kpss Önce biz sorduk 50 Soruda SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT KİMYA ALAN BİLGİSİ ALAN EĞİTİMİ

Transkript

1 Önce biz sorduk kpss Soruda 35 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT KİMYA ALAN BİLGİSİ ALAN EĞİTİMİ

2 KOMİSYON ÖABT KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 7. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın: Çağla Bardakcıoğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Kimya Öğretmenliği Alan Bilgisi ve Alan Eğitimi Testi (ÖABT-Kimya) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT'de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmistir. Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle... Başarılar...

4 KİMYA ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER KİMYA ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Kimya Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Analitik Kimya, Anorganik Kimya, Organik Kimya, Fizikokimya) ve Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Kimya Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % a. Analitik Kimya b. Anorganik Kimya c. Organik Kimya d. Fizikokimya % 20 % 20 % 20 % 20 Alan Eğitimi Testi % Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler KİMYA ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

5 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: MADDE ALAN BİLGİSİ A. KİMYA BİLİMİ... 5 Yunan Felsefesine Göre Kimya... 5 Orta Çağ'da Kimya... 6 Modern Kimyanın Öncüleri (17. Yüzyılda Kimya)... 7 Birim Sistemleri... 8 Ölçümlerde Belirsizlikler... 9 B. MADDE Maddenin Ortak Özellikleri Kapasite ve Şiddet Özelliği Maddenin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Maddenin Ayırt Edici Özellikleri...12 Maddenin Sınıflandırılması Saf (Arı) Maddeler...18 Elementler...18 Bileşikler Karışımlar (Saf Olmayan Maddeler)...20 Homojen Karışımlar (Çözeltiler) Çözeltilerin Sınıflandırılması Heterojen Karışımlar Karışımları Ayırma Yöntemleri C. MADDELERİN HÂL DEĞİŞİMİ D. MADDELER ARASI ISI ALIŞVERİŞİ ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: ATOM VE YAPISI A. STATİK (DURGUN) ELEKTRİK Atom ve Elektriklenme Faraday ın Elektroliz Deneyleri ve Atom Altı Parçacıklar Elektronun Keşfi Elektron Yükü İle Atomdaki Pozitif Yük Arasındaki İlişki Nötronun Keşfi B. ATOMUN TEMEL TANECİKLERİ VE ÖZELLİKLERİ Dalton Atom Modeli Thomson Atom Modeli Rutherford Atom Modeli C. IŞIK Elektromanyetik Dalga Modeli Işığın Dalga Modeli Madde-Işık Etkileşimi Dalga Mekaniği Atom Modeli (Modern Atom Kuramı)... 49

6 vi D. ATOMLARIN ELEKTRON DAĞILIMI Küresel Simetri İyonların Elektron Dağılımı Değerlik Orbitalleri ve Değerlik Elektronları Temel Hâl - Uyarılmış Hâl Kuantum Sayıları ve Atomik Dalga Fonksiyonları E. ATOM TÜRLERİ...61 İzotop Atomlar...61 İzobar Atomlar İzoton Atomlar İzoelektronik Atomlar Allotrop Atomlar Karbonun Allotropları Allotrop Atomların Özellikleri ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER ÇÖZÜMLER BÖLÜM: PERİYODİK ÇİZELGE A. PERİYODİK TABLONUN TARİHSEL GELİŞİMİ B. PERİYODİK CETVEL Periyodik Cetvelde Yer Bulma Grupların Genel Özellikleri Elementlerin Periyodik Cetvelde Değişen Özellikleri C. KOVALENT, İYONİK VE VAN DER WAALS YARIÇAPI Kovalent Yarıçap İyonik Yarıçap Van Der Waals Yarıçapı D. BÜYÜK PATLAMANIN DENEYSEL KANITLARI Mineraller Cevher Kavurma İndirgeme E. ALAŞIMLAR Örgü Boşluğu Alaşımları Metaller Arası (intermetalik) Bileşikler Süper Alaşımlar ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER... 96

7 vii 4. BÖLÜM: KİMYASAL BAĞLAR A. KİMYASAL TÜRLER Atom İyon Molekül Radikal B. KİMYASAL TÜRLER ARASINDA ETKİLEŞİM Kimyasal Türler Arasında Bağ Oluşumu Güçlü Etkileşimler Zayıf Etkileşimler Kimyasal Bağ Kavramı Lewis Yapılarının Yazılması Formal Yük Rezonans Hibritleşme (Melezleşme) Molekül Geometrisi ve VSEPR Kuramı Moleküler Orbital Teorisi Katılar Kristal Türleri ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: BİLEŞİKLER BİLEŞİKLER Basit (Kaba) Formül Molekül (Gerçek) Formülü Açık (Yapı) Formülü İyonik Bağlı Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması ve Adlandırılması Kovalent Bağlı Bileşiklerin Yazılması ve Adlandırılması Bileşiklerin Sınıflandırılması ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: KİMYASAL TEPKİMELER A. KİMYASAL TEPKİMELER Basit Denklem Denkleştirme B. KİMYASAL TEPKİME TÜRLERİ Homojen Tepkime Heterojen Tepkime Endotermik Tepkime Ekzotermik Tepkime Analiz (Ayrışma) Tepkimeleri Sentez (Birleşme) Tepkimeleri

8 viii 7. Yanma Tepkimeleri Yer Değiştirme Tepkimeleri Çökelme Tepkimeleri İndirgenme-Yükseltgenme (Redoks) Tepkimeleri Nötrleşme Tepkimeleri Metallerin Asit, Baz ve Su ile Tepkimeleri ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: MOL KAVRAMI MOL KAVRAMI Avogadro Sayısı ve Mol Sayısı Bağıl Kütle ve Mol Kütlesi Molar Hacim Avogadro Hipotezi ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: STOKİYOMETRİ A. KİMYASAL YASALAR Kütlenin Korunumu Yasası Sabit Oranlar Yasası Katlı Oranlar Yasası Sabit Hacim Oranları Yasası B. KİMYASAL HESAPLAMALAR Miktarlı Geçiş Problemleri Artan Madde Problemleri Karışım Problemleri Basit ve Molekül Formülü Bulma Problemleri Verim Problemleri Saflık Problemleri Birbirini İzleyen Reaksiyonlar ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER

