağıda açıklanmaktadır: Takip eden eğitim veya hedef eğitim türüne göre Seviye 2 alt kategorileri Seviye 2 eğitim programları, tasarlanmış olan programlar için hedef türüne göre aşağıda verilen üç alt kategoride sınıflandırılmaktadır: ISCED 2A- Programlar, yükseköğretime (üniversiteler, yüksekokullar vb.) girişi sağlamak için tahsis edilmiş olan Seviye 3 ün alt kategorileri ISCED 3A veya ISCED 3B'ye öğrencilerin direk geçişine olanak vermek üzere tasarlanmıştır. ISCED 2B- Programlar, Seviye 3 programlarını içeren ancak yükseköğretim amaçlı olmayıp, işgücü piyasasına yönelik ISCED 3C'ye direk geçiş için tasarlanmıştır. ISCED 2C- Programlar, "dönemseldir" ve esas olarak işgücü piyasasına direk geçişe olanak vermektedir. Program oryantasyonuna göre Seviye 2 alt kategorileri Bu boyut Seviye 2 programlarını içerik türüne göre üç alt kategoriye bölmektedir ve bunlar, Genel Eğitim, Meslek öncesi veya teknik öncesi eğitim ve Mesleki veya Teknik eğitimdir 10. Bu tür eğitim programları arasındaki temel noktalar aşağıda verildiği gibidir: 10 Bu alt kategorilerin nitelikleri, ISCED-1997, paragraflar içinde tanımlanmıştır. 16 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI

29 1. Genel Eğitim- Bu tür programlar genel olarak tipik okul temelli olup, herhangi bir özel uzmanlığı içermeyen ortaöğretimi kurmak üzere hazırlanmaktadır. Bu tür programlar işgücü piyasasında özel meslek girişleri için öğrencileri hazırlamak üzere veya teknik eğitim programları vermek üzere tasarlanmamıştır. 2. Meslek Öncesi veya Teknik Öncesi Eğitim- Bu tür programlar esas olarak öğrencilerin mesleki/teknik eğitimleri amaçlı hazırlanmıştır. Bu programlar, mesleki yada teknik eğitim içeriğinin en azından %25'ine sahip olmalıdır. 3. Mesleki ya da Teknik Eğitim- Bu tür programlar meslek/iş sınıfları veya özel meslekler için öğrencilere gereken pratik yetenekleri kazandırmaktadır. Bu programlar öğrencilerin direk olarak işgücü piyasasına girişini sağlamak üzere tasarlanmaktadır. Takip eden eğitim ve program oryantasyonu türüne göre Seviye 2 programlarının sınıflandırılması Seviye 2 programları takip eden bir sonraki eğitim, hedef ve program oryantastonuna göre aşağıda verilen kategorilere ayrılmalıdır: 1. ISCED 2A- Genel Eğitim Pek çok ülkede Seviye 2'de bu program yaygın olarak kullanılan eğitim programıdır. Bu ISCED 3A'ya (ikinci seviye üzeri eğitim programı ki bu ISCED 5A, yükseköğretime geçişi sağlayan) veya 3B'ye (ISCED 5B'ye geçişi sağlamak üzere tasarlanmış Seviye 3 programları) geçişi sağlamaktadır. 2. ISCED 2A- Meslek Öncesi/Teknik öncesi Eğitim - ISCED 3A veya 3B'ye geçişi sağlamak üzere teknik veya mesleki eğitim programları içeriğinin en azından %25'ine sahip olmak üzere bu program tasarlanmaktadır. Bu tür programlar yukarıda verilenlerden daha az yaygındır ama bazı ülkelerde meslek öncesi kurslardaki öğrencilerin ayrıntılı eğitimine kapalı olmamakla birlikte, ikinci aşama mesleki eğitimde verilmektedir. 3. ISCED 2A - Mesleki/Teknik Eğitim- Aynı zamanda Seviye 3'e geçişi sağlayan tamamen mesleki veya teknik eğitim programlar oldukça nadirdir, bu programlar ile öğrenciler direkt olarak işgücü piyasasına geçişe hazırlanmaktadır. Ancak, bu kategorideki bazı programlar eğer öğrenciler işgücü piyasasına direk olarak geçmeyi istemiyorsa, Seviye 3'de daha ileri seviye eğitime devam edilebilmesi için de olanak sağlamaktadır. 4. ISCED 2B - Genel Eğitim - Genel eğitimdeki bu tür programlarda sadece ISCED 3C'ye giriş sağlayacağı varsayılmaktadır, böylelikle mesleki/teknik türde ikinci seviye üzeri eğitimin işgücü piyasasına geçişi sağlayacağı da kabul edilmektedir. Sadece birkaç ülkede bu tür programlar uygulanmaktadır. 5. ISCED 2B - Meslek Öncesi/Teknik Öncesi Eğitim - Bu tür programlar sadece ISCED 3C'ye giriş gibi mesleki ve teknik eğitim içeriğinin %25'ine sahip olmak üzere tasarlanmalıdır (bu tür programlar yükseköğretime giriş amaçlı olmayıp, tipik olarak işgücü piyasasına geçiş için ikinci seviye üzeri eğitim programlarıdır). TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (USES ) EL KİTABI 17