9 ix 9. BÖLÜM: GAZLAR A. GAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ Brown Hareketi B. KİNETİK GAZ TEORİSİ Gazların Difüzyonu Efüzyon C. GAZLARDA BASINÇ, HACİM, MOL SAYISI VE SICAKLIK İLİŞKİSİ Basınç İdeal Gaz Denklemi Gazların Yoğunluğu D. GAZ YASALARI Gazlarda Basınç-Hacim İlişkisi (n-t sabit) (Boyle-Mariotte Yasası) Gazlarda Basınç-Mol Sayısı İlişkisi (V ve T sabit Gazlarda Basınç-Sıcaklık İlişkisi (V-n sabit) (Gay Lussac Yasası Gazlarda Hacim-Sıcaklık İlişkisi (P-n Sabit) (Charles Yasası) Gazlarda Hacim-Mol Sayısı İlişkisi (P-T Sabit) (Avodagro Yasası) Kısmi Basınç Genel Gaz Denklemi Gazların Karıştırılması Tepkimeli Gaz Problemleri Su Üstünde Toplanan Gaz Basıncı Gerçek Gazlar Henry Yasası Atmosferde Su Buharı ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: ÇÖZELTİLER A. ÇÖZELTİLER Çözünme Olayı Çözünme Entalpisi B. ÇÖZELTİ TÜRLERİ Çözücünün Durumuna Göre Çözeltiler Çözünme Şekillerine Göre Çözeltiler Çözünen Madde Miktarına Göre Çözeltiler Çözünürlüğüne Göre Çözeltiler C. ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER Katıların Çözünürlüğüne Sıcaklığın Etkisi Gazların Çözünürlüğüne Sıcaklığın Etkisi Çözücü ve Çözünenin Türü Basınç Ortak İyon Etkisi D. ÇÖZÜNME HIZI Çözünme Hızını Etkileyen Faktörler

10 x E. DERİŞİM (KONSANTRASYON) Kütlece % Derişim Hacimce % Derişim Molalite ppm ve ppb Molarite (Molar Derişim) F. ÇÖZELTİLER ARASI TEPKİMELER Çökelme Tepkimeleri Nötrleşme Tepkimeleri Kimyasal Tepkimelerde Molarite Hesabı G. KOLİGATİF ÖZELLİKLER Buhar Basıncı Clausius-Clapeyron Denklemi Kaynama Noktası Yükselmesi Donma Noktası Alçalması (Kriyoskopi) Ozmotik Basınç ve Ozmos Olayı Viskozite Aktiflik Katsayısı ve İyonik Şiddet Analiz İle İlgili Temel Kavramlar Ayarlama ve Ayarlı Çözelti Birincil (Primer) ve İkincil (Sekonder) Standart Sistematik Belirli Hata ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER ÇÖZÜMLER BÖLÜM: RADYOAKTİFLİK A. RADYOAKTİFLİK (ÇEKİRDEK TEPKİMELERİ) Alfa Işıması Beta Işıması Gama Işıması Pozitron Işıması Nötron Işıması Proton Işıması Elektron Yakalaması (K yakalaması) Doğal Radyoaktiflik Yapay Radyoaktiflik ve Bombardıman Fisyon (Çekirdek Bölünmesi Füzyon (Çekirdek Kaynaşması) Yarılanma Süresi Radyasyon Birimleri Çekirdek Bağlanma Enerjisi Atom Altı Parçacıklar

11 xi Radyoaktif Işık Absorblaşmış Doz Doğadaki Temel Kuvvetler Radyoaktif Tepkimelerin Kinetiği ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: TERMODİNAMİK A. KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ Sistem ve Çevre İç Enerji (U) Enerji ve İş Termodinamiğin I. Kanunu B. KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ DEĞİŞİMİ Endotermik Tepkimeler Ekzotermik Tepkimeler Sistemlerde Entalpi Değişimi Oluşum Entalpisi (Isısı) Tepkime Entalpisi ( H) Hesaplanması Hess Yasası (Tepkime Isılarının Toplanabilirliği) Born - Haber Çevrimi Bağ Enerjileri Kalorimetre Kabı İstemlilik Termodinamiğin 2. Kanunu Termodinamiğin 3. Kanunu Gibbs Serbest Enerjisi Serbest Enerji ve Kimyasal Denge Buharlaşma Entalpisi Trouton Kuralı ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER ÇÖZÜMLER BÖLÜM: KİMYASAL KİNETİK A. TEPKİME HIZI Tepkime Hızının İzlenmesi Çarpışma Teorisi B. TEPKİME HIZINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Derişimin Etkisi Sıcaklığın Etkisi Basınç ve Hacim Etkisi

12 xii 4. Katalizörün Etkisi İnhibitör Etkisi Madde Cinsinin Etkisi Temas Yüzeyinin Etkisi C. HIZ DENKLEMİNİN YAZILMASI Tek Basamaklı (Mekanizmasız) Tepkimelerde Hız Bağıntısı Çok Basamaklı (Mekanizmalı) Tepkimelerde Hız Bağıntısı Tepkime Mekanizmasına Katalizörün Etkisi Deneysel Yoldan Hız Denkleminin Bulunması Birinci Dereceden Reaksiyonların Hız Denklemi ve Yarılanma Ömrü İkinci Dereceden Reaksiyonların Hız Denklemi Sıfırıncı Dereceden Reaksiyonların Hız Denklemi Anlık Hız ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER ÇÖZÜMLER BÖLÜM: KİMYASAL DENGE A. FİZİKSEL DENGE B. KİMYASAL DENGE Denge Sabiti Derişimler Türünden Denge Sabiti Dengenin Nicel Görünümü Kısmi Basınçlar Türünden Denge Sabiti Denge Sabitinin Değişimi Dengenin Kontrolü (Denge Kesri) C. DENGEYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER (Le Chatelier İlkesi) Derişimin Etkisi Basınç ve Hacmin Etkisi Sıcaklığın Etkisi Kimyasal Dengenin Nedeni ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER

13 xiii 15. BÖLÜM: ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ A. ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ Çözünürlük Çözünme Olayında Düzensizlik Faktörü Çözünürlük Çarpımı Çözünürlük Çarpımının Hesaplanması Ortak İyonun Çözünürlüğe Etkisi Çökelme Koşulu Seçimli Çöktürme Çözünürlüğe Yabancı İyon Etkisi Çözünürlüğe Hidrojen (Hidronyum) İyonu Derişiminin Etkisi B. KOMPLEKS İYON DENGELERİ VE K çç Kompleks İyon Dengeleri ve Oluşum Sabitleri Kompleks İyonlar İçeren Bir Çözeltide Çökelek Oluşması Ligand Derişiminin Çökmeyi Önleyecek Şekilde Ayarlanması Ligand Derişiminin Çökmeyi Önleyecek Şekilde Kompleks İyon Oluşturması ve Çözünürlük Kompleks İyonları Oluşturan Bir Çözeltiden Çökelek Oluşması ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: SULU ÇÖZELTİLERDE ASİT - BAZ DENGESİ A. ASİT-BAZ TANIMLARI Arrhenius Asit-Baz Tanımı Lowry-Bronsted Asit-Baz Tanımı Lewis Asit-Baz Tanımı Saf Suyun İyonlaşması ph ve poh Kavramı Kuvvetli Asitlerde ve Bazlarda ph ve poh Sulu Çözeltilerde Zayıf Asit ve Baz Dengeleri Zayıf Asitlerde ve Bazlarda ph ve poh Poliprotik Asitler ve ph İyonlaşma Yüzdesi B. NÖTRLEŞME Tam Nötrleşme Kısmi Nötrleşme Tampon Çözeltiler Hidroliz C. TİTRASYON Asit veya Bazların Titrasyon Eğrileri İndikatörler ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER ÇÖZÜMLER

14 xiv 17. BÖLÜM: ELEKTROKİMYA A. ELEKTROKİMYA Aktiflik İndirgenme ve Yükseltgenme Potansiyeli B. ELEKTROKİMYASAL PİL Bir Elektrokimyasal Pilin Çalışma Sistemi Anot Katot Tuz Köprüsü Pil Denklemi ve Pil Potansiyeli Pil Potansiyelinin Değişimi Derişim Pilleri Derişimin Pil Gerilimine Etkisi-Nerst Denklemi Redoks Tepkimelerin İstemliliği C. ELEKTROLİZ Erimiş NaCI Tuzunun Elektrolizi NaCI Çözeltisinin Elektrolizi Kaplamacılık Elektrolizin Nicel Yönü ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: ORGANİK KİMYA A. ORGANİK BİLEŞİKLER VE ÖZELLİKLERİ Hidrokarbonlar Alkanlar (Parafinler) Alkanların Adlandırılması İzomer Maddeler B. ALKANLARIN ELDESİ Würtz Sentezi Grignard Bileşiklerinin Hidrolizi Karboksilli Asit Tuzlarının Dekarboksilasyonu Alkil Halojenürlerin İndirgenmesi Doymamış Hidrokarbonların İndirgenmesi Sikloalkanlar C. DOYMAMIŞ HİDROKARBONLAR Alkenler Alkadienler Siklo Alkenler Alkenlerde İzomeri

15 xv D. STEREOİZOMERİ Cis-trans izomerliği (E) ve (Z) Adlandırma Sistemi Chan-Ingold-Prelog Öncelik Sıralama Sistemi Halkalı Bileşiklerde Geometrik İzomeri E. ALKENLERİN TEPKİMELERİ Yanma Tepkimeleri Katılma Tepkimeleri Alkenlerin Yükseltgenme Tepkimesi Alkenlerin Yükseltgenmeli Bölünmesi Polimerleşme Tepkimeleri Alkenlerin Elde Edilme Tepkimeleri F. ALKİNLER Alkinlerin Adlandırılması Alkinlerin Tepkimeleri Alkinlerin Yükseltgenmeli Bölünmesi Alkinlere Katılma Tepkimeleri Özet Alkinlerin Elde Edilme Tepkimeleri G. ALKOLLER, ETERLER, ALDEHİTLER VE KETONLAR Alkoller Alkollerin Adlandırılması Eterler Aldehitler ve Ketonlar H. KARBOKSİLLİ ASİTLER, ESTERLER, KARBONHİDRATLAR, AZOTLU ORGANİK BİLEŞİKLER, AROMATİKLER Monokarboksilli Asitler Polikarboksilli Asitler Karboksilli Asitlerin Adlandırılması Karboksilli Asitlerin Genel Elde Edilme Tepkimeleri Karboksilli Asitlerin Özellikleri Karboksilli Asitlerin Kimyasal Tepkimeleri Esterler Yağlar Karbonhidratlar Azotlu Organik Bileşikler Aromatik Bileşikler I. STEREOİZOMERİ Optik İzomeri (Optikçe Aktiflik) Asimetrik Karbon Atomu Simetrik Karbon Atomu Enantiyomerler ve Rotamerler Polarize Işık D ve L Tipi Enantiyomerler R-S Adlandırma Sistemi Rasemik Karışım Birden Fazla Asimetrik Karbon

16 xvi İki Kiral Karbon Atomlu Bileşiklerde (R) ve (S)Sistemi Diastereomerler ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER ÇÖZÜMLER KAYNAKLAR BÖLÜM: ORGANİK KİMYA EK KONULAR Organik Reaksiyonlar Yer Değiştirme (Sübstitüsyon) Reaksiyonları Kovalent Bağ Bölünmesi Radikaller Seçimli Radikalik Halojenlemeler Açık-Zincirli Bileşiklerin Konformasyonları Halkalı Bileşiklerin Konformasyonları Sikloheksanın Konformerleri Aksiyal ve ekvatoryal hidrojen atomları Aksiyal ve ekvatoryal hidrojen atomların yazılması Metilsikloheksan konformasyonu Cis-Trans izomerisi ve konformasyon yapılar Ekvatoryal metilsikloheksanda anti yapılar Dimetilsikloheksanın konformasyonları HBr ün Anti-Markovnikov Katılması Cıva (II) Asetat Yardımıyla Su Katılması Alkenlere Boran Katılması Alkenlerden Alkol Sentezinin Özeti Alkenlere Brom ve Klor Katılması Alkenlere Halojen Katılmasının Stereokimyası Halohidrin Oluşumu Alkenlerin Yükseltgenmesi Organohalojenür Bileşikler Alkil halojenürlerin adlandırma ve sınıflandırılmaları Yer Değiştirme ve Ayrılma Tepkimelerine Giriş A. Yer Değiştirme Tepkimeleri B. Ayrılma Tepkimeleri C. Yarışan Tepkimeler D. Bazlığa Karşı Nükleofillik S N 2 Tepkimesi Tepkime mekanizması S N 2 Tepkimesinin Stereokimyası Endotermik tepkime S N 2 tepkimesinin hızı Aktivasyon enerjisinin hız ve ürünlere etkisi Yapının hıza etkisi S N 2 Tepkimelerinde Sterik Engel S N 1 Tepkimesi...601

17 xvii S N 1 Tepkimesinin Mekanizması S N 1 Tepkimesinin Stereokimyası S N 1 Tepkime Hızı S N 1 Tepkimelerinde Göreceli Etkinlikler Karbokatyonların Kararlılığı Karbokatyonların Çevrilmeleri S 1 ve S 2 mekanizmalarının özeti N N Allil ve Benzil Halojenürlerin Yer Değiştirme Tepkimeleri Allil ve Benzil Halojenürlerin S 1 Tepkimeleri N Bazı organik halojenürlerin tipik SN1 koşullarında göreceli hızları Allil ve Benzil Halojenürlerin S N 2 Tepkimeleri Alkil Halojenürlerin Ayrılma Tepkimeleri Dehidrojenlemede kullanılan bazlar Dehidrohalojenleme tepkime mekanizması E2 Tepkimesi E1 Tepkimesi Ayrılmaya karşı yer değiştirme Aminler Kimyasal özellikler Aminlerin tepkimeleri Aminlerin elde ediliş yöntemleri Aromatik nitro bileşiklerinin indirgenmesi Aminlerin Bazlığı: Amin Tuzları Arilaminlerin Bazlığı Amonyak ve Amin Türevi Bileşikleri Reaksiyonu Karboksilli Asitlerin Asitlik Kuvvetlerinin Karşılaştırılması Bisiklo Bileşikler Dekalinler Halojenleme Reaksiyonu Haloform Reaksiyonu Aldol kondenzasyonu (Aldolizasyon) Claisen Kondenzasyonu ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: SPEKTROSKOPİ SPEKTROSKOPİ Ultraviyole (morötesi) Görünür Bölge (UV GB) Spektroskopisi Tek ışın yollu ve çift ışın yollu spektrofotometrelerin farkı Uv - Gb Spektroskop Içinde Kullanılan Işık Kaynağının Özellikleri Monokromatörler Uv Gb Spektroskopisinin Teorisi Molekül Orbitalleri Molekül Orbitallerinin (N Hariç) Oluşması Uv Gb Bölgesi Için Elektronik Geçişler Elektronik Geçiş Tipleri...632

18 xviii Organik Moleküllerin Elektronik Geçişleri Kromofor Gruplar Lambert Beer Yasası (Sıvılar Için) Beer Kanunu ndan Sapmalar Kalitatif Analiz Kantitatif Analiz Dalga Boyu Seçimi Absorplamayan Türlerle Ilgili Uygulamalar Absorbansı Etkileyen Değişkenler Absorbans Ile Derişim Arasındaki Bağıntının Tayini Absorplayan Maddelerin Karışımlarının Analizi İnfrared Bölge İnfrared (Titreşim) Spektroskopisi Gerilme Titreşiminin Ölçülmesi Titreşim Frekansı Soğurma Piklerinin Sayısı Moleküler Titreşim Tipleri Yakın (Near) Infrared Bölge Orta (Middle) Infrared Bölge Uzak (Far) Infrared Bölge Fourier Transform Spektrometre Tipleri Işık Kaynakları Dedektörler Ir Spektrumlarının Alınması Için Yöntemler Kalitatif Analiz Molekülün Parmak İzi Nmr (Nükleer Manyetik Rezonans Spektroskopisi) Proton Nmr (1H-Nmr) Spektroskopisi Kimyasal Kayma Karbon-Karbon Çift Bağlarındaki Protonlar Spin Spin Etkileşmeleri (Yarılmalar) Bazı 1 H Nmr Örnekleri Diğer Nmr Teknikleri Kütle Spektroskopisi ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: İNORGANİK KİMYA Koordinasyon Bileşiklerinde Kimyasal Bağ Kristal Alan Teorisi D-Orbitallerinin Şekli Sekizyüzlü Komplekslerde Kristal Alan Yarılması Metalin D-Orbitalleri Üzerine Ligant Alan Etkisi Sekizyüzlü Komplekslerde Kristal Alan Yarılması Yüksek ve Düşük Spinli Kompleksler Dörtyüzlü kristal alan yarılması Kristal Alan Yarılma Enerjisini Etkileyen Faktörler...669

19 xix Jahn-Teller Teoremi Kristal Alan Kuramının Yetersizlikleri Koordinasyon Bileşikleri Atomun Özellikleri Koruma Atomun Büyüklüğü İyonlaşma enerjisi Sertlik ve yumuşaklık Polarizasyon gücü ve polarlanabilirlik: Fajans kuralları ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER ALAN EĞİTİMİ 1. BÖLÜM: BİLİMSEL YÖNTEM BİLİMSEL BİLGİ VE KİMYA EĞİTİMİ BİLİM Bilim Nedir? Bilgi Türleri Bilimsel Bilgi Bilim Tarihi Bilim Okuryazarlığı Bilimsel Yöntemler Bilimsel Yöntem Basamakları Problemin Belirlenmesi Kanun (Yasa) Teori (Kuram) ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLER (BSB) BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ A) Temel Beceriler B) Nedensel Beceriler C) Deneysel Beceriler D) Temel Beceriler Nedensel Süreçler Deneysel Beceriler ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: KİMYA DERSİNİN AMAÇLARI VE KAZANIMLARI 2017 YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NIN ÖĞRENME ÖĞRETME YAKLAŞIMI YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NIN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NDAKİ YETERLİLİK VE BECERİLER YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NDAKİ DEĞER EĞİTİMİ KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASI

20 xx 2017 YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ TEMEL FELSEFESİ VE GENEL AMAÇLARI KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR YILINDA YAYIMLANAN KİMYA ÖĞETİM PROGRAMINDA YER ALAN KAZANIM SAYISI VE SÜRE TABLOSU KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ YAPISI SINIF DÜZEYLERİNE GÖRE ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI KİMYA BİLİMİ Simyadan Kimyaya Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları Kimyanın Sembolik Dili Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği ATOM VE PERİYODİK SİSTEM Atom Modelleri Atomun Yapısı Periyodik Sistem KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER Kimyasal Tür Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması Güçlü Etkileşimler Zayıf Etkileşimler Fiziksel ve Kimyasal Değişimler MADDENİN HÂLLERİ Maddenin Fiziksel Hâlleri Katılar Sıvılar Gazlar Plazma DOĞA VE KİMYA Su ve Hayat Çevre Kimyası SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI KİMYANIN TEMEL KANUNLARI VE KİMYASAL HESAPLAMALAR Kimyanın Temel Kanunları Mol Kavramı Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar KARIŞIMLAR Homojen ve Heterojen Karışımlar Ayırma ve Saflaştırma Teknikleri ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Asitler ve Bazlar Asitlerin ve Bazların Tepkimeleri Hayatımızda Asitler ve Bazlar Tuzlar...720

21 xxi KİMYA HER YERDE Yaygın Günlük Hayat Kimyasalları Gıdalar SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI MODERN ATOM TEORİSİ Atomun Kuantum Modeli Periyodik Sistem ve Elektron Dizilimleri Periyodik Özellikler Elementleri Tanıyalım Yükseltgenme Basamakları GAZLAR Gazların Özellikleri ve Gaz Yasaları İdeal Gaz Yasası Gazlarda Kinetik Teori Gaz Karışımları Gerçek Gazlar SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK Çözücü Çözünen Etkileşimleri Derişim Birimleri Koligatif Özellikler Çözünürlük Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ Tepkimelerde Isı Değişimi Oluşum Entalpisi Bağ Enerjileri Tepkime Isılarının Toplanabilirliği KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ Tepkime Hızları Tepkime Hızını Etkileyen Faktörler KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE Kimyasal Denge Dengeyi Etkileyen Faktörler Sulu Çözelti Dengeleri SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI KİMYA VE ELEKTRİK İndirgenme-Yükseltgenme Tepkimelerinde Elektrik Akımı Elektrotlar ve Elektrokimyasal Hücreler Elektrot Potansiyelleri Kimyasallardan Elektrik Üretimi Elektroliz Korozyon KARBON KİMYASINA GİRİŞ Anorganik ve Organik Bileşikler Basit Formül ve Molekül Formülü Doğada Karbon Lewis Formülleri Hibritleşme-Molekül Geometrileri...726

22 xxii ORGANİK BİLEŞİKLER Hidrokarbonlar Fonksiyonel Gruplar Alkoller Eterler Karbonil Bileşikleri Karboksilik Asitler Esterler ENERJİ KAYNAKLARI VE BİLİMSEL GELİŞMELER Fosil Yakıtlar Alternatif Enerji Kaynakları Sürdürülebilirlik Nanoteknoloji YILINDA YAYIMLANAN TEMEL DÜZEY KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NIN GENEL AMAÇLARI YILINDA YAYIMLANAN TEMEL DÜZEY KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI İLE KAZANILMASI ÖNGÖRÜLEN BECERİLER Bilimsel Okuryazarlık Temaları YILINDA YAYIMLANAN İLERİ DÜZEY KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI İLE KAZANILMASI ÖNGÖRÜLEN BECERİLER Bilimsel Okuryazarlık Temaları Bilimsel Süreç Becerileri Yaşam Becerileri Bilim, Teknoloji, Toplum, Çevre ve Ekonomi ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: ÖĞRENME KURAMLARININ KİMYA ÖĞRETİMİNDEKİ UYGULAMALARI KİMYA EĞİTİMİNDE MODELLER Modellerin Sınıflandırılması A. Açık (Benzetme) Modeller B. Örtük (İçsel) Modeller YAPILANDIRMACI ÖĞRETİM Bilişsel Yapılandırmacılık Sosyal Yapılandırmacılık E Öğrenme Modeli İŞ BİRLİKLİ ÖĞRENME İş Birlikli Öğrenme Teknikleri PROBLEME DAYALI ÖĞRENME PROJE TABANLI ÖĞRENME Probleme Dayalı Öğrenme-Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımlarının Benzerlik ve Farklılıkları SORGULAMAYA DAYALI ÖĞRENME ) Yapılandırmacı sorgulama ) Rehberli sorgulama yaklaşımı ) Açık sorgulama yaklaşımı ARAŞTIRMAYA (AÇIK-SORGULAYICI) DAYALI ÖĞRENME...748

23 xxiii Araştırmaya Dayalı Öğrenme Tipleri KUANTUM ÖĞRENME TAM ÖĞRENME AKTİF ÖĞRENME ÇOKLU ZEKÂ KURAMI BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME SOYUT İŞLEM DÖNEMDE DÜŞÜNME Yaşam (Bağlam) Temelli Öğrenme Yaklaşım A. KİMYA ÖĞRETİMİNDE EN ÇOK KULLANILAN YÖNTEMLER B. KİMYA ÖĞRETİMİNDE SIKÇA KULLANILAN TEKNİKLER Üst Düzey Düşünme Becerileri BÖLÜM: KİMYA ÖĞRETİMİNDE LABORATUVAR YAKLAŞIMLARI A. LABORATUVAR YAKLAŞIMLARI i. Doğrulama Yaklaşımı ii. Tümevarım Yaklaşımı iii. Araştırmaya Dayalı Laboratuvar Yaklaşımı iv. Teknik Beceriler Yaklaşımı B. DENEY ÇEŞİTLERİ Kapalı Uçlu Deney Tekniği Açık Uçlu Deney Teknikleri Hipotez Test Etme Deneyi BÖLÜM: KİMYA ÖĞRETİMİNDE LABORATUVAR GÜVENLİĞİ LABORATUVAR GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ Laboratuvar Güvenliğini Bozan Etmenler Fiziksel Ortam Kazaların Meydana Gelme Nedenleri Laboratuvar Güvenliği İçin Neler Yapılmalıdır? Laboratuvardaki Güvenlik Sembolleri Kimyasal Maddeler İle Çalışırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Bazı Güvenlik ve Uyarı İşaretleri Kimyasalların Riskleri Kimyasal Maddelerin Depolanması BÖLÜM: KAVRAM ÖĞRETİMİ VE KAVRAM YANILGILARININ TESPİTİ KAVRAMLARIN ÖZELLİKLERİ Algılanan Kavramlar Betimlemeli Kavramlar Kuramsal Kavramlar Kavram Öğretimi ve Kavram Yanılgıları Kavram Öğretimi Kavram Yanılgılarının Tespitinde Kullanılan Yöntemler Kavram Yanılgılarının Giderilmesinde Kullanılan Yöntemler...780

24 xxiv Kavram Ağları Kavram Haritaları Kavram HaritalarI NasIl Değerlendirilir? Kavram Karikatürleri Kavramsal Değişim Metinleri Zihin Haritaları Vee Diyagramı Tahmin Et Gözle Açıkla Yöntemi ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER BÖLÜM: ÖLÇME TÜRLERİ; KİMYA ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ÖLÇME YÖNTEMLERİ VE BLOOM TAKSONOMİSİ A. ÖLÇME B. ÖLÇME TÜRLERİ C. BLOOM'UN TAKSONOMİSİNE UYGUN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bilişsel Alana Göre Ölçme Bilgi Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi Kavrama Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi Uygulama Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi Analiz Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi Sentez Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi Değerlendirme Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi DUYUŞSAL ALANA GÖRE ÖLÇME PSİKOMOTOR (DEVİNİMSEL) ALANA GÖRE ÖLÇME GELENEKSEL VE ALTERNATİF DEĞERLENDİRME TÜRLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI DEĞERLENDİRME NEDİR? ALTERNATİF ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMLARI Ürün/Gelişim Dosyası (Portfolyo) Değerlendirme Peformansa Dayalı Durum Belirleme Öz Değerlendirme Akran Değerlendirme Grup Değerlendirme Tanılayıcı Dallanmış Ağaç Yapılandırılmış Grid Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT) Ölçme Araçlarında Kullanılacak Puanlama Anahtarları Dereceleme Puanlama Anahtarı (Rubrik) Kontrol Listeleri Dereceleme Ölçekleri KAYNAKÇA...809

25 ALAN EĞİTİMİ

26

27 1. BÖLÜM BİLİMSEL YÖNTEM, BİLİMSEL BİLGİ VE KİMYA EĞİTİMİ

28

29 687 BİLİM Bilim Nedir? Bilim için birçok tanım yapmak mümkündür. Bilim, evrende gerçekleşen olayları deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak inceleme, bu olaylarla ilgili yöntemli, dizgesel bilgi edinme ve yasalar çıkarma çalışmaları, belirli bir ereğe yönelik bilgi edinme ve yöntemli araştırma yapma süreci olarak tanımlanabilir. Çağdaş bilimin dört önemli özelliği vardır. Bunlar: çeşitlilik, süreklilik, yenilik ve ayıklanmadır. Çeşitlilik Bilim herkese açık olup herhangi bir kişiden ya da kurumdan izin almaya gerek yoktur. Yani, bilimsel çalışma hiç kimsenin tekelinde değildir. İsteyen herkes (kişi ya da kurum) bilimsel çalışma yapabilir. Bilimsel çalışma için dil, din, ırk, ülke sınırlaması da yoktur. Süreklilik Bilimsel bilgi üretme sürecinde devamlılık vardır, hiçbir zaman durmaz. Dinler, krallar, imparatorlar bilimsel çalışmaları yasaklamış olsalar bile, bilgi üretimi hiç durmamıştır; bundan sonra da durmayacaktır. Yenilik Bilimsel çalışmalara her gün yenileri eklenmekte, yeni bilim dalları ortaya çıkmakta, yeni bilimsel yöntemler geliştirilmektedir. Ayıklanma Bilimsel bilginin geçerliği ve kesinliği her an, isteyen herkes tarafından denetlenebilir. Zaman içerisinde yanlış olduğu anlaşılan bilgiler kendiliğinden ayıklanır; yanlış bilgilerin yerine yenisi konulur. Bilgi Türleri Bilgi türleri, algılanan ve açıklanan bilginin sistematik biçimde sunulması ve daha kolay anlaşılması amacıyla bilginin belli gruplar altında toplanmasıyla ortaya çıkmıştır. Bilgi türleri 7 farklı şekilde sınıflandırılabilir: Felsefi bilgi Metafizik bilgi Dinî bilgi Teknik bilgi Bilimsel bilgi Sanat bilgisi Gündelik bilgi Felsefi bilgi: Doğrulanması ya da yanlışlanması gereken bilgi türlerinden değildir. Bu özelliğinden dolayı felsefi bilgi daha özgürce üretilir ve tartışmaların kapsamı da çok geniştir. Buna rağmen felsefi bilgi mantıksaldır. Kendine ait yöntemlerle sorgulamalar yaparak bilgiye ulaşılır. Metafizik bilgi: Genelde görünenin dışında kalan bilgilere bir biçimde ulaşılmasıyla elde edilen bilgilerdir. Çoğunlukla metafizik bilgilere nasıl ulaşıldığı açıklanamamaktadır. İçe doğma, sezgiler ve rüyalar aracılığıyla elde edilen bilgiler metafizik bilgiler olarak açıklanabilir. Dinî bilgi: İnsan inancını ve dinleri esas alan bilgidir. Dinî bilgiler toplum ve insan tarafından kutsal kabul edilen bilgilerdir. Teknik bilgi: Amaç-araç bağlantısının kurulmasının gerekli olduğu bilgilerdir. Doğada var olan nesneleri insan yaşamında kullanım değeri olan araç ve gereçlere dönüştürme faaliyetidir. Teknik bilgiler, bireylerin bilimsel gelişmelerden yararlanmaları ve toplumsal hayatı geliştirmeleri için kullanılmaktadır. Bilimsel bilgi: Nesnel bilgi olup olguya ait bilginin keşfedilen yönüne ilişkin açıklamaları içeren bilgidir. İnsan aklının belli bir konuya yönelerek elde ettiği yöntemli, sistemli, düzenli, tutarlı, geçerli ve kanıtlanabilir objektif bilgidir. Sanat bilgisi: Bireyin yaratıcılığını ortaya koyduğu faaliyeti sonucu ortaya çıkan öznel bilgilerden oluşur. Sanat bilgisi aracılığıyla toplumsal yaşama ait özellikler estetik değerlerle birlikte yansıtılmaktadır. Gündelik bilgi: Günlük yaşamı kolaylaştırmak amacıyla oluşmuş olan bilgidir. Bu bilgi bireylerin kendi çevresiyle girdiği etkileşim sonucunda öznel deneyimlerine dayalı olarak deneme yanılma yoluyla elde ettiği bilgi türüdür. Bilimsel Bilgi Bilimsel bilginin ne olduğunu epistemoloji olarak adlandırılan bilgi felsefesi açıklamaya çalışır. Bilimsel bilgi, evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan, bu araştırma konuları üzerinde gözleme, deneye ve akla dayanarak yöntemli bir şekilde elde edilen düzenli bilgidir. Anlama ve açıklama amacını taşır. Tutarlı, düzenli ve sistemli olma özelliğine sahiptir. Bilimsel bilgiye ulaşmak için bilimsel yöntemler kullanılır.

30 688 Bilimsel Bilginin Özellikleri Evrenseldir. Nesneldir. Kesindir, doğrulanabilme özelliği vardır. Akıl ve mantık ilkelerini kullanır. Uygulanabilir. Değişebilme ve kendini yenileme özelliğine sahiptir. Olgusaldır. Tekrarlanma özelliğine sahiptir. Alanyazında bilimin ve bilimsel bilginin doğası üzerinde uzun yıllardır çalışan, bu konuda çeşitli ölçekler geliştiren bazı araştırmacılar bilimsel bilginin özelliklerini şöyle açıklamışlardır: 1. Bilimsel Bilginin Değişebilir Doğası: Bilimsel bilgi yeni gözlemler ve var olan gözlemlerin yeniden yorumlanması ile değişebilir. Bilimsel bilgi güvenilir ve uzun süreli olmasına rağmen tam doğru ya da kesin değildir. Bu bilginin içerdiği gerçekler, teoriler ve kanunlar yeni kanıtlar ve yeni teknolojik avantajlarla yeniden yorumlanıp değişebilir. 2. Bilimsel Bilginin Doğası Deneye Dayalıdır: Bilim ve bilimsel bilgi doğanın gözlenmesine dayalıdır. Yapılan gözlemlerin yorumları ile geçerli bilimsel iddialar kurulur. Fakat bilim insanları birçok doğal olguda doğrudan gözlem yoluyla başarılı olamazlar. Bilim deneyseldir. Gözlemlerin doğası her zaman teorik çalışmaların içinden yorumlanarak algısal araçlarımız yoluyla süzgeçten geçirilir ve bunlar deneysel çalışmalarla uygun koşullarda açıklanmaya çalışılır. 3. Subjektiflik: Bilim insanları aynı verilerle, aynı yöntemlerle çalışmalarına rağmen farklı sonuçlar elde edebilirler. Bilim insanlarının subjektifliği yani kişilerin değerleri, bakış açısı, inançları ve önceki tecrübeleri çalışmalarını nasıl ve ne şekilde idare edeceğini belirler. 4. Bilimsel Bilginin Yaratıcı Doğası: Bilimsel bilgi; insanın hayali ve doğadaki olayların mantıklı nedenlerinin araştırılmasıyla yaratılır. Bilimin içerdiği açıklamalar icatlar ve teorik konular bilim insanlarının kişisel yaratıcılığı sonucu yapılır. 5. Bilimsel Bilginin Sosyal ve Kültürel Yapısı: Bilim, uygulandığı toplum ve kültür tarafından etkilenen bir insan aktivitesidir. Kültürel değerler ve beklentiler, bilimin nasıl ve ne şekilde yapılırsa yapılsın kabul edileceğine karar verirler. Bilim politik, sosyal, sosyoekonomik, din faktörlerini içerir ama bu faktörler onun ilerlemesini sınırlamaz. Aynı zamanda kültür ve sosyal yapı da bilimsel bilgiden etkilenir. 6. Gözlemler, Çıkarımlar ve Bilimde Teorik Başlıklar: Bilim gözlemlere ve sonuç çıkarımlarına bağlıdır. Gözlemler, insan duyguları ya da çeşitli araçların yardımıyla elde edilir. Elde edilen sonuçlar bu gözlemlerin yorumlarıdır. Bugünkü bilimin ve bilim insanının bakış açısına gözlem ve sonuç çıkarımları rehberlik eder. 7. Bilimsel Teoriler ve Kanunlar: Teoriler ve kanunlar bilimsel bilgiden farklıdır. Kanunlar, doğadaki olgunun algılanan ya da gözlenen ilişkinin tanımlanmasıdır. Teori, doğal olgular arasındaki ilişkinin mekaniksel açıklamalarından sonuç çıkarımlarıdır. Bilimsel teoriler, tutarlı iç sistemlerin doğrulanarak açıklanmasıyla kurulur. 8. Bilimsel Bilgi Teori Kökenlidir: Gözlem ve araştırma, bilim insanlarına problem ve soruların çözümünde, teorik bakış açısının oluşması için rehberlik eder. Bilim insanlarının önceki bilgileri, eğitimi, tecrübeleri, beklentileri, inançları, disiplinler arası sorumlulukları, teoriye dayalı çalışmaları, onların problem ve araştırma yaklaşımını, gözlemleri yorumlamalarını etkilemektedir. Bilim insanının bilimsel bilginin üretiminde etkilendiği olaylar, teorilerin ortaya konulması için önemlidir. ÖABT Çıkmış Soru Aşağıdakilerden hangisi bilimsel bilginin özelliklerinden değildir? A) İnsan merkezli olması B) Değişmez olması C) Ölçülebilir olması D) Yanlışlanabilir olması E) Denenebilir ve gözlenebilir olması Çözüm Bilimsel bilgi kesin değildir, zamanla değişebilir. Örneğin atom modelleri zamanla değişmiş ve her yeni model bir öncekini tamamen değiştirmiştir. Cevap B Bilim Tarihi İnsanoğlu yeryüzünde görülmeye başladığı ilk andan itibaren gerek kendi vücudunu gerekse çevresinde olup biten tüm doğa olaylarını anlamaya çalışmış, sonu olmayan bir merak ve öğrenme çabası içerisinde olmuştur. O zamanlardan günümüze insanlık tarihinin birikimlerinin anlamlı bir şekilde algılanabilmesi bilim tarihini bilmek ve irdelemekten geçer. Amacı, nesnel ve öznel bilginin ortaya çıkma, yayılma ve kullanılma koşullarını incelemek

31 689 olan bilim tarihi, bilimin insanlık tarihi boyunca bir gelişme gösterdiğini, hangi değişim ve dönüşümler içerisinde olduğunu konu edinmektedir. Bilim tarihinin aşamaları Bilim tarihine geniş bir perspektiften bakıldığında, bilimsel değeri olan her bilginin uzun ve çetin gelişim aşamaları geçirdiği görülür. Bu aşamaları temelde dört dönemde ele almak mümkündür: 1. İlk medeniyetlerden eski Mısır ve Mezopotamya da görülen ampirik bilgi dönemi, 2. İlk medeniyetlerde mevcut ampirik bilgileri zihinsel yolla tanımanın gerçekleştiği Antik Yunan (Grek) dönemi, 3. Orta Çağ Türk İslam dünyasında bilim dönemi, 4. Avrupa da Rönesans başlangıcından itibaren ortaya konan modern bilim dönemi. Hristiyan Dünyasında Bilim Rönesans yüzyıl 18. yüzyıl 19. yüzyıl 20. yüzyıl Orta Çağ'da Bilim Bilim Okuryazarlığı İslam Dünyasında Bilim Bilim Tarihi Rönesanstan Günümüze Bilim İlk Çağ'da Bilim Mezopotamya Mısır Hindistan Çin Roma Antik Yunan Dünyamız hızlı değişen bir küreselleşme sürecine girmiştir. Bu gelişme temel olarak bilginin üretimi, kullanımı, saklanması ve yeniden üretilmesine ilişkin bilinen tüm kavramların değişmesini beraberinde getirmiştir. Teknoloji ve uluslararası donanım kazanan ürünler bir yandan aynılaşma süreçlerini getirirken sürekli yenilenen modeller ile yaşamın tümüne yayılan bir tüketim kısır döngüsü yaratılmıştır. Ne var ki bilgi birikimi ve toplumların daha demokratik açılımları bulması, insanın kendisi, toplumu ve yaşadığı çevre ile ilgili konularda daha duyarlı olmasını sağlamıştır. Alanyazında bilim okuryazarlığı kavramına yönelik birçok tanım yer almaktadır. Sözcük anlamı okuyabilmek, yazabilmek, insanlık bilgisinin sistematiğini anlayabilmek olarak belirtilmiş ve bilimsel yöntemlerle elde edilen bilginin gerektiği şekilde kullanılmasıdır şeklinde tanımlanmıştır. Bilim okuryazarlığının boyutları 99 Kültürel bilim okuryazarlığı: Diğer formlara göre fen okuryazarlığı formlarının en basitidir. Kültürel bilim okuryazarlığı, Shamos un görüşüne göre mantıklı okumaya inanan, eğitimli gençlerin çoğu tarafından tutulan bilim okuryazarlığı seviyesini temsil etmektedir. 99 Fonksiyonel bilim okuryazarlığı: Sadece bireyin sözlük anlamı olarak bilimdeki kavramları yerinde kullanması değil, bireyin konuşabilmesi, okuyabilmesi ve anlamlı fakat teknik dışı metinler yazabilmesidir. Diğer formdan farkı; ilkinin pasif, bu formun ise aktif olmasıdır. 99 Gerçek bilim okuryazarlığı: Birey, bilimin önemli teorilerini fonksiyon olarak bilir. Bunların nasıl ortaya çıktıklarını ve niçin kabul edildiğini anlar. Bu birey, bilimsel araştırmanın birey elemanlarını, doğru soruların önemini, analitik sebeplerin önemini, mantıklı düşünce yöntemlerini bilir. Ulusal Fen Eğitimi Standartları'na (NRC, National Research Council, 1996; National Science Education Standards) göre bilim okuryazarı bireyler aşağıdaki özelliklere sahiptir: Problem çözme becerisine sahip, Eleştirel düşünme becerisi gelişmiş, Bilimsel süreç becerilerini kullanabilen, Karar verme becerisi gelişmiş, Kavramları bilen ve kavrayan, bilimde genel olarak kabul edilen teorileri kullanma kabiliyetine sahip olabilen, FTTÇ ilişkisini algılayabilme becerisi gelişmiş bireylerdir. Bilim insanının özellikleri Bilim insanı şüpheci, meraklı, maceraperesttir. Bağımsız düşünebilme yeteneğine sahiptir.